Fjallkonan - 24.03.1903, Blaðsíða 1

Kemur út einu sinni
rl viku. Verð árg. 4kr.
(erlendis 5 kr. eða 1 */2
doll.) borgist fyrir 1.
júli (erlendis 'yrir-
fram).
Uppsögn (sk rifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi kaup-
andi þá borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstræti 18.
XX. árg.
Reykjavik 24. marz 1903
Nr. 12
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 i spltalanum.
Forvgripasafn opið mvd. og ld. 11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. tilkl. lOsiðd
Almennir fundir á hverju föstudags- og
■sunnudagskveldi kl. 8l/a siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. ti á hverjum helgum degi.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl, 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
■kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
■md., mvd. og ld. til ntiána.
Ndttúrugripasafn, í Doktorshúsi, opið
i sd. kl. 2-3.
Tannlœkning ókeypis i Pósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
HÉR með vil eg alvarlega mæl-
ast til, að allir þeir, sem skulda
fyrir ,Fjallkonuna‘, láti nú
-ekki dragast að sýna reiknings-
skil, ög borgi mér sem fyrst skuld-
ir sínar, eða semja við mig um
greiðslu þeirra. Þær skuldir, sem
®kki verða greiddar eða samið um
sem fyrst, verða fengnar skuld-
heimtumanni til innköllunar, og
vona eg svo góðs til kaupenda
«Fjallkonunnar«, að þeir láti ekki
koma til þess.
Þess skal getið, að þeir, sem
aöeins haf'a lceypt síðasta ársfjórð-
ung »FjalUconunnar« 1902, eiga
að greiða andvirði hans til núver-
andi ritstjóra blaðsins.
Vinsaralegast.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir.
H vöt.
Þverri þjóðlestir,
þrifast muu land vort.
Pagran dóm framtíð
og fortið heyja.
Þaðfinnast mörg gullkorn í feðranna sporum,
— sem fórnað við getum á ölturum vorum —
ef fúsir vel leitum með félagsskap, dáð,
og frelsinu sinnum og elskum vort láð
og innbyrðis stríð viljum ógjarnan heyja
mé úlfbúð og tvídrægni láta oss beygja.
Ó, ílt er, ef vonleysið eytt getur bygðum,
og ættland vort sundrungin vélar í trygðum;
mér sýnist það skylt eiga móður—við morð,
og mjög lítið styrkja þeir feðranna storð,
sem flýja af landi úr fjallanna sölum
og fóttroða sólgyltu blómin í dölum.
Á hurtu með tortrygni og vonlausan vilja,
ó, vér skulum þjóðlesti frá okkur skilja,
svo framtíðin sanni frá sögunnar stól,
að sonu mjög drenglynda nútíðin ól,
sem eiga sér nöfn meðal eilifðar blóma,
þeir elskuðu landið og gerðu því sóma.
Þeir elskuðu landið með laufgrænum dölum
og ljósgyltum hnúkum og fjallanna sölum,
og glóandi túnum og glitrandi foss,
og glöddust við ilhýran sólgeisla koss.
Þótt hretvindar kæmu með kuldann og frostin,
var kjarkur ei þrotinn né manndáðin brostin.
Þeir áfram á sigurbraut einhuga runnu,
i úlfbúð og tvidrægni hjörtun ei hrunnn.
Þeir elskuðu sannleikann, frelsið og frið
og föðurlandsástin hún veitti þeim lið,
svo ljóssins á vegum og listanna brantum
þeir leiddust og stóðu sem hetjur í þrautum.
Gisli.
Góðir lœknar segi til!
»Maturinn er mannsins raegin«,
segir gamalt máltæki og gott.
Með þvi er sagður sá sannleikur,
að eftir viðurværi eða fæði manna
fari líkaraleg og andleg heilbrigði
þeirra alment og yfir höfuð. Auð-
vitað kemur hér fleira til, svo sem
andrúmsloft, þrifnaður, aðbúð og
ýmisleg meðferð líkamlegs og and-
legs eðlis. En aðalheilbrigðisat-
riðið hefir þó maturinn, fæðan,
verið talin. Og hér verður að
eins talað um fæðuna. Ollum
læknum ber saman við matarmál-
tækið gamla, enda er það líklega
frá læknum eða heilbrigðisfræð-
ingum komið. Þeir segja, að alls
ekki standi á sama, hverrar fæðu
sé neytt, og enn síður, hvernig
hennar sé neytt, og eru alls ekki
með því, sem þó margir kveða,
að »alt sé matur, er í magann
kemur«. Frá læknum og heil-
brigðisfræðingum eru nú líka til
orðnar margar reglur og bending-
ar um heilsusamlegt mataræði og
viðurværi raanna; og um flestar
fæðutegundir hafa þeir gefið upp-
lýsingar og leiðbeiningar.
