Fjallkonan - 12.12.1900, Blaðsíða 2

2
FJALLKONAN.
Og af því að þetta hugðarmál mitt átti sér
þungamiðju; lét eg mér umhugað um allar
þessar ræður, sem vóru þó um eíni, sem mér
komu alls ekki við, og ekki einungis ræður
hans, heldur ræður ílokksmanna hans og eink-
um mótstöðumanna hans og óvina. Með þassu
móti dróst að mér mikill kafli af stjórnarsögu
Englands, sem annars hefði verið fjarri mér.
Því: Ef þér verður umhugað um einhvern
mann eða málefni, lesari góður, þá skal eg
kenna þér ráðið. Söktu þér niður í höfund-
inn og málefnið. Þú lærir margsinnis meira
á því en að sökkva þér niður í þúsund mál-
efni og menn. Viðfangsefnið teygist út fyrir
augum þér, og þenur sig smámsaman yfir
heilan sjóndeildarhring. En byrjaðu aldrei
á sjóndeildarhringnum; það er sama og að
horfa út í himinblámann.
Þegar öllu er á botninn hvolft, er miklu
minna komið undir, hvað lesið er, en að vel
sé lesið.
Þar með er þó ekki sagt, að ekki séu til
ónýtar bækur, sem gagnslaust væri að lesa.
Menn vara við hættulegum bókum, og stund-
um eru þær bækur hættulegar, sem svo eru
kallaðar. En hættulegar eru ekki þær bækur
einar, sem reyna að vekja fýsnir ungra les-
enda eða auka léttúð þeirra og leti, heldur og
þær, sem gera mikið úr því eða dást að því,
sem er einskisvert eða ómannlegt, eða breiða
út hleypidóma og gera frjálslyndi og ffam-
faraviðleitni tortryggilega.
Gagnið og skaðsemina, hættuna og hættu-
leysið verður þó að miða við hvernig á stend-
ur. Bækur, sem gefa barnalegar og því vill-
andi ímyndir af mannseðlinu (eins og t. d.
hinir sögulegu rómanar Ingemanns), má ef
til vill fá í hendur 10—12 ára börnum, án
þess þau hafi ilt af því, en eldri börn er hætt
við að slíkar bækur geri ónýtstri. Bækur,
sem fullorðnir menn hafa ekkert gagn af að
lesa, geta verið skemtandi og gagnlegar fyrir
börn. Á sama hátt eru til margar bækur,
sem lýsa löstum og ástríðum, án þess að það
sé gert í illum tilgangi, og væri rangt að
leyfa unglingum að lesa þær, en þær geta
eigi að síður verið hæfar fyrir þroskaðri menn
og sterkari á svellinu, og eru því ísínugildi.
Leiðinlegar bækur eru nær því jafnillar og
skaðlegar bækur, og það er hjátrú að virða
nokkurs þá alvöru og þann lærdóm, sem okk-
ur finst leiðinlegur. Leiðinlegar bækur fæla
lesandann frá að afla sér þekkingar.
Sögulegar bækur eru t. d. oft voða-leiðin-
legar; menn stritast við að lesa í þeim og
telja það skyldu. Eyddu ekki tíma þínum á
svo hnjóskþurru svæði, nema þú sért að leita
að einhverju. Brjóttu ekki tennurnar á því
grjóti. Sagan getur verið og á að vera
skemtilegust allra námsgreina. Mér finst það
vera enn þá skemtilegra, að fá að vita um
menn, sem hafa verið til, en um hina, sem
ekki hafa verið til, þótt þeir séu búnir til
eftir réttum fyrirmyndum. En söguritararnir
leggja stundum oflítið á sig, lýsa mönnunum
að utan, án þess þeir hafi kannað innviðuna.
Eg sat eitt kveld í þýzkum háskólabæ við
hliðina á prófessor í sögu, og sagði hannmér
að hann væri að rita sögu Bothwells, vinar
Maríu Stuart, sem drap Darnley. Mér varð
að orði: „Það hlýtur að vera erfitt fyrir yð-
ur, að fara nærri um hugsunarhátt hans“. —
„Ogþess þarf ekki: eg hefi öll málskjölin í
höndunum“. Mér er enn þetta svar í fersku
minni eftir tuttugu áf. — Skjölin vóru þar,
en enginn lífs andi, enginn persónuleiki skap-
aður af höfundinum.
Lesið aftur á móti aðrar eins bækur og
„Cromwell“ eftir Carlyle og 1. bindi af Frið-
riki mikla eftir sama höfund, eða Frakklands
sögu eftir Michelet, eða Rómverj a sögu eftir
Mommsen. Þar koma söguhetjurnar lifandiá
móti lesandanum.
