Fróði - 09.12.1884, Qupperneq 3

1884.
í B Ó Ð 1.
142. bl.
259
að sér höíidum meðan enginn gjörir öðr-
um mein svo hljóðbært verði eðr yfir sé
kvartað. Meira að segja, lögvaldið getr
eigi knuð pegUana til dygða og mann-
kosta, hvorki líkamlegra né andlegra,
fyrir pví að dygðir og mannkostir eiga
röt sína í vorúm innra manni: í sam-
vizkusamri viðrkenníng vorrí um sóma
og vegsemd og tign mannsins eðr manfi-
leikans, í hugsjón vorri og trú, að maðr-
inn sé skapaðr í guðsmynd, sé í eðli sínu
guðsbarn, og í starfsömum áhuga vorum
á, að ágætisrtiennið eðr mannságætið sé
aðalverkefni lífs vörs hér á jörðu, sé
mark pess og mið. Lögvaldið ge.tr að-
eins og að nokkru leyti verndað siðsama
breytni manna fyrir árásrtm og tælíng-
Um. J>að getr heimtað. og að nokkru
leyti séð um, að enginn hneyxli, sízt að
ósekju, eðr brjóti bág við almennri sið-
semi og reglusemi; en mælikvarði hinnar
almennu siðsemi og reglusemi er miklu
fremr að finna í samvizkusemi mannfé-
lagsins en í lögreglum pjóðfélagsins. Lög-
valdið getr eigi fyrirskipað pegnunum
með lagahoðum að lífga og glæða sið-
semi pessa og reglusemi, nema til ó-
nýtis sé og ófreisis fyrir dygðir pessar,
fyrir pví að siðsemi og raglusemi eru,
sem hver dygð önnur, verk aðeins
frjálsra martna, verk mannfélagsins
en eigi hins lögskipaða pjóðfélags.
JHeimtum pví, lesari góðr, af pjóðfélag-
inu eingöngu hlutverk pess; en pað er
réttvís eðr jafnaðarfull tryggíng og frið-
helgi mannréttindanna í martnlegu fé-
lagi. Vitum og munum jafnan, að pjóð-
félagið er í eðli sínu og eftir hugsjón
sinni eingöngu örugt votryggisfé-
lagallra mannrfettinda. Eg veit
að vísu, að pjóðfélagið hefir haft og hefir
enn meðfram nokkur. mannfélagstörf með
höndum, svo sem peningasláttu, alfara-
vegi, póstgöngur, hina æðri skólamennt-
un og fleira, En alt petta er arfleifð
frá alveldi konúnganna, og verðr svo að
standa, ert einúngis svo lengi sem mann-
félagið er í bernsku og á uppvaxtarár-
um, En heimtum aftr, lesari góðr,
fyrst og fremst hverr af sjálfum sér og
síðan að mannfélaginu, dygðir, siðgæði
og mannkosti. er sýni sig í framtaksöm-
um proska mannstignarinnar og í starf-
sömum framförum til almenníngtheilla.
Höfum jafnan hugfast, að alt skal lúta
að sannrí framför mannsins. Eull-
komnun mannsins er hið síðasta
takmark allra mannlegra verka,
líkamlegra sem andlegra.
Enginn taki nú orð mín svo, sem eg
álíti lög vor fullkomin. Nei, 'fjarri ’fer
pví; en hitt er pað, að eg hefi viljað
leiða rök að pvi, að mönnum hættir al-
ment við, að kenna lögunum og land-
stjórninni um galla sjálfra sin og mann-
félagsins, einmitt af pví að peir rugla sam-
anmönnumog pegnum, mannfé-
lagi og pjóðfélagi, fyrir pví að peir
pekkja eigi og hirða lítt um að pekkja
hvert sé hlutyerk mannfélagsins fyrir utan
260
landstjórn og lög. Eftir pennaútúrdúr er pá
að víkja aftur að trúbragðafrelsinu.
í peim prem greinum í stjórnar-
skránni, er fyrr eru tilfærðar, er í hinni
fyrstu peirra, eðr 45. greininni, tekin
fram afstaða pjóðkirkjunnar við lands-
valdið og afskifti pess af málum hennar
og högum. í 46. gr. ef landsmönnum
gefið trúbragðafrelsi, og bent til hver af-
skifti landsvaldið hafi af trúbragðafélög-
um utan pjóðkirkjunnar. En í 47. gr.
er talað um réttindi og skyldur peirra
manna, er aðra tru játa en pjóðtrúna.
Hér or pá um prjú atriði að ræða: 1.
Landsvaldið og pjóðkirkjani ' 2. Lands-
valdið Og hintrúarfélögin, og 3. Itétt-
indi og skyldur frávíkenda eðr hintrúar-
manna í pjóðfélaginu.
