Suðri - 10.02.1886, Blaðsíða 2

18
eplunum; eg vil pví talca hér stutt-
lega fram pað, sem helzt hefir pau
áhrif á jarðeplin að gjöra pau ómót-
tækileg fyrir veikina.
Allir vita, að jarðeplin eru mis-
munandi að gæðum, efnasambönd
peirra verða ýmisleg, eptir jarðvegi,
áburði o. fl., en að meðaltali verða
pau hér um bil pannig:
Yatn..............................75°/o
Köfnunarefnis sambönd . . . 2"/o
Mjölefni..........................15°/o
Feiti og sykurefni .... 2°/o
Celluefni ....... 5"/o
Steinefni .........................l'v0
Af pessu má sjá, að hið fasta efni
jarðeplanna er einkum mjölefni, hjá
beztu jarðeplum getur pað orðið yfir
20°/o, og myndar pá mestan hluta
næringarefna peirra. Nú samanstend-
ur mjölefnið einungis af kolefni, svr-
efni og vatnsefni, en hefir ekki í sér
neitt köfnunarefni, og eins og sjá má
af töflunni, er mjög lítið af köfnun-
arefnissamböndum í jarðeplunum. Á-
burður af dýraríkinu er opt ríkur af
köfnunarefnissamböndum, svo sem am-
moniaki og ammoniaksöltum, og peg-
ar köfnunarefnisríkur áburður er bor-
inn á fyrir jarðeplin, pá breytast efna-
sambönd peirra pannig, að pau verða
snauðari af mjölefni, en ríkari af köfn-
unarefnissamböndum, og jafnframt
verða pau lausari og vatnsbornari.
J>að er pví beinlínis skaðlegt, að á-
burður fyrir jarðepli sé köfnunarefnis-
ríkur, (sem pó er nauðsynlegt fyrir
flestar jurtir), og hann á að miklu
leyti að vera til pess að veita peim
nægileg steinefni.
Steinefni pau, sem jarðeplin purfa
að fá með áburðinum, eru kulk, fos-
forsýra og umfram allt kali.
kali fosf.sýra kalk
lOOOpd.af jarðepl-
um innihalda . 5,e 1,8 0,2
af jarðeplagrasi . 0,7 0,« 5,5
Önnur steinefni purfum vér ekki
að athuga, pví vanalega er nægilegt
af peim í jarðveginum. Efvér vitum
hve mikið einhver garður gefur af sér
af jarðeplum, pá getum vér líka
reiknað, hve mikið hann hefur tapað
af pessum premur efnum. Ef úr ein-
hverjum garði hafa fengist 4000 pd.
af jarðeplum, (her um bil 20 tunnur),
og 1920 pd af jarðeplagrasi, pá verð-
ur reikningurinn pannig:
kal kalk fosfs.
4000 pd. af jarðepl-
um innihalda . . . 22,4 0,8 7,2
1920 pd. af jarðeplagrasi 1,8 10,e l,i
Samtals 23,7 11,4 8,a
Til pess að bæta garðinum öll
pessi efni, parf hér um bil 7300 pd.
af kúamykju, ef ekkert af pvaginu
hefur tapast úr henni, og í peim á-
burð er hlutfallið milli pessara priggja
efna hér um bil pannig: kali 24, kalk
14, fosforsýra 7, og eru pá hlutföll
pessara efna mjög nálægt pví, sem
jarðeplin purfa. |>ess verður vel að
gæta að pvagið tapist ekki úr mykj-
unni, pví með pví tapast næstum allt
kalið, og verður pá inykjan lítt nýt-
andi áburður fyrir jarðepli sem og
aðrar jurtir.
pegar áburður, sem auðugur er af
fosforsýru, er borinn á fyrir jarðepli,
verða pau talsvert lakari; liggja til
pess pær orsakir, að fosforsýran er
venjulega í sambandi við einhver
köfnunarefnissambönd, og sækir eptir
að sameinast peim, en pegar í áburð-
inum er mikið af köfnunarefnissam-
böndum, verða jarðeplin lakari, og
móttækilegri fyrir sjúkdóm, svo sem
áður er sagt. Bezt. er pví að í áburð-
inum sé ekki meiri fosforsýra en svo
sem jarðeplin purfa minnst; en ávallt
verður að sjá svo til að nóg sé afkali
og kalki í jarðveginum. J>vag dýr-
anna er auðugt aí kali og kalki, en
snautt af fosforsýru; pess vegna er
pað betri áburður fyrir jarðepli heldur
en taöið, sem er auðugt af fosforsýru
í samanburði við önnur steinefni.
