Fjallkonan - 29.03.1901, Blaðsíða 2

8
FJALLKONAN.
kynbótatilraunir með sauðíó á Suðurlandi en
Norðurlandi. Liggur þá beinast við að bomið
væri á fót hér syðra kynbótastofnun fyrir sauð-
fé, er hefði það fyrir mark og mið, að bæta
kyn þess, kosti og eiginleika.
Stofnuninni þyrfti að koma á stað annað-
hvort með hlutum, eins og Þingeyingar gerðu,
eða þá að einstakur maður, sem til þess væri
vei fallinn, réðist í það upp á sínar eigin spít
ur. En hvort heldur stofnunin væri hlutafé-
lagseign eða eign einstaks mauns, þyrfti hún að
fá styrk einhversstaðar frá, að minsta kosti
fyrst um sinn. En jafnframt styrknum ætti
að setjahenni ýms skilyrði og reglur, bæði um
það, hvernig kynbótunum skuli haga, um verð
á því fé, sem selt er tii kynbóta o. s. frv. —
Um leið og stofnunin er sett á fót, þarf hún að
setja eitthvert mark og mið, er kynbæturnar
eigi að stefna að. Það þarf að gera sér ljóst,
hvert hlutverk hennar á að vera, hverja eigin-
leika fjárkynsins hún á helzt að leggja stund
á að fulikomna.
Eitt af því, er kynbótastofnunin verður að
láta sér umhugað um, er það, að ala upp hraust-
an fjárstofn og þolmikinn. Hún þarf einnig að
leggja stund á að bæta vöxtinn, gera féð
stærra og þrekmeira. Ullina þarf einnig að
bæta o. s. frv.
Þetta, sem þegar var talið, álít ég, að stofnun-
in eigi að hafa fyrir augum í starfi sínu, og
verður því að haga fyrirkomulagi hennar þannig,
að þessum tilgangi verði náð. Hvernig sem til-
högunin að öðru leýti ætti að vera, þá ætla tg
því viðvíkjandi að birta hér álit þess manns
úr bréfi til mín, sem öðrum fremur hér sunnan-
lands hefir hugsað þetta mál.
Stofnunina hefir hann hugsað sér þannig:
„Að einstakur maður eigi hana, og kaupi
hann úrvalskindur í því héraði, þar sem stofn-
unin er sett. Aða-láherzlan sé lögð á það, &ð
bæta þetta fé eða fjárstofn með sjálfu sér smátt
ogsmátt, með góðri meðferð og heppilegu vali.
Merkja þarf hvert lamb, og halda nákvæmar
ættartölubækur, hafa nákvæmt eftirlit með kost-
unum og gera þá ættgenga ef mögulegt er, en
útrýma göllum og lýtum.
Jafnframt þyrfti að gera tilraun með fé
annarstaðar frá, t. d. af Vesturlandi. (Hér mun
einkum átt við fé úr Mýrasýslu). Ætti svo
jafnframt að blanda það saman við annað, og
hafa það eigi til kynbóta fyrri, en reynsla
væri fengin um, að það þrifist hér. Einnig
mætti skylda stofnunina til að gera fleiri til-
raunir. Með þessu móti tekur hún ómakið af
einstökum mönnum að gera tilraunir til kyn-
blöndunar, sem oft hefir áður misnepnast.
Bændur kaupa svo kindur af stofnuninni til að
bæta sitt fé, og losna þeir þá við hættuna, sem
af því leiðir, að fá þær þaðan eða af þvi kyni,
sem þeir ekki þekkja. Liklegt er einnig, að
slík stofnun mundi auka áhuga á fjárræktinni,
sem nú virðist vera mjög daufur. Það ætti að
vera sjálfsögð skylda þessarar stofnunar, að taka
pilta að vetrinum til kenslu. Sýslunefndir þær,
er kunna að styrkja stofnunina, kjósa mann eða
menn til þess að líta eftir henni o. s. frv.
öera má ráð fyrir því, að margir segi, að
slík stofnun geti borið sig styrklaust, en það
er fjarstæða, og eru til þess ýmsar orsakir.
1. Það er dýrara að kaupa úrvalskindur í
byrjun en óvaldar.
2. Það þarf að byggja góð hús og vel gerð.
3. Það útheimtir mikla vinnu að hirða féð,
merkja lömbin og halda nákvæmar ættar-
tölubækur.
4. Það þarf að hafa fleiri hrúta á stofnun-
inni en þar, sem engar kynbótatilraunir
eru gerðar.
5. Það má ekki selja íóð með mjög háu verði
til kynbóta, sízt fyrst um sinn. Ef slík
stofnun, sem þessi, er sett á fót af miklum
vanefnum, kemur árangurinn mjög seint í
ljós, og áhuginn fyrir henni dofnar“.
