Heimskringla - 01.12.1887, Blaðsíða 2

„HeirasiiiJíla,”
Ax
lcolandic Newspa]>cr.
PUBLISHED
every Thursday, by
The Heimskiunui.a Puintino Company
AT
16 James St. W.......Winnipeg, Man.
Subscription (postage prepaiíj)
t)ne year...........................$2,00
6 months............................ 1,25
3 months............................. 15
Payable in adTanee.
Sample copies mailed tkeb to any
address, on application.
---------<3» --
Iíemur út (a?S forfallalausu)á hverj
um flmintudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
16 James St. W..........Winnipeg, Man.
Útgefendur: Prentfjelag Ileimskringlu.
Blaðits kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgang r $1.25 ; og um 3 mánubi
75 cents. Borgist fyrirfram.
ÞRAUT OG ÚRLAUSN
ÍSLENDINGA.
1.
uFátaektin er mín fylgikona”.
.Dannig mælti sUguskáld íslands,
er hann hvítur af hserum leit yfir
lífsferil sinn. Er hann spauga ði um
sína peningalegu fátækt, pví and-
inn var hafinn vfir kring-umstæð-
urnar. Góðir menn, hvort heldur
skáld, spekingar eða mannvinir,
eru ætíð ríkir, mitt í fátækt. I>eir
eru óskabörn náttúrunnar, og heim-
urinn er peirra eign. En pað er
vanalegt að meta menn eptir peirra
peningalegu auðlegð; að ineta pá
eptir flíkunuin, sem Jieir klæðast
og peirra andlega ágæti eptir lík-
amsvexti og yfirliti. Menn mæla
ágæti manns í skildingum og anda
hans í [nimlungatali. Af pessari pen
ingalegu auðlegð hafa íslendingar
pó ekki af miklu að stæra sig. I
samanburði við aðrar Norðurálfu-
pjóðir eru peir mjög snauðir, að
j eg ekki beri pá saman við Ame-
ríkumenn.
Hvers vegna er Þessi ffitœkt sno
a/menn. Er skuldin hjá landinueða
pjóðinni? Hvorugt eingöngu. Húii
er hvorttveggju að kenna. Landið
er hrjóstugt og illviðrasamt, og
pjóðin fákunnandi. I>egar vjer
beruin íslendinga saman við fram-
fara pjóðir heimsins, Englendinga,
Þjóðverja og Frakka, sjáuin vjer
að íslendingar eru enn eins og börn
að pekking og fratnkvæmd, og pví
fvr, sem vjer sjáuin galla vora, pví
betra fvrir oss. En Jietta er ekki
nauðsynlega til lasts; Jiað er óuin-
flýjanleg afleiðing kringumstæðanna
Gróðursetjum trje í frjóvsömum
jarðvegi, og annað sömu tegundar í
hrjóstugum jarðveg, ]>ar sem ill
viðri hrjá J>að, og sjáum, hvort vex
betur og verður stærra, fegurra og
ber betri ávexti.
Uin pftsund ár liafa íslending-
ar barist við óbHðu náttftrunnar, svo
að segja aðskildir frá öðrum J>jóð
tim heimsins og áiirifum peirra. Lun
púsund ár hefur hftn strítt, kvalin
af eldi, umkringd af Is, um margar
aldir krepjit. í ánauð og fáfræði. Er
J>á að undra, pótt hin peningalega
auðlegð hafi rýrnað, og hinir and-
legu ávextir visnað. Er pað að
uiidra, pótt íslendingar sjeu farnir
að tajia sjer eptir 600 ára kftgun
og ánauð, og að lítið sje rift ejitir
af peim óbilandi kjark. sem sigraði
Norðúrlönd. sigraði Evrópu og
gerði hina eldprungnu, ísgirtu ey
að friðarstað frelsis og vígi víkinga-
pjóðar.’ Ó fagra pjóðveJdi, fyrsta
ríki frelsisdísarinnar á Norðurlönd-
uin, Ijóini pinn leyjitrar enn gegn
um aldirnar og lýsir oss áleiðis.