En flestar af þessum upplýsing-
um og leiðbeiningum eru ýmist of
vísindalegar fyrir almenning, svo
að hann, að vonum, kann ekki
eftir að breyta, þótt hann hefði
vilja og efni á, eða þær komast
aldrei tíl almennings, svo hann
getur ekki þess vegna eftir þeim
lifað, enda þótt hann hefði bæði
vilja og skilning til.
En þó að nú heilbrigðislegu upp-
lýsingarnar og leiðbeiningarnar um
mat og matarbrúkun manna væri
ekki ofvísindalegar, heldur alþýð-
legar og við allra hæfi, þá geta
þær, þvi miður, ekki orðið að al-
mennings eign og gagni, eins og
enn er komið, því með þeim með-
ölum, sem nú eru til og enn eru
notuð til almennings upplýsingar
og uppbyggingar í þessu efni,
næst aldrei til alls almennings.
Það dugir ekki til, þótt eitt
bændablað, »Plógur«, flytji við og
við harla vísindalegar heilbrigðis-
og búskaparlegar leiðbeiningar í
mat og matarhæfi; því auk þess,
sem margt er þar af þessu ofvís-
indalegt fyrir flesta alþýðu, þá
nær þetta blað, »Pógur«, því mið-
ur, aldrei nógsamlega til almenn-
ings. Hann fer fyrir ofan og neð-
an garð hjá öllum tjöldanum. En
lendir helzt hjá efnaðri eða fróð-
ari hluta fólksins.
Það dugði ekki heldur, og mun
ekki duga, því er líka ver og
miður, þótt til væri eitt lækna- og
heilbrigðisrit, og þótt það væri [
alla staði ágætt, eins og »Eir« sál.
var; því að slík rit verða aldrei í
bráðina svo alment keypt, sem til
þess þarf, að gera heilbrigðis
þekkinguna almenna og lifandi.
En nokkur af dagblöðunum fær
allur almenningur oft að sjá, og
enda er varla orðinn i rónni, nema
hann fái að sjá eitthvað af þeim.
Langflestir halda eitthvert dag-
blað, einn þetta og annar hitt, og
margir fleiri en eitt. En þeir, sem
ekki eru enn svo myndarlegir að
halda eitthvert dagblað, þeir eru
þó orðnir flestir svo vaxnir upp
úr vesaldarskapnum, að þá
langar þó til að sjá dagblað ná-
granna síns, og fá líka að sjá það.
Dagblöðin eru og verða það eina,
sem hægt er að ná með til al-
raennings.
Því segi eg nú það, og legg það
til, að helztu og jafnvel öll dag-
blöðin ættu að taka að sér og
flytja heilbrigðismálin. Þau ættu
að hafa hvert sinn heilbrigðis dálk
eða bálk. Og þann dálk eða bálk
ættu þau að fylla með alþýðlegu
og eftirtakanlegu heilbrigðismáli,
og fá beztu lækna og heilsufræð-
inga til að rita þar í hinar nauð-
synlegustu lífsreglur i mat og
drykk, og öðru því, sem varðar
líkamlega og andlega heilbrigði
einstaklinganna og þjóðarinnar.
Og með þessu mundu hinir góðu
læknar vorir geta látið langt um
meira og betra af sér leiða en
ella, og meira og betra en þótt
þeir skrifuðu i eitthvert einstakt
læknatímarit, sem aldrei kemst
inn á jafnmörg heimili og dag-
blöðin.
Læknarnir mega ómögulega
þegja um neitt, sem varðar líf og
heilbrigði náungans; þeir þurfa af
alefli að vara við öllu, sem óholt
er, og hvetja til alls hins, sem
veldur heilbrigði og bætir og leng-
ir lífið. Þeir mega, ef vel á að
vera og vel að fara, aldrei þagna
á heilbrigðiserindi embættis og
stöðu sinnar, á sinn hátt eins og
prestarnir aldrei þagna um em-
bættiserindi þeirra. Þannig ætti
nú reyndar hver maður að flytja
og halda uppi málefni heiðarlegr-
ar og nauðsynlegrar stöðu sinnar.
