Suðri - 03.02.1883, Blaðsíða 1

Áf Suðra kemur 1 blað út
annanlivern laugard. Upp-
sögn uioð 3. mán. fyrirvara.
Argángurinn 24 blöð kostar
2 kr. (erlendis 3 kr.), sem
borgist fyrir ágústlok.
1. árg. 3. blað.
Útgefendur: Einar porðarsou. Kr. 0. þorgrímsson.
3. febr. 1883.
sjóði, og svo getur stjóni Islands ef vel
j^Póstskipið LAUKA kom 26. f.m.
I>ingmál að sumri.
I.
Uin banka
eptir
Indriða Einarsson, kandídat í pólitik.
I.
það kemur hvað eptir annað upp,
bvort hér á íslandi væri reynandi að
setja banka á fót, eða ekki, og frá
því um 1850 helir það íleirum sinnum
verið rætt af alþingi, sem hefir komizt
að þeirri niðurstöðu, að stofnun banka
her á íslandi væri æskileg.
Eptir því sem mér er kunnugt,
niun það hafa verið Jón Johnsen, höf-
undur jarðatalsins, sem fyrst fór að
hugsa um það, hvort mögulegt væri
að setja banka hér á fót. Sá næsti,
sem kom með uppástuugu um það var
kaupmaður G. Fr. Siemsen, þýzkur
maður, sem átti verzlun í lieykjavík.
1853 samdi alþingi því bænaskrá til
konungs og beiddist þess að eitthvert
það «bauka-fyrirkomulag» gæti komizt
á hér á landi, þar sem: 1) að kaup-
menu hér á landi gæti fengið peniuga
gegu óyggjandi víxlbrjefum, 2) að út-
lendum peningum yrði skipt fyrir inn-
lenda, 3) að innlendir menu gætu
fengið peninga gegn nægu veði, 4) að
menn gætu geymt peninga og íengið
af þeim rentu, eins og tíðkast í spari-
sjóðum. þetta var einungis niður-
staðan, en hver sem les þingræðurnar
þá„ og þingræðurnar sem spunnust út
úr lánsstofnun og banka 1881 í noðri
málstofunni, mun komast að raun um,
að fraraför þingsins í þessu máli or
mjög mikil. Umræðurnar um þetta
efui 1881 eru einhver sú skemmtilegasta
þingdcila, sem eg hef hlustað á, onda
hef eg ef til vill ekki hoyrt meira
keppt til þrautar.
Árum þessum verður heldur ekki
líkt saman að öðru leyti; fyrra árið,
1853, var alþingi ráðgefandi, og hafði
ekki fjárforráð, 1881 er það löggjafar-
þing, og hefir floiri meðlimi. En þó
hvorki gæti komið fram lánsfélag né
banki, þá þokaði málinu mjög áfram
með því, að landið fékk víxillög og
lög um víxilafsagnir, sem eru sam-
hljóða lögum Dana, Norðmanna og
8vía. í>að er eitt skref áfram, það
dregur að því sem verða vill. Nú er
þingiö löggefandi og nú á landið, seu
meðalár í vændum, ráð á nokkru fé í
árar, stofuað banka af sínu eigin fe,
án þess að nokkrum einstökum manni
sé misboðið á nokkurn hátt.
II.
|>egar skrifað er fyrir almenning
um þotta efni, verður ellaust að taka
það fram, hvað banki er og hvað banki
gjörir, og eg skal þess vegna geta
þess alveg almennt hvað banki er,
hvernig hann er stofnaður, og hvern-
ig hann vinnur úr því hann er kom-
iuu á fót. En eptir því rúmi sem
blaðaritgjörðir hafa, verður það að vera
tekið fram sem stytzt.
Banki er eiginlega verzlunarhús,
sem kaupir og selur peninga, hanu
kaupir og selur á sama hátt góð skulda-
hréf'. Hann verzlar með peniuga og
lán. llann lánar hverjum, sem helir
áreiðanlegt veð, peninga, og hann lánar
hjá almenniugi peninga, stuudum með
því að gefa út seðla, og stundum með
því að taka peninga til geymslu, og
gefa rentu af þeim — stundum með
hvorutveggju. Hann er kaupmaöur
eius og kaupmenn sern hafa búð, eu
mismunurinn er að eins sá, að rneðan
sá og sá kaupmaður selur korn, baun-
ir, lérept, ldúta, kaflx og sykur, og
kaupir ull og lisk, þá selur bankinn
peniuga og lán, og kaupir peniuga og
lán, mismunurinn liggur í vörunni.
