Fjallkonan - 26.04.1900, Blaðsíða 1
Kemur út einn sinni
í viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 6 kr. eða l'/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
TTppsögn (skriileg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda bafi hann J)á
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Landsbankinn eropinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og Id. til útlána.
Forngripasafnið er í LandBbankahúsnu, opið á miðviku-
dögnm og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókegpis lœkning á spítalanum á þriðjudögum og föstu-
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning i Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
►X* nI* •'i- *\L' 'sL'’ 'vL- _ffLí_íLf_'sL- *sL' tsLx' rx t
T~?r ~'F^7rrF^^7r7r'7r'7r'7r’'jr’F-’F^7r'^::'7r'?r,77~7r~7r^r7r’-,
Stj drnarskr ár málið.
Eftir
Búa.
Af því mig langar til að leggja orð í belg í
þessu máli frá mínu sjónarmiði, langar mig tii
að biðja yður, herra ritstjóri, að ljá þessum
línum rúm í yðar heiðraða blaði, enda er það
ekki bvo oft, sem vér búar látum til vor heyra
opinberlega um það mál.
Þingmálafundagerðirnar frá síðastliðnu vori
bera það með sér, að enn þá lifir meðal
þjóðarinnar allmikill áhugi á því að fá
breytingu á stjórnarfari voru; hinir ánægðu
með hið núveranda ástand munu vera í
mjög miklum minni hluta. En aftur á móti
kemur mönnum þeim, er breyta vilja, eigi eins
vel saman um hitt, hvort nægt gæti fyrst um
sinn, að fá breytingar þær, er frv. það fer fram
á, sem kent hefir verið við dr. Valtý, eða
ekki. Flestallir hinir gætnari stjórnmálamenn
vorir álitu svo, að yrði slíkt frv. að lögum,
væri spor stigið í rétta átt; vér fengjum þá,
eins og önnur löggjafarþing, ráðgjafa vorn tii
viðtals og samninga, og hann gæti betur sint
málum vorum, þá er hann hefði um vor mál
ein að hugsa, heldur eu ráðgjafabrot það, sem
vér höfum haft hingað til.
Það er heldur varla hægt að neita því með
rökum, að þessi ályktun sé rétt.
Hinir svæsnari stjórnmálamenn aftur á móti
álíta alt einskisnýtt nema algerða heimastjórn,
eins og stj.skrá sú fer fram á, er kend hefir
verið við Ben. Sveinsson; — álíta jafnvel, að
það væru afturfarir frá stjórarfari voru nú, að
þiggja breytinguna, er frv. dr. Valtýs býður.
Mér virðist þó, að umræðurnar um mál þetta
utanþings og innan hafi sýnt það berlega, að
slíkar skoðanir eru öfgar einar, enda hafa þær
verið hraktar með góðum og gildum rökum.
Þar sem nú einnig vonirnar um, að vér mun-
um geta fengið algerða heimastjórn á næstu ára-
tugum, eru næsta veikar — enda engar, er ekki
að undra, þótt sá flokkur þynnist fremur en
fyllist, sem fylgt hefir því merki. Það þreyt-
ast flestir menn á því að berjast, þegar engin
von er um sigur. Og það sem gefur frv. dr.
Valtýs mestan vind í seglin er vissan um, að
geta fengið það, sem þar er beðið um. Enda
er ég fyrir mitt leyti í engum vafa um, að það
frv. eða sú stefna, sem í því er, muni sigra
áður langt líður, og að hún hefir ekki enn þá
sigrað, hygg ég sé sprottið af tveim ástæðum,
þeirri, að dr. Valtýr kom fram með frumvarpið, og
þeirri, hve óhyggilega þingið fór að ráði síuu
1897.
Alþingið 1895 vann það þýðingarmikla verk,
að fá laudsköfðiugjanu í lið með sér í barátt-
Reykjavík, 26. apríl 1900.
unni fyrir aðal-kröfum vorum. Bréf lands-
höfðingja til stjórnarinnar út af þingsál. alþing-
is 1895 (dags. 20 des. 95, Stj.tíð. 1897 bls.
