Heimskringla - 13.09.1888, Blaðsíða 2

.............”
An
Icelandic Newspaper.
PuBIjISHED
eveiy Thursday, at
The Heimskringi.a Norse Pubuishing
House
AT
35 Lombard 8t.........Winnipeg, Man.
Frimann B. Anberson & Co.
PRINTERS & PUBLISHERS.
Subscription (postage prepaid)
One year........................ $2,00
6 months........................ 1,25
3 months........................... 75
Payable in advance.
Sample copies mailed free to any
address, on application.
Kemur út (að forfallalausu)á hverj-
um fimmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiðja:
35 Lombard St........Winnipeg, Man.
Blaðið kostar : einn árgangur $2,00;
hálfur árgangur $1.25; og um 3 mánuði
75 cents. Borgist fyrirfram.
UA ftur hverfur lýgi, \>egœr
sönnu mœtir".
í 85. tölubl. uHkr.” kveðst jeg
muuu reynaáðurmjög langt umliði,
að sýna hvað satt væri í máli f>ví, er
hra. Einar Hjörleifsson hefur fundið
sjer skyltað hefja gegn mjer í blaði
sínu, óefað með sampykki meðút-
gefenda sinna.
I>ar eð f>etta er nú ekkert ((prí
vat”-mál milli hra. E. H. og mín,
heldur löngu síðan orðið opinbert
almenningsmál að pví leyti, er verk
mín snerta almenning; og par eð
jeg hygg pað hvorki heppilegt nje
sæmanda að skýrskota máli pessu
til úrskurðar fyrir ((Lögb.”, eptir
pví sem málfærsla hefur par
hingað til verið, pá ávarpa jeg hjer
ekki mótstöbumann minn (pó hann
líklega hafi til pess ætlast), heldur
almenning, sem óvilhallan dómara í
pessu máli.
Að vissu leyti finn jeg ekki
brýna pörf til að framsetja vörn af
minni hálfu, par sem að allmargir
pekkja mig og breytni mína, og
geta pví borið um, hvað rangt og
rjett jeg hef gjört; og hinsvegar
geta flestir skynsamir og rjettsýnir
menn sjeð hve óvilhallt mótstöðu-
maður minn ritar, og af pví ráðið,
á hve miklum rökum ákærur hans
muni byggðar.
En eptir nákvæma íhugun hef-
ur mjer virzt pað skylda mín, að
svara, eitt skipti fyrir öll,
hnjóðsyrðum peim, er uLög-
berg” hefur allt af öðru hvoru haft
meðferðar síðan pað varð til. Reynd
ar veit jeg að slíkur áburður gjörir
mjer ekki svo mikið mein; pví sje
álasið satt, pá á jeg pað skilið, enn
ef ósatt, hlýtur pað að falla um
sjálft sig fyr eður síðar. I>að eru
manns eigin verk einkum, er styðja
hann eða fella; last og lýgi annara
geta ekki gjört neinn að verra
manni en hann er, heldur að eins
skert álit hans í auguin anriara,
hindrað samvinnu og slitið samband
hans við pá. En ef sá maður nú
ekki parfnast pessa álits nje sam-
vir.nu nje sambands, pá gjörir á-
lasið honum ekki svo mikið til. En
pað er annað en vor eigin pöiý', sem
á verður að líta, pað er rjettur vor
og annara 4 pví, að hvorki oss nje
öðrnm sje gjört rangt til. Vjer
höfum rjett til að vera óhindraðir og
óáreittir svo lengi sem vjer ekki
skerðum rjettindi annara. Svo
lengi sem vjer vinnum sjálfum oss
og öðruin til gagns, eigum vjer
heimting á sanngjörnu áliti annara,
samvinnu peirra í pví sem gagnlegt
er, og sambandi við pá sem inenn.
