Fróði - 19.10.1883, Qupperneq 1

117. blað
AKUREYKI, FÖSTUDAGINN 19. OKTÓBER
1883.
313
314
315
.Itliugaseiiidir
eptir
pórarin B'óðvarsson
HUm ríki og kirkju og aðskilnað peirra
eptir Benidikt Kristjánsson, pingmann
Norður-jpingeyinga“.
(FramL).
I kirkjutíðindum Dr. Chr. H. Kal-
kars segir: „Menn verða fyrst a§ gera
sjer ljóst, hvað menn fara, er menn tala
um fullan aðskilnað á ríki og kirkju.
J>ví menn meina ekki rjettan og fullan
aðskilnað milli pess andlega og verald-
lega valds, og það friðsamlega samband
á milli peirra, par sem völd pessi, án
pess að vera bendluð saman, styrkja
hvort annað og vinna að pví sama, að
efia andlega og siðgæðislega velferð pjóð-
arinnar — pað er ekki petta, sem menn
meina. Ekki meina menn heldur með
pessum aðskilnaði mildi pá, umburðar-
lyndi og virðingu, sem menn eiga að bera
fyrir hinum ymsu trúarjátningum. Menn
meina með pví, að ylirvöld og undir-
gefnir, sem slíkir, ekki megi hafa, neina
trú. Trúin, einkum hin kristna trú, á
pá að vera prívat málefni fyrir liinn ein-
staka, kristin kirkja prívat sameining,
sem yfirvaldið á ekki að skeyta um.
Ríkið, sem ríki, lætur pá ekki í ljósi
að pað trúi á Guð og Krist, og pekkir
ekkert guðsorð, sem pað er bundið við;
ríkið er án Guðs“.* J>essu samkvæmt
er pað, er Dr. J. Ruttimann háskóla-
kennari í Zúrich skrifar um aðskilnað
á ríki og kirkju í Bandaríkjunum. En
Bandaríkin er pað eina ríki í heimi,
par sem ríki og kirkja á að vera aðskil-
ið. Rúttimann segir meðal annars:**
„Alveg rangt er pað, sem menn halda,
að stjórnin í Vesturheimi haíi sleppt
sinni kristilegu einkunn". Telur hann
til pess, að aðalpingið og fieiri ping
sjeu byrjuð með bæn; að ríkisstjórinn
skipi bænadaga, föstudaga og pakkar-
hátíðir, að íieirkvæni sje bannað, að
sunnudagurinn sje haldinn helgur, að
guðlast sje straffað o. s. frv. Segir hann,
að af 129 járnbrautafjelögum hafi 65
fjelög með öllu hætt við að láta vagna
*) Theol. Tidskr. af Dr. Chr. H. Kal-
kar ár 1877 bls. 207—208.
**) Kirche und Staat in Nordamerika
v. Dr. J. R., Zúrich 1871.
ganga 4 sunnudögum og 59 fjelög tak-
markað ferðalög pá daga mjög. Stjórn-
in í Ameríku skiptir sjer ekkert af pví,
hvernig trúarfjelög koma upp eða hvern-
ig söfnuðirnir launa prestum sínum;
hafa sumir peirra óhæfilega lítil laun,
aðrir gífurlega há laun. J>ar á móti
grípur stjórnin inn í rjett kirkjunnar í
sumum greinum, svo að pess eru cigi
dæmi par sem ríkiskirkjur eru. Til
dæmis mega kirkjur ekki eiga meira enn
ákveðna upphæð af eignum, og með lög-
um frá 12. apríl 1871 er trúarfjelögum
einnig bannað að eiga meira enn til-
tekna fjárupphæð. |>að er og rjett, er
annar merkur rithöfundur, Dr. Jóseph
Hergerröther háskólakennari í Wúrzburg,
er ritað hefir um ríki og kirkju, segir:
llann segir, að aðskilnaður á riki og kirkju
geti ekki leitt til pess takmarks, sem
menn vilji ná. Ríkið muni með pví
veikja vald sitt. Við petta bætist, segir
hann, að íullkominn aðskilnaður á ríki og
kirkju á sjerhvergi stað, ekki einu sinm
í Norður-Ameríku, og vitnar til pessara
orða Rúttimanns, „að pað sje til tjóns,
ef ekki bæði íyrir ríki og kirkju, pá að
minnsta kosti fyrir ríkið, að skera sund-
ur pau bönd, sem tengt hafa saman
ríki og kirkju“.
