Fróði - 19.12.1882, Blaðsíða 2

90. bl.
F E 6 Ð 1.
1882.
352
ferðaðist um norðurhluta landsins, ein-
mitt um þau hjeruð, sem eiga að vera
svo aumlega stödd eptir pví mönnum
segist frá í Kaupmannahöfn, og varð
hann ekki var við nein merki upp á
skort venju fremur.
I ágúst sem leið fjekk jeg brjef frá
Cambridge pess efnis að jeg ljeði nafn
mitt undir áskorun til hjálpar, og par
var svo sagt frá, að hungursneyðin væri
óðum að færast yfir allan vesturhluta
íslands. Jeg er upprunninn á Yestur-
landi, svo að hungursneyðin sýndist
skipta ofur notalega um bústaði eptir
hentugl'eikum. Jeg gaf þessum tilmæl-
um engan gaum, því að jeg þóttist vita,
að hjer gæti ekki verið sagt satt frá, og
var enda hræddur um að hjer væru ein-
hver brögð í tafli. Jeg treysti því og að
hungurópið mundi bráðlega deyja út
aptur, en í því efni sýnist von mín hafa
sárlega brugðizt. Kveinið hefir þvert á
móti allt af farið vaxanda. Prá aðsetri
borgarstjórans i Lundúnum heyrum vjer,
að „allur landslýðurinn með öllu. sem
kvikt er á landinu, sje að deyja úr
hungri“. „Fimm þúsund pund mundi
frelsa ísland“. Og sjá, fimm þúsund
pundin koma inn, gullpeningar hrynja
hvaðanæfa niður sem hagl frá ríkum og
fátækum. Maður getur bæði grátið af
gremju og æpt af reiði út af slíku. Og
að lokum er nafn einhverrar hinnar
mest elskuðu, hinnar hreinustu af hinum
hreinu hjer í landi sett á beiðsluskjalið.
fað væri æskilegt að fá að vita, hver
komið hefir þessu kveini af stað. Yar
það á íslandi, eða kom það úr annari
átt? Mjer liggur við að ætla, að það
hafi komið upp utan íslands, því að í
æsku minni sá jeg aldrei neinn heininga-
mann á íslandi. Tungan hefir jafnvel
ekki til orð yfir þann ófögnuð. En þar
var ekki skortur á gestrisni og vinsam-
legri hjálp. Hve vel má jeg ekki munu
eptir góðsemi manna við mig, þegar jeg
á yngri árum mínum varð að ferðast
margar dagleiðir í skóla og úr. Menn
veittu mjer gisting, gáfu mjer mjólk, og
kölluðu vatn, sáu um hest minn og
járnuðu ef þurfti. Húsbóndinn fylgdi
mjer sjálfur, ef nokkuð var að, ferjaði
mig yfir firði, og tók aldrei neitt fyrir;
mönnum hefði þótt það óhæfa hefði jeg
boðið nokkuð. Allt þetta gerðu menn
hvor fyrir annan, en snýkjur voru ó-
þekktar. Jeg vissi aldrei til að nokkur
dæi úr hungri, þótt vjer sjeum allir fá-
tækir, þegar litið er til þess, hvað Eng-
lendingar skilja við fátækt.
Og þetta er sú þjóð, svo einföld og
óbreytt í liáttum sínum, sem er leidd
fram í beiningamannabúningi við borg-
arstjórasetrið í Lundúnum, og liungurs-
neyðar-skáld er að draga upp alls kon-
ar, svo átakanlegar, en að minni ætlun
alveg ósannar, myndir af bágindum á
íslandi, f>að er verið að kenna löndum
niínum að biðjast beininga, að leika ör-
eigann og missa alla tilfinningu fyrir
353
sóma eða skömm. Lofum Englandi að
halda slíkum ómagahúsatilfinningum
heima hjá sjer. Meir að segja, ef það
kemur nú fram, sem jeg tel víst, að
engin veruleg hungursneyð eigi sjer stað,
þá mun mönnum gremjast við oss útaf
þessu, og einhvern tíma, ef (sem jeg
bið Guð að afstýra) eitthvert tjónskyldi
hera oss að höndum, þá fáum vjer að
kveina og það til einskis. Ef vinir vorir
á Englandi gefa, og finna svo að þeir
hafa verið gregnir á tálar, munu þeir
aldrei gefa aptur.
Jeg ætla að þessar tilhæfulausu
frjettir hljóti að hafa komið frá Kaup-
mannahöfn. Ibúar þar eru einkar góð-
hjartaðir og fljótir til, auðhrærðir hvort
sem er til gleði eða harms; en þeir
þekkja lítið til Islands. Ráðgjafi íslands
er danskur maður, sem, þegar jeg þekkti
hann, kunni ekkert í tungu vorri. Að-
alverksvið hans er annað enn stjórn ís-
landsmála, því hann er dómsmálaráð-
gjafi Danmerkur, og getur hann einung-
is þekkt ísland gegnnm embættismenn,
sem eins og máltækið hljóðar, líta hvorki
til hægri nje vinstri. Hallæri á Islandi
getur auðveldlega orðið að skáldsögu í
Kaupmannahöfn.