l>að er pá ekki vegna pess að mjer
finnist jeg vera svo mjög upp á álit
og samvinnu landsmanna minna
kominn eða hati pörf á saml>andi
við pá, heldur vegna rjetlar pess, sem
jeg hef á peim og peir hafa á mjer,
að jeg vil hjer andmæla pví, sem
mjer tínnst að mjer hafa verið rang-
lega gjört, og legg pað undir úr-
skurð almennings, treystandi pví að
rnenn veiti mjer enga vægð, par
sem jeg hef gjört rangt,en taki líka
sanngjarnt tillit til pess sem jeg hef
gjört rjett, og dæmi eptir verðleik-
um.
hafi verið
ógagnleg
Ef menn vilja gjöra sjer pað
ómak, að líta yfir greinar hra. E.H.,
er mig snerta allt frá fyrsta númeri
((Lögb.” til hins síðasta, einkum
pær er standa í tölubl. 8., 21., 26.,
29. og 32., pá geta peir sjeð, pó
orðalengingarnar sjeu ærnar, og
glamrandinn geysimikill, að kjarn-
inn i pví öllu saman er:
Að stefna mín sje og
röng, verk mín lítil,
og illt af sjer leiðandi, og sjálfur
hafi jeg verið ónýtur fiflskur og
yfir höfuð íslendingum og jafnvel
Ameríkumönnum til minnkunar.
Sje nú petta svo, pá ætti almenn
ingur hvorki að fylgja peirri stefnu
er jeg hef fylgt, nje byggja á verk-
um mínum að neiuu leyti nje álíta
mig til nokkurar sæmilegrar vinnu
nýtan, nje jafnvel hæfan að búa á
meðal manna. Um petta verður al-
menningur að dæma, og undir dómi
manna verður samvinna vor hjereft-
ir að nokkru leyti komin
En hjer læt jeg pað sagt, að
stefna mín hefur verið eptir beztu
sannfceringu, verk mín eptir megni
og kringumstæðum, og sjálfur hef
jeg reynt að brúka pá hæfilegleika,
sem mjer eru gefnir, til að
mjerog öðrum gagn, og framkvæma
pað er jeg hef álitið skyldu mína.
Mjer hefur aldrei verið, og er
ekki enn eins annt um að jeg fái lof
annara eins og hitt, að jeg verð-
skuldi pað. Eigi að siður met jeg
mannorð mitt, og álit landsmanna
minna og virði jeg inikils. Mannorð
er verðlag manr.kosta vorra, og eptir
pví, sem pað er mikið eða lítið, eig-
um vjer hægra eða örðugra með að
hafa áhrif á aðra, og framkvæma
pað, sem gagnlegt er og gott. t>að
eru að vísu til verk, sem maður get-
ur gefið sig við, án pess að hafa
mikil afskifti af öðrum mönnum, og
gjört samt mikið gagn, leitað lær-
dóms og betrunar, sem er aðal-til-
gangur lífsins. Eigi að síður væri
pað rangt að láta svifta sig mann-
orði pví er manni l>er, og pannig
útiloka sig frá samvinnu meðbræðra
sinna; pað væri rangt, ekki einung
is sjálfs manns vegna, heldur einn-
ig annara.
Þegar mannorð manns er farið
hefur hann ekki meira gildi í ann-
ara augum en falskur peningur, er
fleygt er í sorpið ((eins og öðrum
handónýtum úrgangi”. Fjármunir
eru mikils virði, en mannorð vort er
miklu dýrmætara, pað er vitnisburð-
ur vor úr skóia reynslunnar, pað
er mælikvarði manna, og mælir með
oss eða móti í hvaða lífsstöðu sem
er. Ef vjer erum sviftir eignum
peim er vjer höfum unnið fyrir, er
oss mikill órjettur gjör, en sá ó-
rjettur er lítill í samanburði við
mannorðsrán, og fjepjófar eru saka-
litlir í samanburði við mannorðs-
pjófa, jafnvel morðinginn, er tekur
líf mauns á svipstundu, er mun
skárri en, sá, er gjörir mann ófar-
sælann, æfi hans svívirðilega og líf-
starf hans ónýtt.