Jeg ímynda mjer, að höf. í Fróða
komi nú saman við mig um, að ríki og
kirkja sje enn sem komið er hvergi full-
komlega aðskilið, svo að ef pað væri
aðskilið hjer á laudi, pá væri pað eins-
dæmi. )?að kæmi nú að vísu vel heim
við pað, sem höf. hermir eptir síra Arn-
ljóti, að kirkjan hjer á landi sje frjáls.
Kristnin var reyndar lögtekin á al-
pingi, og landsbúum pess vegna ekki
frjálst, hvort peir vildu játa kristna trú
eða ekki. Ekki mun frelsið hafa vaxið
pegar einveldiskonungurinn tók að sjer
að vera æðsti yfirmaður kirkjunnar. Ekki
virðist pað heldur lýsa fullu frelsi, að
45. gr. stjórnarskrárinnar segir: „Hin
evangeliska Lúterska kirkja skal vera
pjóðkirkja“. jpað væri fróðlegt og gleði-
iegt að sjá pað útlistað, að kirkjan á Is-
landi sje frjáls.
Önnur eins orð og pað, að pað sje
pjóðkirkja (Folkekirke) „pegar kirkjan
er óháð rikinu og skipar .sjálf málum
sínum, lagasetning, embættaskipan11, o.
s. frv., jeg segi önnur eins orð og petta
hefði jeg tekið pvert fyrir að höf. gæti
ritað, og svo er um margt fl. í ritgeð
pessari. Danir kaila sína kirkju „Folke-
kirke“, en pað er langt frá pví, að hún
setji sjer sjálf lög og veiti sjálf embætti.
jpetta væri nú sök sjer, en pá er eptir
að athuga, hvort pað er mögulegt að
aðskilja ríki og kirkju. Skal jeg láta
merkustu rithöfunda erlendis einnig
svara peirri spurningu. Dr. Kalkar
segir*: „þessi 4 atriði: eiðurinn, lijú-
skapurinn, kristindómskennslan í skól-
unum og helgihald sunnudagsins eru
pau endimörk, par sem sambandið 4
milli ríkis og kirkju einkum kemur í
ljós og petta mun um langan tíma gera
pað ómáttulegt, að aðskilja ríki og
kirkju“. Dr. Thiersch segir: „J>ó að
ríkið hundrað sinnum vildi, pá gæti pað
ekki verið án trúar; — pað verður ætíð
neytt til að heimta eið af embættis-
mönnum sínum og hermönnum, og í
rjettarganginum parf pað vissu fyrir,
að vitnin segi satt; pó að pað vísi trúnni
á bug úr stjórnarlífinu, pá verður það
neytt til að kalla hana til hjálpar'.
H. Ceffken segir**: „I fyrstu virðist
pað álitlegt að aðskilja ríki og kirkju,
en er til framkvæmdanna kernur sjezt
pað, hve ómögulegt pað er, að tvö svo
mikilvæg atriði í mannlífinu sem trú og
ríki geti látið sjer hvort annað á sama
standa. jþeir miklu erfiðleikar liggja í
pví að, ákveða, hvar takmörkin eigi að
vera og hver eigi að skera úr ef á milli
ber“. Enskur höf. í „London Speeta-
tor“ segir : „Frændum vorum í Yestur-
heimi hefir jafnlitið og öðrum pjóðum
tekizt að aðskilja alveg andlega og ver-
aldlega hluti, kirkju og ríki. f>eirgætu
eins vel reynt að aðskilja sálu og lík-
ama íbúanna“. Allir þessir höfundar
hafa miklu betur rannsakað hvað af
pví leiðir, að aðskilja ríki og kirkju, enn
höf. í Fróða og jeg, og legg jeg pað til,
að við báðir tökum orð peirra til greina.
Og ef að við gerum pað, þá virðist mjer
sem að það sem við erum að tala um
sje óframkvæmilegt, og að þegar fyrir
pá sök sje rjett að hætta við pað.
En pó að svo sje, pá væri gerlegt
að íhuga, hver ávinningurinn mundi
verða, ef að menn reyndu að nálgast
petta takmark sem mest. Vil jeg einn-
ig í pessu tilliti láta aðra tala sem
mest. þykir mjer pað hægra og hættu-
*) Theol. Tidskr. 1875 bls. 747.
**) St.aat und. Kirehe. Berlin 1875
bls. 5.