Fjallkonan - 10.03.1903, Blaðsíða 2

38
FJALLKONAN
enn sýnt rögg af sér í þessu
rudli, þrátt fyrir óskir sýslunefnd-
ar. Mun það þó ekki stafa af
því, að hin háttvirta stjórn félags-
ins sjái ekki full vel og skilji —
ef til vill betur en nokkurir aðrir
hlutaðeigendur — að hér blasir
við drjúgur spölur bæði sléttur og
fjölfarinn, sem nokkru mætti kosta
tii, að tengja við braut islenskra
búnaðarframfara.
Ekki er hægt að berja við fjár-
skorti til undirbúnings eða athug-
unar. Líklega skortir helzt trú á
framkvæmd fyrirtækisins eða fjár-
framlögum til þess, og ef til vill hefir
vantað mann, sem hefir mátt
missast frá öðrum störfum, og
treyst hefir verið til þessara
starfa.
Hve lengi á fjárskortur og dáð-
leysi að standa sem ósigrandi
Þrándur í Götu?
Hvenær verður sá stigamað-
ur unninn, sem enginn þorir að
leggja í?
Eða tii hvers er fé vel varið,
til hvers er gerlegt að leggja á
nýja tolla og skyldur, ef ekki til
þess, sem alt útlit er fyrir, að
geti borið margfaldan ávöxt?
Hver getur líka sagt, að þetta
verk sé gífurlega dýrt í saman-
burði við arðvonina og mannfjöid-
ann, sem kostnaðurinn dreifðist á,
eða að það sé ótramkvæmanlegt,
meðan ekki er gerð fullkomin
áætlun um kostnaðinn, og fengið
álit og fjártillögur næstu hlutað-
eigenda?
Auðvitað eru næstu hlutaðeig-
endur eða héraðsbúar einir ekki
færir um að framkvæma svo
mikið stórvirki að öliu leyti fyrir
eigið fé, og mundu þvi verða að
leita styrks hjá fjárveitingavaldi
landsins. En árangurslítið mundi
slíkt, og gengi ósóma næst að
gjöra það, fyr en áætlun væri
gerð og alt vel undirbúið.
Undirbúningurinn hlýtur að kosta
talsvert fé, sem hætt er við að
seint komi annarstaðar frá en úr
sjóði Búnaðarfélags ísl. Stjórn
féi. og búnaðarþingið mun líka
fúslega telja þetta i sínum verka-
hring og leggja fé til þess eftir
föngum. Ekki væru miklu kostað
til, þó mældur væri hallinn frá
þessum stað við Þjórsá, sem eg
hef bent á, til að kynna sér, hve
víða vatninu yrði dreift þaðan,
og athugað yfirleitt vandlega, hvort
vatnið geti náðst upp, og hver
staðurinn mundi betur gefast.
Stærsta spursmálið við neðri
staðinn finst mér^vera það, hvort
vatnið næðist upp úr skurðinum
nokkuð fyrir ofan Merkurlaut
eða Launstig, því eftir að vatnið
er komið þangað, næst það hvorki
yfir Skeiðin né efri hluta Villinga-
holtshrepps. — Hvar sem vatnið
verður tekið, hljóta líklega nokkr-
ar jarðir (Ásabæir), sem hæst
standa í Villingaholtshreppi, að
fara á mis við áveituna.
Strax á næsta sumri ætti að
mega framkvæma þessa mæling
og athuga, hvar hægást væri og
hentugast, að leggja aðalskurðina
um Skeiðin og niður íFlóa. Mætti
um leið gefa hugmynd um, hvað
þessir skurðir raundu kosta; en
fullkomin áætlun verður alls ekki
gerð fyr en búið er að mæla
landið og hallann í öilum Fióan-
um og gera uppdrátt af honum,
bæði afstöðu-uppdrátt, þar sem
sýndir væru allir bæir, lækir,
skurðir, landshættir (engjar, mýr-
ar, móar og hraun) o. s. frv., og
auk þess hæðarlinur (Vandrette
Kurver), helzt með ekki meir en
2 feta hæðamun á flatlendi.
Mæling þessi er mikið verk og
vandasamt, og krefur talsverða
þekkingu og æfingu, glögt og at-
hugult auga, praktiskt verksvit,
nákvæm verkfæri og ósérhlifna
vandvirkni. Mælingiu er einnig
veður-vönd og er því ólíklegt,
að henni verði lokið á einu sumri.
Jafnframt mælingunni mætti sjá
tölu búenda og ábúðarhundraða,
sem vatnsveitingin gæti náð til,
og taka skýrslur um heyafla af
engjum, mannskap, fénað o. fl.,
sem gæti orðið til leiðbeiningar
við áætlanina og samanburðinn á
tilkostnaðinum og arðsvoninni.
