Fróði - 13.12.1883, Blaðsíða 3

1883.
I R Ó Ð 1.
120. bl.
355
Amund Helland, norskum vísindamanni.
J>ýðandinn hefir ritað dálítinn formála
fyrir bókinni, og segir hann par meðal
annars: „J>ó bókin sje eigi stór, gefur
bún })ó ágæta og allnákvæma lýsing á
hinu undrunarverða eylandi, par sem
vorir íslenzku landar hafa nú búið við
ymisleg kjör og kosti í þúsund ár. Bók-
in inniheldur á hverri blaðsíðu nytsamar
skýringar, og þess vegna hefi jeg tekið
mjer fyrir hendur að snúa henni á rit-
mál það sem haft er hjer í landi, svo
menn geti á einum stað hæglega fengið
skýrslur um ísland og hversu þar hag-
ar tilu.
í þýðingunni hefir þýðandinn haldið
ymsum íslenzkum orðum þar sem norsk-
una (eða dönskuna) vantar nöfn, þannig
hefir hann hver 5 staðinn fyrir „kogende
kilde“, laug fyrir „dampende kilde",
hraun fyrir „lava“, eldborg (eða
ildborg) fyrir „krater“ o. s. frv.; „því“,
segir hann, „þegar í voru eigin forna
máli eru orð, sem vjer þurfum á að
halda, þá er betra að taka þau úr því
enn úr útlendum málum“.
Öll íslenzk örnefni, sem í bókinni
standa, lætur þýðandinn halda sjer ó-
breytt með íslenzkri rjettritun og án
þess að nema endingarnar aptan af þeim
svo sem Dönum hefir verið títt. Hann
skrifar t. a. m. Eyjafjörður en ekki 0-
fjörd og ekki einu sinni Eyjafjörd. „Að
þýða t. d. nafnið Reyðarfjörður“, segir
hann, „og gera úr því Rödefjord. eins
og Danir gera, er að mínu áliti smekk-
laust og einnig órjett, því fjörðurinn
dregur nafn af reyður, sem er hvalur,
en ekki af rauður.
En til þess að norskir lesendur geti
fram borið hin islenzku nöfn rjett, gefur
þýðandinn þeim í formála sinum stutta
en góða leiðbeining.
Eraman við bókina er titilblaðsmynd,
fálki sem situr á kletti. Um þetta segir
þýðandinn: „Ætlunin er sú, að látameð
þessu í Ijós von um, að fálkinn komi
fljótlega i staðinn fyrir nú veranda skjald-
armerki íslands, sem er kórónaður harð-
fiskur“.
* *
*
í norsku tímariti, „Turistforeningens
árbog“, hefir herra Amund Helland gef-
ið út „lýsingar islenzkra eldfjalla og
jökla“ eptir Svein lækni Pálsson. |>ess-
ar lýsingar hefir Sveinn ritað á dönsku
fám árum fyrir síðustu aldamót, og sent
þá til Danmerkur í þvi skyni, að þeim
yrði komið þar á prent. En svo lítur
út, sem hinir dönsku fræðimenn, er fengu
þessar ritgerðir í hendur, hafi ekki álitið
þær merkilegar, því þær voru lagðar
upp á hylluna og hafa legið þar meiri
hluta úr heilli öld. J>að var herra |>or-
valdur Thoroddsen, sem vísaði hinum
norska útgefanda á þær, en hann, sem
er allmikill jarðfræðingur og sjerstak-
lega einhver hinn mesti jöklafræðingur i
Evrópu, áleit þessar ritgerðir Sveins Páls-
sonar mjög merkilegar.
356
I formála sem útgefandinn hefir
ritað fyrir þessum eldfjalla og jökla
lýsingum segir hann meðal annars:
„|>að er ef til vill óþarfi að færa
norskum lesendum ástæður fyrir því
sjerstaklega, að svo mikið rúm í árbók-
inni er eptir látið gömlum íslendingi og
þörfum ættjörð >sinni, því Islendingar
eru, sem vjer allir vitum, blóð af voru
blóði og bein af vorum beinum, svo það
er ekki nema sanngjarnt, að vjer förum
með þá sem landa vora.
Ritgerðir þær, sem hjer birtast ept-
ir Svein Pálsson, hafa legið í handritum
í Kaupmannahöfn síðan i lok fyrri aldar,
og þvi má með sanni segja, að þær sjeu
orðnar fullgamlar. En jeg vil geta þess,
að þrátt fyrir aldurinn, er lýsing hans á
eldfjöllunum í Skaptafellssýslu hin
allra nýjasta, sem til er, og jöklalýsing
hans einnig hið nýjasta frumrit um alla
íslands jökla.
Menn sjá fljótt, þegar menn lesarit-
gerðirnar, að þær eru samdar af skynsöm-
um og rjettorðum manni, lausum við
hleypidóma. Eramsetning hans á efninu
er skýr og skemmtileg, enda eru þeir
hlutir, sem hann ræðir um, sannarlega
stórkostlegir og merkilegir.------
Mörg atvik sýna, hver framúrskar-
andi visindamaður Sveinn Pálsson hefir
verið, og hefðu þessi rit hans komið fyrri
á prent, hefði hann án efa orðið frægur
meðal vísindamanna“.
