Fróði - 30.03.1887, Page 1

29. og 30. Oliið. ODDEYRI, MIÐYIKUDAGINN 30. MARZ 1887.
264 265 266
Lagagjörð íslendinga.
S?o sem kunnugt er, erum vjer ekki
sjáifstætt ríki heldur hluti Danaveldis.
Höfum vjer J>ví <ið nokkru leyti sarneig-
inlega stjórn með Danmörku einkum að
pví, er snertir viðskipti vor við önnur
ríki; og konung höfum vjer liinn og sama
og Danmörk. En að pví, er snertir sjer-
stök málefni vor, erum vjer að mörgu
leyti sjálfráðir. Hjer viljum vjer pví
aðeins tala um löggjöf í sjerstökum mál-
um vorum. Grrundvöll stjórnar vorrar
er að finna í „Lögum um hina stjórnar-
legu stöðu Islands í ríkinu“ 2. jan. 1871,
og í „stjórnarskrá um hin sjerstaklegu
málefni íslands11 5. jan. 1874.
Aður en stjórnarskrá íslands kom
út, hafði konungur einn löggjafarvaldið.
En venjulegt var pað, eptir að hið ráð-
gefandi alpingi var stofnað, að konung-
ur legði fyrir pingið frumvörp pau, er
hann ætlaði að gjöra að lögnm. Gat pá
pingið stungið uppá breytingum við pau;
en ekki var konungur skyldur að aðhyll-
ast pær breytingar, og gat hann gjört
frumvarpið að löguni eins og pað var
lagt fyrir pingið. J>ingið gat og gjört
uppástungur til laga, og beðið konung
að sampykkja pær. Gat liann pá að
lögum gjört eitt af prennu: 1. staðfest
pær óbreyttar; 2. neitað peim alveg; 3.
breytt peim svo sem honum sýndist, og
gjört pær. svo að lögum.
En með stjórnarskránni gaf konung-
ur oss jafnan rjett við sig til löggjafar;
svo nú er löggjafarvaldið hjá konungi
og landsmönnum í sameiningu. Lands-
menn geta eigi gjört lög að konungi
nauðugum, nje konungur að landsmönn-
um nauðugum.
í*ingið getur gjört breytingar við
laga uppástungur stjórnarinnar; en stjórn-
in getur í engu breytt lagfrumvörpum
pingsins, heldur verður konungur annað-
hvort að staðfesta pau óbreytt, eða neita
peim alveg.
Rjettur sá, er landsmenn liafa til að
taka óbeinlínis pátt í löggjöf landsins, er
kallaður kosningarrjettur til al-
pingis. |>eir menn, sem penna rjett
hafa eptir „Lögum um kosningar til al-
pingis“ 14. sept. 1877, (sbr. Stjórnarskrá
um hin sjerstaklegu málefni íslands 5.
jan. 1874, 17. grein.) eru.
a. Bændur, sem hafa grasnyt og gjalda
nokkuð til allra stjetta.
b. Kaupstaðar borgarar, ef peir gjalda
8 kr. eða meira til sveitar á ári.
c. |>urrabúðarmenn, ef peir gjalda 8
kr. eða meira til sveitar á ári.
d. Embættismenn.
e. |>eir, sem hafa tekið próf við Háskól-
ann, Prestaskólann eða Læknaskólann.
|>eir, sem engan rjett hafa til að
taka pann pátt í löggjöíinni, sem hjer
ræðir um, eru:
a. Allir, sem ekki hafa ófiekkað mannorð.
b. Allir, sem ekki eru fjár sins ráðandi
eða eru gjaldprota.
c. Allir peir, sem piggja af sveit, eða
hafi peir pegið af sveit, eigi hafa
endurgoldið sveitarstyrkinn eða feng-
ið uppgjöf á honum.
d. Allir peir, sem eigi hafa verið heim-
ilisfastir í kjördæminu eitt ár, áðuren
kosningin fer fram.
e. Allir peir, sem ekki eru 25 ára að
aldri.
f. Allar konur giptar og ógiptar.
g. Allir peir kaupstaðarborgarar, er
gjalda minna en 8 kr., og allir peir
purrabúðarmenn, er gjalda minna en
12 kr. á ári í sveitarútsvar.
h. Allir vinnumenn og lausamenn.
Eptir skýrslum um kosningar til al-
pingís 1880 höfðu 6557 landsmenn kosn-
ingarrjett (1618 eða hjerumbil J/4 not-
uðu hann), en 64,870 höfðu eigi kosn-
ingarrjett.
