Fróði - 26.11.1883, Blaðsíða 2

118. bl
I R Ó Ð 1.
1883.
340
341
342
En hvað sem þessu máli líður,
hvort sem þeir menn, er úr þjððkirkj-
unni ganga, verða skyldaðir til að
greiða fje til hennar, eða ekki, þá er
auðsætt, að það er sitt hvað að ganga
úr þjóðkirkjunni og að „segja sig úr
lögum við lögin“. Lögin (o: stjórnar-
skráin) gefa fullan rjett til að mynda
kirkjufjelög utan þjóðkirkjunnar og það
er eigi þeirra, er mynda fjelögin, held-
ur löggjafarvaldsins að kveða á um,
ef ákvæði sfjórnarskrárinnar þykja
eigi nægileg, hver rjettindi og hverj-
ar skyldur slík fjelög skuli hafa gagn-
vart þjóðkirkjunni og hinu opinbera.
Að segja, að kristnir menn, er
hafa sagt sig úr þjóðkirkjunni, mynd-
að hjá sjer lögbundið safnaðarfjelag, og
haft staðfestu til að standa af sjer at-
lögur úr öllum áttum, þar á rneðal
frá biskupi og hjeraðsfundi, sjeu „eig-
inlega ekki neitt“, þótt þeir eigi þeg-
ar í stað hafi getað útvegað sjer prest
og sjerstakt hús til safnaðarguðsþjón-
ustu, það er eigi sainboðið neinum
öðrum, en eins ófrjálslega hugsandi
römmuir, ríkiskirkjumanni, eins og
Suðrahöf. virðist vera, sem mjer er
næst að halda að sje satndóina bróður
sinum í Nf. einnig um það, að veit-
ingarvald konungs sje það hellubjarg,
sem kirkja Jesú Krists er byggð á.
Ferðir á SiiðurlaiHli
siiiuarið 188Í1
eptir
porvald, Thoroddsen.
Hvergi á íslandi hafa önnur eins
umbrot orðið af jarðeldum á jafnlitlu
svæði eins og á Keykjanesskaganum, og
hvergi er annað eins samsafn af eld-
gígum, brennisteinspyttum, braunum og
gjám eins og þar. Hvergi er pví á ís-
landi jafnhægt að fá yfirlit yfir allar
eldgosamyndanir og áhrif peirra á önn-
ur jarðlög. Eldstöðvar pessar eru ná-
lægt fjölmennum byggðum, og pó að
mestu í ókunnum öræfum, nærri allt er
par enn óskoðað af jarðfróðum mönnum,
og hægt að gera margar athuganir og
rannsóknir, sem töluverðar pýðingar hafa
fyrir jarðfræði landsins. Allt petta dróg
til pess, að jeg sumarið sem leið (1883)
helzt skoðaði Reykjanesskagann og lijer-
uðin par í kring.
Jeg byrjaði fe’rðir mínar snemma i
júnímánuði, með pvi að fara uin Borg-
arfjarðarsýslu. Jarðmyndanir pær eru
eldri enn pær, sem eru kringum Reykja-
vík og par suður af, par eru viðast í
fjöllum basaltmyndanir mjög gamlar, en
ofan á peim liggja nýrri myndanir (dolerit)
af sömu tegund og við Reykjavík, og ná
pær upp til jökla. í Borgarfirði skoðaði
jeg laugar oghveri, „baulusteinsmyndan-
ir“ á Hvalfjarðaiströnd, í Skorradal, og
sunnan í Skarðsbeiði, og hafa pær eigi
verið rannsakaðar áður. Borgarfjarðar-
lrjeruðin öll hafa fyrrura seint á ísöld-
inni verið í sjó, einn flói upp undir dali,
má sjá pað á mörgu; í bökkum við J>verá
nálægt Neðranesi er mesti urmull af smá-
skeljum af peira tegundum, er hjer lifðu um
endaísaldar, pær skeljar eru nú margar
hverjar eigí hjer við Suðurland framar,
en eiga heima í norðlægari höfum ; leir-
lög. sem víða eru undir jarðveginum, og
sjázt í árfarvegum og giljum, benda til
hins sama, pað er leir, sem settist á
mararbotn í flóa pessum úr jökulám, er
pá runnu niður I dalina. J>á gengu
skriðjöklar út hvern dal, má sjá merki
peirra víða í dölunum, fágaðar klappir,
jökulöldur, melbörð o. fi. J>ar sem skrið-
jöklarnir unnu vel á undirlaginu, urðu
djúpar skálar í dalbotnunum, og berg-
höpt fyrir framan ; pegar jöklarnir fóru
að bráðna mynduðust vötn I dölunum,
hafa sum peirra horfið, fyllst upp af á-
burði, en sum eru enn t. d. Skorradals-
vatn og vötnin í Svínadal, eru vötnin i
pessum dölum hjer um bil á sömu hæð,
200 fet yfir sjávarflöt.
