Fjallkonan - 29.03.1901, Blaðsíða 1

Kemur úteinu sinni
í vikuJYerð árg. 4kr.
(eiiendis£5 kr. eða l’/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramðt, ögild
nema komin sé til út-
gefanda íyrir 1. oktð-
ber, enda haíi hann þá
borgað blaðið.
Aígreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVIII. árg.
Landsbankinn er opinn hvernvirkandagkl.il—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er í Landsbankahúsinu, opið á mið-
vikudögum og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasaf nið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum á þriðjudögum og töstu
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i húsi Jóns Sveinssonar hjá kirkjunni
1. og 3. mánudag hvers mán., kl. 11—1.
Presthólamálin.
iii.
Síðustn aðfarir kennimannlegu yfirvaldanna
norðlenzku, þelrra sem næst atanda, við Hall-
dór prófast Bjarnarson, eru Ijóst dæmi þess,
hvernig stundum getur gj' gið til hér á landi,
þar sem eftiiliter ómögulegt af hálfu æðri yfir-
valdanna og almenningur er afskiftalítill af því
sem fram fer.
Séra Benedikt Kristjánsson á Grenjaðarstað
hefir veginn og vandann af því, að vera höfuð-
persónan í síðasta þætti Presthólamálanna.
Hann hefir undirbúið afsetningu síra Halldórs
með skýrslum sínum til háyfirvaldanna, og það
er nú orðið fullkunnugt, hve áreiðanlegar þær
skýrslur hafa verið og á bverju þær hafa verið
bygðar. Það er fulikunnugt, að þar hefir verið
farið eftir ósönnum sögusögnum fáeiuna manna
í prestakallinu, einmitt þeirra sem vóru mót-
stöðumenn séra Halldórs, en meiri hlutinn hefir
þar ekki verið til mála kvaddur. — Á vísitazíu-
fundi að Presthólum 10. júli 1899 var bor-
in upp sú tillaga, að skora skyldi á kirkju
stjórnina að Halldór prófastur væri sett
ur frá embætti, og tók enginn undir það
nema hinn mesti fjandmaðnr Halldórs pró-
fasts, Þórarinn í Efrihóium. Var svo bókað,
að Presthólasöfnuður óskaði, að kirkjustjórnin
réði bráða bót á þessu ástaudi, „sem væri skað-
legt fyrir kristindóm og kirkjulíf i söfnuðin-
um“. En hvernig sem á því stendur, hefir þá
þegar eða síðar verið strykað yfir orðið: „i
söfnuðinum", og skrifað i etaðinn „í presta-
kallinu“, og virðist þetta vera undirstaða undir
þann misskilning og ósannindi, sem loks kemst á
hæsta stig i ráðherrabréfinu um afsetnÍDg Hall-
dórs prófasts, að óvild hafi verið milii síra
Halldórs og heggja safuaða hans, sem nú er
orðið alkunnugt, að enginn ílugufótur er fyrir.
Meðan hæst stóð þjófnaðarmálið (kofamálið),
sem höfðað var gegn síra Halldóri, létu
fjandraenn hans sér ekki nægja að rógbera
hann leynt og ljóst á sliar lundir, gefa út
níðrit prentað um hann o. s. frv., heldur cot-
uðu þeir einnig þann fjandskap, sem þeir höfðu
vakið þannig gegn honum, til þoss að vinna
land undan staðnum Presthblum. Þórarian í
Efrihólum sá sér þá gott færi, og veitti honum
svo sem ekki örðugt að fá umboðsmann í lið
með sér. — Prófasturinn átti að fara í tukthúsið,
og staðarlandinu átti að skifta upp milli ná-
grannanna. — Þórarinn sagði, að hin samþyktu
og þinglýstu landamerki milli Eírihóla og Prest-
hóla tækju allar engjar undan Efrihólum, og
kvað umboðsmaðurinn (Jón í Múla) það hverju
orði sannara. Hafði þó fyrv. umboðsmaður og
Þórarinn samþykt þessi merki fyrir löngu ásamt
öllum hlutaðeigendum, og Þórarinn jafnan tal-
Reykjsvík, 29. marz 1901.
