Fróði - 12.04.1883, Blaðsíða 3

Fróði - 12.04.1883, Blaðsíða 3
1883. F E Ó D 1. 100. bl- 115 eigi fremr en aðrir undan skorast, en sagði, sem var, að eg gæti eigi gert nema svo litla ádrepu. Eg hefi hugsað mér að bjóða pér síðan ádrepuna, Próði góðr. Frjctíir úr kaupstaðnum með íleiru. (Eptir J. H.) A(ðkomumaður): Sæll og blessaður kunningi! mjer pætti gott að fá að hvíla mig dálítið hjá pjer, og spjalla um eitt og annað. B(óndi): Komdu blessaður og sæll! vertu velkominn að hvíla pig! gerðu svo vel að ganga inn með mjer og segja frjettirnar, — hvað er að frjetta úr kaup- staðnum? hvernig pótti pjer að finna „Pactorinn" núna? A. Spurðu nú ekki að pví, maður, hann var svo háb.... að hann hefir aldrei verið verri, — hann aftók að lána mjer einnar krónu virði, pví síður meira, fyrri enn jeg væri búinn að borga hvern eyri í skuldinni, og lagði jeg pó inn tólgmolann minn og svo drjúgt af smá- bandi. B. J>ú hefir líklega verið búinn að lofa pví að borga honum. A. Já, svo var pað, og hann fjekk pað líka um síðir, pví hróið hann N... hjálpaði upp á mig og lánaði mjer í skuldarfj.. . svo jeg pyrfti ekki að fara allslaus heim. B. Svo pú hefir pá fengið einhverja ögn í kaupstaðnum samt. A. Og jæja, hann kastaði í mig sinni hungurlúsinni af hverju, með peim skil- mála að borga allt í sumarkauptíð, ekki að orða að jeg fengi nokkuð að öðrum kosti. Svoúa er orðið að eiga við hann núna, pað munu fleiri enn jeg hafa fengið að kenna á pví. B. Og svo er nú pað, — og pjer finnst tilhlýðilegt að lasta manninn og velja Íhonum vond orð, allt fyrir pað pó hann lánaði pjer, að eins að hann vildi í fyrstu að pú stæðir í skilum og við loforð pitt, og síðan að pú lofaðir að borga í til- tekinn tíma. Mjer finnst nú meiri á Istæða fyrir pig að leggja honum gott til enn illt fyrir petta. A. Nú nú, hvað er petta? — er ekki mannskr. . . . mátulegur til að lána mjer pað sem jeg parf pegar hann veit að jeg á svo fyrir pví. að hann parf ekki að missa pað, og jeg hefi optast staðið að mestu leyti í skilurn við hann einhverntíma á árinu. B. Jú, að vísu er hann okkur mátu- legur, og pessi venjulega lánsaðferð kaupmanna, á meðan við erum svo sljó- skygnir, að sjá ekki hver óheilla upp- spretta kaupstaðarskuldirnar eru okkur; — en oss ætti ekki lengur að geta dul- izt pað, — pví pað er auðsætt, að pær eru sá meinvættur velferðar vorrar, frels- is og frama, að hollast væri oss að kaup- menn hættu að láua oss stundinni leug- ur 1 eyri, pó nokkuð tilfinnanleg hrossa- lækning kynni að pykja. A. Ekki skil jeg hvað pú hugsar, mað- ur, að tala svona! hvað heldurðu yrði úr fátæklingunum, ef kaupmenn tæku pað fyrir, og enda fleirum, pví fáir munu eiga hægt með að komast hjá pví að taka lán, lengri eða skemmri tíma, og mjer finnst engin pörf að hlífa kaup- mönnum við pví, peir snuða okkur ekki svo lítið, að peir sjeu of góðir til, að gera okkur pessa pægð á móti, sem peim er pó annars alveg að meinalausu, peg- ar peir hafa vörurnar til, hvort sem er. — jpeír bitu pó loksins laglega höfuðið af skömminni, ef peir, eptir að hafa kúgað okkur og plokkað um langan ald- 116 ur, keirðu okkur svona með einu þræla- taki greinilega á hausinn. B. Jeg veit pað að margir kæmust nauðuglega af i bráðina án lána; en vjer verðum annaðhvort að sýna að vjer sjeum eða getumverið sjálf- stæðir menn; eða játa að vjer sjeum og