Fjallkonan - 18.03.1888, Side 3

18. mars 1888.
F JALLKONAN.
31
■ ]
„Sérðu mig ekki?“ „Sussu, sussu, nei“, ég var J
að gá að hvað f'ramorðið er orðið, ég er nú nýkom-
inn á fætr, því ég vakti heldr lengi í gærkveldi hjá
veitingamanni E... Maðr þessi var uppgjafa-
embættismaðr, og hafði fengið lausn frá embætti löngu
fyrir lögákveðinn tíma, sjálfsagt vegna lieilsu lasleika.
Allir sem þektu hann sögðu, að hann væri mein-
leysingi og besta skinn, enn mörgum þótti hann
helst til oft koma til E... veitingamanns, og sögðu
nokkrar skæðar tungur, að hann svæfi einatt á kveld-
in á bekk í ofnkróknum og lægi þar í ofnkitanum
eins og þegar ullarpoki er lagðr til þerris á móti
sólu. — Þegar hann fékk lausn frá embætti, stungu
sumir saman nefjum um það. að leitt væri að.ala
slíka kompána aðgjörðalausa á landssjóði og í raun og
veru hefði hann engin eftirlaun átt að fá, enn eng-
inn þorði að færa það í hámæli, enda sögðu margir
aðrir og það með sönnu, að hann ætti engu síðr eftir-
laun skilið enn ýmsir aðrir af slíku tagi; hann hefði
þó að minsta kosti alla daga meinleysingi verið. Þá
er við höfðum heilsast, spurði ég hann, eins og lög
gera ráð fyrir, hvernig honum liði. „0 sussu, sussu,
mér líðr vel; síðan ég losaðist við þetta góða em-
bætti, hefi ég þó að minsta kosti næði, og svo mun
almenningi þykja, að ég liafi nóg til fata og matar,
enn eins og þú veist, okkr um að tala, fer
ekki svo lítið af launum mínum til E.... veitinga-
manns; við þurfum þessir gömlu karlar dropans við,
til að hressa við taugarnar og drepa lífsleiðann“.
„Það er gott, þérlíðrvel“, sagði ég, „enda má það
á þér sjá, að þú hefir nóg, því að þú ert feitr og
strykinn eins og sumarstaðinn hestr“. — Enn ósjálf-
rátt varð mér að bera saman í huganum veslings
karlinn hann B. á K... stöðum við þennan uppstrokna
landsómaga. Mér þóttu þeir báðir þess ljós dæmi
að „missæl er þjóðin“. Þ.
Fáein orð um laxverslun,
Það mun vera nær 30 árum síðan saltaðr lax
varð hér fyrst verslunarvara, enn sú verslun mun I
nú árlega nema mörgum tugum þúsunda króna, og
mun það fyrst hafa verið kaupmaðr H. Th. A. Thom-
sen í Reykjavík, sem byrjaði á að versla með salt-
aðan lax, og kendi laxeigendum að salta liann. Thom-
sen hefir jafnan verið mjög vandr að allri verkun á
laxinum, og leiddi þar af að laxinn var að stíga smátt
og smátt i verði, þangað til 1883, að hann komst í
hæst verð ; síðan hefir íslenski laxinn fallið töluvert
í verði, og mun það koma sumpart af því, að útflutn-
ingr af laxi er sífelt að aukast frá Ameríku til Norðr-
álfunnar, og ef til vill sumpart af hinu, að ýmsir
aðrir kaupmenn hafa og á síðari árum hér á landi
verslað með saltaðan lax, enn ekki vandað hann eins
og kaupmaðr Thomsen, og við það mun hafa komist
lakara orð á íslenska laxinn, enn á meðan Thomsen
var einn um hituna við þá verslun. Jeg held því, j
að það væri til góðs bæði fyrir laxverslunina í heild
sinni og svo fyrir hvern laxeiganda sérstaklega, að
allir þeir er náð gætu til kaupmanns Thomsens með
laxinn legðu hann inn hjá honum, þvi það mundi
vera vissasti vegr til að halda íslenskum laxi í verði,
að sem mest gæti gengið í gegn um hans hendr af
honum; enda er það enginn neyðar kostr, því að síð-
an laxinn fór að lækka í verði hefir kaupm. Thom-
sen jafnan á sumrin gefið fult eins mikið fyrir hann
og aðrir kaupmenn, og auk þess árlega, þegar hann
hefir verið búinn að selja laxinn, bætt hann upp að
miklum mun, t. d. í ár fast að þriðjungi. Hann mun
bæta liann svo upp, þegar hann er búinn að selja,
að laxeigendr fái jafnmikið eins og liann hefir selt,
að kostnaði frádregnum, og munu færri kaupmenn
gera viðskiftamönnum sínum slík vilkjör.
Þorkell Bjamason.
