Austri - 24.09.1884, Qupperneq 1

1. árg.
Seyðisflröi. miðvikudag 24. septemlber.
Nr. 21.
241
Um
landsins gagn og nauðsynjar.
(Kaíli úr bréfi.)
Bg hefi engar fréttir að skrifa og
skrifa þær sjaldnast. en pá er „póli-
tíkin“ æfinlegt og óappvinnanlegt efni.
Blöðin hrópa hátt um framfarir, stór-
ar hugsjónir framfaranna, sem á
skömmum tíma eiga að framkvæmast
og endurskapa stjörn, pjóð og land í
anda og verki. Bn ég er eigi neinn
gandreiðarmaður og á bágt með að
lypta mér upp á skýbólstra hugsjón-
anna. |>essvegna verð ég að halda
mér við petta lága, daglega líf og tel
mig heppinn pegar ég má vera óhultur
fyrir að falla um koll fyrir pessum
fellibyljum, sem allt ætla um koll að
keyra og get haldið mér við einhverja
stoðina eða steininn.
Aðskilnaður ríkis og kyrkju m. fl.
er eflaust fögur hugsjón, en meira ekki
hjá oss, sem stendur, og fullkomið lög-
gjafarvald og frestandi neitunarvald
með fullkominni pingstjórn (parla-
mentarismus) er, og verður líklega
fyrst um sinn, ekkert annað en hug-
sjón*). En pótt pessar ogpvíumlíkar
hugsjónir yrðu framkvæmdar hjá pjóð
vorri og vér hugsuðum oss petta allt
sem fengið og lögum bundið, mundi
pá allt vera fengið með pví ? Mund-
um vér kunna að hagnýta oss petta
frelsi svo, að pað kæmi að tilætluðum
notum? Vér höfum pó nokhurt, já
vér höfum m i k i ð frelsi; en hvernig
er pað notað? — Mér virðist, hvort
sem litið er til pess, er fram fer í
sveitastjórninni eða sýslustjórninni,
kyrkjustjórninni eða landstjórninni, að
pað sé eigi ófrelsið, sem mestkreppir
að, hið lagalega ófrelsi, útvortis ófrelsi,
heldur annað meira og miklu hættu
legra ófrelsi, hið innra ófrelsi eða andans
ófrelsi hjá sjálfum oss. þetta frelsi fæst
eigi nema með menntun, sannri menntun
og vaxandi framförum í allri verklegri
*) En þetta er alls engin ástseða fyrir því, að
vér eigum eigi á iög'legan hátt að koppast
að því takmarki að fá svo fljótt sem verða
má meira frelsi í kyrkjulegum og verald-
legum málum.
Ristj.
242
kunnáttu. Og j afnframt pví sem blöðin
ættu að gjöra sér far um að berja
petta inní meðvitund pjóðarinnar, ættu
pau að gjöra menntunarstofnanir vor-
ar frá lægsta stigi til hinns hæzta, að
umtalsefni. Blöðin ættu að sýna mönn-
um og kenna peim að preifa á hels-
inu, pessum vanans, hleypidómanna og
vankunnáttunnar klafa, sem drepur
niður öllum pjóðlegum félagsskapar-
anda og framkvæmdar-mætti. — Eða
er pað eigi andlegt ófrelsi, sem lýsir
sér í pví, að par sem svo margir vilja
eyða 2 til 4 af beztu æskuárum sínum
til að læra úrsmíði, gullsmíði, skó-
smíði og pess háttar glingur, og gefa
með sér ærið fé til pess, pá skuli valla
fást svo margir til að ganga á hina
nýstofnaðu búnaðarskóla, að við sé
unandi og pað pótt peir purfi mjög lítið
að gefa með sér? Er unnt að binda
menn á verri klafa en deyfðarinnar,
vanans og lileypidómanna, sem blind-
ar menn svo, að peir sjá eigi hvað
peim er gagnlegast og hvers peim sjálf-
um er helzt pörf á? J>að sem vér
purfum fyrst og helzt af öllu er að
mennta pjóðina og pá eigi sízt alpýð-