119) fer fram á það, fyrir vora hönd
ad skipaður sé fyrir ísland sérstakur ráð-
gjafi, er mæti á alþingi,
að eigi sé borin upp í ríkisráðinu né lögð
undir atkvæði þess Iög þau og stjórnarathafnir,
er snerta sérstök málefni íslands og
að ráðgjafinn fyrir ísland beri ábyrgð gagn-
vart þinginu eigi einungis á því, að stjórnar-
skráin sé kaldin, heldur einnig á embættisfærslu
sinni yfirleitt.
Að þetta séu aðalkröfur vorar í baráttunni,
og að jafnvel Ben. Sveinsson hefði allvel unað
því, ef þeim hefði orðið framgengt, sýna um-
mæli hans á alþingi 1897 um bréf þetta og
enda frv. það, er hann þá flutti fram. í því
frv. var horfið frá algerðri heimastjórn. Jafn-
vel þótt ráðgjafinn í svari sínu upp á bréf þetta
neitaði kröfum þessum, er það þó bert, bœði af
orðalagi bréfsins, þar sem gefið er í skyn, að
þetta kunni að fást, ef íslendingar gerðu sig
ánægða með þau úrslit — en þeir muni setja
kröfurnar hærra, — og aðallega af því, að hann
biður landshöfðingja, að Jýsa yfir, á þingi 1897,
að frv. dr. Vaitýs gæti fengið staðfestingu —
er það bert, segi ég, að bilbugur er unninn á
stjórninni, og það getur engu öðru verið að
þakka en því, að landshöfðinginn, sjálfur full-
trúi hennar á þinginu og æðsti embættismaður
vor, er kunnugastur er málum vorum og öllum
högum, hann er orðinn með oss í því að óska
breytingar. Þetta er það sem brýtur það skarð í
vegginn, að ekki er leagur þvert nei við öllum
breytingum, eins og áðar hafði verið í svörum
stjórnarinnar. En þó að landshöfðingjabréf
þetta hefði þannig unnið nokkurn bug á stjórn-
inni, þá var sá bugur eigi svo mikill, að stjórn-
in sjálf hefði skap til, að leggja frv. fyrir þing-
ið 1897, en brúkaði það lúalag, að makka við
dr. Valtý á bak við fulltrúa sinn, landshöfð-
ingjann, og koma ekki fram með neinar beinar
tillögur sjálf eða samkomulagstilboð til þingsins.
Allmargir þingmenn á alþingi 1897 fundu til
þess, að þessi aðferð stjórnarinnar var afkára-
leg, og alls ekki samboðin virðingu þingsins og
fulltrúa stjórnarinnar sjálírar, og þetta varð að-
allega málinu að fótakefli á því þingi Og vér
getum ekki láð þingmönnum það. Það er eng-
inn bær að semja við þiugið fyrir hönd stjórn-
arinnar, nema fulltrúi hennar á þinginu, og hann
er samkv. stj.skrá vorri landshöfðinginn, og af
því er auðsætt, hve afkáralegt það er, að ein-
hver gleiðgosi sé að troða sér npp á milii
stjórnar og þings og eins og að ryðja lands-
höfðingja úr vegi — einmitt á þeim tíma, þeg-
ar landshöfðingi hafði ótvíræðlega sýnt það í
tillögum sínum til stjórnarinnar, að hann var
kominn á band þjóðarinnar og var orðinn fyr-
irliði þeirra, er breytinganna óskuðu. Það var
hinni ótrauðu stjórnarbaráttu frá 1881 til 1895
og þeim sem hana háðu bezt og mest sannfær-
andi að þakka, að landshöfðinginn var unninn,
sem lika var mestur slægur í að vinna af
öllum mönnum hér á landi, og með því að vinna
hann og fá hann tii að leggja sitt þunga lóð á
vogarskálina, og gerast talsmaður vor við
stjórnina, var auðsætt, að þá, eða aldrei, var
von um árangur af baráttunni. Það var því
ekki að undra, þótt forkólfum stjórnarbarátt-
unnar þætti súrt í broti, að láta bola þennan
Xr. 16.