Hljóðiuegin og áliersla.
í 19. nr. Austra ]i. á. stendur grein eptir lierra B. J. „Um
hendingar og hljóðstafi". Grein þessi ber það með sér, að liðf.
veit eigi, hvað það er sem hann er að rita um. Aðalgalliuu
er sá, að hann í þessum aðfundningum sínum við Dr. Jón Þor-
kelsson þekkir eigi mun á löngum og áhertum samstöfnm.
Hann segir t. d. „að allt sem hann hafi séð af dróttkvæðum
vísum fornmauna sýni, að lengd samstafnanna eða áhersla rymi
fyrir hinu, er fornskáldunum hafi verið mest umhugað11 (nfl. á-
kveðnum hendingum). Hér er það tekið gefið, að lðng og áhert
samstafa sé ið sama, en þetta er skakkt, því að það þarf alls
eigi að fara saman og sist að þaö sé eitt og ið sama. Þanuig
er fár löng samstafa, en far stutt, og hafa þó báðar áherslu;
löng er sem sé hver sú samstafa, er hefir í sér langau hljóð-
staf eða tvíhljóð (o: á, é, í, ó, ú, ý, æ, œ, an, ey, ei) þ. e., hún
er löng að eðli (natura) og þar að auki hver sú samstafa, er
hefir stuttan hljóðstaf með tveimur eða fleiri samhljóðöndum á
eptir, þ. e. löng við stöðu (positione), en stuttar þar á móti eru
allar samstöfur með stuttum hljóðstaf (o: a, i, e, o, u, y, ö) er
einn samhljóðandi fylgir, t. d. bauö, mann eru langar, en boö,
man stuttar; þetta er allt anuað en áhersla og áhersluleysi, því
að áherslan er í hverju íslensku orði á fyrsta atkvæðiuu, hvort
sem það er langt eða stutt,, en hin atkvæðiu áherslulaus líka,
hvort sem þau eru löng eða stutt. Þannig er áherslan í orð-
unum maður, hestur á mað- og hest- og er þó nnnað stutt en
hitt langt, en aptur í orðunum miskunn, likan eru -unn og -an
áherslulaus; þar er ið fyrra langt en ið síðara stutt. Rektor
Jón Þorkelsson hefir hvergi sagt, að hendinga og hljóðstafa at-
kvæði þurfi að hafa áherslu, heldur að eins að vera löng, og
það sá er sá inn mikli munur, sem höf. Austragreinarinnar eigi
skilur. Fornmálin og þar með norræna miðuðu kveðskap sinn
við hljóðmegin eða leugd (quantitas) samstafnanna, en nýju
málin miða hann við áherslu eða hreim (accentns); þannig er
latína quantiterandi mál, en ítalska, frauska og spanska accentu-
erandi, forngriska quantiterandi, en nýgríska, sem af henni er
komin, accentuerandi, sanskrít quantiterandi, en iuar nýindversku
mállýskur accentuerandi, sömuleiðis vóru gotueska og fornís-
lenska mállýskan quantiterandi, en þýska og nýnorrænu málin
ásamt nútíðaríslensku eru accentuerandi; þessi regla gildir um
öll arisku máliu; að vísu hafði áherslan nokkra þýðing, en
hljóðmegin var það, er öll ljóð vóru bundin við ; nokkuð líkt
á sér stað nú á dögum, að hljóðinegin hefir nokkra þýðingu en
áherslan er þó höfuðatriðið í ljóðum. Þenna mun á hljóðlengd
og áherslu talar Snorri um fremst í Háttatali sínu, þar sem
hann segir: „Enn hljóð greinir þat, at liafa samstöfur langar
(o: seinar) og skammar (skjótar), harðar (o: áhertar) og linar
(o: áherslulausar)“. Þar sem Snorri talar víða um seinar og
og skjótar samstöfur, sýnir að hann er að rita um quantiter-
andi mál, því að ella væri orð lians vitleysa. Þar að auki sýn-
ir málskrúðsfræði Ólafs hvítaskálds þetta mjög glögglega. Ég
vil taka þetta dæmi:
„Maðr skyldi þó moldar
megja hverr af þegja.
Hér er sett megja fyrir mega ok aukit einum staf ok ger svá
löng samstafa af skamri, þvíat ella heldz eigi kveðandi rétt í
visuorði". Marga fleiri staði mætti auðvitað nefna.
Af inni miklu vanþekking herra B. J. í þessu efni leiðir
það, að nálega öll in mörgu dæmi, er hann tekur úr fornum
kvæðum eru ramskökk að merkjasetningunni; ég tek að eins tvö
dæmi hjá honum:
Enn eér eigT minnj en & aó vera:
Enn sér eígi minniT og
Ungr tóktu jöfriT þengfil, & aó vera:
Ungr tóktíí jöfra" þengill.