Heimskringla - 18.02.1893, Qupperneq 2

OG OLDIIT, WHTJSTIPEG, 18 FEBE. 1893.
“ Heiinskringla
ÖI <1 i ii ”
kemr út á Miðvikud. og Laugard.
TA Semi-weekly Newspaper pub-
lished on Wednesdays & Saturdays ]
The Beimskringla Ptg. & Publ. Co
útgefendr. [Publishers.]
Verð blaðsins í Canada og' Bauda
ríkjunum :
12 mánu«i $2,50; fyrirfram borg. $2,00
6 ---- $1,50;---------- $1.00
3 ---- $0,80; --- — $0,50
Á Englandi kostar bl. 8s. öd ; Á
Norðrlöndum 7 kr. 50 au.; á Islandl
kr. — boreist fyrirfram.
Senttil íslands, en borgað hér, kost
árg. $1,50 fyrirfram (elia $2,00).
|®*Kaupendr, sem vóru skuldlausir 1
Jan. p. á. purfaeigiað borganema$2 fyr
ir pennan árg., ef peir borga fyrir 1. .nílí
p. á. (eða síðar á árinu, ef peir æskja þess
skriflega).
Kaupandi, sem skiftir um bústað
vertfr atS geta um gamla pósthús sitt
dsamt nýju utaDáskriftinni.
Kitstjórinn geymir ekki greinar, sern
eigi verða uppteknar, og endrsendir
pær eigi nema frímerki fyrir endr-
sanding fylgi. Ritstjórinn svarar eng-
um bréfum ritstjórn viðkomandi, nema
í blaðinu. Nafnlausum^ bréfuin er
enginn gaumr gefinn. En ritatj. svar-^
ar höfundi undir merki eða bókstof-
um, ef höf. tiltekr slikt merkb________
Uppsögnógild að lögam,nemakaup-
andi sé alveg skuldlaus við bla«ið.
Auglý*inguverð. Preutuð skrá yfir
pað send lysthafendum. _____
Ritstjóri (Editor):
JÓN ÓL.AFSSON
venjul. á skrifst. bl. kl. 9— 12 og 1—0
Ráðsmaðr (Busin. Manager):
EINAR ÓLAFSSON
kl. 9—12 og kl. 1—6 á skrifst.
Auglýsinga-agent og innköllunarm.
EIRÍKR GÍSLASON
Advertis. Agent & Collector.
Utanáskrift á bréf til ritstjórans :
Editor Ileimekringlfi. Box 535.
ÁVinnipeg.
Utanáskrift til afgreiðslustofunnar er:
The lfeimekringlu Pitg. & Publ. Co.
Box 305 ' Winnipeg, Man.
Peningar sendist í P O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Afoney Order. Banka-ávísanir á aðra
banka, en í Winnipeg, eru að eins
teknar með afföllum.
Office :
14<» Prim^sN Ntr.
leyti. En f>að er líka talsvert af
dýrum verkfærum og vélum, sem
hagnýta f>arf til tilbúningsins. All-
ir Jaeir 60 menn geta lítið gert, ef
þeir hefðu ekki vélar og verkfæri,
og peninga að auki til að lifa á
n.eðan peir bíða eftir sölu á f>ví,
sem peir hafa búið til; og svo purfa
peir stórfé til að geta keypt mikið
efn> að í einu o. s. frv. Þeir purfa
stofnfé, bæði til að kaupa vélarnar
og önnur rerkfæri, kaupa efni, reisa
stórhýsi til verkstððva og geymslu-
húsa, til að borga flutning á varn-
ingi sínum til markaðar, auglýsa
hann, senda menn út til að selja
hann o s. frv.
Tökum títuprjón, nál eða stál-
penna; petta eru ódýrir hlutir nú;
en dýrir yrðu f>eir, ef einstaklingr
ætlaði að smíða hvern um sig al-
einn, stað pess, að hver prjónn,
hver nál, hver penni, gengr gegn
um hendr tuga af mönnum áðr en
fullgert er. Fn pað parf stórfé til
að koma upp prjóna-verksrniðju,
nálaverksmiðju í eða pennaverk-
smiðju, og reka iðnina svo, að
varningrinn verði ódýr og pó arðr
að framleiðslu hans.
Smá-hugvekjur
um stór-mál.
I. Stœrsta vandrœðamdl heimsins.
(Framh ).
En in fjölbreytta verksk'fting,
sem á sér stað í pjóðfélagi siðment
aðra pjóða nú á dögum, miðar og
til pess, að veita auðnurn æ meira
og meira afl. Einstaklingarnir, sem
eru að bauka við framieiðslu á eig-
in spýtur, geta ekki kept við fram-
leiðendrna í stórum stýl. En til
frarnleiðslu í stórum stýl útheirntist
mik’ð stofnfé.
Tökum dærnin hvar sem verkast
vill.
