Fjallkonan - 23.11.1898, Blaðsíða 2

182
FJALLKONAN.
XY. 46
an uni, þó í mörgu öðru séu sundurþykkir, að
láta okkur ekki fá jarlinn né ráðgjafana kans, kvorki
eftir endurskoðunarfrumvarpinu né miðlunarfrum-
varpinu; þeir sjá, eins og rétt er, að þjóðin kefir
kvorki þau andleg eða líkamleg efni, sem slíkt stjórn-
arfyrirkomulag krefur. Þá er ekki nema um tvent
að velja, annaðkvort að kætta gersamlega við mál-
ið um stund, eða þá að aðhyllast „valtýskuna", sem
menn svo kaila, og það er gott hvort sem þjóðinað-
hyliist, því að þá slotar þrefinu, að minsta kosti um
stundar sakir. Eu betra álít ég að aðkyllast „val-
týskuna“, fyrst stjórnin vill slaka. til. Hún er stórt
spor í áttina til betra stjórnskipulags enn nú er; með
henni geta rnenn búist við keppilegri samviunu milli
þings og stjórnar enn nú á sér stað, þó hún kafi hing-
að til tekist vonum framar, af því að við köfum kaft
svo ágæta landsköfðingja. En dæmin sýna degíuum
ljósari, að komi tillögur landshöfðingja eitthvað í
bága við kreddur kiunar bráðókunnugu íslauds-stjórn-
ar í Kaupmannahöfn, þá er ekki lengi verið að neita
þeim.
Til þess að sýna, hvílíkur munur það sé, að ráð-
gjafinn mæti á þingi, og það maður sem skilur og
talar íslenzku, móti því að hann sitji úti i Kaup-
mannahöfn, gersamlega þekkingarlaus um íslands-
málefni, og eins og við er að búast áhugalítiil fyrir
þeim, skal ég taka eitt dæmi, sem ég vona, að minsta
kosti, að allir bæudur skilji. Ætti t. d. dan3kur
maður í Reykjavík, sem aldrei hefði stigið fæti sín-
um út fyrir þann bæ, þekti ekkert fil landshátta eða
búskapar á íslandi, og skildi ekkert í máiiuu, bú
norður á Langanesi,—hvort mundi þá happavænleg-
ra fyrir blómgun búsins, að hann léti ráðsmanninn
sem ynni fyrir búinu, vera danskan mann, jafn-ókunug-
an sjálfum sér nm alla iandsháttu—hann væri auk þess
sífelt búsettur í Reykjavík—eða þá að hann tæki til
þess íslenzkan mann, vanan búskap og öðrum lands-
háttum, gerkunnugan öllu ísleazku háttalagi og auk
þess nauðakunnugau áLanganesinu og léti hann svo
að miasta kosti vera á búinu um heyskapartímann,
til að segja þar fyrir og líta eftir. Allir geta séð,
sem opin hafa augun, hversu íslenzki maðurinn, nauða-
kunnugur öllu búinu viðvíkjandi og staddur á þvi
þann tíma ársins, sem mest áríður, mundi stjórna því
betur, enn hinn sem ekkert þekkti til og aldrei hefði
stigið fæti sínurn þangað. Þetta held ég að megi
ljósiega heimfæra upp á landstjórnina. Engum get-
ur duiist, sem um það hugsar, hversu mikiu heppi-
legri þátt ráðgjafinn, sem mætir á þinginu öllum
landsmálum kunnugur, og starfar að þeim með þing-
möunum og ekki hefir annað að sýsla, getur tekið •
stjórn landsins, enn danski ráðgjafinn, sem ekkert
þekkir til, skilur ekkert í máiinu, lítur aldrei í þá
átt sem ísland er, hefir íslands-málin í hjáverkum, en
virðir þó tillögur landshöfðingja að vettugi, þegar
honum ræður svo við að horfa. Það má furðaheita
ef almenningur skilur ekki þetta.—Þrent hefir að
minni vitund verið haft á móti stjórnarskrárfrum-
varpi ef .i deikLr í fyrra sumar : 1. Að með því ját-
uðu landsmenn setu ráðgjafans í rikisráðinu. 2. Að
með því hann sæti í Danmörku, kæmist hann syo
undir dönsk áhrif, að hann yrði óþjóðhollur og 3. að
hann dragi til sín framkvæmdarvaldíð út úr landiuu.