Banka má nú stofna á ýmsan
hátt; þar sem land er fjölmennt, og
margir menn ríkir er vanalogt að
koma upp nýjum banka með hluta-
bréfum, hvort hann getur fengið leyfi
til að gefa út seðla, er þá komið und-
ir löguuum og einkarétti gamalla
banka. Vanalegt hefir verið að stjórn
landsins ætti mestan þátt í að stofna
fyrsta bankann, sem settur hefir verið
á fót, og honum hefir þá verið gefið
leyfi til að gcfa út scðla. Seðilleyfið
á að vera og er jafnan nú svo, að
bankinu má gefa út svo eða svo marg-
ar þúsundir, — annarslaðar millíónir,
en verður að hafa af því liggjandi
í peningum, annað hvort gulli eða
silfri, eða lielzt gulli. I>ví þegar seðl-
arnir eru komnir út um allt, er ekki
in minnsta hætta fyrir því, að þoir
komi allir til bankans í einu. J>oir
ganga jafnt og þétt út og koma jafnt
og þétt aptur; sé peningaástandið ró-
legt, vegur hvað annað upp.
9
£>egar nú bankinn er kominn á fót(
opnar hann búð sína og byrjar að verzla
með peninga og skuldabréf. Vilji hann
fá meiri peninga on hann hefir áður,
svo tekur hann peninga á geymslu,
eða lánar peninga hjá mönnum, sem
koma til hans, upp á vissan tíma 1
mánuð, 2, 3, 4, 5 o. s. frv.; venju-
lega er þá rentan því lægri, sem lánið
varir skemur, og eptir minni skoðun
mundi banki á íslandi aldrei gefa veru-
loga rentu fyrir skemmri tímalán, en
allt að 3 mánaða. Bankinn tekur líka
peninga, sem má hefja, hvenær sem
vill, en borgar þá litla eða kannske
enga rentu. Hann tekur líka við pen-
ingum á þann hátt að honum er feng-
in viss upphæð, en sá, sem á hana, má
gefa ávísanir upp á bankann svo lengi
sem hún hrekkur og gefur þá litla
rentu. Hann fær manni sem tekur
hjá hoiium lán, seðla í stað peninga,
seðlana ber að innleysa þegar þeir koma
aptur; þetta er líka rentulaust lán,
sem bankinu fær hjá almenningi.
Að síðustu getur bankinn lánað
peninga hjá stöku mönnum, liggi honum
á, eða hjá landsstjórninni, þegar ástand
er mjög erfitt, en hvorttveggja gegn
fullri rentu. £>að er nauðsynjalán,
eu ekki gjört til hagnaðar. Sama er
um það, að selja þá víxla, sem bank-
inu á, til þess að fá peninga fyrir þá.
111.
Bankinn ver þeim peningum, sem
hann liefir undir höndum, á ýmsan
hátt. Iteglan er ávallt að taka meiri
rentu hjá þcim, sem lána hjá bankan-
um, en sú renta er, sem hann gefur
þeim, sem honum lána. Hann brúkar
fje sitt til að kaupa ároiðanlega víxla,
þannig að hann fær rentuna af víxl-
inum frá þeim degi, sem hann kaupir
hann, og til borgunardags. Sje víx-
illinn góður, verður fe bankans naum-
ast varið betur. Hann getur lánað
upp á «Cashcredit» (peningalán) eins
og skozku bankarnir gjöra, þannig að
maður, sem fær tvo ábyrgðarmenn, get-
ur það árið gefið ávísanir fyrir vissri
upphæð uppábankann. £>ettahefirspari-
sjóðurinn í líeykjavík reynt að nokkru
leyti, on er nú hættur því,af því að lánið
var svo opt framlengt. Bankinn get-
ur lánað gegn handfengnu veði, helzt
góðum skuldabréfum, gripum, smíði úr
ekta silfri og gulli, og móti veði ífast-
eign, en til þess verður þó sérstaklega
j-