Fjallkonan - 22.02.1910, Qupperneq 1

FJALLKOIAI
27. ár.
Keykjavík þriðjudaginn 22. febrúar 1910.
tí.
blað.
Snjöflóð í
Hnífsdal.
Tuttugu menn farast.
Margir fá meiðsl.
Tvö hús sópast út á sjó.
Meðan rerið var að prenta blaðið
kom svo hljóðandi símfrétt frá l»a-
firði (en aímslit hefir verið lengi að
undant’örnu við Vestfirði):
Ftístudagsmorguninu 18. þ. m kl.
9. féll snjúfiúð mikið í Dnífsdal
við Skutulsfjörð. Sópaði það með
sér tveim timburliúsum og nokkr-
um verbúðum, út á sjó. Tuttugu
manns biðu bana í ilóðinu, karl-
ar, konur og börn. Tólf menn
hlutu meiðsl meiri eða niinni.
Margir mistu aleigu sína.
Samskot nauðsynleg.
SnjóflOðið mikla í Seyðisfirði var sama mán-
aðardag, fyrir 25 árum, 18. febr. 1885, kl.
8. í. m. Þar fórust 22 meDn
,Athugasemdir og andsvör
viö Skýrslu Landsbanka-
rannsóknarnefndarinnar.'
Svo heitir rit það »em bankastjórn-
in fráfarna, bankastjóri og gæzlu-
•tjórar, hefir saman tekið og nýgefið
út sér til varnar í bankamálinu.
Ritið er 6 arkir í 4. blaða broti og
því allmikið að vöxtunum.
I.
Það rýrir mjög gildi þessa rit»,
hversu það er ofsalega ritað. Þar
úir og grúir at allskonar brigzlum og
áfelIÍDgum til nefndarmannanna og
ern nefnd nokkur „»ýni»horn“ þes»
á öðrum »tað í þe»»u blaði. Vegna
þessa mikla ofsa verða athugasemd-
irnar og andsvörin víða að rifrildi
og skömmum, sem alls ekki miða að
því, að almenningi veiti hægra að
átta sig á málinu Ofainn hefir ein-
mitt beraýnilega vilt höfundunum
sjálfum sjónir, og ber því enn meira
á því, hve blindir þeir eru í sjálfs
síns sök, en ella hefði þurft að vera.
Að vísu er það alli ekki óeðlilegt,
að bankaatjórninni veiti örðugra en
rannsóknarnefndinni að rökræða um
málefnið, í »tað þeas að lasta menn-
ina. Nefndin var skipuð sjálfstæðum
og hlutlausum mönnum, »em gert hafa
sér far um það eitt að ranuiaka hag
bankani og lýsa honum rétt. Það eitt
var þeirra verksvið og annað ekki.
Aftur er bankastjórnin að verja »jálfa
»ig periónulegs. Auk þes» eru sumir
af bankastjórniuni teknir fastaðeld-
a»t og þarí því engan að kynja þótt
á þeim sanniit hið fornkveðna: „Svo
ergist hver, aem hann eldist."
Bankaitjórnin heldur því mjög á
lofti, að nefndarmennirnir séu „UDg-
ir og óreyndir", og vill fyrir hvern
mun berja þá akoðun inn í almenn-
ing, að þeir hafi ekki né geti haft
neina þekking á bankamálum eða á
efnahag almennÍDgs. — En það er
hætt við, að þe»si þráláti kliður
bankastjórnarinnar verði henni ekki
til mikils vegsauka eða velfarnaðar,
heldur þyki bera vitni um skort á sönn-
um rökum. — B'áð-ókunnugir menn
geta þó vilst á þessum klið banka-
stjórnarinnar, og ætlað að nefndar-
menn Ȏu barnungir menn og er
rétt þeirra vegna að taka það fram,
að nefndarmennirrir, sem mest er
um rætt, eru allir á íertugsaldri og
sumir hátt, og þvi að likindum full-
veðja og málsmetandi menn, þótt
ekki sé þeir komnir á „raupsaldur-
inn“ ! Formaður nefndarinnar og
annar hinna hafa verið settir sýslu-
menn í ýmsum sýslum hér sunnan-
Iands og auk þess verið málaflutn-
ingsmenn svo árum skiftir í Reykja-
vík. Hafa þeir þvi átt ágætan kost
á því að kynnast hag almennings,
einkum hér í bænum, þar sem þeir
hafa haft á hendi margvíslegar fjár-
heimtur og viðskifti við fjölda manna
fyrir útlenda og innlenda menn og
stofnanir. Engum er hægra að vita
um efnahag og skilvísi manna held-
ur en málaflutningsmönnum. — Þriðji
nefndarmaðurinn, sem sakaður er
um að vera ungur og óbankafróður
er forstöðumaður verzlunarskólans,
sem lært hefir bsnkafræði utanlands
og er því liklega eini maðurinn hér
á landi, sem „lærður“ er í þeim efn-
um. Auk þess er hann vel kunn-
ugur viða um land, einkannlega
verzlunarstéttinni og getur því vafa-
laust boðið út þekking hvers sem er
af fráförnu bankastjórunum.