hljótum að vera brjóstmylkingar og ómagar Dana; ef ekki dönsku stjórnar- innar, pá dönsku kaupmannanna. — þetta höfum vjer verið og erum enn, meðan vjer lifum svo á fje þeirra, að vjer álítum oss „greinilega komna á hausinn“, eins og pú sagðir, jafnskjótt og þeir tækju pað frá oss, eða synjuðu oss að brúka pað, — og prátt fyrir pað látumst vjer vera frjáls pjóð, og leitum oss ekki frélsis eða lausnar frá pessu auðvirðilega ástandi, heldur í pess stað atyrðum kaupmenn og heimtum af peim parfir vorar eins eg illa vanin börn. — Enda er pað ekki frelsis-meðvitundin ein, sem dofnuð er undir pessu ástandi, heidur fleiri rjettar og góðar tilfinning- ar, eins og skilja mátti áðan, er þú sagðir N.. . liefði lánað pjer til pess að þú pyrftir ekki að fara svo hú- inn heim, en ekki til pess aðpúgæt- ir efnt loforð pitt við kaupmanninn, — pessu líkt hefi jeg líka opt heyrt til manna, — svona sljóf er tilfinning vor fyrir æru og drengskap, ásamt fleiru fögru og rjettu; — enda virðist mjer hvers konar skyldurækni, og einkum skilvísi í viðskiptnm, vera svo fágæt í landi voru, að velferð vorri og pjóðsæmd sje lítillar viðreisnar von að svo stöddu. A. Jeg er nú ekki, fyrir pessa ræðu farinn að skilja hvernig pú ætlar okkur að draga lífið, með pví að fá enga ögn lánaða úr kaupstað, eða hvaða hag pú sjerð í pví. B. Fyrst og fremst bygg jeg að hugs- unarháttur vor purfi almennt að breyt- ast og mundi líka gera pað, einkum að vjer mundum sjá og finna til ástands pess er jeg talaði um, pá mundi fátæk- lingur sá, er reynzt hefði duglegur, spar- samur og skilvís, eigi síður fá lán ann- arstaðar enn hjá kaupmönnum ; og svo hinn, er reyndist petta síður, mundi frekar en áður knýast til, að verða pað. Hann mundi verða, neydaur til að sníða sjer stakk eptir vexti, unz hann gæti rítkað stakkinn af eigin ramleik. — Efnamennirnir mundu ekki synja peim liðveizlu sinnar eða hverju því fyrirtæki er peir sæju að hafið gæti pjóðina úr lægingu. — f>á er og vonanda að ping- ið og landstjórnin komi bráðum upp bánka. og sparisjóðir verði líka stofnað- ir í sveitum, pá gæti pað sanna komið í ljós, hvort pjóðin á sjálf nóga peninga til að brúka, svo vjer getum hver með öðrum verið sjálfstæðir menn; eða vjer getum einungis borið oss drembilega fyrir það. eða með þeim einum hætti, að danskir kaupmenn eigi hjá oss stórfje. A. Ekki lízt mjer á pessa stefnu þína, eða veit hvað hún hefir að þýða, í raun og veru, fyrst og fremst held jeg fá- tæklingunum yrði ekki víða víðrennt með að fá lánið; í annan stað hlyti pað að kosta þá ærinn tíma og ómök, að tölta sveitina, sýsluna, ef til vill landið á enda til pess að fá einhverja ögn til pess að fara með í kaupstaðinn, ef þeim lægi á tóbaksmola eða kaffi hnefa; og loksins yrðu þeir að gjalda háa rentu af hverju lítilræði sem þeir skulda. — þetta allt- held jeg síður enn ekki mundi rjetta við efnahag okkar, enda minnir mig nú að Arnljótur Olafsson í ritgjörð sinni um lánfæri o. s. frv. sýni fram á, hver hagur pað sje bændurn að fá lán hjá kaupmönnum og þeim sje pað líka meinalaust; og veit sá maður pó jafnan livað hanu segir. 