Þannig met jeg pá mannorð
og mannorðspjófnað. Svo met jeg
mannorð mitt, og svo met jeg til-
raunir til að svifta mig pví, hvort
heldur á meðal hjerlendra eður
minna eigin landsmanna. Að vísu
er álit hjerlendra manna mjer sjálf-
um langtum meira virði en álit
landsmanna ininna hefur—að minsta
kosti hingað til —verið, en jeg met
álit peirra engu að síður. líeynsla
mín við hjerlenda menn, og við
landsmenn mína, hefur verið allólík;
hinir fyrnefndu hafa hjálpað mjer á-
fram, hinir síðaruefndu hafa, margir
hverjir reynt að gjöra mjer allt, sem
örðugast. í>að er langt frá pví að
í nokkuri stöðu, sem jeg hef staðið
í meðfll hjerlendra, hvort lieldur sem
verkmaður, námsmaður, ritari eður
kennari, hafi peir sýnt mjer óvirð-
ing eður skert mannorð mitt á nokk
urn hátt, en pað hafa sumir af rninni
eigin pjóð, er jeg af heilum hug
vildihafa hjálpað, orðiðtil að gjöra;
og, að mjer finnst, mjög ranglega.
Það áinæli, sem nú liggur fyr-
ir almenningi, er að eins sýnishorn
af pví, hvernig sumir hugsa og tala.
Og ekki er víst að peir, sem opin-
berlega koma fram, sjeu hóti verri almehning, en jeg ber pað traust til
állra góðra manna, að peir að minsta
kösti ihugi inina hlið málsins ekki
síð.ur en hina, og láti mig njóta
sarinmælis. I>að er óvíst hvort ekki
er enn ofsnemt að leita eptir óvil-
höllum dómi í máli pessu, pví ætíð
purfa rnenn nokkurn tíma til að
sansa sig á hvaða máli sem er. En
jeg vil ekki draga pað lengur að
sýna mína hlið málsins og pannig af
ljúka skyldu minni í pví efni.
Sumir munu að vísu segja, að
álas mótstöðumanns míns, sje svo
lítilfjörlegt að ekki sje andmæla
vert, fremuren gelt í gömlum rakka;
og petta kann nú vel að vera, að svo
miklu leyti sem pessa menn snertir.
En pað er fjöldi manna út í frá, er
mjög lítið eða ekkert vita um kring
umstæðurnar, og geta pví ekki
dæmt nema eptir pví sem í blöðun-
um stendur, og peir myndu álíta að
jeg með pögninni samsinti allt sem
mjer er borið á brýn. E>eir virða
grein mótstöðumans míns pess að
henni sje svarað, og pað gjöri jeg.
en hinir, sem í laumi vinna og
illgresinu, en brúka svo hina fraio
hleypnari og fólskari fyrir vopn ojjf'.
verju.—Það eru til menn, sem með
falsi og undirferli ala ó/ild manna
á meðal, sem sigta hvert orð og at-
vik, ýkja og rangfæra, slaðra og
rógbera og vekja tortryggni og öf-
und; menn, er sitja á svikráðum, og
leika sjer að lýginni eins og tafli.
E>að eru,pessir fláráðu fantar, sem
mestu illu af stað koma, og peirra
er ábyrgðin pyngst, og á peim
skyldi strangasta hegningin niður
koma. Það eru enn til menn, sem
líkjast peim, er fyrrum sóttu mál og
vörðu að Lögbergi hinu forna; pað
eru enn til hjer Marðar og Skamkells
líkar; en ekki parf að nafngreina pá
í petta sinn. En hjer fer sem optar,
að menn sjá ekki upptökin fyr enn
um seinan, og hegna ekki frum-
kvöðlunum, heldur pjónum peirra.
Eða skyldu menn trúa pví, að nú,
eptir púsund ár og margra alda á-
hrif kristinnar trúar, væru menn enn
svo ómenntaðir og mannúðarlausir.
