Fjallkonan - 31.10.1885, Blaðsíða 2

78
FJALLKONÁN.
hjálp. Af' innlendum mönnum eru sjómennirnir pví
því nær þeir hinir einustu, sern geta hjálpað nokkuð
1 þessu efni, þótt þeir ekki geti gefið vísindalega
leiðbeiningu; hjá þeim hefi eg opt fengið ýmislegt,
því það eru einmitt sjókvikindin, sem ísland er auð-
ugast af, eins og gefur að skilja af náttúruhlutföflum
landsins. Fað á ekki við hér, að telja sérstaklega
upp allt það, sem búið er af verkinu; meiri hluti
dýranna hefir einungis vísindaleg nöfn, og verða engu
skiljanlegri, þó menn seti á þau tilbúin íslenzk heiti;
en eg get nefnt lauslega að tölunni, að af Infusions-
dýrum eða smádýrum, sem hér eru í sjó og tjörnum,
pyttum og mógröfum, og sem ekki sjást nema í
sjónauka, hefi eg rnálað um 50 myudir; af polýpum
og marglyttum 30; af skrápdýrum (krossfiskum, ígul-
kerurn o.s.fr.) 30; af ormum 122; af lindýrum (kuð-
ungum, skeljum o. s. fr.) 114; af liðdýrum (kröbb-
um, skordýrum) 186; af fiskum 37; fuglar 115; spen-
dýr 7. Hér eru taldar með allar myndir af einstök-
um líkamspörtum, kynbreytingar o. s. fr., og verða
því myndirnar miklu fleiri en tegundirnar; þannig
geta 10—20 myndir, eða fleiri, tilheyrt einu og sama
dýri. Allar þessar myndir eru hreinteiknaðar; en fyrir
utan þær hefi eg ekki einungis fjölda af undirbún-
ingsmyndum, heldur einnig fjölda af kvikindum í
vínanda, sem eg hefi enn ekki rannsakað. J>að var
fyrst tifgangur minn, að setja allar þessar myndir á
eina bók; en það er nú fyrir löngu komið fram, að
hún nær hvergi til. Ymsar myndir hefi eg málað
með hliðsjón af öðrum myndum, sumar eingöngu,
þegar eg hefi enga von um að geta fengið dýrið
sjálft; sé myndin annars áreiðanleg, þá verður hún
alltaf eins, hvort sem málað er eptir náttúrunni eða
eptir mynd. Hað er einnig alstaðar siður að nota
verk annara; en það getur verið ýmsum vandkvæð-
um bundið, þegar verkin varla fást og eru lítt að-
gengileg; sumt er hingað og þangað á víð og dreif
í tímaritum, og finnst þetta hér, þar sem ekkert er
hirt um að kaupa vísindaleg náttúrurit. Raunar geta
sumar myndir verið óáreiðanlegar, þó að þær standi
í lærðum bókum og sé vandaðar að öðru leyti. Ann-
ars hefi eg gert myndirnar flestar eptir náttúrunni
sjálfri, og eg tel svo til, að eg fái nú 300 kr. fyrir
þenna starfa, sem í rauninni verður ekki mikið, þeg-
ar hann er borinn saman við fyrirhöfn margra ann-
ara, sem fá margfalt meira. Hinar 300 krónurnar
fæ eg fyrir að safna til hins verksins, sem er þ j ó ð-
menningarsaga Norðurlanda, og var mér fyrst
hér veittur styrkur til þessa verks árið 1883: þá
sókti eg um 600 króna styrk til beggja verkanna,
dýrasafnsins og þjóðmenningarsögunnar, og því verð
eg að skipta honum í tvennt að nafninu til. Eg skal
nú skýra nákvæmar frá þessu verki.
1 Kaupmannahöfn hafði eg haft styrk frá auð-
ugri stofnun, sem nefnd er eptir Hjelmstjerne-Rosen-
krone1, til þess að safna til þjóðmenningarsögunn-
ar, og eg var talinn fær um það bæði vegna rita
minna og svo af því að eg hefi tekið próf við há-
skólann einmitt í þeim vísindagreinum. Styrkurinn
var 800 krónur á ári, 200 krónum meiri en eg fæ
hér til beggja verkanna, og það var verulegur styrk-
ur að því leyti að eg átti sjálfur verk mitt; styrks-
ins naut eg í 5 ár, og var eg þá búinn að safna
allt að helminginum úr íslenzkum fornritum; en þá
fór eg hingað heim (1874), og varð þá að hætta við
I) þessi stofnun kemur íslandi við að þvi leyti, að Hans
Londemann, sýslumaður í Árnessýslu á 17. öld, átti fyrir konu
Guðríði Torfadóttur, systur þormóðar Torfasonar; en sonur Hans
og Guðríðar var Evert eða Játvarður Londemann, sem Rósen-
krónu greifaætt er af komin. Heinrekur Hjelmstjerne, æðsti
dómari í hæstarétti, varð lendur maður 1747 og dó 1780; hann
safnaði mjög bókum og handritum og er það safn nú sameinað
bókasafni konungs. 'l engdasonur hans, greifi Rosenkrone, gaf
1809 stórfé til mikillar stofnunar, sem kölluð er „den grevelige
Hjelmstjerne-Rosenkroneske Stiftelse:‘, og styrkir hún ýms
vísindaleg fyrirtæki. Evert Londemann minnir mig að yki kyn
sitt í Noregi, og því gerðu Norðmenn fyrir skömmu tilkall til
nokkurs af fénu og náðu því—það voru margar þúsundir króna.
