Fjallkonan - 07.04.1891, Blaðsíða 2

54
FJALLKONAN.
vm, 14.
Konráð Gíslason.
Því var heitið í þessu blaði, er getið var láts Kon-
ráðs Gislasonar, að geta hans síðar nánara. Hér skal
því sagt frá helstu ævi-atriðum hans og lifs-
starfi, og setjum vér jaínframt mynd af honum.
Konráð Gíslason er fæddr á Löngumýri í Skaga-
firði 3. júlí 1808. Foreldrar lians vóru Grísli sagn-
fræðingr Konráðsson og Evfemía Benediktsdóttir.
Hann ólst upp hjá foreldrum sínum þar til hann var
18 ára. Lærði nokkuð undir skóla hjá Jóni prófasti
Konráðssyni á Mælifelli; reri eina vertið (1826) hjá
Bjarna bónda á Straumi í Hraunum, enn fór í Bessa-
staða skóla haustið eftir og var útskrifaðr þaðan 1831.
Þá fór hann til Kaupmannahafnar háskóla og tók
aðgöngupróf (exam. artium) með 1. eink. og árið eft-
ir annað lærdómspróf með sömu eink. Las í fyrstu
lítið eitt lögfræði, enn hætti brátt við það nám og
tók að leggja stund á norræna málfræði; varð stipen-
darius Arna-Hagnæanus 1839; fekk
veitingu fyrir kennaraembætti við
latínuskólann í Rvík 1846, enn
tókst það aldrei á hendr, og var
svo skipaðr aukakennari (extraor-
dinær docent) í Norðrlanda-málum
við háskólann 1848, fékk prófes-
sors nafnbót 1853 og varð reglu-
legr háskólakennari 1862. Hann
fékk lausn frá embættinu með eft-
irlaunum 1886. Á grundvallar-
laga ríkisþingi Dana sat hann
1848—49 sem konungkjörinn full-
trúi fyrir íslands hönd. Hann var
einn af stofnendum hins norræna
bókmentafélags (nord. literat.-sam-
fund) 1847, og lengi var hann og
formaðr Árna Magnússonar nefnd-
arinnar og skrifari í stjórn forn-
fræðafélagsins. 1877 kvaddi kon-
ungr hann til að mæta fyrir ís-
lands hönd á háskólahátíðinni í
Uppsölum, ásamt Jóni rektor Þorkelssyni, enn Kon-
ráð fór ekki. 1868 gerði Uppsalaháskóli liann að
heiðrsdoktóri. Ýms annar vegr veittist honutn. svo
sem að hann varð heiðrsfélagi bókmentafélagsins ís-
lenska, félagi í hinni sögulegu deild hins danska vis-
indafélags og bréflegr félagi vísindafélagsins í Ber-
lín. Hann var r. af dbr. og dbr. m. og riddari af
sænsku norðrstjörnunni o. s. frv.
Konráð má eflaust telja einna lærðastan málfræð-
ing í norræni málfræði, sem uppi hefir verið. Þó
hefir hann ekki ritað mjög mikið; mest af því, sem
eftir hann liggr, eru smáritgerðir um ýms málfræði-
leg atriði og eru þær flestar prentaðar í Annálum og
Árbókum fornfræðafélagsins. Auk þessa hefir hann
gefið út „Frumparta íslenskrar tungu“, sem sýnir
mjög nákvæmlega fornmálið og leggr einkanlega und-
irstöðu til íslenskrar hljóðfræði. Hann ætlaði að !
semja íslenska málfræði, enn meira enn 1. hefti kom
ekki út; er það er hljóðfræðin og upphaf beyginga- j
fræðinnar (pr. 1858), og mun honum ekki hafa likað
það. „Dönsk orðabók“ (1851) er hið stærsta rit- j
verk hans; þótt hún þyki nú ekki nægilega orðrík j
né praktisk að þýðingunum til, verða allir að játa,
hve vönduð hún er. Hann átti mikinn þátt í undir-
búningi Cleasbys orðbókar. Af fornritum hefir hann
gefið út „Hrafnkels sögu“ (1847) „Droplaugarsona
sögu“ (1847), „Tvær sögur af Gísla Súrssyni“ (1849),
„Fóstbræðra sögu“ (1852) og „Sýnisbók íslenskrar
tungu“ (1860). Enn fremr átti hann rnikinn þátt í
liinni stóru nýjustu útgáfu af Njálu (1875—
1889).
Af öllum störfum Konr. mun það að líkindum hafa
haft mesta þýðingu fyrir íslenskar bókmentir, að hann
var stofnandi Fjölnis ásamt Jónasi Hallgrímssyni og
Tómasi Sæmundssyni, og átti einna mestan þátt í endr-
bóta verki Fjölnis í þarfir móðurmálsins. Með því
móti hefir Konr. eflaust manna best stutt að því að
islenskan hóf sig svo fljótt úr niðrlægingu sinni á
fyrri hluta þessarar aldar.
Konráð misti unnustu sína, beykisdóttur frá Sórey,
1847, enn giptist 1855 systur hennar Karen Sofíu
Pedersen, og dó hún 1877. Þeim
varð ekki barna auðið.
Konráð andaðist 4. jan. þ. á.,
enn var jarðsettr 9. s. m. í viðr-
vist flestra prófessóra háskólans
og fjölda af íslendingum. Engin
ræða var haldin við jarðarförina,
og hafði hann sjálfr mælt svo
fyrir.
Hann arfleiddi Árna Magnússon-
ar sjóðinn að öllum eignum sínum.
Mestan hlut ævi sinnar átti hann
við fátækt að búa og varð um tíma
fjárþrota. Enn síðar, er laun hans
urðu hærri, rétti efnahagr hans svo
við, að hann gat lifað góðu lífi og
átti að lokum talsverðar eignir.
Dr. Finnr Jónsson, kennari við
Khafnarháskólann, hefir ritað sæmi-
lega æviminning hans í hinu merka
tímariti „Arkiv för nordisk filo-
logi“ VII, III, 3., 1891,; bls. 293—
303 og í mörgum útlendum blöðum hefir fráfalls hans
verið getið með heiðri.
Nýr drykkr í stað kaffis.
I norskum blöðum er mikið haldið fram nýjum
drykk er „Maté“ nefnist, sem sagt er að nokkurnveg-
inn geti gengið í staðinn fyrir bjór og kaffi. Hann
var og sýndr á seinasta allsherjarbindindisfundi í
Kristianíu og mæltist þá allvel fyrir honum sem
hentugum Góðtemplara drykk. Enn hvort hann
að öðru leyti bætir úr þörfunum er ekki hægt að
sjá. Það sem Góðtemplurum hefir verið ætlað til
drykkjar áðr, hefir að „míneral“-vötnum undanskild-
um (seltser- og sódavatni) ekki geðjast mönnum
til lengdar. Maté er búið til sem annað te afrunn-
kendri plöntu einni, er „ilex paraguayensis“ nefn-
ist (heitir því einnig Paraguay-te) og víða í Suðr-
ameriku ailast af henni svo mörgum miljónum
punda skiftir; er hún þar víða alment höfð til te-