FreJsisdísin Jiendir, áfram. En
við Ijóma Jiennan sjáum vjer einn-
ig stöðu vora.
Hoar stöndum rjer? Mitt
í pekking, fákunnandi, mitt í
starfsemi, aðgerðalausir, initt I auð-
legð fátækir, mitt í sælu ófarsælir.
Myrkur vaiipekkiiigarinnar livílir yf-
ir oss og kuldi eigingirninnar nístir
088. Er pá allt ágætt týnt? Felzt
ekki eldur í öskunni utn stund, og
iíf í frækorninu um inargar alda-rað-
ir? J>ví skyldi ekki [ijóðarandinn
lifa, J>ví skyldi ekki andi fornhetj-
anna iifa enn, pví skyldum vjer
ekki, afkomendur peirra, hafa ögn
af [>eirra blóði, J>eirra hjarta, peirra
sál. Vaxa ekki upp ungir menn,
fríðir sem Ivjartan og fræknir setn
Gunnar. Glóir hárið gullgagurt á
gilfa Haraldi, og ógna-eldur bíenn-
ur í augum víkings. Sjáum
vjer ekki ættarmót með peim
og að fornkajijiinn lilir enn í
hinum unga sveini, Hann Jes sög-
una, elskar hetjuna og tekur hann
sjer til fyrirmyndar? Hann sjer
hetjuna lifandi.
Hreysti og afl í hverjum vöðva.
Hárið lijart og svipur fríður;
Himnesk ást í hreinu auga;
Hvílirtign á björtu enni.
Hugsjónin vakir fyrir honum,
og ummyndar liann. Eru ekki
margir ungir menn, ungar lietjur,
vaknaðar til göfgandi orustu? Nú-
tíðin er forntíðin endurnýjuð. Hin
sama pjóð, sem gerði ísland frægð-
arinnar land, hinn sami andi, sem
gerði íslendinga frægasta meðal
Norrænna J>jóða, lifir og skal lifa.
Hinn sami andi, sem stríddi fyrir
frelsinu, elskaði pekkingu ogágæti,
Jifir. Og meðan íslands eldfjöll
brenna, og íslands jöklar ljóina,
skal hetjuandinn lifa. Vindurinn
prumar, hafið syngur og íslands
eldgömlu fjöll og dalir skulu
endurhljóma. Lip' frelsi, frœgb og
tramför Islendinga\
Þvl ber meira á harbindmu nú
en í fornöld?
Tíðarfar til forna var pví nær
hið sarna og nft. I>að breytist ekki á
fáum hundruðum ára. Hversvegna
bar svo lítið á prautum og pjáning-
uin íslendinga á pjóðveldisöldinni
sein pó er söguöld landsins, frelsis
og inenntaöld íslands? Af J>ví
íslendingar voru J>á hetjur, sem
hvorki eldur nje ís bitu á. Þróttur
peirra óx við liverja praut; peir
ljeku sjer í hafrótinu, skemmtu sjer
í orustum, og gáfu glaðir líf sitt til
að vernda vini og heill J>jóðar sinnar
JÞeir höfðu langt mbra augnamiö
«ð eine «ð lifa. Deirra augnamið
var, ágæti, dyggð, frægð og frelsi
fyrir pjóðina. Frelsi menntun og
on drenírlyndi var einkenni Islend-
inga. En með pjóðveldinu dó frels
íslandi sjáifsforræði og um leið á-
vinna pví jieningaráð til að efla
stjórn J>ess og framför, er mikið
æfiverk og fagurt, einkuin [>egar
vjer sjáum, að pað er ekki af sjálfs-
[>ótta, heldur mannkærleik. Með
pessu byrjar nýtt tfmabil, hin nýja
f relsisöld Með henni vaknar ný
framför, ný pekking, nýtt hugrekki
olt dug-naður. Ótal ágætismenn rfsa
uj>j), menntamenn, verkfræðingar,
ver/Iunarmenn, vísindamenn, stjórn-
fræðingar, guðfræðingar, mannvin-
ir, siðbætendur, frelsishetjur. Forn-
öldin er að rísa njip með nýjum
krapti, fegurri ogfullkomnari mynd
í ljósi nútíðar pekkingar. Fram-
faraandinn hefur hrifið íslendinga
til starfa, ekki að eins utn ísland,
heldur f nýlendum }>eirrá víðsvegar
um heim. Með pekkingunni liefur
vellíðun manna farið vaxandi.