Sami maður hefir gert áætlun um kostnað
við rekstur kynbótastofnunar, og hvað mikið
fé þurfi til þess að koma henni upp. Sá kostn-
aður er sem hér segir:
Aðkeyptar ær, 62 að tölu, 12/00 • • kr. 744,00
Hrútar 3 fullorðuir 20/00 ......— 60,00
Yeturgamlar gimbrar 10 alls 8/oo • — 80,00
Kýr, 3 að tölu, 100/00 .........— 3 00.00
Hross, 7 alls...................— 450,00
Fjárhús, 4 með hlöðum...........— 400,00
Bæjarhús og áhöld............. . — 400,00
Samtals 2434,00
Tekjur stofnunarinnar gerir hann kr. 1520.00,
en árleg útgjöld kr. 2305,00. Mismunurinn er
775 kr., sem útgjöldin eru meiri.
Samkvæmt því, sem tekið hefir verið fram,
þá er tilgangur slíkrar kynbótastofnunar sá, að
ala upp fjárstofn með þeim eiginleikum og
kostum, er eiga við og geta þrifist á því svæði,
sem stofnuninni er ætlað að verka á, og hjálpa
bændum um kindur til kynbóta af þessu fé. Að
þessu takmarki verður stofnunin að starfa, og
það gerir hún á þann hátt, er bezt þykir henta.
Starf hennar fyrst um sinn verður þó aðal-
lega fólgið í þvi, er nú skal greina:
1. acf gera tilraunir til kynbóta með það fé,
sem fyrir hendi er, þar sem stofnunin er
" sett, og velja til þess hið bezta.
2. að kaupa kynbótakindur annarsstaðar frá,
þaðan er álízt bezt, og gera tilraun með
það sérstaklega.
3. að gera tilraun með samblöndun á því fé,
sem heima er alið, og hinu, sem íengið er
að, og halda því sórstöku.
4. að hjálpa bændum um fallega hrúta og ær,
til kynbóta hjá sér.
5. að kenna ungum mönnum fjárhirðing, er
eiga heima í þeim sýslum, er væntanlega
mundu styrkja stofnunina.
Sigurður Sigurðsson.
Hestarækt og hrossasala.
n.
Það munu hafa verið Austur-Skaftfellingar,
er fyrstir urðu til þess að búa til samþyktir
um kynbætur hesta. Síðar hafa aðrir farið
sömu leið, og eru nú þessar samþyktir til í
allmörgum sýslum landsins. Aðalatriðið í
þeim, eða það, sem einna mest áherzla er lögð
á, er liturinn. Auk þess eru tekin fram ýms
atriði viðvíkjandi undaneldisskepnum og ætt
þeirra, svo sem, að eigi megi ala upp grað-
hesta undan hryssum, sem eru horsamar, illa
vaxnar, eða sem hafa þá galla, er komið geti
fram á afkvæminu.
Annars eru samþyktir þessar samhljóða í
aðalatriðunum, en einna greinilegust er sam-
þykt Austurskaftfellinga af þeim, er ég hefi
farið yfir. Hún er staðfest af amtmanni
norðan og austan 10. sept. 1894.
í 2. grein hennar er tekið fram, að grað-
hestar eigi að fullnægja skilyrðum þeim, er
hér skulu nefnd:
a, að þeir séu eigi getnir af ofskildum for-
eldrum, og að þeir séu af hraustu og holda-
sömu kyni.
b, að þeir hafi hreinan gang, vakran eða klár-
gengan, og að sá gangur sé ættgengur,
helzt í báðar ættir.
c, að þeir séu einlitir og af einlitri ætt.
d, að þeir séu gervilegir á vöxt og stórir.