(Niðurl. næst).
Úr ferðasögu.
iii.
Svo var haldið frá Leith. Veðrið var yndi
islegt, blakti ekki hár á hbfði, og sjórinn var
sem heið .rtjörn á sumardegi. Á leiðinni inn
Kattegat mættum við fjölda skipa. Taldi eg
einu sinni 55 skip á 5 mírútum, og var þó
þoka og sást eigi vel til.
Kaupmannahöfn er snotur bær, og margt þar
að sjá fyrir þá, er eigi hafa víða farið, bæði
lærdómsríkt og skemtilegt. Söfnin eru mörg
merkileg, en eg ætla eigi að fara að lýsa þeim
hér, enda er það naumast annara meðfæri en
þeirra, sem annaðhvort eru skáld eða fagur-
fræðingar, en það er eg hvorugt. Það sem
mér ef tii vill þótti mest koma til að skoða
var „bótaníski“ garðurinn og dýragarðurinn;
þar eru mörg dýr, er manni þykir gaman að
sjá og fróðlegt. Þar er apinn, frændi mann-
anna, fíllinn, ljónið, „konungur dýranna“, tigris-
dýrið, ísbjörninn og ótal fleiri. Þar voru einnig
tvær sauðkindur, og var önnur þeirra ferhyrnd
og fengin frá íslandi. Það lítur annars svo út,
sem flestir útlendlngar haldi að alt fé á ís-
landi sé ferhyrnt, Og þegar þeim er sagt að
svo sé ekki, setja þcir upp stór ?ugn, og trúa
tæpast að satt sé sagt.
Flest dýrin í garðinum una illa ófrelsinu,
sem eigi er heldur að undra. Það stríðir mót
eðlisfari og náttúru, enda bera þau þess merki,
að þeim líður miður vel. En það er ekki vert
að vera að þreyta menn með þessu, en minn-
umst á eitthvað annað. — Einhver viðkunnan-
legasti bletturinn í Höfn er „Öster Anlægu það
er paradis elskenda og alira þeirra er lifa í
ástarveikleika ástandi, enda má sjá þar oft á
gangi mann og konu, pilt og stúlku. Lands-
lagið er mishæðótt með smátjörnum á milli, og
og alt er þar vaxið skógi og trjám. (
Eitt af því, sem gefur að sjá í Höfn er
„Panoptikon“, ea það kostar auðvitað peninga
sem flest annað. Þar er rneðal annars sýndur
æfiferill drykkjumanns, frá því hann byrjar
sína óreglu og þar til hann stendnr við högg-
stokkinn. Hann er iátinn yfirgefa konu og
börn í eymd og örbirgð, og strjúka í burt.
Á því flakki myrðir hann konu, stelur pening-
um hennar, kemst svo í tæri við vændiskonur,
er tekinn fastur og dæœdur til dauða. Og
konan og börnin hans kveðja hann á síðustu
stund, og húu fyrirgefur honum alt.
IV.
Þegar íslendingar ferðasfc um Danmörku,
veita þeir því brátt eftirtekt, að landið er
fjallalaust. Danmörk er flatfc land, með mis-
munandi hæðum og öldum, en enginfjöll, og
því kvað Bjarni Thorarensen: „Leiðist mér
fjalllaust frónu. Annar hæsti hnúkurinn í
allri Danmörk er rúm 5'X) fet á hæð og nefn-
ist Himinfjallið. En þótt landið sé flatt og
fjallalausfc, þá eru þar þó margir blettir fagrir
og blómlegir. Sem dæmi vil ég að eins nefna
landið umhverfis Silkiborg og Skanderborg,
héraðið meðfram Yejle-firðinum o. s. frv. —
Þessi svæði, sem hér eru nefnd, eru óefað
einhver hin fegurstu í allri Danmörku, þótt
víða sé þar fagurt.
Meðfram allri vesturströnd Jótlands eru
einlægir sandhólar og sandöldur, sem Danir
nefna „Klitte“. Þessir sandar taka yfir 8—9
ferhyrningsmilur. Upp við Jótlandsskaga er
þessi sandöldumyndun einkennilegust, enda
er landslag þar afareinkennilegt og sérstakt.
Holger Drachmann hefir farið um Skagann
þessum orðum:
„Á Skaganum, þessari eyðimörk föðurlands
okkar, eru engir skógar, engin frjósöm grasi-
vaxin engi. Hér er eigi annað en sandur,
aftur saudur, ekkert nema sandur. Hér finst
manni alt svo einkennilegt, ókunnugt, en þó
aðlaðandi; náttúrar er hér öll önnur en sú, er
annarsstaðar kemur í ljós, og það er næstum
svo, að maður ekki beri kensl á hana. Þó
er fólkið viðfeldið og gestrisnin hin sama og
annarsstaðar; en það er sjálf náttúran, sem er
öðruvísi, berandi á sér þessi sérstöku einkenni,
er gerir lifið svo alvarlegt, þögult og dauft.