Vér bentum áðan áskóinn. Skór,
sem 60 menn hjálpast að til að búa
til, verðr tniklu ódýrri, en ef einn
ma^r færi r*ð búa hanrr til að öliu
Jafnvel í landbúnaðinurn er nú
verkskiftingin og vélarnar farið að
ryðja sér til rútns. Nú eru margir
»eir bændr, sem selja alla mjólk
sína, en kaupa heldr ost og smér, af
»ví að peir, sem búa petta til í
stærri stýl, gera pað 6d};rra, en ein
stakir bændr gætu gert sjálfir.
Auðrnenn, sem kaupa púsundir ekra
af landi, og reka svo stórbúskap á
löndunum, framleiða afrakstr sinn
af jörðunni á ódýrri hátt, en smá
bóndinn. Frarnleiðslan í stórmn
stýl með beztu áhöldum að öllu
leyti borgar sig bezt einnig í bún-
aði.
Alt petta sýnir oss, að pótt verk
eða vinna hvers einstaklings komi
meiru til leiðar I framleiðslunni í
stórum stýl, heldr en í framleiðsl-
unni í smáum stýl, pá rriínkar pó,
eftir pví se.n framleiðslan er í stærri
stýl, pýðing eínstaklingsins; hver
peirra verðr eins og hjól 1 vél, að
eins rnetið eftir peningaverði, eftir
pví, hvað annað hjól jafngott kostar.
En að sama skapi vex pýðing auðs-
ins; auðrinn verðr pað meginafl,
sem alt setr á stað og öllu heldr í
hreyfingu.
Kippið auðnum burt frá stóru frarn-
leiðslu-fyrirtæki, og pað hrynr um
koll að vörmu spori. En kippið burt
fleiri eða færri einstaklingum af peim,
sem að pvf vinna, og pess gætir ekki,
auðrinn græðir sárið, leggr til nýja
menn í stað hinna; pað er bara eins
og kastað væri burt slitnu hjóli og
annað. nýtt sett 1 pess stað.
Og pví meiri sem framfarir heirns-
ins verða, pví meiri verðr verkskift-
ingin í heiminum; og pvi meiri sem
varkskiftingin verðr, pví meira verðr
afl auðsins, og pví minni pýðing og
máttr hvers einstaks verkmanns.
En eining að öðru leyti hafa
framfarirnar pá afleiðing að minka
pýðing einstaklingsins.
t>að eru inar miklu framfarir f
iðnaði og viðskiftum, sem hafa vald-
ið inni ákaflegu mannfjölgun í
stórborgunum, valdið tilhneiging
manna til að streyma frá sveitalíf-
inu til stórbæjalífsins.
En pvf póttara sem mennirnir
^Pyrpast saman á einn stað, pví ó-
kunnugri verða peir að mörgu leyti
h ver öðrum. Til sveita pekkir hvert
mannsbarn í sveitinni hvert annað
mannsbarn f sveitinni; allir pekkja
par hvorir aðra. En f stórborgun-
um geta menn búið langtímum sam-
an sinn í hverjum híbýlum í sama
húsinu án pess að pekkjast. Vilji
maðr lifa í einveru nú á tímum, pá
er hennar hvergi öruggara að leita
en í Lundúnum, New York eða ein-
hverri annari stórborg. t>ar getr
maðr, sem vill, lifað eins ópektr og
einmani, eins og hann væri úti f ó-
bygðum.
En pví pýðingarminni verðr eiti-
staklingrinn sem liðr í félagslífinu,
sem færri kunnleik'>bönd tengja hann
öðrum.
Og framfarir heimsins eru hrað-
stígar nú á tímum. Það er ekki
sar.ni fjarri að segja, að á hverjum
áratug núna á síðasta priðjurigi
nítjándu aldarinnar fleygi heimin-
um meira fram en oft áðr á heilli
öld. „Snígilspor fornaldanna eru
orðin að flugi eimreiðarinnar“ segir
merkr samtíðar-höfundr (Henry
George). Þessar framfarir eru mest
fólgnar í iðnaðaraðferðum, og yfir
höfuð 5 aukinni pekking á náttúru-
öflunum og par af leiðandi auknu
valdi yfir peim eða auknutn hæfi-
leikum til að hagnýta pau.
En af breytingum peim, sem á
verða í pessurn efnum, hlýtr og að
leiða breytingar í félagslífl manna.
Þjóðfélög á framfaraskeiði hljóta
að vaxa upp úr fornum venjum og
lögum alveg eins og börnin vaxa
upp úr reifunum.
Og pví hraðari sem framfarirnar
eru, pví brýnni verðr pörfin ábreyt-
ngum í félagslífs skipuninni.
Auðmagnið er sífelt að safnast
stærra og stærra í einstakra, tiltölu-
!ega fárra, manna hendr. En pýð-
ing einstaklinganna er að pverra;
einstaklingarnir aó verða mátt-
minni.
Millíóna-eigendrnir erunú heims-
inssönnu konungar; verkmennirnir,
fjöldinn, sem á handafla sínum lifir,
eru að verða meira eða minna háðir
>rælar. Jafnvel auðkýfingarnir sjálf-
ir verða oft meira og minna prælar
síns mikla auðs; pað eru gullhrúg-
urnar, sem eru að verða almáttugar,
en manndómrinn magnprotnar.
