Fjallkonan - 27.10.1900, Blaðsíða 2

2
breytiagu þessa með miasta flngri, ef þeir sæu
að nokkur hætta lægi í henni fyrir frelsi lands-
ins, og eg efa ekki, að þér munið þekkja ef
til vill marga í þessum flokki, sem þér berið ó-
hikandi þenna vitnisburð. Pér þekkið þá, sem
trúfasta vini, holla sveitarfélagi sínu, sýslu-
félagi og landsfjórðungi. Er hyggilegt. að á-
líta, að slíkir menn muni vilja svíkja alt föð-
urlandið?
Þetta er í raun og veru nægileg sönnun. En
tökum þetta einnig frá efnishliðinni.
Stjórnin hefir látið landshöfðingja lýsa yfir
því á alþingi 1899, að hún gangi að þessum
stjórnarskrárbreytingum og vildi semja um öll
atriði i stjórnarskipun vorri, að undanteknu
sambandinu milli íslands og Danmeikur. Jatn-
vel stjórninni dettur þá ekki í hug, að hreyfa
við þessu atriði.
Felst þá nokkur innlimunartilraun í frum-
varpinu frá 1897 ogl899?
Ráðgjafian fyrir ísland er nú jafnframt dóms-
málaráðgjafi Danmerkur. Eftir frumvarpinn má
hann ekki hafa annað ráðgjafaembætti á hendi.
Getur það verið að innlima sig í Danmörku, að
hafa sórstakan ráðgjafa? Það hlýtur þó að
vera ómögulegt.
Núverandiráðgjafiíslands og fyrirrennarai hans
munu engir hafa talað eða skilið íslenzku. Inn-
limun í Danmörku getur ómögulega legið í því,
að hann á að kunna hvorttveggja framvegis.
Ekki getur það heldur verið til að innlima
landið, að hann ber ábyrgð á öllum stjórnar-
störfunum i stað þess nú á stjórnarskránni einni.
Hann má mæta á alþingi. í því ætti ha •
urinn að vera allur okkar megin, að þingið fál
stjómina til meiri samvinnu en áður hefir verið,
og eftir réttum hugsunarregíum ætti þingið
fremur að hafa áhrif á hann einan en hann
einn á alt þingið. Þingkosningar mættu tak-
ast hrapallega illa, og þingið vera óskiljanlega
illa skipað, ef það yrði ekki ofan á.
Þá er sagt, að ráðgjafann eigi að Iögfesta í
rikisráðinu.
Það vill svo vel til, að ríkisráðið er hvergi
nefnt í frumvarpinu frá 1897 og 1899, og hver
einasti maður með heilbrigðri skynsemi hlýtur
að sjá það við eæmilega athugun, að það at-
riði hlýtur að standa óhreyft og allsendis óút-
kljáð, sem ekki hefir verið nefnt á nafn. Mót-
stöðumennirnir munu svara: „Jú óbeinlinis", úr
því breyting á þessu er ekki sett inn í frum-
varpið.
Þetta væri fyrst á nokkurum rökum bygt, ef
stjórnin gæfi vilyrði um, að hægt væri nú að
hreyía við ríkisráðs setu ráðgjafaus, og þingið
léti farast fyrir að nota tækífærið. Þá mætti
með dálitlum rökum segja, að þingið vildi lög-
festa ráðgjafann í ríkisráðinu.
En það er öðru nær en svo sé. Stjórnin
lýsir einmitt skýrt yfir því, að ekki sé til neins
að hreyfa við þessu atriði.
Ekki verður þetta heldur Ieitt óbeinlínis út
af frumvarpinu frá 1897 og 1899. Ríkisráðs-
setu íslands ráðgjatans leiðir beinlinis af grund-
vallarlögunum Dana og stöðulögunum Sam-
kvæmt grundvallarlögunum eiga allir ráðgjafar
konungs sæti í rikisráðinu. Samkvæmt stöðu-
löguuum er ísland óaðskiljanlegur hluti Dan-
merkur með sérstökum landsréttindum. Sam-
kvæmt 1. gr. stjórnarskrár vorrar er Iöggjafar-
málið hjá konungi og alþingi í sameiningu, án
þess ríkisráðið sé nefnt á nafn. — Sannist það,
að stjórnarskráin standi að gildi jafnhliða grund-
vallarlögunum, gæti komið til mála, hvort ekki
væri ástæða til að beita ábyrgðar ákvæðinu
gegn ráðgjafa íslauds fyrir setu hans í ríkis-
ráðinu, að því er sérmál landsins snertir.
Á hinn bóginn tel ég vafasamt, hvort það
væri hagur fyrir oss, að íslands ráðgjafinn geti
ekki mætt í ríkisráðinu sökum þeirra sameig-
inlegu mála, t. d. þegar ræddir eru tollsamniug-
ar og verzlunarsamningar milli Danmerkur og
annara ríkja. Þá á íslandsráðgjafinn einmitt að
gæta vorra hagsmuna þannig, að ekki séu lagð-
ir otháir innflutningstollar i Danmörku á vörur
FJALLKONAN.