Hvað 1. atriðið snertir, er ekkert talað um setu ráð-
gjafinn í ríkisráðinu í frumvarpinu. Þetta atriði er
því alveg í sömu sporura eftir frumvarpinu eins og
eftir núgildandi stjórnarskrá. Eugina þeirra manna,
sem hafa haldið því fram, að frumvarp efri deildar
negldi ráðgjafann fastaa í ríkisráðinu, muadi vilja
vera þektur fyrir þann hrappsskap, ef atkvæði um
rikisráðssetu ráðgjafans bæri undir atkvæði hans, að
byggja hana á þessu frumvarpi, og þó ætla þessir
menn stjórninni í Danmörku þessa klæki, sem hún að
minni ætlun enganveginn er Iíkleg til, enda þarfhún
þossa ekki með. Hún getur látið íslands ráðgjafann
sitja í ríkisráðinu svo lengi sem hún vill og henni
sýnist rétt vera; við höfum engin ráð tii að koma í
veg fyrir það. Viðvíkjandi öðru atriðinu sannar
reynslan, að þeir menn, sem hvað mest hafa unnað
þessu Iandi og gert því einna mest gagn, svo sera
Jón Sigurðssou og Árni Magnússon, vóru búsettir í
Danmörku. Ekki urðu dönsku áhrifin ættjarðarást
þeirra eða umhyggju fyrir landsins gagni til skaða
Reynslan mun líka vera sú, að eins og barnið elsk-
ar móðirina enn meir fjarlægt henni, enn þegar það
er hjá henni, eins ann maður jafnvel meir ættjörðu
sinni fjarverandi og hefir öllu næmari tilfinningu
fyrir þörfum hennar í fjarlægð heldur enn heima og
getur öllu betur skoðað viðburðiaa og landsmálin í
heild í fjarska, heldur ena mitt innan í hringiðu gaura-
gangsins og flokkadráttarins, sem oftast fylgir stjórn-
málum. Ég er heldur ekki viss um, að þau áhrif,
sem ráðgjafinn yrði fyrir, væri hann búsettur í Reykja-
vík, væru altaf landsmálum hollari enn áhrifin í
Kaupmannahöfn. Auk þess má ekki gleyma því, að
ráðgjafi, búsettur í Kaupmannahöfn, sé hann at-
kvæða maður og landinu velviljaður yfir höfuð, sem
gera má ráð fyrir, getur haft miklu meiri áhrif á
dönsku stjórnina og danska stjórnmálamenn, heldur
enn ef hann væri á íslandi og það að staðaldri- Jón
Sigurðsson hefði ekki orðið landinu annar eins bjarg-
vættur og hann varð, hefði hann alt af setið heima.
Um 3. atriðið er það að segja, að þó að þinginu sé
að mörgu leyti ábótavant, þá er það naumast sú
rola, að það léti ráðgjafann draga framkvæmdarvald-
ið úr höndum landshöfðingja. Væri það svo aumt,
hvernig mundi þá jarlinn og ráðgjafarnir hans og
og embættismannaklikkan, sem aftan í þeim héngi,
vefja þvi um fingur sér?
Vilji menn fá breytingu á því stjórnarfari sem
nú er, þá er eina ráðið, að fallast á stjórnarfrum-
varp efri deildar frá síðasta þingi, — það kynni líka
í einhverju mega rýmka til. — Það er vissa fyrir
því, að það fæst, og eins víst er hitt, að hvorki end-
urskoðunarfrumvarpið né miðlunarfrumvarpið verð-
ur langa lengi samþykt af stjórninni, enda eru
miklar líkur til, að hvorugt það frumvarp yrði okk-
ur, eftir andlegum þroska og efnum þjóðarinnar, eins
happasælt, eins og „valtýskan11 svo kallaða, og það er
víst, að sú breyting á stjórnarfarinu, að fá sérstak-
an ráðgjafa, sem mætti á þinginu, kostar okkur ekki
eyrisvirði, og á það finst mér nokkuð lítandi, þó