ið landamerkin eins og þau höfðu verið sam-
þykt. Síra Árni var kvaddur til að ríða á merkin,
en beið ekki séra Halldórs til þeirrar gerð-
ar, lieldur hafði hann með eér Þorstein
á Daðastöðum, annan helzta mótstöðnmann
síra Halldórs, sem er orðinn kunnur af
skýrslum sínum í hinu alræmda kofamáli. Með
þessari gerð var staðuíinn sviftur talsverðri
landeign, þvert ofan í hin samþyktu og þing-
lýstu landamerki, sem aliir hlutaðeigendur
höfðu samþykt og þózt vel mega við una.
Úttektin á Presthólum af hálfu síra Bene-
dikts fór álíka úr heudi. Þegar prófastur
kom aðtaka út staðinn, var þarenginn viðtakandi,
og vildi þá svo til, að maður frá næsta bæ
kom að taka á. móti póstinum. Þenna „fram-
andi maan“ tók prófasturinn og lét hann taka
á móti staðaum hvað sem hann sagði og gekst
hann það nauðugnr undir það sem von var.
Síðan hafa Presthólar verið í eyði og jörði’i
og húsakynnin í mestu óhirðu; áburðurinn hefir
verið fluttur af túninu, og bæjarhúsin hafa verið
brotin niður og skomd meira og minua.
Má því segja, að hér sé hver guilhúfan upp
af annari.
Það virðist hafa verið tilgangur Benedikts
prófasts, að reyna að koma síra Haildóri burt
úr prestakalíinu, hvað sem það kostaði og hvað
sem meiri hluti safaaðarmanna segði um það.
En ráðln til þess hefir hann brostið, þó hann
fynrmunaði síra Hal'dóri að búa á Presthólum
og ynni það tii að leggja staðinn í eyði.
Yfirsjónir síra Árna og síra Benedikts í
þessu máli eru iítt afsakauíegar, þó þær sé sprotn-
ar af ókunnugleik og fljótfærni, en ekki lakari
hvötum. Fyrir þær getur kirkjustjórnin vitan-
lega ekki bætt héðan af, en hún getur gert
það sem í hennar valdi stendur til að rétta
hlut síra Halidórs, sem svo mjög hefir orðið að
iúta í lægra haldi fyiir flókuu samsæri öfuud-
armanna og rógbera.
Stiftsyfirvöldin munu líka hafa allau vilja á
því að koma þessu má!i í gott horf, eyða snndr-
unginni í safnuðiaum og koma þar á friði og
spekt, en það verður auðvitað ekki með öðru
móti en því, að síra Halldór verði settur aftur
í embætti.
Kynbótastofnanir fyrir sauðfé.
Árið 1897, 27. marz, var sett á fót kynbóta-
stofnun fyiir sauðfé í Suður-Þingeyjarsýslu.
Stofuuninni var komið npp á þann hátt, að
nokkrii’ mean gengust fyrir því, að myndað var
hlutafélag, og var upphæð hvers hlutar ákveðin
25 kr. Svo var útveguð jörð undir stofnunina,
og keypt fé til hennar. Fjármaður var ráðinn,
og annast hann hirðingu fjársins að öllu leyti,
sér um ræktun jarðarinnar o. s. frv. — Stofuun-
in hefir fengið styrk úr jafnaðarsjóði tvö ár,
1897 og 1898, 150 kr. hvort árið, og úr sýalu-
sjóði Suður-Þingeyinga alt til þessa. Enn
fremur hofir Búnaðarfélag íslands veitt henni
styrk. Skýrslu um stofnunina eða „Fjárræktar-
félag Suður-Þingeyinga“ hefir herra alþingis
maður Pétur Jónsson á Gautlöndum sent félag-
inu, er væntanlega verður prentuð í „Búnaðar-
ritinu“.
Þessi kynbótastofnun (Avlscentrum) Suður-
Þingeyinga er sú fyrsta í sinni röð, er komið
hefir verið á fót hér á landi, og er það mjög
virðingarvert, að brjóta þannig ísinn og greiða
Xr. 12.
braut góðu málefni. Áður höfðu Bárðdælingar
kynbótafélag (Avlsforeniag), og var það stofaað
skömmu eftir 1850.