117 B. Áður enn við slítura talinu, vonast jeg eptir að fá þig á stefnu mína, og pú skiljir hvað hún hefir að pýða. J>ú telur til að fátæklingurinn purfi meiri ómök að gera sjer til þess að fá lán. þetta getur komið fyrir í bráðina, með- an menn væru pvi óvanir að hljóta að borga um leið og þeir kaupa; en pegar pað ætti sjer eigi lengur stað, að nokk- uð væri að fá hjá kaupmönnum, nema móti borgun út í hönd, þá mundi meiri fyrirhyggja við höfð. Opt mun að vísu eitt eður annað vera til, sem koma má í kaupeyri. sem að minnsta kosti einhver nálægur vill kaupa, en sem ekki er hirt um að færa sjer í nyt, meðan lánið fæst í kaupstaðnum, að þessu mundu menn hyggja betur, og sömu- leiðis leita sjer betur, og nota tækifærið til að innvinna sjer krónu virðið, heldur enn nú skeður. Á hina síðuna mundu menn spara við sig nokkuð af munaðar- og gliskaupunum á meðan peim væri ó- hægra um kaupeyririnn, með hinni nýju aðferð. J>á talar pú um rentu er lán- takendur purfi að greiða öðrum enn kaupmönnum. En fáir bjelt jeg væru svo skyni skroppnir að peir hjeldu að kaupmenn tækju enga rentu af útlánum sínum, pví pað er líka sízt von að kaup- menn geti átt fje sitt hundruðnm pús- uuda saman útistandandi og pað í ó- vissari stöðum enn flestir aðrir, án pess að taka rentu; en þeir taka hana, því miður, ekki eins og aðrir lánardrottnar með sjerstökum tölum, heldur í hækkuðu vöruverði svo hún kemur jafnt eptir vörumegni niður á alla, pá sem í skuld- um eru og pá sem eru skuldlausir ; petta er eitt hið ranga og skaðlega við kaup- staðarskuldirnar; en sem kaupmönnum mun örðugt, ef ekki ómögulegt, að lag- færa, fyrir viltan hugsunarhátt og van- pekkingu almennings. — |>ú segir að kaupmönnum sje skaðlaust að lána, pú heldur ef til vill, pað kosti pá ekki neitt, ef þeim sje borgað einhverntíma á árinu. þetta skulum við pá skoða dálítið betur. Við skulum setja oss svo til dæmis, að við förum báðir á stað, og verðum dálitlir kaupmenn eitt ár, tökum pá t. a. m. sínar 5000 krónur hver að láni upp á 5Jj leigu um árið; — með pessa peninga förum við á markaðinn að kaupa vörur fyrir, og komurn með pær hingað á verzl- unarstað í maímánuði, og byrjum pegar að selja — pú lánar hverjum sem hafa vill vöru pína upp á pann skilmála að borga seinna, og skrifar pví hvert nálar- virði í bók. Jeg held enga bók nema yfir afhending og móttöku á vörum, og læt hönd selja hönd. Báðir erum við svo lausir við vörurnar i júni, sendi jeg pá kaupeyri miun, hvort pað eru vörur eða peningar aptur á markaðinn, og get með póstskipinu fengið aptur vörur fyrir sömu upphæð í júlí; — en þú hetír nú ekkert tii pess að kaupa fyrir, nema fá lán af nýju, og setjum svo að pú gerir pað, fremur enn hætta, og að pú f'áir það nú til V* árs með 6% leigu, pví nú kemstu að harðari kjörum, þegarþúþarft að taka lán á lán ofan, — þú kemur samt með vörurnar til pess að seljajafn hliða mjer, og við höfum lokið pví i á- gúst. þá hef jeg aptur handbæran kaup- eyri minn, og látum heita að pú hafir svo sem V* af þínum fyrri útlánum, pú fylgir venjunni að lána nú til haustsihs, peim sem koma með pað sem jrá lánað- ir peim í maí og júní. Og eptir aldar- hættinum með skilsemi manna. mun pig vanta enn svo sem Vs af útlánum þínum sem skotið verður á frest að borga til haustsins, svo til þess að halda nú enu áfram, með mjer, verður þú að fá lOOo krónu lán, svo sem til 3 mánaða, og muntu ekki fá pað fyrir minna enn 8“«.

x

Fróði

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fróði
https://timarit.is/publication/115

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.