Að vfsu er pað ekki almennt,
að menn gjöripað að starfasínum að
vinna aja 5fr;g Dg eyðileggja aðra, en pað
á sjer allt of víða stað; og svo lágt
standa margir, að pegar einhver er
svívirtur, pá henda aðrir gaman að
og fylla flokk peirra, er vilju hrinda
honum enn dýpra ofan í skarnið, í
stað pess að veita honum liðsinni og
hjálp. Því er betur að allir eru
ekki svo, að ekki hafa allir skemtun
að pví auðvirðilega, nje hælast yfir
óláni annara, nje beita rangsleitni
í breytni sinni, heldur fyrirlíta rai.g-
indi og reyna eptir megni að bæta
úr pvf sem aflaga fer.
Þegar síðasta skammagreinin í
32. nr ((Lögb.” kom á flakk, munu
margir hafa furðað sig á, að hra. E.
H., sem slíkt tækifæri hefur haft á
að afla sjer upplýsingar og mentast,
skyldi ekki fyrirverða sig að bera
- wnnan -eins óhroða á borð fyrir al-
menning, hversu ógáfdQan og ó-
mentaðann sem hann n* álítur al-
múgann vera. t>að raun fæstum
virðast að slíkur ritmáti sje til fróð-
leiks og uppbyggingar, og ekki
munu peir margir, er hafa verulega
skemtun af pessháttar. Þó greinin
sje álas um mig, að mestu leyti ó-
sannur áburður, pá gat jeg ekki
reiðst pví, vegna pess hve fjarstætt
pað var og fullt af öfgum, sem hver
heilvita maður gat sjeð að voru
hrein og bein ósannindi. Ekki gat
heldur haft neina verulega
skemtun af að líta barnaskap hans,
vandræðabrölt og vitleysu, en par
á móti sárnaði mjer að lesa, nær
pví út úr hverri málsgrein, óvild
höfundarins og ósanngirni, ekki að
segja hatur og rangsleitni. Mjer
sárnaði, að landsmaður minn, sem
að líklega hefur pó meðal gáfur,
gengið í mörg ár 4 skóla og lítið
annað gjört en að rita ((krítik”,
skyldi geta búið til annað eins ax-
arskaft, sem hvorki sýnir hugsun
nje lærdóm nje list og varla snefil
af sannleiksást nje mannúð; mjer
sárnaði, pegar jeg hugsaði til pess,
að parna væri nú sýnishorn af rit-
starfi eins af hinum ungu mennta-
mönnum pjóðar rninnar, slíkt sýnis-
horn, er hver skynsamur, pó óskóla
gengin maður myndi skammast sín
fyrir. Ætti maður pá að dæma
önnur verk hans, menntun hans og
sjálfan hann eptir pessu óútmálan-
lega brjefi; ætti maður að ímynda
sjer aðra uppvaxandi mer.tamenn
pjóðar vorrar honum líka. Ef svo
væri, pá hefðum vjer lítils góðs að
vænta. Mjor sárnaði jafnvel hans
sjálfs vegna, pvl petta bar pess ljós
an vott, hve veiklaður, ergður og ó
fyrirleitinn maðnrinn er orðinn;
pvl jeg veit að hann eins og aðrir
menn hefur að upplagi haft mikið
gott að geyma, en hið fínasta og
bezta í eðli hans hefur kafnað und-
ir illgresi eyðaridi áhrifa; svo að í
staðinn fyrir að vera nú sem sterk
og ágaet eik, er hann orðinn sein
veik, en stingandi snikjuplanta.
Mjer er ennpáekki fullkunnugt
að hve miklu leyti pessi áburður
hans í tjeðu blaði hefur haft áhrif á
En pað er nokkuð vandskoðað
atriði, hvernig svara skuli pví sem
ritað erí slíkum stíl og brjef hra.