una. Vép purfum bæði barnaskóla og
alpýðuskóla og svo umbót á hinum
æðri skólum. Vér purfum að fábún-
aðarskóla í hverri sýslu landsins og
svo einn búfræðis-land(há)skóla, sem
kostaður væri af landssjóði. En pað
er að vísu eigi nóg að stofnaðir séu
margir skólar. Vér purfum að haga
peim pannig, að peir standi í nánu
sambandi liverjir við aðra, pví að pað
inundi verða oss margfaldur sparnað-
ur. Barnaskólunum ætti að vera hátt-
að svo, að peir gætu verið undirbún-
ingsskólar undir alpýðuskólana (ung-
lingaskólan). jpeir skólar ættu aptur
að vera undirbúningsskólar undir sjó-
mannaskólana, búnaðarskólana og
gagnfræðaskóla, sem að minnsta kosti
ættu að vera tveir á öllu landinu. Af
gagnfræðaskólunum ættu menn að geta
farið á latínu (lærða) skólann, sem
ætti að byrja á 3. eða 4. bekk, sem
nú er, og ætti hvorki latínuné grísku-
kunnátta að heimtast til inntökuprófs
í lærðaskólann. Helzt ætti kennslan '
á gagnfræðaskólunum að vera svo full-
komin, að eigi pyrfti nema prjá vetur
243
á lærðaskólanum, og ættu hin svo
kölluðu forspjallsvísindi að kennast
par með. — Með pessu lagi mundi
menntun pjóðarinnar og uppfræðsla al-
pýðu komast í betra horf og hver ein-
staklingur mundi miklu fremur en nú
er ná menntun í peirri grein, sem hann
— eptir sínum hæfilegleikum — er
bezt fallinn til. |>að er fullkomin
sannfæring mín, að margur unglingur
hafi liðið skipbrot á hinni líkamlegu
og, ég vil næstum segja, á hinni and-
legu velferð sinni, einmitt fyrir penn-
an latínu-rembing; og pað margursá,
er annars hefðí getað orðið nýtasti
maður og vel menntur, en einmitt fyrir
pað, að byrjað var að kenna honum
latínu og latneskan stýl og honum
nauðgað að halda pví námi áfram, pá
missti hana allan vilja og allankjark
til náms. Eða hver ástæða verður
færð fyrir pví, að menn eigi helzt að
byrja skólanám á latínu? eða að menn
geti eigi lært hana, og pað jafnvel til
lilítar, pótt annað sé numið á undan?
Sú ástæða að byrja verði á latínu, til
pess að mönnum veiti hægra að nema
hin rómönsku tungumál á eptir,
sem af henni eru runnin, er lík pví,
ef manni, sem stæði niður á láglendi,
væri sagt að hann ætti hægra með að
komast upp í miðja fjallshlíðina með
pví, að fara fyrst upp á fjallsbrúnina,
pví að paðan væri svo hægt undan-
haldið ofan í hlíðina aptur.
Næst menntunarmáli eða skóla-
máli pjóðarinnar vil ég leggja mesta
áherzlu á purfainannalögin, sveitar-
stjórnarlögin og safnaðarlögin og ættu
blöðin ekki að pegja um pessi mál.
þurfamannalögin eru mjög á eptir tím-
anum og sveitastjórnarlögin í sumum
greinum, en safnaðarlögin (um skipun
sóknar- og kéraðsuefnda m. fl.) eru
eins og kellingareldur, sem blindar
menn, ef menn horfa á hann meðan
hann er kreystur og úr honum rýkur.
pá pyrftu prestakallalögin að takast
til íhugunar og breytast. Brauðin ættu
að vera sem allra jöfnust að tekjum,
nema pau allra örðugustu. Söfnuðirnir
ættu að fá að kjósa sjálfir prestana
með líku fyrirkomulagi og sampykkt
var á stðasta alpingi. Synodus (pre^ta-
stefnan) ætti að fá yfirgripsmeira vald