Fróði - 26.11.1883, Blaðsíða 4

119. bl.
F B Ó Ð 1.
1883-
y4t>
skörðum, par er eitt hið mesta samsaíu
at eldgígum, sem jeg heti sjeð og margir
furðu stórir; einn peirra er t. d. um
800 fet að pvermáli að innan. þar eru
brennisteinsnámur, pó eigi samskonar
og pær, sem eru í Krísuvík, við Mývatn,
og víðar, par eru brennisteinsnámur í
sundursoðnu móbergi innanum leirpolla
og hveri, hjer eru pær undir pjettu
krauni, hafa brennisteinsgufurnar stigið
upp í gegnum hraunið og hafa kolur
i pví hjer og hvar fyllst með brennisteini,
gipsi og ymsum stein og leir tegundum,
er myndast haf'a af áhrifum brenni-
steinsgufunnar á hraungrjótið. Námur
pessar eru fyrir neðan gígaraðirnai', sem
standa upp í hlíð Brennisteins-tjallanna.
tíeinustu dagana í ágústmánuði skoðaði
jeg Mosfellssveit, jarðlögin, hveri og laug-
ar hjá Beykjuiu o. ti.
í byrjun septembermán. fór jeg
austur að Jpingvölium og paðan upp á
tíkjaldbreið. iSkjaldbreið er 3400 íet á
hæð, gamallt og frítt eldtjall eins og
alkunnugt er, breið bunga (halli 6—8°)
mynduð úr óteljandi hraunlögum, gígur-
inn er íjarska stór tíOO fet að pvermáli
og í honum jökull. Yeður fengum við
hið bezta, útsjónin var dýrðleg, vestur á
Snæfellsnes og austur í Yatnajökul og
allt landjð á milli, en rjett íyrir norðan
fannbungurnar á Langjökli og geysistórir
skriðjöklar niður að Hagavatni. At
Skjaldbreið markar vel fyrir dæid í jök-
uhnn par sem Jpórisdalur er, pó eigi
sjáist niður í hann sjálí'an. Hrauuin
irá Skjaldbreið eru íjarska gömul og
hafa runnið niður að pnngvallavatni,
en .Jpingvallahraunin við vatnið sýnast
nýrn, og hafa komið austan og norðan
frá Hrafnabjörgum, úr gígum, sem par
eru norður at' Lyngdalsheiði. Lyngdals-
heiði er gamalt, mjög tiatvaxið eldijail.
í’rá Skjaldbreið fórum við austur að
Hlöðufelli gamla Eyhrðingaveg, og síð-
an niður Hellisskarð í Biskupstungur
niður að Geysir. Erá Geysir fórum við
að Skálholti og svo að Klausturhólum.
Undirlendið heíir eigi alls fyrir iöngu
legið í sjó, pað má sjá, af skeijum ný-
legum er sumstaðar tinnast í börðum t.
d. við Spóastaði nálægt Skálholti og við
Sog rjett fyrir neðan Bíldsfell í Grafn-
ingi. Töluverð hraun eru hjá Klaustur-
hólum, hafa pau komið úr gigaröð, sem
par er niður af' Lyngdalsheiði. Síðan
fór jeg um Graíning skoðaði hraunin
hjá Hagavík og Nesjavöllum, fór síðan
Dyraveg niður í Keykjavík, og var með
pví ferðunum lokið petta sumar.