En engin stétt eða staða verður
fyllilega skipuð né sæmilega rækt
án likamlegrar og andlegrar heil-
brigði. Þess vegna mega heil-
brigðisfræðingarnir, læknarnir,
endilega til að tala, og aldrei að
þagna. En þá þurfa þeir líka að
hafa eitthvert rúm, einhvern stað,
einhvern ræðustól til að tala frá,
svo að sem flestir heyri.
En til þess er hér enginn stað-
ur né stóll heppilegri eða fjölsótt-
ari en dagblöðin.
Eg vildi þvi innilega óska, og
margir fleiri, að dagblöðin vildu
rýma til hjá sér fyrir læknana
betur en þau hafa hingað til gert,
og að okkar góðu læknar vildu
sem mest fylla það rúm með al-
þýðiegu heilbrigðismáli um alt
mögulegt.
Með þessu mundu bæði blöðin
og læknarnir fullnægja betur en
ella köllun sinni, en margir ein-
staklingar og þjóðin öll mundi
hafa betra af en ella eða öðru-
visi er unt.
Og til þess nú að gera mitt til,
að þetta megi af stað komast, þá
leyfi eg mér hér með, að skora á
læknana, að láta uppi álit og dóm
sinn um eina fæðu- eða drykkjar-
tegund, sem alt af er að aukast,
en undarlega afskiftalaust af heil-
brigðisfræðingunum;ogjafnframtvil
eg biðja Fjallkonuna að útvega og
flytja hið læknislega svar. Helzt
mundi eg óska svars frá öðrum
hvorum góðlækninum öuðmundi
Björnssyni eða Guðm. Magnússyni.
Þeir hafa báðir almenningsálit og
tiltrú. Og báðir eru þeir þektir
að áhuga um læknis og heilbrigð-
is mál. (Framh.).
11 r e k u n.
Það er ef til vill ráð, að eg it-
reki tillögur minar út af landbún-
aðarmálinu.
Tillögurnar eru bygðar á þeirri
skoðun, að jafnan sé það fyrsta
og mikilvægasta framfarasporið,
að auka og glæða hvatirnar.
Það er viðurkent, að glæða
þurfi jarðabótahvatir hjá bændum,
einkum leiguliðum. Og þá þarf
eigi siður að glæða hjá vinnuhjú-
um hvatirnar til að vinna að laud-
búnaðinum.
Tillaga mín til að efla jarða-'
bótahvatir er nú sú — mennhafa
vist tekið eftir henni, — að veita
þeim leiguliða, sem bætir ábýli
sitt svo eða svo mikið, iagarétt til
þess, að kjósa sér eftirmann á
býlið án afgjaldshækkunar.
Skyldi nokkur neita því, að
þetta »é hin eðlilegasta og sterk-
asta hvöt fyrir flesta ?
Eða skyldi nokkur neita því,
að þetta séu sanngjörnustu verð-
launin ?
I langflestum tilfellum mundi
bóndi kjósa son sinn, fósturson
eða tilvonandi tengdason sér til
eftirmanns. 0g í mörgum tilfell-
um hefði sá hinn sarai alist upp
á býlinu, fengið elsku á því, sem
æskustöðvum sínum, alist upp við
áhuga á að bæta það og sjálfur
varið kröftum sinum til þess.
Getur maður hugsað sér annað
maklegra eða affarasælla en
að einmitt slíkur unglingur eigi
þess vissa von, að njóta verka
sinna ?
Sem betur fer, er það nú venju-
legast, að hann fær að njóta þeirra.
En hann á þó engan lagarétt til
þess, og þess vegna ber lika oft út af
því, og það stundum tilfinnanlega.
»En það er hart fyrir lands-
drottinn«, munu menn segja, »að
leiguliði fái þennan lagarétt«.
Svo sýnist i fljótu bragði. En
hvað er það, sem hann missir?
Hann missir réttinn (?) til að taka
vexti af þeim höfuðstól, sem leigu-
liði hefir lagt í jörðina með vinnu
sinni. Er það hart. ?
Vextina af sinum eigin höfuð-
stól í jörðunni fær hann eftir sem