Um aldur undaneldishesta er það tekið fram,
að eigi megi nota þá yngri en 3 vetra, og
að eigendur þeirra séu eigi skyldir til að lána
þá lengur en þar til þeir eru 6 vetra. Þó
má, ef eigandinn leyfir, nota þá til þess þeir
eru 8 vetra. Og í 7. gr. segir, að eigi megi
brúka hestana til vinnu þau sumur, sem þeir
eru notaðir til undaneldis. Hvað aldurstak-
mark undaneldishestsins snertir, þá fara
sumar samþyktirnar enn skemra, en hér er
ráð fyrir gert, og leyfa að eins að nota hann
til þess hann er 5 vetra. í framkvæmdinni
mun það einnig svo, að þeir eru eigi hafðir
lengur til undaneldis en þar til þeir eru 5—6
vetra. Sjálfsagt er að viðurkenna það, að
þetta er bót frá því er áður var, en þó er
hér eigi nema hálfsótt hafið. Aðalgallinn á
samþyktunum er sá, að hestana má að eins
nota meðan þeim er að fara fram, en þegar
þeim er fullfarið fram, eru eigendur þeirra
eigi skyldir að lána þá lengur, og það gera
þeir heldur ekki í flestum tilfellum. En með
þannig löguðum hestakynbótum náum vér
aldrei langt. Til kynbóta er hesturinn, sé
hann annars hæfur, bezt fallinn þegar hon-
um er fullfarið fram, en það er vanalega ekki
fyrr en hann er 5—6 vetra. Þá er hann
kominn í fult gagn, og svo mánota hann til
undaneldis unz hann er 12—14 vetra. En
það er fráleitt og engum reglulegum kynbót-
um líkt, að nota hestinn að eins meðan hon-
um er að fara fram, taka út vöxt og þroska
og hætta svo. Það eru hlægilegar kynbóta-
tilraunir. Það þarf enginn að ímynda sér, að
vér með slíku háttalagi fáum upp stóra og
þrekmikla hesta. Ef einhver meining á að
vera í þessum kynbótum, er sjálfsagður hlut-
ur að nota hestinn, ekki einungis meðan hon-
um er að fara fram, heldur eftir það og á-
fram meðan hann er í fullu gildi. En það
er hætt við, að ekki fáist lagfæring á þessu,
með því fyrirkomulagi, sem nú er. — Eg hefi
heyrt menn kvarta yfir því, að þegar hest-
arnir eltust — væri fullfarið fram —, þá væri
svo erfitt að hafa hemil á þeim, þeir yrðu þá
svo vondír og óviðráðanlegir. Og þegar eg
hefi svo bent á, að það verði að geyma þá í
afgirtum högum, þá hafa þeir hrist höfuðin
og talið slíkt ókleift. Mér er því næst að
halda, að eigi verði breyting á þessu í bráð,
nema tekið sé í taumana, og að það opinbera
hafi alla yfirumsjón með kynbótunum. Það
þurfa að myndast í sveitunum regluleg kyn-
bótafélög fyrir hesta, er hafa ákveðið mark
og mið með kynbótunum, er fari í rétta átt.
Þessum kynbótafélögum þarf svo að veita
styrk af opinberu fé, að dæmi annara þjóða,
og skal styrknum einkum varið til þess að
kaupa fallega, valda undaneldishesta, og halda
þá. Um leið og félögin eru styrkt, þarf að
setja þeim reglur að fara eftir, um aldur, lit .
og einkenni hestanna, svo og um hryssur þær,
sem alið er undan. Reglur þessar þurfa að
vera skýrar og ljósar, og verður það opin-
bera að annast um, að eftir þessu sé farið.
Eg gat þess fyrir stuttu, að í samþykt
Austur-Skaftfellinga væri bannað að nota hesta
þá til vinnu, er hafðir væru til undan-
eldis. En það er alveg óþarft að banna slíkt.
Þegar hestinum er farið nokkurnveginn fram,
má nota hann til vinnu að sumrinu, en það
verður að gerast með gát. Yfir höfuð er á-
ríðandi, að graðhestar séu vel tamdir, og á
eg hér við, að þeir séu bandvanir, taumlið-
ugir og vanir við aktygi og drátt. Séu reið-
hestar kynbótagripir, þarf að temja þá til
reiðar, en varlega verður að fara að því, og
eigi má ríða þeim hart eða lengi.
Nú kann einhver að segja sem svo, að það
muni eigi hafa neina þýðingu, að vanda kyn
hesta eða kosta miklu til þeirra yfirleitt, þar
sem sala á þeim sé svo stopul og verðið lágt.
En það er engin hætta á ferðum, hvað það
snertir.
Það er alt útlit fyrir, að markaður á hest-
um haldist framvegis, og því fremur eru lik-
ur til þess, sem meira er gert til að bæta
hestaræktina. Og jafnvel þó um engan mark-
að sé að ræða, eða sölu á hestum út úr land-
inu, þá er samt hagur að því. Umbætur á
hestaræktinni hafa mikla þýðingu fyrir bún-
aðinn, og er eitt af skilyrðunum fyrir fram-
förum hans. Notkunarþörf hestanna krefur,
að þeim sé meiri [sómi sýndur en verið
hefir, og þessi þörf eykst ár frá ári.
Einnig er það mannúðin og fegurðartilfinn-
ingin, sem krefjast umbóta í þessu efni, og
má eigi skella skolleyrunum við því.
Kynbótum og uppeldi hestanna verður að