Það er enginn efi á því, að slík stofnun sem
þessi getur gert og gerir stórt gagn. En ein
stofnun er ónóg, og getur eigi komið að al-
mennum notnm, eins og til hagar hér á landi.
Þvi er það nauðsynlegt, að stofnuð væri önnur
með svipuðu fyrirkomulagi, og ætti hún þá að
vera á Suðurlandi, helzt í Árnessýslu.
Sunnlondingar geta eigi haft not af kynbóta-
stofnun Suður-Þiugeyinga, enda var tilgangur-
inn með stofnun hennar alls eigi sá, að full-
nægja allri þörf landsmanna í þessu efni. Að
hinu leytinu teldi ég það mjög varasamt, að
ég ekki segi óráð, að fá fé eða kindur úr Þing-
eyjarsýslu til kynbóta á Suðurlandi, og miða
ég þá einkurn við Árnessýslu, Rangárvallasýslu
og Ycstur-Skaftafellssýslu. Það, sem einkum
n elir á móti því, er ólíkt loftslag, ólíkt lands-
!ag og hagbeit, meðferð og húsakynni. í flest-
um sveitum þessara sýslua er land miklu létt-
ara, beit og hey ekki eins og gott og nyrðra,
og veðráttufar miklu votviðrasamara.
En þetta hvorttveggja, veðráttufar og land-
gæði, hefir mikla þýðingu, þegar um kynbætar
ev að ræða. Það er ætið varasamt og miðnr
hyggilegt, að flytja kynbótaskepnur úr betra
landi og þurrara loftslagi á léttara land og
í votviðrasamara hérað. Það er því aö eins
gerlegt, að meðferð og hirðing á þeim stað,
sem ekepnurnar eru fluttar til, sé eius góð eða
betri en hún var íður. — En nú er því ekki
að heilsa hér. — Að jafnaði er öll hirðing á
fénaði í þessum sýslum, er nefndar vóru, lakari en
í Þingeyjarsýslu, og or það mikils vert í þessu
efni.
Eitt af aðal8kilyrðunum fyrir því, að flutuing-
ur á kynbótaskepnum úr einu landi í aunað,
einu héraði í annað, hepnist og komi að notum,
er það, að öll utanaðkomandi áhrif, er þær
verða að þola, svo sem veðráttufar, landslag,
meðíerð og hirðing, sé sem minst frábrugðin
því, er þær vóru vanar áður. Hafi um-
skiftin það í för með sér, að skepuunum líði
ver, þá getur eigi hjá því farið, að kynbóta-
tilraunin mishepnist. Meðferð og hirðing þarf
að minsta kosti að vera betri en eigi lakari
en hún áður var, enda gætu kynbætur eigi orð-
ið að fallum notum, nema farið sé vel með
skepnurnar. Að öðrum kosti er mjög hætt við,
að kynbæturnar cigi nái tiigaDgi sínum, og að
af því sem til þeirra er varið sjái onga staði.
Það sést af þessu, að allar kynbóta tilraun-
ir krefjast þess, ef vel á að fara, að meðferð
og hirðing á skopnunum sé í samræmi við þær
og stefni að sama markmiði. Nú er tilgangur-
inn með kyabótunum sá, að bæta skepnu-stofn-
inn að einhverju leyti, leiða í Ijós eða fuli-
komna eiginleika, er horfa til gagnsmuna og
samrýmst geta við ástandið á þeim og þeim
staðnum. En þetta getur því að eins orðið hér,
að samfara kynbótatilraunuuum sé lögð stund
á að bæta meðferðina og hirðinguna á skepnun-
um, sem víða og enda alstaðar er mjög á-
bótavant.
Af ástæðum þeim, er þegar hafa verið greind-
ar, tel ég því miður hyggilegt fyrir menn í þeim
sýslum, er nú vóru nefndar, að útvega sér kindur
norðau úr Þingeyjarsýslu til kynbóta. En á
hinn bóginn munu flestir er til þekkja viður-
kenna það, að eigi sé minni þörf á að gera