I>að er merkilegt að á pessari
öld hafa ennin stórkostlenf liarð-
indi gengið yfir ísland. Hallæri
virðist flýja framför pjóðarinnar.
En pó hafa verið mjög inikil bág-
indi um undanfarin ár á Islandi,
enda eru íslendingar enn [>á skamt
á leið komnir og eru enn pá á
ejitir forfeðrum peirra, sem smiðir
bftmenn, farmenn, stjórnvitringar,
sagnaritarar og skáld, og enn eru
[>eir eptirbátar í dugnaði og kjark.
Pólitiskt frelsi er ekki enn fengið,
J>ótt allgóð stjórnarskijian sje á
koinin, en jiólitiskt frelsi er ekki ein-
hlýtt. Er ekki prældómur van-
pekkingarinnar langt uin verri en
pólitisk ánauð? Með pekkingunni
vaxa hæfileikar manna og afl til að
vinna, og með vinnunni kemur auð-
legð og velvegnan. Með pekking-
unni vaknar rjettlætistilfinningin
um dyggð, sannfæring um sælu
dyggðarinnar, og menn læra að
breyta betur liver við amian.
Þekking pessarar aldar liefur
breytt eyðimörkum í aldingarða og
klettuin í akra og borgir. T>ar sem
áður gat að eins einn maður lifað
geta nú 100 menn haft viðurværi.
Eyjan Malta t. d. var að eins eyði-
sker áður en Englendingar fengu
liana. Nú er hftn pakin frjóvum
jarðvegi og framfærir 150000 manns.
ísland er stærra en írland eða
Skotland, og á írlandi búa 5 milj.
f>ví geta ekki að minnsta kosti
ið og ineð frelsinu lff pjóðarinnar. I 120000 búið nú á íslandi sem í forn
Frægðarsól íslands gekk til viðar öld, ef menn væru jafndugandi, pví
um 0 hundruð ár. Með útlendri ekki margfalt fleiri, ef pekkingin
væri tneiri. I>að er ekki nóg, að
segjast eins góður og aðrir, inenn
verða að sýna J>að. Ekki nóg að bfta
einhvern veginn; vjer upjiskerum
J>að sem vjer sáum; ekki nóg að
deila um stjórnarskipun, J>egar eng
in J>jóðer til aðstjórna, eða tala um
frelsi, pegar menn eru í andleguin
[>rældómi.í>að er ekki til neinsað tala
um fjelagsskap pegar allt er sundr-
ung, um verk, pegar enginn fram-
kvæmir meðan pjóðin er blind.
Vesaldómur pjóðarinnar varir svo
lengi, sem hftn ekki vaknar til
framkvæmdar og leggur einlæga
ástundun á framför. Það er mikið
dofinskaji að kenna hvernig gengur.
Menn hugsa lítið nema að tóra ein-
hvern veginn, og }>ykir gott, ef
peir geta haft í sig og á, en hugsa
lítið um að fræða anda sinn eða
verða betri menn. I>að, sem að er,
kenna peir landstjórninni, og jafn
vol danskinum. En hvað gagnar,
pótt menn kenni öðrum um eða
gangi á eptir peim. Eigingjarnir
illir menn bæta ekki ráð sitt fyrir
pað, nje lieldur eru J>eir aðalorsök-
in. Orsökin erhjá sjálfum oss, hjá
pjóðinni sjálfri, sem hefur vanrækt
skyldu sína, sem hefur sofið og ver
ið skeytingarlaus og dáðlans. Aðrir
geta ekki gert oss menn- krajitur-
inn liggur f sjálfum oss, og pað er
vjer hugsum og gerutn, pað erum
vjer, Svo er uin pjóðina. I>að sem
hún gerir og reynir, pað er hftn.
