Fjallkonan - 08.03.1892, Qupperneq 1

IX. ár.
Nr. 10.
FJALLKONAN.
Árg. 3 kr. (4 kr. erlendis). Gjalddagi la. júlí. Reykjavík, 8. mars 1892. Skrifst. og afgreiðslust.: Þingboltsstræti 48.
Dómaskipan og lagakensla.
m.
Við hverja mnbótatilraun verðr að hafa framtíð-
ina fyrir augum. Ef gera á breytingar á dóms-
valdsskipuninni, hvort heldr á æðra eða lægra stigi,
verðr það að vera Ijóst, hvernig skipa beri dóms-
valdi í landinu yfir höfuð (á öllum stigum).
Sú stefna mun nú vera að ryðja sér til rúms
meðal helstu framfaraþjóða heimsins, að færa dóms-
valdið meira í hendr almennings, koma á kviðdóm-
um, eða alþýðudómum, sem fyrsta eða lægsta stigi þess,
og má gera ráð fyrir, að svo verði viða innan skamms.
Annað stig dómsvaldsins hér yrði þá héraðsdómar,
eða öllu fremr fjórungsdómar, enn landsyfirdómr-
inn hið þriðja og æðsta stig þess.
Breytingar frá því sem nú er ættú því að miða
til að koma þessu eða þvílíku skipulagi á dóms-
. valdið í landinu.
Héraðsdómurum ætti sem fyrst að fækka, og
stækka dómhéruð þeirra (2-—3 sýslur eða heill
landsfjórðungr hvert). Enn um leið verðr að létta
á þeim ýmsum umboðsstörfum, lögreglustjórn og
jafnvel rannsóknum mála. Slik störf má fá í hendr
sveita-löggæslumönnum (= hreppstjórum). Fara nú
að verða alment völ á svo mentuðum mönnum (t.
d. gagnfræðingum) í þá stöðu, að trúa má þeim fyrir
að leysa af hendi flest manntalsþingastörf, sem nú
tíðkast,1 með fleiru.
Eðlilegra er að annar maðr enn dómarinn rann-
saki málin. Dómarinn er orðinn of háðr málinu
þegar hann er (í sakamálum) búinn að höfða það
(ákæra hinn sakborna) og rannsaka. Oftast eru
sveitungar hins sakborna auk þess kunnugri mann-
inum og málavöxtum enn dómarinn, eiga því hæg-
ara með að komast eftir hinu sanna. Ætti svo
rannsóknarinn (= löggæslumaðr) ásamt tveim þar
til kjörnum mönnum (sveitarréttr) að láta álit sitt
um málið fylgja rannsóknarréttarskjölunum til dóm-
arans (fjórðungsdómsins).
Fengju löggæslumenn, 150—170 að tölu, 75—
100 kr. föst laun úr landssjóði, enn sýslumönnum
fækkaði um helming eða meir (um 9—10), yrði
það talsverðr sparnaðr fyrir landsjóð.
Kæmist lagakensla á innanlands, er svo væri
fyrirkomið, að hver sem vildi ætti kost á að taka
þátt í náminu (hlýða á fyrirlestra), mundu margir
alþýðumenn nota það til að búa sig undir lög-
gæslumanns-stöðuna.
IV.
Sættalöggjöfina, sem öll er úrelt, þarf að athuga.
Yel skipuð sáttanefnd getr mikið dregið úr fjölda
1) Lög er nú hætt að lesa á þingum, og er það hnekkir
fyrir lagaþekking almennings, sem ekkertveit um lögin, þótt
þau liggi á hyllum hreppstjóranna í Stjórnartíðindunum. Ný
lög, einkum þau er almenning varða, ættu hreppstj. að vera
skyldir að birta á hreppskilaþingum, helst oftar enn einu sinni.
Við það festast þau í minni.
dómsmála. Yel völdum sáttamönnum tekst að sætta
flest mál; illa völdum fá, ef málspartar eigi koma sér
saman sjálfir. Yanalega er prestrinn 1. sáttamaðr.
Enn prestar eru mishæfir til þess sem aðrir menn,
og það því fremr sem svo margir prestar hér á
landi eru óhæfir til flestra eða allra prestlegra
starfa: ganga í prests-stöðu af ytri þörf. Sumir
eru þeir málavafstrsmenn, sem hvetja enn eigi
letja til málsókna. — Sáttamenn ætti að kjósa í
héraði, einungis með tilliti til hæfileika þeirra.
Yitanlega er 2. sáttamaðr oft eigi síðr illa val-
inn. Til að sýna mishæfileik sáttamanna, set ég
hér dæmi af tveim 2. sáttamönnum, sem ég þekki.
1. Mál hófst milli tveggja orðlagðra rifbalda út
af illyrðum og barningum. Sem 2. sáttamaðr mætti
við sáttatilraunina bóndi, sem þótti laginn á að
semja milli manna. Mestallan vorlangan daginn
stóð sáttafundrinn. Yar hinn setti 2. sáttamaðr
oftast á gangi úti með málspörtunum til skiftis,
enn 1. sáttamaðr (prestrinn) dvaldi fyrir hinum á
meðan í stofu. Þannig tókst sætt að lokum, og
duldist engum er til þekti, að það mundi bóndans
alúð einni að þakka. Sami maðr hefir oft verið
við sáttatilraunir, er ætíð hafa vel tekist. Enn
skipaðr sáttamaðr hefir hann eigi verið.
2. Mál hófst út af meiðyrðum í blaðagreinum,
er 2. sáttamaðr var valdr að, enn lét aðra bera á-
byrgð á. Á sáttafundi lét kærandi effcir, að þessi
2. sáttamaðr fjallaði um sæt.tina, ef liann treystist
að koma frarn lilutdrœgnislaust. Eigi að síðr gerði
hann að eins að verja hina kærðu, og er öll vörn
hans var gerð ónýt, tók hann að bera kæranda
hinum illkynjuðustu lygabrigslum og þannig reyna
að spilla skapi hans, svo sætt eigi tækist. Hans
vegna varð eðlilegri sætt eigi á komið. Loks fann
kærandi það ráð, að semja sáttayfirlýsing þannig,
að 2. sáttamaðr misskildi hana skjólstæðingum sín-
um í vil, og komst því á sætt að nafni til.
Naumast mun unt að misbeita stöðu sinni og
rjúfa eiða freklegar enn þessi 2. sáttamaðr þá gerði.
Eru fleiri lík dæmi um hann. Og ef amtmanni
mistekst sáttamanns-útnefning svo hraparlega í
næstu sveit við bústað sinn, er eigi að undra, þótt
það mistakist i fjarlægum sveitum.
Þó fáir sáttamenn kunni að vera jafnóhæfir sem
þessi, eru líklega of fáir jafnvel fallnir sáttamenn
sem sá er fyrra dæmið getr um. Enda er sátta-
mönnum vorkunn, þó þeir eigi leggi sig svo í líma
fyrir sáttaumleitanir, að þeir eyði til þess ærnum
tíma og fyrirhöfn, svo smánarlega sem þeim eru
borguð ómök sín við sáttatilraunir. Ætti að ákveða
þeim hærri þóknun, minst 3 kr. hvorum, er máls-
partar borguðu.
Kæmust sættir eigi á fyrir sáttanefnd, ættu mál-
in að ganga til löggæslumanns, er þá leitaði enn
um sættir, og, tækist sætt eigi, þingaði í málinu.
Skyldi sveitarréttrinn síðan leggja úrskurð á málið,
er skjóta mætti til æðri dóma. ;— Þegar framliðu