Ef trúa má hr. Paterson, þá má
ekki síður trúa hr. Hjaltalín. Jeg
þekki hann og get því borið vitni um,
að hann er maður sannsögull og ráð-
settur, og hann þekkir vel ísland eins
og það er nú. Hjer að auk býr hann
einmitt á þeim stað, er hungursneyðin
er sögð að vera verst, og er þar forstöðu-
maður fyrir nýstofnuðum skóla. Ef
nokkur fyndi hungrið þrýsta að, þá
mundi það vera hr. Hjaltalín, þar sem
svo mörgum er á skólann ganga, verður
að sjá fyrir fæði. Eu heyrið nú, hvað
hann segir: „A mörgu hefir orðið skort-
ur, svo sem kaffi og sikri. En samt
sem áður er engin veruleg hungursneyð
eða hallæri hjerum sveitir. |>ótt hart
hafi verið í ári, þá verð jeg að játa að
uppskerubrestur hefir ekki að sínu leyti
verið meiri hjer enn opt er í mörgum
öðrum löndum. Eiskiafli hefir verið
þolanlega góður“. |>etta eru orð áreið-
anlegs manns, sem sjálfur er sjónar-
vottur, og þau eru meira enn andvægi
móti þeim öfgum að „allur landslýður-
inn með öllu því sem kvikt er“, að
minni ætlun sauðir og hestar, sem skozkir
kaupmenn hafa verið að kaupa þar, „sje
að deyja úr hungri“. Jafn vel þótt
herra Eiríkur Magnússon kæmi aptur
frá íslandi með fullt fang af hungur-
vottorðum mundi jeg heldur kjósa að
trúa herra Hjaltalín.
í öðrum efnum, sýnist einnig áhorf-
ast betur á íslandi nú enn áður. Ný
auðsuppspretta hefir nýlega opnazt þar
sem síldarveiðin er. J>að er að eins
fyrir fám árum, að norskir fiskimenn
hittu fyrir sjer sildartorfur út undan
landi og síðan hefir veiðin farið æ vax-
andi. A norðurströndinni var fyrst far-
_________ 354
ið að reyna að veiða árið sem leið og
heppnaðist afbragðs vel. Náðist þar
um 20,000 tunnur og hefði mátt veiða
meira ef salt hefði hrokkið til. Nú eru
Islendingar sjálfir að læra að veiða síld-
ina, og þeir vona einnig, að þeir geti
lagt gjöld á sildarveiðar annara þar
við land. J>að fjekk mjer mikillar gleði,
er jeg frjetti að löndum mínum hefði
þannig opnazt nýr vegur til að auka
efni sín. Meir að segja, nú koma skozkir
kaupmenn árlega til Islands til að kaupa
hesta og sauði, og gjalda reiðupeninga fyr-
ir. |>annig komast þar í veltu peningar
svo þúsundum punda skiptir, og var þetta
alveg óþekkt þegar jeg var harn. Ferða-
menn, sera til íslands koma, eyða þar
einnig peningum, og verður það einnig,
svo miklu sem það nemur, til að auðga
landsmenn. Nú hefir landið einnig sitt
eigið þing, og jeg heyri að efnum lands-
ins sje varið svo vel, að talsvert fje sje
lagt á ári hverju í sjóð. J>annig er
landið í mörgnm greinum færara enn
áður til að þola uppskeruhrest eða illt
árferði.
Einn af samskotanefndinni í Lun-
dúnum getur um, hve aumingjalegir og
hungurlecir menn hafi verið útlits í
Reykjavík í júnímánuði sem leið En
í júní var alls engin hungursneyð, og
það sem raaðurinn hefir sjeð var ekki
annað enn hið venjulega útlit manna á
íslandi. Yjer erum holdgrannir, jeg
sjálfur var jafnan grannur og fölleitur í
æsku minni. „Mjer er skömm að útliti
yðar“, var viðkvæðið hjá húsmóður minni,
henni þótti jeg svo þunnleitur. En þó
dró hún ekki af við mig. og jeg hafði
jafnan góða heilsu. Vera kann að hið
þunga lopt í húsum — því að lopt í
húsum á Islandi er slæmt — hafi haft
áhrif á mig, sem var fremur veiklulegur
að náttúru. J>að væri mjer sönn gleði,
ef Englendingar gætu hjálpað oss til að
hafa loptgóð hýbýli, svo að ekki væri
síður þurð á hreinu og heilnæmu lopti
innau húss enn utan. Og, þegar öllu
er á botninn hvolft, þá er maturinn ekki
allt, Englendingar gera, ef til vill, allt
of mikið úr matnum: „Orðin eru góð“,
segir G-oethe, „en ekki bezt af öllu“,
og þannig er einnig maturinn góður, en
til er þó betra, og það er, auk góðrar
heilsu, nægjusemi. A æskuánmum lifð-
um vjer spart og höfðum góða heilsu.
Jeg bragðaði ekki vín fyrr enn jeg var
22 ára og öl ekki fvrr enn jeg var orð-
inn fullvaxinn; mjólk, mysu og vatn
mátti ávallt fá, og vjer æsktum oss ekki
meira.
‘W’illiam Mon-is segir í einu af brje-
um sínum, að vjer „vesalings“ íslending-
ar sjeum svo illa farnir, að vjer höfum
jafn vel ekkert ómagahús að leita hælis
í. J>etta er líka satt, en hvers vegna?
Jeg get svarað af eigin reynslu frá
barnæsku minni. Frá því að jeg var
7 ára til þess jeg var 13 var mjer kom-
ið fyrir til lærdóms á bæ í botninum á