Danir geta ekki gert hana annað
en pað sem hún er nú. Ef íslend-
ingar eru merkari, ineiri inenn en
Danir, pá eru peir herrar stjórnara
sinna. Það er ekki til neins fyrir
íslendinga að ganga eptir Dönum
stjórn missti ]>jóðin sjálfstæði sitt
og kjark. Hftn purfti ekki að verja
sig og týndi svo hernaðaríprótt-
inni. Aðrir börðust, ver/.luðu, uiinu,
stjórnuðu, rituðu og hugsuðu fyrir
liana, sjálf purfti hftn ekkert að
gera. Hún missti hug og dug til
að strfða, verzla, \ inna, stjórna og
rita. Hftn átti engin vopn, engin
skip, engan iðnað, engar bókment--
ir. Hetjan var orðin hugleysingi,
víkingurinn kararkarl, smiðurinn
klaufi, J>jóðhöfðinginn [>ræll, ritar-
inn fáfræðingur, skáldið bögubósi
og sjiekiiigurinn heimskingi. Yfir
landinu grftfði fátækt og fávizka
Þá koinu hallæri, livert öðru verra,
drepsóttir, hver annari skæðari og
hörmungar ófttmælanlegar, J>ar til
hin frjálsa hrausta fornpjóð var
orðin að aumustu bjálfum, sem
varla vissu að peir höfðu mann-
rjettfndi eða porðu að neita peirra.
Það var ekki fyr en seint á síð-
ustu öld, að einstöku [ágætisineim
svo sein Eggert Ólafsson, Finnur
Magnússon, fluttu menntunarljósið
ajitur til íslands og frelsisandinn
vaknaði á ný. l>á rann upp
nýtt thnabil fyrir ísland og íslend-
inga, Á Jiessari öld hafa ýmsir á-
gætir fræðiinerin, skáld og vfsinda-
menn, leitt inenn fet fyrir fet;
menn eins og hetjan Bjarni Thorar-
ensen, skáldið .lónas Hallgrímsson
fræðimaðurinn Sveinbjörn Egilsson,
spekingurinn Björn Gunnlögssson
og ýmsir fleiri miklir ineiin í sögu
íslands. En mestur og fegurstur
allra, höfði og herðum hærri fjelög-
um sínuin, er frelsishetjan og stjórn
fræðingurinn Jón Sigurðsson, faðir
fósturlandsins. Hugsunin að gefa
og reyna ekki að lmgsa um sig
sjálfir, peir eyða meiri tíma og
vinnu lieldur en J>yrfti til að gera
verkið. Framför vor er ómöguleg
nema vjer sjálfir neytum kraptanna.
\ erkleg auðlegð kemur með vinno)
og pekking með rannsókn. I>að,
sem íslendingar ]>arfnast, er ekki
eintómt pólitiskt frelsi, heldur and-
legt frelsi. Gjafir fttlendra gagua
ekki eins unkið os vor eicin starf-
semi. Menn purfa ekki meiri hjálj
heldur meiri J>ekking og dugnað.
Menn verða að efla sína farsæld
sjálfir.
FrehfisÖldin nýja.
l>að er jrleðiefiii fyrir íslend-
iuga að sjá ajitur framfaraöld upp
renua. I>essi öld hefur verið endur
skin fornmenninflfarinnar ou-’liin síð
ustu ár liafa verið hetjuár frelsis
og inenntunarár landsins. Menn eru
að læra að sjá galla sína og læra
af pjóðunum, sem lengra eru á veg
komnar, að lirra atvinnu svo sem
sjómennsku, búskaji og iðnað, að
ná inenning, byggja skóla, stofna
jirentsmiðjur og refonnera kirkj-
una. Menn liafa fengiö jiólitiskt
frelsi og eru að læra að vinna í
san.einingu fyrir sameiginlega lieill,
farnir að sjá fagra pjóðarstefnu,
og vinna fyrir göfugu [>jóðerni.
