Fjallkonan - 26.05.1900, Blaðsíða 2

2
F J'ALLKON AN.
lega og þeir. Um alia 15. öldiua etóð ofríki
og ránskapar Eagleudinga hér œeð mestum
bióma, og enn þótt enska verzluuin, sem þá var
rekin hér, væri að mörgu ieyti betri en danska
og norska verzlunia, þá myrkvaðist þessi tími
samt ákaflega mikið af þeim hryðjuverkum,
sem framin voru á landsmönnum, varnariausum
og áu efa að mestu leyti saklausum. Skal hér
nú minnast á nokkra af þessum atburðum.
Englendingar höfðu þá, eða fyrr, farið að
senda skip hingað tii iands, ýmist tii verzlun-
ar, eða þá tií fiskiveiða. Árið 1419 fórust hér
við land 25 ensk skip í ofviðri á skírdag, og
haída menn, að Englar hafi grunað íslendinga
(raunaralvegrangiega)um,aðþeirværi valdir að
því tjóni, eða ættu þátt íþví, með þvíaðhjálpa
ekki skipunum (sem auðsætt er að hefir verið
ókijúfandi, eftir því sem hér stendur á), eða
eitthvað á þá leið; nokkuð var það, að árið
eftir sýndu Englar hér af sér miklar óspektir,
ef tii vill í hefudar skyni; þá (1420) komu
þrjú ensk skip á Skagafjörð, og gengu skip-
verjar á land með fyiktu iiði, iúðragangi og
blaktandi fánum, drápu Jón nokkurn Ibe,
„konunglegan embættismann“, misþyrmdu ráðs-
manni Hólabiskups að biskupinum ásjáandi og
frömdu rán og ýms illvirki. Annars komu
Englendingar hér marg-oft fram sem ránsmenn,
þótt þeir létust vera kaupmenn; þetta gerðu
þeir einnig í Noregi. Árið 1422 gerða þeir ó-
skunda á Bessastöðum, drápu þar einn mann
og eyðilögðu bæinn og kirkjuna; 1423 herjuðu
enskir víkingar á Ólafsfirði fyrir norðan, og
brendu kirkjurnar í Hrísey og á Húsavík, og
í Grímsey; þaðan stálu þeir kaleiknum, messu-
klæðunum og bókum; allstaðar rændu þeir
kvikfénaði, bæði nautgripi og sauðum, og jafn-
vel mönnum, fullorðnum og börnum, og fluttu
alt af landi burt í þrældóm. Þessa fúlmensku
drýgði nú ein þeirra þjóða, sem vill láta telja
sig einna fremsta meðal mentaþjóðanna. í þriðja
sinn rændu 50 enskir víkingar eða þjófar Bessa-
staði, og í fjórða sínn, eða 1424, komu þeir
þangað enn, og stálu þaðan 6 iestum fisks,
drápu þar einn mann, en særðu og meiddu
marga, og á Álftaneai ræntu þeir miklu fé. —
Jón Selby hét einn enskur vikingur; hann
gerði árás í Fijótum og tók höadum Brand
Halldórs8on, efnaðan bónda á Barði, og slepti
honum aftur fyrir fjórar lestir af harðfiski.
Þeir herjuðu og á Vestmannaeyjum, en þar
komst einhvern veginn friður á; þeir ofsóttu
einnig fólkið á landi uppi, Næsta ár (1425)
héldu ránin áfram, og þá er sagt þeir h ifi
drepið ýmsa embættismenn og aðra landsmenn,
og útlendinga, sem þá voru hér, danska, norska
og þjóðverska, eada hömluðu þessir víkingar
allri verzlan, og fiskiveiðum, og eyðiiögðu skip
og veiðarfæri; klaganiraar um þetta segja,
„þeir hafi gert alt ilt. sem þeir gátu“, svo
þetta hefir ekki verið gert af eintómri ágirnd
eða verzlunarkepni, heldur beinlinis af fúl-
mensku. Þessir atburðir urðu á ríkisárum Ei-
ríks af Pommern; á þessum tímum stóð einok-
unarverzlunin sem hæst, og var öilum bannað
að verzla við íslendinga nema þegnum Daaa-
konungs, en þetta hefir egnt Englendinga, sem
voru og eru hrottar að náttúrufari, og fullir
ágirndar og ofsa, og dugði ekkert, þótt Engla-
konungar legði blátt bann fyrir þessari aðferð
• og vildu láta að tilœæium Danakonunga;
alt kom fyrir ekki. Þá'komu og hingað bisk-
upar frá Eoglandi, líklega í skjóli þessa yfir-
gangs — enda óvíst hvort þetta hafi verið
verulegir biskupar, þótt þeir tæki sér þetta
nafn; seinastur var Jón Gerreksson, sem var
upprunalega frá Englandi, einhver flækingur,
sem Eiríkur konungur gerði að erkibiskupi í
Uppsölum móti öllum lögum, en þar vann hann
ýms glæpaverk og varð að fara þaðan; var
settur frá embætti 1421 og fór þá til ísiands
ásamt tveimur prestum, og varð annar þeirra
saltfiskskaupmaður og fór til Engiands meðfisk,
en „biskupinn“ hafði 30 fylgisveina, írska að