At því, sem nú hefir sagt verið,
sést ljóslega, hversu fjarstæð gífur-
yrði það eru, sem bankastjórnin ber
fram í formála varnarritsins, er hún
telur skýrslu nefndarinnar „ekkert
sönnunargildi“ geta haft og að dóm-
ar og álit nefndarmannanna sé „þýð-
ingarlausir fyrir rétt úrslit banka-
málsins“.
Á ýmsum stöðum í „andsvörunum“
er bankastjórnin að verja sig gegn
þvi, sem aldrei hefir verið á hana
borið og notar þá um leið tækifær-
ið til þess að hæla mannúð sinni og
stjórnsemi í bankanum Hún segir
t. d. á bls. 31:
„Mundi það nú vera rélt að áfella
bankastjórn þá, sem verið hetir, þung-
lega fyrir það, þó að hún hafi ekki
ávalt verið afarströng í kröfum sín-
um, þegar fátækir menn voru að
bæta jarðir sínar eða brjótast í að
auka sittt litla sjávarúthald“. Enn-
fremur vitnar nefndin í skilvindukaup,
kaup bænda á ábýliajörðum sínum,
hlöðusmíð og húsabætur, jarðabæt-
ur o. a. frv.
Þetta er alt talað út í hött og til
þess að reyna að koma sér í mjúk-
inn við almenning. Hvenær hefir
bankastjórninni verið álasað fyrir slík
lán? — Það eru einmitt lánin til
vanskila- ogóreiðumaDnannaí Reykja-
vik og fleiri kaupstöðum sem átalin
hafa verið. Hafa þeir eytt fénu í
skilvindukaup, jarðabætur, til að
kaupa ábýlisjarðir sínar eða til að
reisa heyhlöður?
Greining yaldsins.
—0 —
Svo er að sjá, sem eigi sé van-
þörf á, að glöggra sig á því, hver
þau vóld lé, sem öll í samvinnu gera
etjórnarskipun íilands.
Þessi völd eru:
1., Löggjafarvald
2., Framkvæmdarvald,
3., Dómsvald.
Hvar á hvert þessara valda um
sig heima?
1., „Löggjafarvaldið er hjá konungi
og alþingi í sameiningu“;
2., „Framkvæmdarvaldið hjá kon-
ungi“;
3., „Dðmsvaldið hjá dómendum“;
Svo segir stjórnarskrá íslands fyrir;
henni eru embættismenn og alþingis-
menn eiðbundnir að fylgja.
Eftir stjómarskránni er þá Fram-
kvæmdarvaldið hjá konungi ein-
um, og engum öðrum.
Eftir stjórnarskránni hefir því Al-
þingi ekkert framkvæmdarvald í
umboðiað fara með, heldur en nokkurt
annað löggefandi fulltrúaþing um
siðaðan heim, þar sem þingbundin
stjórnarskipun er.
Ráðherra ábyrgist, að stjórnarskráin
sé haldin.
Á ábyrgð ráðherra felur konungur
hinni borgaralegu embættii-stétt að
beita, lögum samkvæmt, framkvæmd-
arvaldi sínu.
Það, að beita þannig framkvæmd-
arvald konungs meðal þegnanna, er
athöfn embætti»V8ldsins, umboðsvald-
sins í landinu.
Æðitur umboðsmaður i landinu er
ráðherrann. Til hans kasta kemnr
ekki einungis það, að skipa mönnum,
með konungs samþykki, i hin kon-
unglegu umboðs-embætti, heldur og
hitt, að setja menn i hinar ýmsu
þjónustur, er varða ábyrgð fyrir al-
menningi, en eigi er skipað i flokk
raeð konunglegum embættum.
Af þessu leiðir hina sjálfsögðu
skyldu ráðherra, að rannsaka, hve-
nær er honum þóknast, hvernig um-
boðsþjónuatan i landinu, hátt sem
lágt, leysir af hendi hlutverk sitt.