þeirra landa, er vér höfum mest viðskifti við,
og vér gjöldum þess aftur á vörum þeim, sem
fluttar eru héðan til þeirra landa, er verða að
sæta háum innflutningstolli í Danmörku á af-
urðam sínum.
Ríkisráðssetu ráðgjafans má því skoða frá
mörgum hiiðum. Það er vafasamt, hvort henni
verður breytt án grundvallariagabreytingar í
Danmörku. Sé svo, að hún sé óheimil í sér-
málum vorum, samkvæmt stjórnarskránni, þyrfti
ekki stjórnarskrárbreytiagu til að fá hana
numda brott. Aftur á móti þurfum vér að hafa
ráðgjafann í rikisráðinu til að gæta hags vors
i hinum sameiginlegu málum.
Þrátt fyrir þetta má þó álykta, að stjórnar-
skrárbreyting sú, sem nú er á stokkunum, snerti
alls ekkert þetta efni og ég hika ekki við að
fullyrða, að hver og einn skynberandi maður
verði að játa, að það sé á alls engum rökum
bygt, að hún verði til þess að „lögfesta ráðgjaf-
ann í rikisráðinu“.
Þá er „gimsteinnninn“ í 61. gr. stjórnar-
skrárinnar.
Ég hefi jafnan álitið, að „gimsteinninn“ væri
öllu heldur í 28. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem
ákveðið er, að báðar þingdeildir megi ganga í
eina málstofu til að útkljá þau mál, er þær
hafa ekki komið sér saman um á annan hátt.
Hver er þá „gimsteinn“ 61. gr. stjórnar-
skrárinnar ?
2. málsgrein 61. gr. hljóðar núþannig: „Nái
uppástungur um breyting á stjórnarskránni
samþykki beggja þingdeildanna, skal leysa al-
þingi þá upp þegar og stofna til almennra
kosninga af nýju“. í sambandi við þessa máls-
grein er 8. gr., sem ákveður, að konungur geti
leyst upp þingið, en þá verði að stofna til
nýrra kosninga áður tveir mánuðir sé liðnir
frá því þingið var leyst upp og þingið komi
saman árið eftir. Af orðunum í 61. gr., að al-
þingi skuli leyst upp þegar, er það hefir sam-
þykt frumvarp um stjórnarskrárbreyting, leiðir,
að aukaþing verður að halda árið eftir. Sam-
kvæmt 6. gr. stjórnarskrárinnar ræður konung-
ur því, hversu lengi aukaþingið standi, og í
þau tvö skifti, sem aukaþingi hefir verið haldið,
1886 og 1894, hefir það aðeins verið fjórar
vikur, og er auðsætt, að það muni ekki verða
lengra framvegis, viljí stjórnin ekki styðja þau
mál, er það hefir meðfexðís.
Samkvæmt 25. gr. stjórnarskrárinnar og 4.
gr. frumvarpsins 1899 á að Ieggja frumvarp
til fjárlaga fyrir tveggja ára tímabil sera í
hönd fer. Aukaþingið getur því ekki haft
fjármál til meðferðar þar sem fjárlög eru sam-
þykt fram til næsta nýárs eftir næsta reglu-
legt alþingi. Aukaþingin standa auk þess svo
stuttan tíma, að þcim er ómögulegt að gera
neitt við fjárlög, svo í nokkuru lagi fari, og
það þing verður oftast nokkuð þýðingarlítið, sem
ekki hefir að fjalla um nein íjármál. Það ber
ekki oft við, að aukaþing það, sem kallað yrði
saman sökum breytingar á stjórnarskránni,
hefði auk hennar meðferðis jafn-þýðingarmikið
frumvarp og aukaþiugið 1894, um bannið gegn
botnvöipuveiðum í landhelgi, og það er ekki
ólíklegt, að stjórnin hefði einmitt kallaðþíngið
saman til aukaþings það ár sökum botnverp-
inganna, þótt ekkert stjórnarskrárírumvarp
hefði legið fyrir — Yilji þjóðin fá þing á
hverju ári, sem ekki mun ástæða til að svo
stöddu, er og miklu nær, að fá þá breytingu á
5. gr. og 25. gr. stjórnarskrárinnar, að reglu-
legt alþingí sé haldið árlega og frumvarp til
fjárlaga til eins árs sé lagt fyrir hvert reglu-
legt alþingi, heldur en að samþykkja stjórnar-
skrárbreytingu að eins til þess að fá aukaþing.
Fjögra vikna aukaþing er líka svo stuttur tími,
að því getur naumast orðið neitt verulegt að
verki, og sé ástæða til að kvarta yfir hroðvirkni
á reglulegum þingum, er því fremur ástæða til
að óttast hana á aukaþingunum. Ferðakostn-
aður þingmanna til aukaþings og frá er einnig
eins mikill og til aðalþings, þótt þingsetan sjáit
I verði kostnaðarminni. Aukaþingið hlýtur því
hlutfallslega að verða miklu dýrara en reglu-
legt þing, þótt aðeins sé mið&ð við þiugsetu-
tímann, en ekki tekið tillit til afkastanna eða
hvernig störf þess verða af hendi leyst.