Ohentngt væri pað og enda ógjör-
andi, að pessir 6557 menn af landsmönn-
um tæki allir beinlinis pátt í tilbúningi
laganna. Eyrir pví fela peir pennan
starfa á hendur peim, er peir álíta hæf-
asta til pess. J>eir menn, sem pannig
eru kosnir, eru fullltrúar peirra manna,
er kjosa pá, og eru peir kallaðir alping- í
ismenn.
Alpingismaður getur hver sá orðið, sem
hefir kosningarrjett til alpingis, ef hann
er ekki pegn annars ríkis eðaípjónustu
pess; ef hann hefir verið í löndum Dana.
konungs í Norðurálfunni síðustu 5 ár,
áður en kosningin fer fram; og ef hann
er fullra 30 ára að aldri; sbr. Kosning-
arlögin og stjórnarskána 18. gr.
Kjósendur á vissu tilteknu svæði
landsins kjósa einn fulltrúa eður tvo.
J>essi svæði eru kölluðuð kjördæmi, og
eru pau 21 á öllu landiau; 9 peirra
kjósa 2 fulltrúa livert, en hin 12 .einn
hvert. Eru pá 30 fulltrúar landsmanna
er taka pátt í tilbúningi laganna. Eull-
trúarnir eru kosnir 6. hvert ár. Annað
hvert ár kallar konungur pá á fund í
Iteykjavík, og heitir sá fundur alpingi.
Konungur getur og kallað pingmenn
saman optar og á öðrum stað enííteykja-
vi k. Hann getur leyst upp pingið, sem
kallað er, pað er, hann getur látið fara
fram nýjar kosningar til alpingis, áður
en 6 ár eru liðin frá pví, er síðustu kosn-
ingar fóru fram. Skal pá stofnað til nýrra
kosninga, áður en 2 mánuðir eru liðnir
frá pvi pingið var leyst upp, og skal pví
stefnt saman næsta ár eptir að pað
var leyst upp. Auk hinna 30 fulliúa,
sem áður voru nefndir, eru 6 menn, er
konungur nefnir til að vera á alpíngi,
og eru peir kallaðir konungkjörnir al-
pingismenn.
J>ingmenn skiptast í tvær deildir,
efri og neðri. I hinni efri deild eru
allir hinir konungkjörnu pingmenn og 6
fulltrúar landsmanna, er allir pingmenn
kjósa á fyrsta pingi eptir að nýar kosn-
ingar hafa farið fram. í hinni neðri
deild eru 24 fulltrúar landsmanna.
Landsliöfðingi hefir og setu á al-
pingi og hefir hann umboð konungs, en
eigi hefir hann atkvæðisrjett nema hann
sje pingmaður.
Hjer verður að nefna ráðgjafa ís-
lands. Ráðgjafi Islands er sá maður,
er konungur nefnir til að ráðleggja sjer,
hvað hann skuli gjöra í málum peim, er
ísland snerta, hvort sem eru löggjafar-
mál eða önnur, og er svo tiltekið í stjórn-
arskrá vorri, að hann skuli hafa ábyrgð
á pví, að stjórnarskránni sje lylgt, pvi
að konungur hefir enga ábyrgð. Enn-
fremur er pað tekið fram, að ákveðið
skuli með lögum, hvernig alpingi geti
komið fram pessari ábyrgð á hendur hon-
um. En pessi lög eru ókomin enn, og
er pví eigi unnt að segja, hvernig pessi
ábyrgð getur orðið annað en orðin tóm.
Káðgjafi Islands hefir liingað til verið
einn af ráðgjöfum Danmerkurríkis.
Konungur getur látið ráðgjafa Is-
lands búa til uppástungur til laga, og
eru pær kallaðar stjörnarfrumvörp.
Landshöfðinginn leggur pau fyrir pingið.
Káðgjafinn getur og falið ýmsum mönn-
um á hendur að undirbúa lagafrumvörp
og falið svo landshöfðingja að leggjapau
fyrir pingið.
Hver pingmaður má og bera upp
uppástunga til laga í hverri pingdeild-
inni sem er. En utanpingsmenn geta
eigi komið uppástungum til laga eða
bænaskrám inn á ping, nema einhver
pingmaður taki pær að sjer að bera pær
fram. Jafngilt er pað, fyrir hverja ping-
deildina hvert frumvarp er fyrst lagt,
nema frumvörp til fjárlaga og fjárauka-
laga; pau skal jafnan fyrst leggja fyrir
neðri deildina.