Fjallkonan - 10.03.1903, Blaðsíða 1

Kemur út eiuu sinni
•'í viku. Yerð árg. 4kr.
(erlendis 5 kr. eða 1 *-/a
rloll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis 'yrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi kaup-
andi þá borgað blaðið.
Afgreiðsla: >ing-
holtsstræti 18.
Eeylíjavik 10. marz 1903
XX. árg.
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 í spitalanum.
Forngripasafn opið mvd. og ld. II—12.
K. F. U M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsíðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
sunnudagskveldi kl. 8'/2 siðd.
Landakotskirkja. öuðsþjónusta kl. 9
og kl. 0 á kverjum helgum degi.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
fei 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
tnd., mvd. og ld. til útiána.
Náttúrugripasafn, í Doktorshúsi, opið
á sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis í Pósthússtræti 14 b
1. og á. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Bændamál.
V.
Afnám vorhreppaskilaþinga.
Eftir Brodda.
Það kveða nú við fjöllunum
hærra umkvartanir yflr fólksleysi
og skorti á vinnuafli í landinu
og á þetta sér einkum stað hjá
landbændum.
Verulegra umbóta á þessu má
varla vænta fyr en atvinnuvegir
landsins eru það á veg komnir,
að við getum boðið alþýðu manna
viðlíka góð kjör og hún nú hefir
i Ameríku; og að þvi er landbún-
aðinn snertir, verður eigi ráðin
bót á vinnufólkseklu hans fyr en
sveitamenn geta boðið langsamlega
eins góð kjör og sjávarútvegur-
inn, en það verður eigi fyr en af
urðirnar hækka stórum í verði og
framleiðslan eykst að mun fyrir
betri jarðrækt, en til þess er langt
að bíða.
Það eina, sem nú er auðið að
gera í þessu efni, er að afnema
alt, sem dregur úr vinnunni. Spor
í þessa átt var afnám kougsbæna-
dagsins, og er víst, að fyrir þau
lög hefir margur fiskur komið á
land og margt dagsverkið verið
unnið, sem ella hefði verið ógert
Næsta sporið ætti að sumra skoðun
að vera það, að afnema síðari heigi-
dag stórhátíðanna, að minsta kosti
páska og hvítasunnu; enda nægir
sumum stórþjóðunum, sem engu
nfiður þykjast kristnar en vér, að
hafa einn hátíðardag. Út í þá
sálma skal samt ekki farið frekar
í þetta sinn, því ólíkt er, að það
gangi af baráttulaust, en eg ætl-
aði mér aðeins að tala um það,
sem líkur eru til, að koma mætti
í framkvæmd á næsta þingi.
En til er einn dagur, sem rétt
er til einkis og engu er þarfari
en kongsbænadagurinn sæli. Það
er sá dagur, sem bændur eyða
til vorhreppaskilaþinga, því að þeim
er engin uppbygging.
Helztu verkefni hreppaskila-
þinga eru, a ð kjósa hreppsnefnd-
armenn, a ð telja fram lausafé og
hunda, a ð bjóða niður ómaga og
halda undirboðsþing á vegagerð-
um; en alt þetta er engan veginn
þess vert, að eytt sé til þess heiÞ
um degi.
Að því er kosning hreppsnefnd-
armanna snertir, má vel láta hana
fara fram á hreppsfundi eftir
manntalsþing. Engin mótbáraætti
það að geta verið, að manntals-
þingin eru oft naldin fyrir fardaga,
því það er einmitt alsiða; kjör-
tímabilið er ekki talið frá kjördegi
og má i því efni vísa til alþingis-
kosninganna,
Ekkert virðist heldur vera felt
niður, þótt framtal lausafjár og
hunda biði til hausthreppaskila-
þinga. Vanhöld skulu dregin frá
á hausti og er því eigi hægt, að
gera skýrslurnar fyr en að þeim
afstöðnum, og þar sem breytingin
á horfellislögunum gerir ráð fyrir,
að fénaður manna sé talinn á vor-
in, virðist loku skotið fyrir, að
bændur dragi fremur úr framtal-
inu fyrir það, að síðar er talið
fram. Um hundana virðist mega
á sama standa, þótt þeir kynni að
týna eilítið tölunni yfir sumarið,
því hundaskatturinn feilur í sjálft
sig eða sama sem.