Þeiin [>ykir ekki lengur skömm að
lieita Islendingar vegna vesaldóins
J>eirra, heldur vilja tilheyra fjelags-
lyndri og mennt-elskandi pjóð.
Á J>essum árum liafa Islending-
ar verið að vakna til hugsunar og
framkvæmda, hetjuandinn hefur
svifið yfir djftjiið og leitt menn eins
og forfeður J>eirra til annara Ianda.
Þeir hafa reist sjer bvggðir og
niyndað nýlendur víðsveirar um
vesturheim í Suður og Norður Aine-
ríku, pó Eyjálfuna liafi [>eir ekki
enn kannað. í pessuin nýlendum
virðist nýtt fjilr og líf að liafa vakn
að, og menn liafa sýnt dugnað og
menntafýsn, svo óvíst er, livort
raeðbræður peirr á Fróni hafa tekið
jafnmiklum framförum. Eiaðsíður
er |>ó í nýlenduiium allmikíð enn
af peim dofa og liyrðuleysi sem
liefur verið niðurdrep manna
heima. Menn stunda ^opt ekki
hina betri atvinnuvegi, peir
hirða ekki um inál nje ágæti svo
lengi sem J>eir geta tórað. Fjelags-
skajiur hjá mönnum getur varla
heitið pví nafni, pví menn pykjast
engin almenn mál hafa, og liver
J>ykist öðrum jafngóður og enda
dálítið betri. Þannig er satnvinna í
ólagi, og fjelagsfundir prætufundir
um hjegóma, og fjelagsskajiurinn
sundrung. En af pessum ólíku
efnum getur sjirottið fagur og sterk
ur pjóðlíkami í hinum ýmsu lönd-
um heimsinsef mennvilja vinnasem
hetjur í broddi pjóðanna og sain-
eina sig í allsherjar fjelagsskaji og
viðhalda inálinu og efla menntun
slna. Iðjuleysinu fylgir fátækt og
fávizkunni prældómur. Til pess
að komast vel áfram hjer verða
menn að afla sjer menntunar verk-
legrarog andlegrar. Duglegir menn
komast áfram, hvarsem er, pó mis-
munandi eptir kringuinstæðuin. Iljer
í landi purfa menn ekki hjálpar
nema lítið, heldur að hjálpa sjer
sjálfir. Vinnan er vel borguð, og
landið gott og skólar fríir. Hver,
sem vill, getur haft ofan af fyrir
sjer, hvar sem vill aílað sjer mennt-
unar. Hver sem vill getur orðið
sjer og öðrum til gagns og sóma.
Framtíð manna er pví undir pví
komin, hvereu vjer vinnum
hversu vel vjer gerum, hve góð verk
vor eru, jæningaleg velmeguri vor
er komin undir verklegri Jrekking,
og ágæti vort undir menntun.
goðverka. \ jer getum orðið ágæt
ir og áunnið pjóð vorri pað ágæti.
Þrautin liggur í veikleika vorum,
og vonin í framsókninui.
>- . >.U ER I>Á ÚRLAU8N
t'JÓÐARINNAR?
Kf liún á aö lifa meðal mannkyns-
ins verður liiín að vera sjálfbjarga og
sjálfstæð. Til pess útheimtist að hún
geti' þreytt við aðrar þjóðir á skeið-
hlaupi framfaranna, að hún standi þeim
jafnfætis líkamlega og andlega; að vel-
megun, stjórnfrelsi og menntun. ís-
land má ekki ey.SasT, en ísland verður
at! vera velmegunar, frelsis og mennta
land. Nvlendur íslands mega p.kki
deyja, heldur verðn nvir hústaðir fyrir
þjóðina ogstanda annara pjóða nýlendum
jafnfætis. íslendingar purfa a* vertta
sjálfstæð i-jóð.
Á Fróni ve.rða íslendingar að ná
sjálfsforræði meiri verklegum framför-
um og meiri andlegri menntun.