sögn, ofstopafulla óreiðumenn, og þessu lauk
þannig, að íslendingar drápu „bisknpinn“ 1433
og fleygðu honum í Brúará í poka, sem segir
í árbókum Jóas Espólíns. — Sagt er að bar-
dagi hafi orðið við „Mannskaðahói“ á milli
Englendinga og íslendinga, og hafi þar hér nm
bil 80 Engleudingar verið drepnir, líkiega leif-
ar af eiuhverjum allmiklum ránsmannahóp;
þetta var 1431. Einna frægast er það orðið,
þegar Englendingar drápu Björn rika í Bífi,
og sjö menn með honum; þá hefndi ólöf kona
hans fyiii’ vígið, og lét drepa nokkra Englend-
inga, en hafði 50 í haidi um hríð; varð út af
þessu stríð nokkurt milli Danmerkur og Eng-
lends, en ekki mjög háskalegt, og komst á sátt
árið 1474. Englendingum sló einnig saman við
Þjóðverja, sem ráku hér verzlun um þessar
mundir; þessir atburðir sýna raunar ekki það,
að allir Englendingar hafi verið ójafnaðarmenn,
en samt sem áður voru flestir slíkir menn af
þeirri þjóð. Enn má og minna á það, að árið
1808, þegar stríðið var á milii Dana og Eng-
lendinga, þá ræntu Englendingar hér víða, þar
á meðal í Yiðey frá Ólafi stiftamtmanni, og
ailstaðar hafa þeir hér ráðist á varnarlaust fólk
með ódrengskap og ofurefli.
Því er oft fieygt, að nú séu aðrir tímar,
en timinn hefir fyllilega sýnt og sannað, að
siðferði og mannúð hefir ekki farið vaxandi að
því skapi sem framfarir hafa orðið í öllum
verklegum efuum og notkun náttúrukraftanna.
Hvor keppist við annan í að finna upp sem
grimdarlegastar drápsvélar, til þess að deyða
menn þúsundum saman og eyðileggja alt hvor
fyrir öðrum. Stöku sinnum ber það og við, að
vér fáum tækifæri tii að bera þjóðirnar saman.
Þau voru ekki ránskip, þessi 4 herskip, sem
komu til Reykjavíkur til heræfinga 1896, og
munu menn ekki gleyma þeim skríl, sem þau
spjóu hér á land, þar sem þessir ensku „her-
menn“ lágu biindfullir út um allnr götur og
stálu hvar sem þeir gátu; og munur var á
mönnunum á þjóðverska herskipiau, sem seinna
kom, því fallegri og hæverskari menn hafa
ekki sést hér, enda varð sumum Englending-
um, þeim er þá voru hér staddir það á munni,
&ð þeir skömmuðust sín fyrir landa sína.
Útleudir ránsmenn eiga eins hægt með nú
sem fyr að ræna hér og rupla, þar sem engin
vörn er fyrir, og ekki loku fyrir skotið, að
svo geti að höndum borið. Þeir geta eyðilagt
ait, sem hér hefir verið bygt og safnað, hvort
heldur það eru munir, byggingar eða peningar.
Og því íremur sem landið auðgast að ýmsu
leyti, því meiri er freistingin, því meiri er „á-
batinn“ afránunum. Þegar ritsíminn er kom-
inu, þá geta botnverpingar eyðilagt hann með
botnvörpunum, ef þeir vilja. Hvað hirða þeir um
það? Og hvað getum vér gert þeim?
Búastríðið getur valdið almenuu Evrópu-
stríði. Það er ólíklegt, að hin stórveldin vilji
eða geti þolað tií lengdar, að Englendingar gangi
yfir alt ljósum Iogunum með því að leggja und-
ir sig meginhluta Asíu og Afríku. Þá væri
alt jafnvægi þjóðanna farið. Þótt sumir hafi
verið að geipa með, að ensk tusga og enskt
„þjóðerni“ ætti að drotna yfir öllu og leggja
alt undir sig, þá er það óhugsandi, að hinar
stórþjóðirnar muni sleppa sjálfstæði sínu og
beygja sig undir harðstjórn auðvalds og ágirnd-
ar. Og þó að Englendingum kynni að takast
að undiroka Búana og aðrar þjóðir í Afríku
og Asíu, þá er óséð, hvernig þeim tekst að
halda saman öllum þeim löndum; til þess' þarf
geysimikinn herafla, og þá eru sjáifir Englend-
ingar altof fámennir og verða því að kaupa
allskonar samtíning útlendra þjóða, hálfviltra og
alviltra, sem lítið er að reiða sig á, eins og
reynslan hefir sýnt á Indlandi. Þar að auki
eru Englendingar í rauninni miklu fremur fyr-
irtækjamenn og kaupmenn heldur en herœenn.
* *
*
Hvort alment Evrópustríð muni hafa áhrif
á ísland? Stríðið milli Dana og Englendinga
í byrjun aldarinnar sem er að líða var ekki
alment Evrópustríð, en það hafði samt áhrif á
ísland, og þau áhrif voru frá Englendinga hálfu.