E. H.; pað er örðugt að svara
((heimskingja eptir hans heimsku”,
pví að stíga niður á sömu tröppu og
hann stendur á, gjörir mánn honum
jafnan. Þegar kisa klórar eða bósi
bítur, pá dettur manni aldrei í hug
að klóra eða bíta á móti, heldur
hasta menn á greyin, par til pau
leggja niður skottið og hafa sig í
stilli; eins pó asni slái, fer enginn
maður að sparka við honum aptur,
heldur leggur á hann svipuna par
til hann hættir ólátum sínum. Á
líkan hátt er pað pá örvita og asna
legir menn spyrna við oss, pá gjöld-
um vjer ekki líku líkt, heldur lokum
pá inni um tíma, par til peir kunna
að hegða sjer eins og almennlegir
menn; og pegar einhver brúkar auð
eða upphefð til að okra eða kúga
aftra, pft. iieita menn ekki htnu sama
á móti, heldur láta landslögin tak-
marka yfirgang peirra; og svo er
pví einnig varið, pegar maður með
Óskertri rænu talar eða ritar eitt-
hvað ósæmilegt og rangt, pá hegna
menn honum ekki með pví að ljósta
óhróðri upp um hann á móti, held-
ur láta hann oftast borga par fyr-
ir með fjegjöldum eða með húð
sinni, ef hann hefurekkert betra að
bjóða. Þegar nú pess vegna blaða
ritarar eða ritstjórar brúka blöðin
sem almenningur borgar peim fyrir
og eru að pví leyti almennings
eign, ekki til að efla almennings
gagn, heldur til að vinna ógagn;
ekki til að leiðbeina, heldur til að
afvegaleiða aðra; ekki til að efla
frið og sameining, heldur til að
vekja ófrið og sundrung; ekki til
að efla veg og virðing meðbræðra
sinna, heldur til að ófrægja pá;
pegar peir ekki sýna af sjer góð-
vild og sanngirni, heldur illvilja og
rangsleitni,—pá láta peir, sem fyrir
órjettinum verða, pá mætahegnir.gu
rjettvísinnar, ef lögin annars ná til
peirra, og almennmgur refsar peim
oftastnær með áliti sínu. Þegar
ritarar brúka valil pað, er prentsmiðj
an gefur peim í hendur, ekki til
góðs, heldur til ills; ekki til að út
breiða pekking og sannleika, held.
ur villu og ósannindi; ekki til að
byggja upp, heldur til að rífa nið-
ur, berandi enga virðingu fyrir
reynslu og pekkingu liðinna tíma
nje helgustu stofnunum mannfje-
lagsins nje mannrjettindunum sjálf-
um, nje jafnvel hinu háleitasta og
helgasta í mannlífinu, og virðandi
ekkert sjer æðra; pegar peir ekki
svífast að ræna aðra æru og mann-
virðingu, en útbreiða last og óhróð-
ur yfir landið pvert og endilangt;
peg^r peir safna pví óhreina í stað
pess hreina, hinu illa í stað pess
góða, lasti í stað lofs, lygj j stað
sannleika; safna vonzku í stað vináttu
sjúga eitrið úr mannlífiuu í stað
hunangsins og spú pví aptur yfir
alla er peir ná til; pegar pessar
landeyður og fólksfjendur slá pann
ig skugga yfir land og lýð,—páget-
um vjer ekki fyllilega metið tjón
pað, er peir vinna, nje úthlutað
peim neina vægari hegningu, en
pað, að sýnt sje fram á rangindi,
peirra og hvílíkir peir sjálfir eru,
svo aðrir geti að minsta kosti forð-
ast peirra eyðileggjandi áhrif.