Af slíkri rannsókn leiðir aftur það
að sjálfsögðu, að ráðher^a verður að
leggja mat á framiitöðu þeirra manna
er rannsókn hans kemur niður á.*)
Menn svara mér til þessa: „Þetta
vita allir; það er óþarfi að vera að
fræða fólk um það“.
Mitt svar er: Þetta ættu allir að
vita, eu — vita það ekki; það ætti
að vera óþarft að fræða fólk um
það, en — það er ekki.
Alþingi tekur engan þátt með
konungi í framkvœmdarvaldi hani.
Eftir stjórnarskrá landsins hefir það
*) bað er ótrölegt, að nokkratn heilvita
manni þyki þessar stjórnamkrálegu grnnd-
vallarreglur leggja of mikið vald í niind
riðherra!
ekkert umboðslegt vald og geturþví
enga umboðslega þjónustu veitt, háa
né lága. Slikt getur ekki tii mála
komið fyrri, en búið er, með stjórnar•
skrárbreytinau, að snúa orðunum:
„h ramkvæmdarvaldið hjá konungi“
í orðin: „Framkvæmdarvaldið hjá
konungi og alþingi í sameiningu“.
En slik stjórnarskrár-breyting cr
eða ætti að vera — óhugsanleg,
ómöguleg. Þvi að þótt alþingi væri
fengið umboðslegt vald til þess. t. a.m.
að veita embætti og setja menn í
opinberar sýslanir, þá væri ómögu-
legt, eða þýðingarlaust, að fá því
umboðslegt eftirlits vald um leið. Að
eins í tvo mánuði af hverjum tuttug
og fjórum gæti verið sjiurning um
að beita slíku eftirlita-valdi, en alt
kæmi það undir flokka samdrætti og
sundrung hvað, eða hvort nokkuð
yrði úr slíku eftirliti.
Ekkert löggjafarþing i siðuðum
heimi hefir með höndum fram-
kvæmdarvald og, að sjálfsögðu, heldnr
ekki umboðs-vald. Og orsökin er
náttúrlega sú, að slikt fyrirkomulag
kæmi umboðsstjórn í landi i þá tíækju
og dróma, sem engin gæti leyst.
Sem betur fer heimilar stjórnar-
skrá Islands alþingi ekkert slíkt vald.
En með bankalögunum tók þó
þingið sér það bersa-leyfi að fá
sér sjálft það framkvæmdarvald, að
veita gæzlustjóra-embættin eða sýsl-
anirnar við bankann. Sýndi það
með því, að það vissi ekki, eða vit-
andi hirti ekki um grundvallar regiu
stjórnarskrárinnar í því efni.
Þetta er stjérnskrárbrot Það
er þvert ofan í grundvallarlög og
landsrétt ísland*.
Afleiðingin er þegar komin fram.
Fyrir sakir, sem ráðherra þykja
ærnar vikur hann þeim úr
þjónustu, gæzlustjórunum, sem al-
þingi hafði sett. hétt til þessa mun
ráðgjafi hafa þótst eiga eftir ákvæð-
um stjómarskrárinnar, sem ekki virð-
ist vera tiltökumál; eigi mun það
heldur fara fjarri, að bonum hafi þótt
nauður reka sig til þessa, bæði sök-
um málavaxta, sem og þess, að fram-
kvæmdar yfirvaldið, sem gæzlustjórar
töldu sig lúta, var hvergi nærri með
umboðslegt eftirlit sitt, en málið alt
svo úfað, að í það varð að skerast
fljótt og röggsamlega.
Gæzlustjórum leizt annað; öðrum,
að minsta kosti. Hann skaut sér
undir vernd hins umboðslega yfirvalds
sins, Alþingis, og lét sjálfur fógeta
úrskurða sig inn í gæzlustjóra em-
bættið. Ssgan þegir um það, að
yfirvald gæzlustjóra, Alþingi, hafi
verið nauðsynlegt til þess, að gera
úrskurðinn löglegan. Nú, nú hér er
þá svo kornið máli, að þjónustumaður
alþingis, sem með gjöriamlega rétt-
lausum lögum hrifsar úr hendi kon-
ungs framkvæmdar-valdi, og gerir
sjálft aig að umboðs-frömuði, lern
ekkert eftirlit getur haft með þeim
sem með umboð þess fara. gerir bera
uppreist gegn æðsta umboðsmanni
landsins framkvæmandi skyldu sina,
konuDgs o» þegnanna vegna beint