J>ang er auðugt af kali, og hefur hver-
vetna reynzt ágætur áburður fyrir jarð-
epli. Aslta bólupangsins (fuans nada-
sus) inniheldur t. d. 20 ’/„ af kali,
en aðeins 1—2"/o af fosforsýru.
|>að er margra siður að nota hin
smærri jarðepli til gróðursetningar, en
pau má jafnan skoða sem óproskuð,
en óproskuð jarðepli hafa ekki efna-
sambönd í sömu hlutföllum sem
hin proskuðu. Hin smáu og óproskuðu
jarðepli hafa meira af vatni og köfn-
unarefnissamböndum, en minna af
steinefnum; jarðepli pau sem vaxa
upp af pess konar jarðeplum eru pví
sjaldan góð; pau purfa lengri vaxtar-
tíma, og venjulega ættlerast pau og
vanprífast.
Jarðyrkjumaður einn í Aberdeen á
Skotlandi, myndaði fyrir nokkrum ár-
um nýja jarðeplategund, sem alstaðar
er nafnkend fyrir ágæti sitt, með pví
að gróðursetja ár eptir ár hin allra
stærstu og fullkomnustu jarðepli. Síð-
an hefur sú skoðun ávallt rutt sér
meira og meira til rúms í Englandi
og víðar, að bezt sé að hafa hin allra-
stærstu jarðepli til gróðursetningar í
staðinn fyrir hin miðlungsstóru, sem
optast hafa verið höfð til pess.
En með pví nú flestum mun pykja
of kostnaðarsamt, að gróðursetja hin
stærstu jarðepli, og er ekki heldur
víst hvort pað borgaði sig betur en að
gróðursetja hin miðlungsstóru, pá mun
ráðlegast að gróðursetja hin stærstu,
einungis til pess að framleiða jarðepli
til gróðursetningar; væri pá bezt að
gróðursetja pau í sérstakt beð, og
leggja par fram alla mögulega við-
leitni til pess að hafa ræktunina sem
hezta og fullkomnasta, velja síðan um
haustið, pegar tekið er upp, hin beztu
af jarðeplum peim, er uxu í pessn beði,
til pess að gróðursetja næsta ár.
Eg hefi nú tekið hér fram hin helztu
skilyrði fyrir gæðum og heilbrigði
jarðeplanna. Margur kann að segja
að jarðeplaveikin muni ekki eiga heima
hér á landi, en eg hefi fulla vissu og
reynslu fyrir pví, að hún er hér alltíð.
Venjulega brýzt hún mest út seinni
part sumars; pessvegna er hún optast
að byrja pegar jarðeplin eru tekin upp.
Af pví leiðir, að pótt pau virðist vera
(ef ekki er vel að gætt) heilbrigð og
að öllu leyti góð á haustin, pá verða
pau eptir pví lakari sem lengra líður
á veturinn, og stundum með öllu ó-
ætileg. J>etta orsakast náttúrlega af
pví, að svepparnir halda stöðugt áfram
að vaxa og útbreiða sig í peim. En
ef menn almennt hpfðu góða og rétta
ræktunaraðferð, pá mundi bæði jarð-
eplaveikin hætta að gjöra skaða, og
jarðeplaræktin að öðru leyti verða
miklu arðsamari.
Vinstriinenn í Danmörku
Og
endurskoðun stjórnarskrárinnar.
Eins og mörgum er kunnugt, skipt-
ast vinstrimenn á pingi Dana í tvo
flokka, sem kallaðir eru «frekir vinstri-
menn» (det radikale venstre) og «dansk-
ir vinstrimenn* (det danske ven tre).
J>að, sem skilur almennar skoðanir
pessara tveggja flokka, er einkum pað,
að hinir freku vinstrimenn hallast
langtum meir að framfara- og frelsis-
hugmyndum peim, sem eru að ryðja sér
braut hjá erlendum pjóðum, sem frjáls-
lyndastar eru taldar, einkum Frökk-
um. Telja peir pað Dönum vænleg-
ast til framfara og menningar, að
pjóðlíf peirra endurfæðist í hugmynda-
baði stórpjóðanna, ppirra sem fremstar
eru taldar. Hinir dönsku vinstrimenn
leggja aptur mesta áherzluna á, að
menning og pjóðlíf Dana vaxi ogprosk-
ist á sem pjóðlegastri rót. J>að eru
eigi nema eitthvað 2 ár síðan flokkar
pessir greindust sundur; áður var
flokkurinn einn og nefndist «vinstri-
menn á ríkispinginu* (rigsdagens
venstre). Stundum hafa bæði hörð og
bitur orð farið milli pessara flokka,
einkum fyrst eptir að peir skiptust
sundur, en margt er pó pað, sem peim
kemur saman um, fyrst og fremst pað,
að allt pólitiskt böl og andstreymi
innanlands, sem legið hefur á Dönum
hin síðustu ár eins og martröð, sé
Estrúp og hans ráðaneyti að kenna,
og að enginn gæfugeisli nái að skína
yfir Danmörk fyr en peim Estrúp sC
úr sessi rutt. í baráttunni við Estrúp
kemur flokkunum prýðilega saman,
enda vita peir sem er, að í pví atriði
stendur allur porri dönsku pjóðarinnar
á bak við pá, og kjósendur peirra bafa