Jeg bendi á petta, svo að mót-
stöðumenn mínir geti tekið af pví
pað sem peim ber. Jeg bendi sjer-
staklega á, hversu ómannlegt pað
er af peim, sem engu fje og litlum
metum hefur fyrir að fara, að brúka
blað annara til að flytja út rusl sitt
og rudda til almennings, hæðandi
og smánandi beztu tilraunir annara,
og svívirðandi meðborgara sína og
landsmenn. Það er til verri ójöfn-
uður en rán og morð, pað eru til
verri vopn en pau, sem á vígvellin
um eru brúkuð, vopn, sem eru
hverju sverði beittari, hárbeitt heipt-
ar sverð, eitruð i öfund, hert í hatri
og brugðin af bræði illgirninnar á
hlíflitla bletti annara. Það er eng-
inn svo brynjaður, að ekki sje eiu-
hverstaðar særanlegur, enginn svo
hraustur, að ekki megi sigra, eng-
inn svo fullkominn, að ekki megi
n okkuð aðfinna. En ættum vjer par
fyrir að bera vopn hvorir á aðra;
veikjum vjer ekki sjálfa oss með
striðinu ogstyrkjum vjer ekki sjálfa
oss með pví að styrkja aðra, ættum
vjer að útbreiða hvor annars bresti
eða umbera hvor við annan. Það
er í vissu tilliti gagnlegt að benda
á brestina, en pá verður pað að vera
pantiig gjört, að pað betri pann,
sem í hlut á, að umvöndunin lypti
honum upp á við fremur en hrindi
honum uiður á við; pví með hinu
fyrra gjörum vjer honum gagn, en
með hinu síðara ógagn; og áður
en vjer dæmum hart um aðra væri
oss betra að gæta að oss sjálfum.
Umvöndun er gagnleg, pegar hún
miðar að pví að gjöra menn betri,
en útásetning, sem er að eins til að
sverta, er eyðandi og ógagnleg.
Þeir sem einungis finna að öðrurn,
en sýna ekkert betra sjálfir, sein
að eins niðurbrjóta annara verk. «■.
setja ekkert betra í staðinn, peir eru
ekki uppbyggendur mannfjelagsins,
heldur eyðendur pess; ekki gagn-
legir nema eins og maurar eru, sem
grafa sig inn í matvæli og eyða
peim og ónýta; peir eru blóðsugur
mannfjelagsins. Og eini vegurinn
við pesskonar menn er, að sýna
peim og öðrum hvernig peir og
verk peirra eru, og hindra pá frá
að vinna illt, par til peim lærist að
gjöra gott.
Að hve miklu leyti petta á heima
hjá hra. E. H. og hans fylgifiskum
getur almenningur betur dæmt um,
og kanske hra. E. H sjálfur sjeð,
pegar ritgjörðir hans hafa verið ná
kvæmar skoðaðar, einkum brjetíð
mikla, og skal jeg nú—pó mjer sár-
leiðist að vaða gegnum allan paun
aur, og sje lítt vanur peirri grein
ritsnildarinnar, er hra. E. H. virð-
ist hafa lagt fyrir sig sem ((fag”—
nefnil., lítilfjörlegar blaðadeilur—,
reyna að yfirfara áðurgreint brjef
hans, eins stuttlega og mjer er
mögulegt
II.
Svar mót brjefi Einars Hjörleifssonar.
í byrjun brjefs síns í 32. tölublaði
„Liigb.” skýrir hra. E. H. frá, af hverjn
hanu skilji bað svo atS jeg beinist'að sjer
með greininni: l(Litlu verður Yöggur
feginn”; og þetta pykist hann ráða—ekki
af því að jeg liaíi beinst að ritara ((Li>g-
bergs” eða ((höfundi” þeirra greina, er
standa í 29. tölubl. þess og öðrum múm-
erum , heldur af því að jeg liafl minnst
á skólanám höfundarins og kurteisi rit-
stjórnargreina (1Lögb.”.
Ileyndar kemur orfiiS „skólanám’1
aldrei fyrir í tjeðri grein ininni, þó jeg
ráðlegði (ritaranum’ að gangaáskóla; ekki
er heldur getið um „kurteisi”' ritstjórn-
aryreina ((Lögb.”, því mjer datt aldrei í
hug, irS aðrar eins ritgjiirðir og Gyíings
greinin og Bliiðrugreinin o. s. frv. yrðu
sæmdar ritstjórnargreina-nafui; en ef hr.
E.H. kallar þær nú ritstjórnargreinar og
álítur þær sjer svo mikið viðkomandi, ati
það sem sagt er tim þær eöur höf. þeirra
sje sagt um sig, þá munu engir um það
tást; og ef honum flnnst að fitólanám' og
Jciirteisi' -jc slæmar sneiðar til sin, þá er