verkið vegna annara starfa. Gangurinn í verkinu er
sá, að taka alla staði úr fornritunum, ekki einungis
íslenzkum og norskum, heldur og emnig engilsax-
neskum, úr Saxo og þeim latneskum riturn, (sem
einkum eru annálaij, sem snerta Norðurlönd, alla
staði, sem heyra til þjóðraenningarinnar; en ti! þess
þarf að lesa allar þessar bækur línu fyrir línu og
orð fyrir orð, og rita hvern stað á seðil sér (á mörg-
um seðlum er einungis eitt orð eða Stikorð «■, sem
nægir til að sýna hugmyndina og hvar hún cr; á
mörgum eru lengri athugasemdir og samanburður við
háttu annara þjóða). Eptir þenna tíma (til 1874)
voru seðlarnir orðnir um 40,000 að tölu, og munu
alls verða um 100,000, svo eptir tilganginum verður
þetta ekki ein bók, heldur verk í nokkrum böndum;
þá er eptir að raða öllum seðlunum niður eptir þjóð-
háttunum eða flokkum, og þá fyrst, þegar búið er að
safna og raða öllu þessu, getur maður farið að rita
verkið, en ekki fyr. (J>að hefir verið sagt við mig,
að eg mundi nú bráðum fara að gefa þetta út!). Til
eru raunar bækur í þessa átt, og víða smárit, sem
fást við eitthvað úr þjóðmenningarsögu Norðurlanda,
en sumpart er það hramsað af handahófi, merkilegum
hlutum alveg slept, og margt rangsldlið; sumpart er
það dreift hingað og þangað, bæði í tímaritum og
ýmsum öðrum bókum. Minn tilgangur er að koma
upp þjóðlegu verki, sem vér hefðura sóma af og
gagn, og eg ímynda mér, að þetta verk ætti fullt
eins skilið, að fá aðhlyuningu eius og lagasafnið
nhanda íslandi«, sem þó hefir veriðstyrkt öllu meira.
Ressa 40,000 seðla eða helming safnsins lagði eg
fram sem gjöf, því þeir voru mín eign —eg sókti ekki
urn neinn styrk til að byrja með — og eg veit ekki
til, að neinn hafi sókt um fjárstyrk með öðru eins
framlagi — sé farið eptir styrknum, 800 kr. á ári í
5 ár, þá eru það 4000 krónur, en í rauninni er verkið
meira vert en þetta—en fjárlaganefndin (1883) varð
ekki meira hrifin en svo, að hún ætlaði að veita
mér 400 krónur fyrir tvö verkin, bæði dýrasafnið og
þetta safn (það eru 200 kr. til hvors um sig, eða
100 dalir!), og það var einungis fyrir tilstyrk nokk-
urra þingmatina, að eg fékk 600. Eins fór fyrir mér
í sumar: eg sókti um 600 krónur, og lagði fram
skýrslu, sem allir skynsamir menn mundu hafa tekið
gilda; eg lagði fram prentaða skrá yfir verk mín og
hélt það mundi mæla fram með mór, og eg hafði til
sýnis það, sem búið var af því, sem þingið hefir
■•styrkto til, en ekkert dugði; fjárlaganefndin vildi
hvorki heyra nó sjá, heldur ætlaði aptur að veita
mér 400 kr., það er að segja: taka af mér þriðjung
styrksins, í stað þess að viðurkenna verk mín og
bæta við mig— og svo gleymdi nefndin ekki að taka
það fram, að landið skyldi eignast starfa minn, en
bar jafnframt í aðra margfalt meira skilyrðislaust
fyrir ekkert—eg kalla að féð sé veitt íyrir ekkert,
þegar það er veitt til að læra fyrir; sú þekking
verður eign mantisins sjálfs, og það er alveg óvíst,
hvort landið hafi nokkurt gagn af því (hann getur
dáið, farið burtu, svikizt um o. s. fr.). Nefndin setti
mig þannig langt fyrir neðan alla hina, sem hún
bænheyrði, og mat eitikis þá þekkingu og hæfileg-
ieika, sem eg hefi fengið á mörgum árum og sem
eg hef margsýnt bæði að fornu og nýju. Svo Ijóm-
andi sem þingið var að öðru leyti — þar sem nafni
minn Benedikt Sveinsson sló smiðshöggið með ávarpi
neðri deildarinnar—hinu mesta meistarastykki að stíl
og efni, sem komið hefir fram á nokkru þingi hér —
svo ómorkileg var fjárlaganefndin, enda var hún og
samansett af ópólitiskum manni. Eins og kaupmaður,
sem spekúlerar í lýsi, setur saman eina tunnu handa
sér úr alis konar misjöfnum tunnustafa-skriflum, sem
hvort fyrir sig getur verið mikið gott og þartlegt, en
“Cotnbinationin verður ImpossibiliLet«— svo öll tunn-
an lekur; eins var fjárlaganefndin. Að eg fékk 600
krónur aptur nú, það er einnig nokkrum velviljuðum
þingmönnum að þakka, sem böfðu meira vit en fjár-