Danir gátuekkertgertfyrir oss, semekki var von.
Englendingar kúguðu þá. Ræningjaskip Eng-
lendinga sveimuðu út um allan Norðursjóinn
og nyrðra hluta Atlantshafs, og hertóku þau
dönsk skip, sem þau náðu, og heftu s&mgöng-
ur Danmerkur og verzlun við ísland, þótt nokk-
uð yrði afstýrt. Annars er þetta kunnugt og
þarf ekki að minnast frekar á það hér. Nú
gætu afleiðingarnar af Búastríðinu orðið þær,
að þar sem Englar nú hljóta að safna þangað
mestu af herafli sínu, og mörgum skipum, þá
eiga þeir örðugra með að gæta þeirra landa,
sem þeir hafa kastað eign sinni á víðsvegar
um heim, og er því hægra fyrir aðrar þjóðir
að koma þeim í opna skjöldu og ná í bráðina,
sem nú liggur lítt varin hingað og þangað.
Frökkum er nauða-illa við Englendinga, með-
fram vegna meðferðar þeirra á Napóleoni mikla,
sem þeir aidrei vildu kalla „keisara“, heldur
„general Bonaparte“,— hér um bil grófu hann
lifandi og þar með aila herfrægð Frakka, sem
þeim þykir mestur heiðurinn, með þvi þeir settu
hann á Elínarey (St. Heíenu) úti í reginhafi,
og ekki hafa kvæði Victor Hugo’s og fleiri —
enda Byrons — átt lítinn þátt í að efla hatur
Frakka til Engleudinga fyrir það, að þeir gerð-
ust þannig böðiar frægðarinnar, eins og þeir
gerast nú á sama hátt með því að setja Cronje
þangað, hinn fræga hershöfðingja Búanna, sem
þeir raunar aidrei gátu kúgað með öðru en of-
urefli og ofríki, en ekki með hreysti. Hafa
Frakkar ekki látið sitt eftirliggja, að hæða Eng-
lendinga og ögra þeim út af Búastriðinu, og
hafa mörg blöð þeina borið það út um alt
bæði með Ijóðum og myndum; eitt blaðið kom
upp með það, að skifta „eignum“ Englendinga
upp á milli Evrópuþjóða; en þótt slíkt sé raun-
ar ekki nemaá pappírnum, þá sýnirþað, hvers
hugar menn eru. Þótt stjórnendurnir skiftist á
heilsunum og vináttuorðum, þá lifir hatriðsamt
í þjóðinni eins og falinn eldur, og má oftheyra
það, þegar enskir ferðamena heimsækja strend-
urnar við Ermarsund (í Normandí og Bretagne).
En eins og óvíst er, hvorum megin eða hvar
Frakkar muni verða, eins er einnig óvíst, hvort
nokkuð muni verða af öllu þessu; þetta eru
einungis tilgátur, sem ef til vill geta rætst. En
hitt mun vera vissara, að nú þegar Englend-
ingar eru þannig fatlaðir í Afríku, þá renna
Rússar ágirndar-augum yfir í Asíu, til Afgan-
istan og Indlauds; svo er Kínaveldi, sem alla
langar til að ná í, og munu Eaglar eiga örð-
ugt með að iáta til sín taka í öilu þessu róti.
Óþarfi virðist að fara nákvæmar út í þetta hér,
en verði nú aiment stríð út úr þessu, þá er
óvíst hvort Danmerkurríki getur orðið hiutiaust
(neutral) eða komist alveg hjá því; en þótt
svo kynni að verða, þá er ekki víst, hversu
hægt er að gæta sín svo, að ekkert af þessum
styrjaldarveldum geri á hluta þess er fyrir ut-
an stendur; þá munu þessi veldi gefa ránskip-
um leyfi til þess að sveima um sjóinn fram og
aftur, og þá mun sami leikuriim háður sem var
í byrjun aldarinnar. Getur því orðið óskundi af
þessu fyrir oss, bins og áður, og það böi hefir
hvað mest staðið af Englendingum, eins og sú
plága stafar mest frá þeim, að fiskiveiðar vor-
ar á opnum fleytum eru nú eyðilagðar og margt
fólk þess vegna bjargþrota.
Sú er ekki meiningin með þessum iínum, að
vekja alment hatur til Englendinga, og vér
treystum þvi, að nú séu aðrir tímar en áður;
ensk verzlun hefir verið oss mjög notaleg og
hagstæð, og hugsast gæti, að Englendingar
sjálfir muni gcta fundið, að það er ekki sam-
kvæmt tímanum að misbjóða varnarlausu fólki
með misþyrmingum og ránum; eada hafa þeir
nýlega sýnt, að þeir féllust ekki á aðferð botn-
verpingsins alkunna, sem ætlaði að drepa Hann-
es Hafstein; aftur á móti verður varla hjá því
komist, að mikið af þessum mönnum er óvand-
aður skríll, sem skeytir engu, hvorki guðs né
manna lögum. Hvort enskt herskip er látið
vera hér til þess, að banna botnverpingum að