Það mun eigi allsjaldgæft, að ó-
magar séu boðnir niður á hreppa-
stefnu, en óhætt mun samt að full-
yrða, að sá ósiður sé að leggjast
niður ár frá ári og virðist timi til
kominn, að hann hverfi alveg,
enda þeim, sem bjóða vilja niður
ómaga, engin vorkunn, að snúa
sér beint til hreppsnefndarinnar.
Undirboðsþingum á vegagerðum
mætti eins og hreppsnefndarkosn-
ingunni huýta aftan í manntals-
þingin, enda heppilegra að því
leyti, að oft má byrja vegagerðir
löngu fyrir hreppaskilaþing.
Á síðasta þingi kom fram frum-
varp um að afnema manntalsþing-
in; og yrði það gert að álita máli,
getur enda komið til mála, að af-
nema vorhreppaskiiaþingin. En
það var hvorttveggja, að sú ný-
breytni virtist hafa lítinn byr á
þinginu og að hún er í sjálfu sér
mjög ísjárverð. Helzta ástæðan
fyrir að afnema þau var, að þau
væru þýðingarlaus eða þýðingar-
lítil; en það þurfa þau alis ekki
að vera, ef sýslumenn vilja gæta
skyldu sinnar. Þar þarf að brýna
fyrir mönnum og útskýra ýms
lagaboð, sem almenniug varða, og
ná í tillögur manna um ýms meiri
háttar sýslumálefni.
Auk þess eru manntalsþingin
notagóð fyrir þá, sem búa, í fjar-
lægð við sýslumann, til þess að fá
þrætumál sín útkljáð með eða án
dóms, og eru líkur til, að sú þörf
fari vaxandi eftir því, sem við-
skiftalífið verður fjörugra. Sumir
sýslumenn hafa og þann sið, að
skifta dánarbúum eftir manntals-
þing og halda skiftaíundi til að
útkljá skuldakröfur í þau, og er
það mikið hagræði fyrir sýslubúa
og stórsparnaður fyrir dánarbúin,
sem oft eru ærið fátæk. Ef rétt
er á haldið, er líka óþarfi, að að-
alstarfið á raanntalsþingunum, inn-
heimtan, verði þýðingarlaus. Pen-
ingar eru að aukast i landiuu og
ætti þá gjaidendum að vera minni
vorkunn en áður að borga gjöld
sín á þingi og því íreraur astæða
fyrir sýslumenn til að ganga eftir
þeim. Fari svo, að efnahagur
iandssjóðs verði þrengri en nú hef-
ir verið um nokkurt árabil, gæti
líka rekið að því, að landsstjórnin
yrði að ganga harðara að sýsiu-
mönnum með greiðslu á tekjum
hans en nú á sér stað, og verður
þá sýslumönnum einn nauðugur,
að ganga harðara eftir gjöldun-
um; en það er hvergi hægara en
á þingi.
Að Öllu þessu íhuguðu, er víst
varlegra að fara mjög gætilega að
því, að breyta jafngamalli og forn-
helgri réttarskipun og manntals-
þingin eru. Það getur komið að
þvi, að menn fegrfir vildu fá þau
aftur og væri þá ver farið en
heima setið.
Eg hef nú bent á, að afarnauð-
synlegt sé fyrir bændur, að fá auk-
inn styrk úr landssjóði tii jarða-
bóta, að fá lögunum um verð-
laun fyrir útflutt smér breytt og
vorhreppaskilaþingin afnumin. Eg
vona, að bændur verði nú sam-
taka í að kjósa þá eina á þing,
sem með alvöru fylgja'fram þessum
raálum, og sýna það bæði í orði
og verki, að þeim er hjartfólgið
áhugamál, að hefja landbúnaðinu
upp úr þeirri niðurlægingu, sem
búið er að koma honum í. Takist
þetta, geta bændur verið vongóð-
ir um góðar og betri tíðir; en
verði þeim mislagðar hendur, sýnir
það átakanlega, að kosningará-
huginn undanfarin Ar hefir átt rót
sína að rekja til annars en skyn-
samlegrar íhugunar þess, sem
bændastéttinni er fyrir
beztu.
Hvernig á að beizia Þjórsá
og
hve nær verður hún ieidd
yfir Skeið og Flóa?