Og mennirnir, er mæta oss, hafa í raun og
veru sama svip; náttúran við Skagann og
baráttan við Yesturhafið hafa sett á þá inn-
sigli sitfc“.
Á suður- Jótlandi, ekki langt frá takmörk-
um Danmerkur og Þýzkalands, er hinn nafn-
kunni lýðháskóli (Folkehöjskole) í A s k o v
Skólastjórinn heitir Sohröder, nafnkunnur
maður í Danmörku og víðar. Einn af kenn-
urum skólans er prófessor 1 a C o u r, frægur
vísindamaður. Hann er eðlisfræðingur mikill,
og hefir gert ýmsar tilraunir og uppgöfcvanir
í þeirri visindagrein. Nú í mörg ár hefir
hann fengist við tilraunir að framleiða ljós
með vindkrafti. Eins og kunnugt er, er enn
hvorki kol eða fossa að finna á Jótlandi.
Aftur á mófci er þar mjög vindasamt, einkum
af vestri. Prófessórinn hefir setfc upp tvær
vindmylnur í sambandi við mjög margbrotn-
ar vélar, sem ég er eigi fær um að Iýsa. Til
þess að framkvæma þessar tilraunir hefirhann
fengið styrk af því opinbera, og það er lands-
sjóður sjálfur, sem á vindmylnurnar ásamt
vélunum. Það er alt virt til brunabóta á
34,000 kr.
Vindaflið er nú notað á tvennan hátt. —
Það er fyrst og fremst notað til þess að íram-
leiða rafmagn, sem síðan er haft til þess að
lýsa bæði skólann og ýms íbúðarhús í Askov.
I öðru lagi er vindurinn notaður til þess að
aðskilja vatnið í sín frumefni, vatnsefni og
súrefni. Hvoru efninu fyrir sig er svo safnað
í stór geymsluker, og þau geymd þar unz þau
eru notuð.
Þegar hreint vatnsefni brennur við nær-
ingu súrefnis, mynda3t afarmikill hiti, er getur
orðið alt að 4000°. Ef t. d. járni er brugðið
í þennan hita, logar á því og það brennur.
La Cour hefir hepnast að finna efni, er hann
getur notað til þess að framloiða Ijós af þess-
um hita, sem ekki brennur svo brátt, en lýsir
vel. Þetta ljós, er framleiðist við það, að efni
vatnsins sameinast, er áður voru aðskilin,
logar skært og hefir þægilega birtu; það lík-
ist töluvert rafljósi, rýkur ekki og logar stilt.
Hvergi í heiminum er ljós framleitt á þennan
hátt, nema í Askov. — Yindurinn er látinn
aðskilja vatnið í frumefni sín, og þegar þau
sameinast aftur, myndast ákafur hiti, og af
þeim hita er ljósið framleitt. Jótland vantar
fossana, en á nægilógt af vindi, og notar
hann. ísland á nóg af fossum, og vind
skortir sjaldan; en hvorugt er notað.
Makt myrkranna.
Eftir
Bram Stoker.
(Framli.)
Hinn 13. júní. Eg sá hann aftur í nótt,
rétt fyrir sólaruppkornuna. Hann fór sömu
leið og áður. Þó gat eg ekki séð, hvaðan hann
kom. Þegar eg hefi komist að því, hvar hann
fer út, mun eg reyna að rannsaka turuinn, þó
mér standi staggur af því, að reika um hina
*mörgu ganga í þessari höll.
Hinn 16. júní. Loks hefi eg séð hann bæði
koma og fara. Eg hafði afráðið að vaka alla
nóttinp, ef þess þyrfti, og sagði því greifanum,
aðeg værióvanalega þreyttur afþví eg hefði unnið
venju fremur um daginn. Haun hafði ekkert
á móti því, og við skildum þegar eg hafði lokið
kveldverði og fór eg þá inn í herbergi mitt.
Eg slökti svo ljósið og settist við giuggann,
sem eg lauk alveg upp.
Eg þurfti ekki lengiaðbíða, þaðvar björt nótt
og tunglsljós. Litlu eftir kl. 11 heyrði eg eitt-
hvert þrusk, og þegar eg leit með gætni út
fyrir, sá eg mann, sem skreið á veggjarstéttinni
og virtist koma frá vestri turninum og hverfa