Meðal annars skoðaði jeg kolanám-
una hjá Hreðavatni hún er par alllangt
frá bæ í dal uppi til fjalla, hjer um bil
1200 fet yfir sjófleti. Kolin eru fremur
góð, en illt er að komast að peim,kola-
lagið er ofan til í gilbarmi og nær par
að eins yfir litið svið, en kemur fram
aptur ofar í fjallinu og er par surtar-
brandkennt. J>egar kol hafa verið tek-
in úr gilbakkanum, iiefir svo klaufalega
verið að pví farið, að jarðlögin, sem of-
an á pví liggja, hafa jafnóðum hrunið
ofan, svo nú er eigi hægt að komast að
kolunum nema með mikilli fyrirhöfn, og
hefði pað pó verið hægt, ef grafið hefði
verið með forsjálni í fyrstu. ■—- Neðst í
Norðurárdalnum er hraun úr eldfjallinu
Brók, pað er hið eina eldfjall í pessum
hjeruðum, hraunin hafa runnið úr tveim
gígum, syðri gígurinn er 70—80 faðmar
að pvermáli að innan. og 216 fet á hæð.
nyrðri gígurinn er nokkuð lægri. Meg-
inhluti hraunsins hefir runnið niður á
milli Norðurár og Hreðavatns ; við Norð-
urá er pað 40 feta pykkt, en hallinn
niður frá gignum er mjög lítill (1° 14'
28”). TJr Borgarfirði fór jeg upp á
Lundareykjadal, skoðaði hveri og laugar
par, síðan TJxahryggi að J>ingvöllum,
var bezta veður og ágæt útsjón yfir
jökla, vötn og öræfi. mældi jeg margar
hæðir á leiðinni, skoðaði grjót og jarð-
myndanir o. s. frv.
I byrjun júlímánaðar byrjaði jeg
ferðir mínar um Reykjanesfjallgarðinn,
og fór fyrst á leið austur í Olves. Skoðaði
jeg fyrst Rauðhóla hjá Elliðavatni; pað
eru mjög gamlir litlir eldgígir, rúmlega
50 að tölu, í einni pyrpingu, hinn hæðsti
er 106 fet, pví næst taka við mikil hraun
upp undir Lækjarbotna, rjett fyrir neð-
an Lækjarbotna eru í hrauninu undar-
lega lagaðir pípumyndaðir, gleraðir hraun-
katlar, hafa peir að öllum líkindum
myndast á hrauninu nýrunnu og heitu,
par hefir pað fallið niður í tjarnir í lægð-
um, og vatnsgufur pær, sem myndast
hafa, er hraunið rann í tjarnirnar, hafa
myndað pessa smágígi (hornitós), á hraun-
inu. Síðan fórum við upp á Hellisheiði, til
pess að skoða hraun pað, er rann árið
1000, og sem vanalega er kallað ,,J>urr-
árhraun“, settumst að í Kverahlíðum,
og lágum par í nokkra daga í tjaldi.
J>ar mældi jeg hraunið og skoðaði.
Hraun petta hefir komið úr tveim stór-
um gígum við Hellisskarð, og hefir pað
síðan breiðst út um heiðina og runnið
töluvert vestur á við, en mjór hraun-
straumur hefir runnið austan með Skála-
felli og niður í byggð. Halli hraunsins-
er lítill uppá heiðinni(l° 50’ fet), en par
sem pað hefir fallið niður Yatnskarð,
er í pví 450 feta hár hraunfoss, er hall-
ast 24—30°; síðan hefir pað breiðst út
um mýrarnar fyrir neðan milli Krögg-
ólfsstaða og J>urrár og er par í tveim
kvíslum. Uppi á heiðinni eru mikil hraun,
eldri, hafa pau að öllum líkindum komið
úr aömu sprungunni við Hellisskarð, aust-
ar uppi undir Hengli er og lítið hraun ný-
legt, varla miklu eldra ennj>urrárhraun. 1
Hverahlíðum eru dálitlar brennisteinsnám-
ur, en enginn vatnshver. Á heiðinni er al-
veg vatnslaust og gátum við engan vökva
fengið, nema með pví að bræða snjó ;
pað er annars viðast hvar á öræfunum á
Reykjanesi alveg vatnslaust, og pví illt
að dvelja par lengi fyrir menn og skepnur.
Úr Hverahlíðum gengum við uppá Skála-
fell, og fórum síðan niður í Ölves. í
Ölvesi skoðaði jeg hveri og margt fleira
og hjelt paðan vestur á bóginn. Sjór hefir
eigi fyrir mjög löngum tíma síðan verið
yfir öllu Ölvesi og náð upp að fjalla-
hlíðnm, má sjá glöggan malarkamb fyr-
ir ofan Ólvesið allt, frá Ingólfsfjalli vestur
fyrir Hjalla. í hlíðunum fyrir ofan
J>urrá eru og hellar, sem auðsjáanlega
eru myndaðir af brimróti.
Litlu fyrir vestan Hjalla taka við
mikil hraun, allstaðar pví nær saman-
hangandi vestur í Selvog. Austast er
Lambírfellshraun, nær pað vestur að
Hlíðarbæjum, pað hefir streymt í breið-
um hraunfossi niður af fjallinu rjett fyr-
ir austan Vindheima. Lambafellshraun
er gamalt en ofan á pví austanverðu er
mjór hraunstraumur miklu yngri, hefir
hann að öllum likindum runnið eptir
landnámstíð, pó eigi sje pað fært í let-
ur, svo er um mörg fleiri hra.un á Reykja-
nesskaga, að pau eru mjög nýleg, pótt
ekkert finnist um pau getið í annálum.
Hið stóra Lambafellshraun hefir komið úr
gígum nálægt Ólafsskarði, en nýrra
hraunið ofan á pví úr gígum austanvert
við Meitil; fór jeg upp á Lágaskarðsveg
frá Yindheimum til pess að skoða pá;
aðalgígurinn er stór, 3—400 fet, að pver-
máli að innan, og 340 fet á hæð. Fyr-
ir vestan Hlíðarbæi tekur við mikið
hraun (Djúpadalshraun) vestur að Sel-
vogsheiði, er pað upp á fjallinu áfast
við Lambafellshraun, að eins kvísl úr
pví, er fallið hefir í sjer stökum hraun-