Á pessum ferðum sá jeg fleira enn
jeg nokkurn tíma hafði búizt við. |>ó
jeg vissi að eldsumbrot hafa orðið
tjarskaleg á Reykjanesskaga, pá hjelt
jeg ekki að pau væri eins mikil og pau
eru. Áður pekktu menn að eins 3 eða
4 eldíjöll um pessar slóðir en í surnar
skoðaði jeg yfir 3tí með rúmum 400 eld-
gígum, hjer um bil 10 af Jressum eld-
fjöllum hafa að öllum líkiudum gosið
síðan land byggðist; gerði jeg uppdrátt
af flestum peirra, og mæidi pau ná-
kvæmlega. Jeg fjekk og aðra skoðun á
landafræði skagans enn áður; menn
tala opt um Beykjanestjallgarð, í raun
rjettri er enginn slíkur íjallgarður til, frá
Beykjavík sýnist reyndar svo vera, af
pví svo bera við randir hálenda, einstök
tjöll og hálsar, en pegar betur er að
gáð, sjezt kvernig landslaginu er hátt-
að. Kvísl úr hinu mikla aðalhálendi
Islands gengur út á Beykjanes og er
óslitin vestur að Kleifarvatni, flatvaxn-
ar heiðar að of'an með dreyfðum tjalla-
dyngjum og toppum, sumt úr móbergi
sumt dolerit, sumt hraun, þessi há-
lendistangi er einna lægstur efst um
Mosfellsheiði, en hækkar svo og er pá
347
að meðaltali 1000—1500 fet, en pó eru
par tindar og einstök tjöll um 2000 fet
og par yfir, upp af Selvogi hækkar há-
lendiskvíslin og verður yzt á Lönguhiið
víðast um 2000 að meðaltali. Fyrir ut-
an Lönguhlíð tekur við miklu lægri flat-
neskja (3—400 fet) en á henni eru
12—1300 feta há fjöll, tveir hálsar
tíveifluháls og Núphlíðarháis ganga
frá suðvestri til norðaustur yfir hásljett-
una pvera, en utar eru Fagradalsfjöil
og Keiiir, lækkar hálendið mjög eptir
pað og verður fyrir ofan Njarðvíkur um
200 fet, en hveríur síðan hægt og aflíð-
andi í sjó fram. Eldborgaraðir, hraun-
sprungur og fleira pess konar ganga í
vissár stefnur, alistaðar frá norðaustri
til suðvesturs.
Á ferðiuni safnaði jeg og miklu af
steinum og bergtegundum og gerði all-
an undirbúning undir jarðfræðisuppdrátt
af pessum hiuta landsins, mældi 2—300
hæðarmælingar, gerði uppdrætti af hraun-
um og eldfjöilum o. s. frv. Jþað er mikið
verk að koma pví öilu í pann veg að pað
geti orðið að gagni íyrir yísindin. J>eg-
ar rannsakað er hvert sumarið eptir
annað, safnast svo mikið efni (matenale)
saman, að pað eptir nokkur ár verður
nærri óviðráðaniegt. Ef vei ætti að
vera, líkt og í öðrum löndum parf marga
menn til slikra rannsókna, pað er pví
við að búast, að einn maður með veik-
um kröptum, sem hefir mörgu öðru að
sinna, og er tjarri aliri peirri hjálp, sem
vísindamenn getað íengið i menntuðum
löndum, verði að hafa sig aiian við til
pess að geta notað efni pað, sem fyrir
hendi er nokkurn veginn. Emn örðug-
ieiki er pað, sem eigi er gott við að
eiga, uð vísindaiegar ritgjörðir er eigi
hægt að fá prentaðar á ísiandi ef upp-
drættir fylgja, en peir eru alveg nauðsyn-
legir ef gott gagn á að vera í ritgjörð-
unum og aðrar myndalausar ritgjörðir
mega bíða heil og háif ár, áður enn
hægt er að í'á peirn kornið út. Yfiriit
yfir ferðirnar í sumar vona jeg að komi
í „Andvara“, enn nánan lýsingar á hinu
einstaka með uppdráttum af eidijöiium
o. ti. í útlendum tímaritum.
I'rjettir sitleudar.
eptir
Bertel E. Ó. B or 1 eifs so n.
Kaupmannahöfn 1. okt. 1883.