Fundi þarf einnig að halda í
Flóanum fyrir alla aðstandendur,
til að auka og glæða áhuga þeirra
og áræði, heyra tiliögur manna og
álit um fjárframlög og framkvæmd
fyrirtækisins, kjósa framkvæmdar-
nefnd og undirbúa málið að öðru
leyti undir héraðssamþykt. Reyn-
andi væri, að byrja á þessu strax
í vor, og væri hentugt að setja
slíkan fund i samband við kjör-
fund sýslunnar. Mundi hyggileg-
ast, að sýslufundur Árnesinga fæli
oddvita sínum að gangast fyrir
framkvæmdinni í þessu máli.
T í ð a r f a r umhleypingasamt.
Fyrir helgina logn, fegurð og blíða.
Á sunnudag laudnorðanrok með
frostleysu og slyddubil. Á mánu-
dag aftur komið frost og norðan-
kæla. —
Rjómabú Holtamanna.
Rjómaskálinn er bygður úr
timbri, allur járnvarinn. Stærð
hans er 16X9 al. Þar af 4 álnir
þvert yfir af austurenda hans
hafðar til geymslu, 5 álnir til
smérgerðar; er þar bæði strokkur,
hnoðunarvél og fitumælir. Þær
7 álnir, sem þá eru eftir, eru
þiljaðar í sundur eftir endilöngu
(húsinu); er annað herbergið haft
til að taka á móti rjómanum og
er það ftl-> Litt herbergið,
6X4V2 al.> er svefnherbergi og
skápur 1X4^2 al.
Smérgerðarherbergið og mót-
tökuherbergið er 43/4 al. á hæð
undir loft; l3/4 ai. af veggjunum
á þeim er cementsteypa ; eins er
gólfið í þeim báðum úr cement-
steypu. Undir skápnum og inn
undir svefnherbergið er klefi 2X
4í/2 al., sem hafður er til aðgeyma
í smérkvartélin, þá búið er að
fylla þau. Klefinn er úr cement-
steypu.
Skálinn kostaði með vatnsleiðslu
og vatnshjólum (það er strokkað
og hnoðað með vatnsafli) 1760 kr.
Annar kostnaður svo sem á-
höld til smérgerðar, ýms hreyfing-
arfæri, flutningafötur, vagn, tvenn
aktýgi og hestar sem næst 2100
kr. (Vagninn með aktýgjum 381
kr. 26 a. og 6 hestar 414 kr.)
Stofnkostnaður er því sem næst
3850 kr.
I rjómabúinu voru síðastliðið
sumar 24 búendur með 127 kýr
og 1355 ær. Eftir reglum búsins
eru 15 ær = 1 kýr. Skiftist fén-
aðurinn þannig á hluthafa :
Nr. hlut- hafa Kýr Ær Kýr- ígildi Pund smér i alt Pund smór ettir kýr- igildi
1 10 1G5 17 668 39
2 10 75 15 573 38
3 4 120 12 456 38
4 6 60 10 311 31
5 3 30 5 169 34
6 4 20 5Vs 168 32
7 3 25 4a/s 141 30
8 5 25 62/s 230 35
9 4 45 7 272 39
10 7 55 co <M O r-H 335 32
11 3 30 5 187 37
12 7 60 11 362 33
13 6 35 8Vs 325 39
14 4 20 5Vs 179 34
15 5 30 7 272 39
16 6 45 9 341 39
17 5 50 8Vs 360 43
18 5 40 72/s 187 20
19 10 175 212/s 777 36
20 6 70 102/3 411 39
21 5 50 «Vs 384 46
22 5 80 10Vs 407 39
23 9 60 13 413 32
24 5 50 8 V« 254 31
Athugasemdir.
1. Þar sem brot úr pundi er
yfir V2 pund er það gert að heilu;
en nái það ekki Va> er þvi slept.
2. Við töflu þessa er ýmislegt
athugavert, einkum síðasta dálk-
inn, þvi það er æði mikill munur
á smérmagni kýrígilda hjá hverj-
um einstökum. En þar sem ekki
er búið að yfirskoða reikninga bú-
stýrunnar, er öllum ágizkunum
slept.
Auðvitað eru skepnur mjögjmis-
smérgóðar. Eins geta skilvind-
urnar haft töluverð áhrif á smér-
magnið.
Smérið var alls 8182 pd., vikt-
að í rjómaskálanum, en viktin
samkvæmt sölureikningi umboðs-
manns 8022 pd.; rýrnun 160 pd.
Búið starfaði i 63 daga. Var
fyrst tekið mót rjóma 9. júlí, síð-
ast 15. sept. Samkvæmt reglum
búsins mega hluthafar halda eftir
rjóma 1 sinni í vilui til smérgerð-
ar til heimilisnotkunar. Kom það
mjög sjaldan fyrir, að nokkur not-
aði sér þessa undanþágu; eins var
mjög lítið um að rjómi værisend-
ur heim vegna galla. Að ekki
var byrjað fyr en 9. júlí, kom af
því að skálabyggingunni var ekki
lokið fyr. Framvegis verður byrj-
að fyr.