I. Landsvaldið og pjóðkirkjan.
]|>ess er fyrst að gæta, að orðin “skal
vera“ í 45. gr. innibinda í sér enga skip-
un né skyldu, heldr taka pau eingöngu
fram panf^ atburð, að lúterska kirkjan
er pjóðkirkja, og er pví að skilja grein-
ina sem hún væri orðuð pannig: Hin
guðspjallega lúterska kirkja er pjóð-
kirkja á Islandi, og að pví leyti styðr
landsvaldið hana og verndar. En hvern-
ig horfa pau nú hvort við öðru, lands-
valdið og pjóðkirkjan, og í hverju muna
viðhorf peirra nú frá pví er var fyrir
daga stjórnskrárinnar ? Urlausn pessa
spurdaga er mjög svo komin undir
merkíngarmun orðanna , konúngs-
kirkja og pjóðkirkja. íkonúngs-
kirkjunni er hinn alvaldi konúngr yfir-
biskup kirkjunnar, sko ðun hans á trú-
arlærcfómurtum er í rauninni bindandi
trúarlögmál fyrir alla pegnana, J>etta
kemr svo til, að hinn einvaldi löggjafi
konúngrinn setr eigi aðeins lög um bin-
ar ytri kirkjulegu athafnir, svo sem skírn,
fermíng, hjónaband. og fléttir inn í pær
pegnleg réttindi. Hann fer lengra, hann
lögskipar einstaka trúarlærdóma, svo
sem særíngu við skírnina. Hann ræðr
og mestu um, hverjar trúarbækr skuli
viðhafa. Og pótt hinn alvaldi geti aldrei
ráðið rakleiðis yfir trúarsannfæríngunni í
brjóstum manna, pá getr hann ráðið mestu
um játníng trúarinnar í orði og um til-
beiðsluna í verki. í konúngskírkjunni
er pví alt lögbundið, og enda meir en
pað er unnt er að lögbinda á nokkurn
hátt. En með nafninu pjóðkirkja er
játað, að vald pjóðfjelagsins sé komið í
stað alveldis konúngdómsins, pjóðtrú-
in í stað konúngstrúar, almannatrú
landsmanna í stað eins manns trúar eðr
trúar fárra manna. Landsvaldið á að
styðja og vernda hina lútersku trú, af
pvíað ogsvolengi sem húner
pjóðtrú, almannatrú, og af pví að lút-
erska trúin hefir fært landsmönnum
margföld andleg gæði. Hinn lúterski
trúarsiðr hefir, meðal svo margs annars,
vakað yfir pví að úngbörnin lærði að lesa,
og með pví viðhaldið og glætt
fýsn landsmanna. En pessi
pjóðar vorrar, lestrarfýsnin oj
261
fýsnin, hefir, að ætlun minni, fremr öllu
öðru, varðveitt vora fámennu og nálega
kenslulausu pjóð frá andlegu svartnætti
og andlegum dauða. Hún hefir geymt
pjóðtúnguna og pjóðernið við glötun og
tortýning á tímum niðrlægíngar vorrar
og eymda, og hún er nú á endrlífgun-
artíma vorum aðaltraust vort og von um
framfarir vorar í fjölskrúðugri menníng
og farsæld. Hinn lúterski trúarsiðr er
svo samvaxinn orðinn hugarfari pjóðar-
innar og líferni, að eg get eigi hugsað
mér annað en að hann verði pjóðtrú
landa minna um aldr og æfi. Eg get
vel skilið, og geng jafnvel að pví vísu,
að stöku trúarlærdómar breytist og lag-
ist meir og meir eftir trúarsannfæríng
safnaðanna, og að trúarkenníngin verði
mismunandi. En svo lengi sem landar
mínir vilja lesa og læra, svo lengi sem
peir vilja sjálfir hugsa og rannsaka, svo
lengi sem peir æskja sjálfir að meta
nokkurs sannfæríng sína og vilja, en
ráfa eigi í blindni og fylgja eingöngu
óðrum. I fám orðum sagt, svo lengi
sem peir vilja vera sjálffærir og frjálsir
rnenn, svo lengi sem peir megna að trúa
á hinn almáttuga, algóðas alréttláta, lif-
anda Guð í og yfir sjálfum oss og al-
heimi, svo lengi verðr hinn lúterski trú-
arsiðr pjóðtrú Íslendínga.
(Framhald).
Árnessýslu 22. sept. 1884.
Síðan í lok júlím, hefir hjer verið
svo óþurkasamt að elztu menn þykjast
ekki muna jafn langa óþurkatíð. Að vísu
hafa eiustöku sinnum komið goludagar,
helzt til íjalla, og þó fáir alveg skúra-
lausir. þeir sem snemma byrjuðu slátt
náðu raunar töðum óskemmdum í júlím-
eu aðrir, sem seinna gátu byrjað, áttu
sumt af töðunni úti til höfuðdags, þá var
helzt nokkur þurkur um tíma, og aptur
núna síðustu dagana. En vonandi að
flestir hafi nú náð heyjum sínum, en mjög
eru þau lirakin einkum þó í lægri sveit-
um. Ymsir hafa gert tilrauuir að súrsa
hey, en ekki er það almennt, og óvíst
hvort tilraunirnar eru svo gerðar að þær
geti hepnast, hjá þeim sem ekki hafa haft
búfræðiug við höndina, að segja sjer til.
það verður vandgert að setja á í haust,
því hrakningurinn mun reynast óáreiðileg-
ur til fóðurs, svo skepnur bafi, ef til vill
ekki þrif afhonun þó þær fái eins og þær
geta jetið, er einkum fyrir þessu að óttast
þegar á vetur líður og skepnur gerast
innan magrar. Menn skyldu raunar ætla
að horfelli þurfi ekki að óttast, þar eð
horlögin standa yfir höfðuin manna með
svipuna reidda til höggs, ef illa fer; mun
enginn vilja verða fyrir högginu. En
| enginn vill heldur missa úr hor, og þó
| hefir það of margan hent. Ekki er held-
j ur víst, þó að höggið ríði, að það hæíi
ihinn maklegasta. Hitt mundí betur hafa náð
tilganginum að reyna „byrgja brunninn
barnið er dautt», með því að
lestrar-
dýrgripr
menta- áður enn