Eftir
Vigfús Guðmundsson.
II.
Eg hef oft átt leið um Þrándar-
holt.sbakka, og þá hefir jafnan
vakað fyrir mér sú spurning: Er
hvergi unt, að ná vatninu úr
Þjórsá á tryggari stað en þessum?
— sem eg hefi nú lýst.
Landslagsins vegna getur ekki
verið um það að tala ofar en hjá
Þrándarholti, og hallans vegna
naumast neðar en fyrir ofan Murn-
eyri. Innan þessara takmarka er
einn slíkur staður, sem eftir mínu
viti er verður þess, að honum sé
gaumur gefinn. Staður þessi er
neðst á Þrándarholtsbökkum, dá-
litið ofar en þar sem S. E. mældi
við Murneyri. Er hér krókur á
ánni, þar sem norðurállinn byrjar
að beygja fyrir endann á Árnesinu.
Bakkinn er hér nokkuð lægri en
Xr. 10
ofar og að miklu leyti gróinn
niður að ánni, fyrir neðan skurð-
inn, sem gæti legið fyrst í stað
eftir lægð, nær þvi þvert út frá
ánni — ef ekki bagaði grjót eða
klöpp í botninn, sem auðvitað
er órannsakað. Áin er lygn á
þessurn stað og aldrei mikið
straumkast í henni, því nokkrum
föðmum neðar er állinn nokkuð
þrengri, með grjóthafti þvert yfir
botn hans og klöpp eða föstu
grjóti við bæði löndin. Er því
ekki útlit til, að állínn geti breytt
farvegi eða grafið sig á þessum
stað. Auk þess er löng eyri, sem
leiðir dálítinn ál að skurðstæðinu.
Þegar áin er mikil, er eyri þessi
í kafi, en þegar minna er í ánni,
er áll þessi fremur lftill, og mætti
þá ef til vill stífia hana fremst á
eyrinni, til að auka vatnið í skurð-
inum, ef þörf krefði. Hér væri
ekki raikil hætta, að skurðmynnið
brotnaði, og mikið minna reyndi
á stífiuna, þvi jakar geta ekki
skollið á hana flata með straum-
kasti. Samt væri vísara, og að
mlnu áliti enda sjálfsagt, að gera
öryggisskurð úr aðfærsluskurðin-
um niður á Murneyri, til þess að
leiða vatn aftur í ána, sem kynni
að koma óboðið í aðfærsluskurðinn.
Öryggisskurðinum væri þá lokað
með hæfilega hárri stiflu á sumr-
in, en hafður opinn á veturna, og
stífla sett þá neðan við hann í
aðfærsluskurðinn til að varna
skemdum, ef áin kynni að brjót-
ast vfir bakkana á veturna.
Frá þessum stað yrði aðalskurð-
urinn 1—2 þúsund föðmum styttri
en frá hinum fyrnefnda, og þá að
líkindum einnig mörg þúsund kr.
ódýrari. En þessu fylgir einnig
sá ókostur, að vatnið næðist ekki
eins fljótt úr skurðinum, og yrði
því ekki brúkað til áveitu efst á
Skeiðunum að minsta kosti. Hve
miklu þetta munar, er ekki unt
að segja nema með nákvæmri
mælingu. En af þvi hvergi er
strengur mikill né hávaðar 1 ánni
milli fyrgreindra staða, þykir mér
líklegt, að hæðarmunurinn sé ekki
melri en 5—10 fet.
Hvenær sem áin verður beizluð,
er áríðandi að gera það svoleiðis,
að hún hvorki slíti beizlið, né
smeygi því fram af sér.
Þegar um svona þýðingarmikið
og stórt fjárspursmál er að ræða,
verður að athuga vandlega allar
ástæður og fyrirsjáanlegar hættur
og örðugleika jafnframt gæðunum
og ábatavoninni. Og ekki má lita
svo mikið á hag einstakra manna
eða endurbót fárra jarða, að það
leiði til þess, að draga úr fram-
kvæmdum, gera verkið miklu dýr-
ara, eða máske spilla því eða
eyðileggja það.
III.
Mál þetta er nú senn búið að
liggja í salti í 9 ár, og ætti því
ekki illa við að byrja 10. árið
með því, að hrista það úr saltinu.
Búnaðarfélag ísiands hefir ekki