Hluthafar hafa fengið í peníng-
um 66,5 eyr. fyrii pundið, reikn-
að eftir viktinni við rjómaskálann,
nokkuð meir eftir viktinni á sölu-
reikningi. Útlendur og innlendur
kostnaður er rúmir 16 aurar á
pd. eftir sömu vikt, þar með tal-
inn allur flutningskostnaður á
smérinu. Búið annast allan flutn-
inginn, en ekki hver hluthafi eft-
ir tiltölu, eins og vera mun í
sumum hinna búanna. Ennfrem-
ur eUþað aukakostnaður, að eftir
reglum búsins má borga þeim,
sem lengst eiga með rjómann, alt
að t/2 eyr. á hvert smérpund! til
að létta undir rjómaflutninginn
hjá þeim.
Umboðsmenn voru Garðar Gísla-
son, er seldi 1528 pd., sem send
voru í júJí, á kr. 80,69 pr. lOOpund,
og 6280 pd. sendi okt. á kr. 79,80
pr. 100 pd. Ennfremur konsúll Fa-
ber i Newcastle, er seldi 214 pd.,
send í okt. á 88,32 kr. pr. 100 pd.
Flestir munu vera ánægðir með
árangurinn, enda er áhugi tölu-
verður, ef dæma á eftir því, að í
búið hafa gengið nær 20 nýir
hluthafar; svo nú eru í því rúmir
40.
Það lítur því út fyrir, að enn
þurfi að bæta við stofnkostnaðinn,
þó hann sé þegar orðinn æði mik-
ill; það þarf t. d. að fá annan
strokk og fleiri áhöld.
Örfáar bendingar um smér-
[ gerð rjómabúanna.^,
Greindur og gætinn maður, sem
búinn er að búa í mörg ár, sem
lært hefir smérgerð og meðferð
mjólkur á ýmsum rajólkurbúum í
Danmörku og notið kenslu próf.
Segelche á búnaðarháskólanum, rit-
ar oss bendingar þær, sem hér
fara á eftir um smérgerð rjóma-
búanna. Af því að þetta efni er
nauðsynjamál og áhugamál bænda
og allra þeirra, sem vilja efla og
styðja landbúnaðinn, þá álítum vér
allar slikar bendingar nauðsynleg-
ar og gagnlegar, og gerum þessar
almenningi kunnar, og það því
fremur, sem höfundurinn »getur
talað með« í þessu efni.
Það eru ýms atriði smérbúunum
viðvíkjandi, sem er bráðnauðsyn-
legt að hreifa, og hafði eg ætlað
mér að minnast á þau, en ' því
miður leyfir tíminn það ekki, svo
sem eg vildi óska, og verð eg því
að láta mér nægja að drepa á hið
helzta.
1. Að íslenzka smérið seldist
svona illa í sumar, hygg eg sé,
auk sýringarinnar, sem er ákaflega
þýðingarmikið skilyrði, meðfram
að kenna smérgerðinní á búunum
sjálfum, þvi ýms aðferð, sem þar
er brúkuð, hefði þótt miður heppi-
leg i Danmörku fyrir 20 árum og
sumt þótt þá úrelt. Aðláta smér-
ið liggja eins lengi óhnoðað í vatni,
hefði þótt miður heppilegt, því við
það tapar það nokkru af sínu ein-
kennilega »aromatiska« bragði, og
getur í fleiru tilliti orðið fyrir skað-
legum áhrifum. Að láta það
liggja eins lengi hálfhnoðað, áður
en það er látið í ílátin, er einnig
skaðlegt, einkum um hitatímann
en það er oft gert af eðlilegum á-
stæðum, af því ís vantar til að
liæla það hæfilega fljótt.
Ein ástæðan getur verið frá
heimilunum, sem rjómann senda.
Það er áríðandi, að bústýrurnar
séu ófeimnar með að senda rjóm-
ann heim aftur, ef nokkuð er að
honum, því »þefurinn sá, sem
kemst í ker, keiminn lengi eftir
ber«. Sé eitthvert óbragð að hon-
um, reykjarbragð, súrbragð 0. s.
frv., þó ekki sé nema frá 1—2
hluthöfum, getur það gert óbragð
að smérinu i því ílátinu.
Það má víst ekki hugsa sér, að
hið einkennilega fiskbragð, eða
hvað það nú var, sem að því var
fundið, eigi rót sína að rekja til
rjómans frá einstökum bæjum?
Við vitum allir, að vér íslending-
ar lifum mikið á fiski (trosi, grá-
sleppu). Eins vitum vér, að heim-
ilin eru misjafnlega varkár. Ekki
þarf annað en að skilið sé í sama
húsi, eða rjóminn látinn standa í
sama húsi, og farið er með heita
soðningu, eða. annan sterklyktandi
mat. Eg tala nú ekki um, ef
mjólkin væri hituð upp, áður en
hún er skilin (það mun víðast
þurfa að hita hana upp áður, eink-
um sauðamjólk) í miður vel hreins-
uðum potti. Ált þetta og ótal
fleira getur valdið óbragði og óþef
að rjómanum og smérinu. Vér
vitum allir, að fáir vökvar eru
sem mjólkin meðtækileg fyrir að