* *
*
í hinu þýzka tímariti „Gaea“ hefir
í ár verið gefið út ágrip af eldfjallasögu
þ>orvaldar Thoroddsens hinni dönsku,
er áður hefir verið getið hjer í blaðinu.
Heitir hún þar „Die vulkanischen Erup-
tionen und Erdbeben auf Island wáhrend
der geschichtlichen Zeit, von Thorvaldr
Thoroddsen“.
J>ýzk þýðing af „Pilti og stúlku“
eptir Jón Thoroddsen er og út komin.
Sinávegris
um búskapinn á Frakklandi.
(Eptir ,,Morgenbladet“).
J a r ð e p 1 i eru ræktuð á Frakklandi
eptir tiltölu meiri enn í nokkru öðru
landi í Korðurálfu og eru þar að auki
rin ágætustu. Jarðeplauppskeran 1877
var talin 360 milíón króna virði. Á
20 árum þar á undan hafði land það,
sem notað er til jarðeplaræktar, verið
aukið um þriðjung, en uppskeran hafði
vaxið nær um helming, eður 48 af hundr-
aði, og verðið á ársfengnum um 140 af
huudraði.
Af róum er mjög mikið ræktað,
einkum í hinum nyrðri hjeruðum, og eru
þar meira enn milíón vallardagsláttur
hafðar til róuræktar, en uppskeran met-
in að jafnaði 230 milíónir króna. Miklu
af þessum róum er varið til sikurgerðar,
enda er nú ár hvert búið til í landinu
hjer um bil 850 milíónir punda af sikri,
357
en fyrir hálfri öld var það eigi meira
enn 15 milíónir punda.
Eitt af því, sem mest ber á í sveit-
um Frakklands, eru eplagarðarnir,
og auka þeir fegurð landsins mjög og
meira heldur enn víngarðarnir. J>að er
ekki víða í heimi að menn sjá fagrara
hjerað enn Norðmannafylkið (Norman-
die) þegar eplatrjen standa í blóma.
Af epladrykk er búið til á ári hjer um
bil 1)50 milíónir potta, sem kosta um
62 milíónir króna. Hinn svo kallaði
„Cider“ er að eins drukkinn í norður-
fylkjum landsins, og eplategund sú, sem
hann er búinn til úr, er einhver hin
lakasta. Annars fæst allstaðar í land-
inu mesta gnægð af ágætustu eplum og
ávöxtum.
Mikil kvikfjárrækt er í landinu.
Prá 1812 til 1866 tvöfaldaðist fjártalan
sem allra næst. Mestur fjenaður er
vestur og norður í landi og svoþarsem
tjalllendi er mest. Árið 1877 voru á
Frakklandi 2,425,000 uxar, 7,270,000
kýr og 1,784,000 ungneyti. Hestar eru
einkum aldir upp að norðan og norð-
vestanverðu í landinu. Stjórnin ber all-
mikla umhyggju fyrir hestaræktinni því
ákaflega inargt þarf af þeim handa her-
liðmu. Hrossaverzlun er mikil og geng-
ur hún eins og straumur suður um land-
ið. Mikið af hestum er keypt að úr
löndunum fyrir norðan, en einnig all-
mikið selt suður á Spán og Ítalíu. Fá-
tæklingarnir hafa asna í hesta stað eins
og þeir hafa geitur í staðinn fyrir kýr.
1877 voru á Frakklandi 2,826,000 hest-
ar 407,000 asnar og 297,000 múlar.
Sauðfjeð er smátt vexti og ber enn
meira á þessu fyrir það, að nautgripirnir
eru ákaflega stórir. Sauðfje er einkum
haft í hinum mögrustu sveitum, á há-
lendinu um miðbyk landsins, í fjöllunum
og þar sem jarðvegurinn er votur og
saltblandinn við sjávarsíðuna. Bændum
þykir ekki mikið varið í kjöt af sauð-
kindum og neyta þess ógjarna. Sauð-
fjáreignin er tiltölulega lítil af ymsum
orsökum og fer alla tíð minnkandi. 1877
voru sauðkindur í landinu 20,770,000
af hinn innlenda kyni, og 2,770,000
betra útlendu kyni, en 25 árum áður
var fjártalan nærri tvöfallt meiri.
Hænsarækt er mikil og arðsöm
einkum norður í landi. 1877 voru á
bændabýlunum 58,280,000 hæns, og
voru þau metin 70 milíón króna virði.
Verzlun með egg og fiður er mjög mik-
il. í>á hafa bændur ekki svo lítinn arð
af býflugnarækt. Sama ár var
arðurinn af vaxi og hunangi metinn 18
milíónir króna, og er hann þó sum ár
mciri.
Bóndinn er á Frakklandi eins og
víðar „landstólpi", því hann útvegar
öllum öðrum helztu lífsnauðsynjar, enda
hefir hann lag á að fá fullt verð fyrir
þær. |>ó hann sje einatt fremur fáfróð-
ur um annað, veit hann jafnan vel uni
allt verðlag bæði á innlendum og út-