í \ esturheiini verða íslendingar
að ryðja sjer braut sem sjerstök þjótt,
jafnfætis öðrum í velmegun, borgara-
legu frelsi og verklegri og bóklegri
menntun. íslendingar verða að við-
halda þjóðerni sínu, máli, norrænni
menntun og karakter. I>eir verðaá aðra
hönd að hagnýta sjerannara þjóSa fram
för, borgaraleg lög og menntun og
gera það að sínu eigin, þeir verða að
Tiðhalda þvi góðaafsínum eigin kostum
og menntun; verða að viðlialda þjóðemi
sínu og sameina kosti annara við sína,
og gera það góða að þjóðar einkenni
íslendinga. Þanuig verða íslendingar
vaxandi og lifandi þjóð.
Hver eru þá aðal verk íslendinga á
Fróni?
1. Að auka efnalega velmegun þjólS-
arinnar.
Þetta erj>á ályktan mín. Þraut.
vor er voruin eigin vesaldóm
að tniklu leyti að kenria, og von
pjóðariiinar liggur f J>ví, að vjer
lærutn að verða duglegri og betri
menn. Ef vjer höfuin petta stöð-
ugt fyrir augum, að efla velgengni
og auka ágæti pjóðarinnar, ]>á inun
vor fslenzka J>jóð ekki að eins lifa,
heldur einnig blómgast á meðal
hinna ágætari [>jóða heimsins, og
framtíðin bera fagra ávexti nútíðar
2. Að afla henui sjálfsforræ'Sis og
auka borgaralegt frelsi.
3. Að efla meiintun þjóðarinnar.
Til hins fyrsta þarf verkfræ«-
inga fræðimenn, og auðstofnanir til
að hagnýta auölegð landsins.
Til hins annars þarf eiudregið fylgi
almennings og ötula framgöngu þingsins
Til hinns )>riðja þarf skóla, fræði-
safn og mem.taðii menn, sem geta og
vilja gera menntun þjóðarinnar að æfi
verki sínn.
Aðal verk vor hjer í Vesturheimi eru
á líkan liátt, þessi: efnaleg frainför borg-
aralegt frelsi og menntun, í einu orði
að Tiðhalda þjóðerninu og efla framför-
ina. Þetta útheimtir skipulega stjórn og
niðurskipun á verknyi. Vjer verðum
að vinna sem mest þar sem bezt. hentar.
Ilöfum vjer fundið til þarfarinnar að
sameina kraptaua, til að viðhalda þjóð-
erniogefla velinegun og menntun þjóðar.
innar. Hvað liöfum vjer gert? Lifaðein-
liTernTegin. Engin atvinnustofnun, eng-
in verulegur fjelagsskapur, engin
menntstofnun, er þjóð sæmir; engin
veruleg aamvinna, heldur sundruug,
engar verulegar verklegar eXa mennta
legar íramfarir.
Höfuin vjer )>á ekki neitt samegin-
legt verk. Fr það ekki hvers íslend
ings skylda að vinna fyrir framför
þjóðar sinnar? Þetta er verk vort ís-
lendinga: Aö vitShalda þjóðerni voru,
og gera þjóð vora fyrsta á meðal fyrstn
þjóða heimsins að menntun og ágæti.
Að efla atvinnulegi framför, þekking o»
borgaralegan fjelagaskap. Vilja tslend
ingar vinna að því, Vilja þeir sameina
krapta sína og vera íslendingar.
Hvaða verk liggja þá sjerstaklega
fyrir oss lijer í Vesturheimi?
1. Að styðja liver annan t.il að get*
komist áfram verklega, hvert heldur
heima á Fróni eða lijer í landi.
2. Að hjálpa vesturförum, til að
komast af íslaudj t.il þessa lands.
3. Að efia atviunustofnanir fyrir Terka
menn, bændur og iðnaðarmenn lijer.
4. Að efla fjelgasskaptil vinnu, Terzl
unar, landnáms og mennta sainvinnu.
5. Að koma npp menntastofnunum,
svo sem kirkjuin, skóluni og prent
smiðjum.
Aðal athugamál vor ættu því nú «ð
vera:
1. Hallærismálið, sem krefur hjálp iíl
að afstýra mannfellir á tslandi.