Bað er fátt tíðinda úr álfunni eða
annarstaöar úr heiininum. Frakkar og
Kínverjar geta ekki orðið á eitt sáttir
um að skipta Tonkin á inilli sín, Frakk-
ar vilja hafa undirlendi allt ineð fram
iljótinu rauða og upp tii fjalia, en Kín-
verjar kunna því ílla að vera þar þá
svo settir, sem inaður er byggt væri
baöstoiulopt en lokað lúkugatinu, og
kæmist pví ekki ofan ef hann væri
uppi nema út um glaggann, og hætti
svo lífi sínu og limum og hreint ekki
upp ef hann væri úti. Kínverjar bjóða
onnur boð, sem Frakkar ekki vilja
þekkjast. Bví er spáö að þar muni
draga til opinbcrs ófriðar. Spánarkon-
ungur heíir faiið í kynnisferð til Bjóð-
verjakeisara, og ætlaði að koma við
hjá Frókkutn í París á heimleiðinni,
og hugsuðu Frakkar sjer að fagna hon-
um eptir íöngum og með dýrö mikilli,
en þa koiu babb í bátinn, Vhlhjálmur
ketsari, suinir segja Bismarck gaf Al-
íons konuugi loringja naín yfir riddara-
348
flokk í>jóðverskum, og þeim ilokk sem
hefir setustað í Strassborg; það er
sagt að við það hafi sígið brúnin á
Frökkum, öll þjóð Frakka hatar ridd-
araflokk þenna, svo tvísýut þykir hversu
mælast muni fyrir manna f milli ef
haft verður mikið við foringja þeirra
nýsleginn.
Turgenjew frægasta skáld Rússa á
þessari öld andaðist 4. f, m. i Frakk-
landi. Jeg sendi „Fróða“ upphaf á
grein um hann eptir Dr. G. Brandes.
Carl Andersen, sem menn munu
kannast við, hann var af ísleuzkuin
ættum, andaðist hjer 1. f. m. Jeg
skal með næsta skipi seuda „Fróða“
ritgjörð um hann og rit hans. Jeg
ætla það leseudunum fróðlegt að iesa
greinir uin þá meun, er koma fram á
leiksvið heimsins eða fara af því og
betra enn tyggja upp fyrir þeim mála-
lengingar, stjórnþvoglara, að fá greini-
lega huginynd um mestu meun heiins
á sínum tíraa, það eru þeir, sem ráða
stefnu strauma, og svo má segja skapa
skoðanir manna.
Ríkisdagurinn var settur í dag, C.
Bergur var kosinu formaður á þjóðþing-
iuu, meö öllum þorra atkvæða Ilann
gat þess þegar, að það að hann var
kosinn íormaður myndi fæla hann frá
að taka þátt f umræöum þingmanna
hægri. Meun vonast einskis góðs af
formennsku hans. Konungur og gestir
hans allir voru viðstaddir.
(Framh ).
— í öllum hinum siðuðu löndum
hefir nú um langan tíma mjög mikið
verðið unnið að pví, að reisa skorður
við hinni afar-skaðlegu víndrykkju, með
pví að efla og útbreiða bindindi, sem
kallað er „Good Templars“.
Aðalíormaður bindindisíjelags pessa
á fósturjörðu minni, Noregi, herra L.
Balle í Laurvig, hefirfa.lið mjer á hend-
ur, að reyna að koma á fót samskonar
bindindisfjelagi á íslandi, sem skipt væri
í smærri og stærri deildir, eins og venja
er til erlendis.
J>að er sannfæring mín. að nokkur
pörf sje á, að sporna við víndrykkju á
Islandi, sem annarstaðar, og pví hefjeg
ásett mjer að byrja á pví, að reyna
koma á fót Good Templars deild á
Akureyri og par í kring. — J>að er
pví einlæg ósk mín, að hver sem vill
sinna fyrirtæki pessu og afneita nautn
áfengra drykkja, vildi snúa sjer fyrir 14.
desember, til mín eða herra bóksaia
Frb. Steinssonar á Akureyri, sem góð-
fúslega hefir lof'að mjer að leiðbeina
mönnum í pessu efni og skrásetja nofn
peirra, par til peir yrðu svo kailaðir á
fund til að ræða um málefnið og koma
tjelagi á fót.
J>ess skal getið, að jeg hef látið
pýða á íslenzku og prenta ritgerð (hún
er áður prentuð á öilum höfuð-tungu-
málum heimsins), sem sýnir ástæður
fyrir hvers vegna menn gerast Good
Templars (bindindismenn), og verður
henni útbýtt gefins bæði sem fylgiblaði
með Fróða og á annan hátt.
Oddeyri 22 nóv. 1883.
Ole Lie
(skósmiður).
Útgefaudi ug preutari: Björu Júassou,