Nú fer 6. gr. stjórnarskrárffumvarpsins frá
1899 fram á, að á eftir orðunum: „beggja þiag-
deildanna" í 61. gr. stjórnarskrárinnar sé bætt
orðunum: „og vilji stjórnin styðja málið“, eða
að þó alþingi hafi s&mþykt stjórnarskrárbreyt-
ingu, skuli því aðeins skylt aö leysa upp þing-
ið, efna til nýrra þingkosnÍDga af nýju og kalla
saman gukaþing, að stjórnin vilji fallast á
stjórnarskrárbreytingu þá, sem um er að ræða.
Þetta er að glata „gimsteiniuum“.
í „Fjallkonunni“ voru nýlega færð rök að
því, að orðin: „og vilji stjórnin styðja málið“,
hefðu fallið í burt sem prentvilla í síðustu
stjórnarskrárfrumvörpunum, sem ráðgjafaþingið
(Jón Sigurðsson eldri og Benedikt Sveins-
son o. fl.) hafði haft til meðferðar, og
sökum þess mundi 61. gr. stjórnarskrárinnar
hafa orðið þannig orðuð eem húa er nú. Þetta
styrkir auðvitað þá skoðan, að ekki sé hætta
á ferðum, þótt þessum orðum væri nú aftur
bætt inn í stjórnarskrána.
Þó er elcki ástæða til að láta sér nægja þetta
eitt. Höfuðatriðið er hvort 61. gr. er betri í
raun og veru fyrir oss eins og hún er orðuð
nú, eða eins og hún yrði, ef orðunum yrði bætt
inn. Knýr það stjórnina til að slaka til, að
þingið getur komið af stað þingrofi með því, að
samþykkja breytingar á 'stjórnarskránni? og
flýta þau þingrof fyrir því, að stjórnarskrár-
breyting þeirri verði sint, sem þingið vill fá
fram?
Ekki benda aukaþingin 1886 og 1894 í þá
átt, að þau hafi á nokkurn hátt stuðlað til
þess, að stjórnin slaki til. í bæði skiftin vildi
hún ekki styðja stjóraarskrárbreytinguna, en
aukaþingið varð hún að láta halda samkvæmt
stjórnarskránni. Þingið er því veikara fyrir
þess oftar sem það er leyst upp, og þinglausnir
þær, sem stjórnin Iætur íramkvæma að sjálf-
ráðn, eru og alment til þess gerðar, að afla
stjórninni meira fylgi. Það er því hreint og
beint viðsjávert fyrir þingið sjálft, að stuðla til
þingrofa, nema það eigi vissu fyrir því, að það
beri töluverðar umbætur úr býtum. Færi kon-
ungur að leysa npp þingið aftur og aftur mund-
um vér fljótt sannfærast um, að þingið á ekki
að stuðla til þingrofs, og það á ekki að vera
leyfilegt fyrir stjórnina, að beita þingrofi eftir
61. gr. stjórnarskrárinnar, nema því að eins, að
hún vilji styðja stjórnarskrárbreytingarfrumvarp
það, er þingið hefir samþykt.
Ákvæðið í 14, gr. stjórnarskrárinnar um, að
hinir konungkjörnu sitji út 6 ára tímabilið, þó
þingið sé leyst upp, benda og í þá átt, að þeim
flokknum er ekki ætlað að veikjast vegna þing-
rofanna.
Tökum dálítið dæmi: Maður kemur að sterkri
hurð að luktum dyrum. Hurðin er með tveim-
ur læsingum og sterkri járnslá að innanverðu.
Aðkomumaður hefir Iykilinn að annari skránni
og lýkur henni upp. Sá sem er inni í her-
berginu er þá skyldur til, að rétta aðkomu-
rcanni hinn lykilinn út um gat á hurðinni, en
slána þarf hann ekki að draga frá fyrr en hon-
um sjálfum sýuist. Stendur nú aðkomuraaður-
inn nokkru nær með að komast inn, þó hann
hafi lokið upp báðum skránum?
í 8tjórnarskrármálinu stendur nokkuð líkt á.
Fyrri lykillinn er iíkt og þingið, sem samþykk-
ir stjórnarskrárbreytinguna. Stjórnin er líkt
og maðurinn sem er inni íyrir. Hún er skyld
til að athenda þjóðinni hinn lykilinn o: leysa
upp þingið og kveðja til þings af nýju, en hún
er enganveginn skyld til að taka slagbrandinn
frá að innanverðu, styðja málið, og þjóðin
stendur öldungis jafn-illa að vígi og áður, að
því er úrslitin snertir, hversu oft sem þingið
samþykkir stjórnarskrárbreytinguna, sé stjórn-
in andstæð þeirri breytingu.
Að hverju gagni kemur þá 61. gr. stjórnar-
skrárinnar, eins og hún er orðuð nú?