mann burtu úr broddi fylkingar og um leið þá
sjálfa, og gera nú eins og alt þeirra verk að
engu; að sjá þennan hvatvísa politiska við-
vaning vera að reyna að skreyta sig páfngla-
fjöðrum og setja sjálfan sig á þann háa hest,
að taka alla samningataumana og þykjast vilja
endurleysa allan lýð með ráðsnilli sinni og speki;
hann, sem virðist hafa þann aðaleiginleika
sameiginlegan með vörusendlum (Handelsreis-
ende), að skríða alt af npp tröppurnar aftur,
hve oft sem hann er rekinn út og kastað nið-
ur tröppurnar. Það var þessi fasmikli ungi
þingmaður, sem nú ætlaði að reka alla þing-
málaskörungana og taka sjálfur á herðar sér
festarnar og draga bátinn að landi.
Það var engin von, að allur þingheimur 1897
félli fram og tilbæði slíkt goð, — enda Iítt
skiljanlegt, hve margir þó urðu til þess að gera
það, og hve margir urðu til þess að raða sér
undir merki hans, þrátt fyrir það, hve óhönd-
uglega það var dregið upp, sýnir bezt, hversu
menn þrá það, að komast út úr þeim pólitisku
ógöngum, sem vér erum nú í. En þessir menn
hefðu átt að sjá það og skilja, að þetta var
hinn óheppilegasti maður, sem hugsast gat, til
þess að vera frömuður þess, að stjórnarskrár
þrefið leiddist til þeirra lykta, — þótt ekki
væri nema í bráð — sem öllum flokkum þætti
viðunandi; sérstaklega vegna þess, hver aðferð
var viðhöfð, sbr. meðal annars „gula snepilinn“,
sem bar vott um .karakter’ mannsins, og „af á-
vöxtunum skuluð þér þekkja þá“.
Það sem þingið 1897 átti að gera var þetta:
Sotja frv. það, sem dr. Valtýr kom með, f „ellífa
nefnd“, eu taka sér tilefni af bréfi landshöfð-
ingja, ummælum ráðgjafabréfsins og yfirlýsingu
þeirri, er landshöfðingi flutti þá á þinginu frá
ráðgjafanum um þær bætur, er fáanlegar væru,
og skora á stjórnina að leggja sjálf fram frv.
fyrir þingið 1899, er gæti orðið grundvöllurinn
til samkomulags. Og engin minsta ástæða er
til að ætla, að stjórnin hefði ekki orðið við
slíkum áskorunum, þar sem hún hafði lýst því
yfir fyrir munn landshöfðingja, að sér væri orð-
ið málið áhugamál. Þá fyrst var málið komið
hina réttu leið fram fyrir þjóð og þing, og þá
má telja það öldungis vafalaust, að samningar
væru nú á komnir. Því að það sem varð frv.
þessu að fjörlesti bæði á þingi 1897 og nú aft-
ur 1899 var ehki það, hve það væri óaðgengi-
legt í sjálfu sér, heldur bitt, hvernig það er
komið inn á þingið í fyrstu. Þetta vita allir
þeir, sem fylgt hafa gangi þessa máls.
Og dr. Valtýr var þó enn óheppilegri til
þess að vera i broddi fylkingar frv. þessa á
þingi 1899, eftir að hann hafði skrifað hina
alræmdu „Eimreiðar“ grein, þar sem hann
reyndi að sanna, að stjórnarskrá (grundvallar-
lög) Danmerkur væru gildandi fyrir ísland, því
að með slíkri staðhæfingu ætti það að vera öll-
um landslýð ljóst, að hann hefir runnið þjóð-
málaskeið sitt á enda sem fulltrúi íslendinga
á alþingi.
Það er öllum, sem um þetta stjórnarskrár-
mál hugsa, ljóst, að dr. Valtýr hefir með fram-
hleypni sinni unnið því ógagn og tafið fyrir
eðlilegum gangi þess, og þar sem hann
hefir með pukri sínu á bak við tjöldin einnig
getað komið telegrafmáli voru í það horf, að—
ef úr því verður nokkurntíma nokkuð — þá
kostar það landsjóð íslands slíkt geipi-fé, að
vandséð er, hvort hann íærundir því risið —