Þessi hefir verið stefna innar vax-
andi mentunar til pessa, að draga
saman auð og vald í fárra manna
hendr, en gera fjöldann allan að
auðmagnsins tömdum tvífættum hús-
dýrum.
En slfk menning hlýtr að enda
í óstjórn, bylting og eyðingu, ef
eigi er rönd við reist, stefnunni
breytt Og nýju sniði á komið eftir
breyttuin tímanna pörfum.
Hér er fólgið ið mikla mannkyns-
mein vorra tíma.
Spurningin,sem alt af verðr mann-
kyninu sífelt nærgöngulli og nær
göngulli, er pessi: Er apðið að
koma svo fyrir skipun mannlegs fé-
lags, að öllum mannanna börnum
verði trygðr frjáls aðgangr að nátt-
úrunnar borði, og pað með um leið,
að náttúran hafi nóg á borðinu fyr-
ir alla?
Með einföldum orðum; er hægt
að jafna kjör mannanna, útrýma ör-
birgðinni, helzt án pess að skerða
eðiilegt frelsi manna?
Það er ekki svo að skilja, pótt
vér berum upp pessa spurning og
gerum hana að utnræðu-efni, að
vór pykjumst geta leyst úr henni,
eða kennt mannkyninu neitt allsherj-
ar pjóðráð við pessu aöalmeini.
Það hafa margir reynt á öllum
öldum, en mestr virðist áhuginn á
pví nú, að finna svarið. Og pað verór
að finnast.
En lækningarnar virðast flestar
vera meiri eða minni skottulækning-
Ekkert hefir enn fram koinið,
sem hrifið hefir.
Oss virðist sem peim, sem bót
rilja ráða á pessu meini, fari of oft
eins og fávísum skottulækni, sem
hyggr, að hitinn í sjúklingnum s
orsök sóttarinuar, í stað pessaðhann
er afleiding hennar og pannig eitt
af einkennum hennar.
Menn reka oft augu í eina eða
aðra misfellu, og halda að ef peir
geri að henni,sé alt gott; gæta ekki
pess, að hún . á rætr sínar í öðru
fyrirkomulagi, og verðr pví ekki
lagfærð til lsngframa nema ráðið só
að orsökinni.
Sum slík skotturáð eru oft betri
í svip en ekki neitt, en pað er ekk-
ert frambúðar-gagn að peiin.
Ef skip verðr lekt, pá er auðvit-
að sjálfsagt að ausa eða dæla úr
pví vatnið; en haldi lekinn sífelt á-
fram eða ágerist, pá verðr skips-
höfninni ekki annað að verki en að
standa sífelt í austri, og er pað
aumt lff til lengdar. En ef auðið
er að finna lekastaðinn og bæta
hann, pá má spara* sér allan austr-
inn. Því er mest áríðaudi að reyna
að finna lekastaðinn eg sjá, hvort
ekki má við honum gera.
Eins er með petta mannfólags-
mein. Þar parf að finna lekastað-
inn.
Vór skulum taka annað dæmi enn
skýrra; tökum hús með tvöföldu (eða
fleirföldu) paki. Það íekr. Vér
sjáum, hvar vatnið kemr inn úr pak-
fóðrinu að inrian; en pótt vór negl-
uin fyrir rifuna par eða gatið, pá
kemr vatniðbara inn á öðrutn stað;
vór bætum pað gat eða rifu, en alt
fer á sömu leið. Vatnið kemst inn
úr ytra pakinu, og pá leitar pað
inn, úr pví, hve rækilega sem vór
bætum pakfóðrið að innan. Þótt
vórsjáum, hvar vatnið kemr inn úr
pakfóðrinu að innan, pá er alls ekki
par með fundiun sanni lekastaðrinn;
hann er hulinn, hann er á ytra pak
inu. Hann parf að finua ef duga1 SVarar fyllilega JÍNO |,iM(
Heyrðu okkr
um hálft orð, vinr!
Oss langar til að vita, hvað auðið er
að fa m.arga kaupendr handa íslenzku
blaði hér. — Vér vitum, hve marga
vér höíum ; en vér vitum ekki, hve
marga að mögulegt er að fá. — Bezti
vegrinn til þes8 virðist oss vera> a3>
bjóða nýjum kaupendum
O 1» KJÖR.
skal.
Vórbúumst nú ekki við, sem sagt,
að geta afstýrt lekanum. En vór
viljum minnast á eitthvað ofrlítið af
pjóðráðum annara, og reyna að benda
á, að pað sem peir hafa fundið, só
ekki aðallekastaðrinn, og pjóðráð
peirra par af leiðandi ekki allsherj-
ar-bót.
Síðan í Marz 1892 til ársloka stóða
i Hkr. sjo neðanmálssögur, samtals
«10 l»ls.
Á sama tíma liefir blaðið flutt ofan-
m.ils heilar olleín sögur sem sam-
með smá-
| letri.
Alls lllli »00 blaðsíður af sögum.
F R i T T !
Alt þetta ofanritaða inniheldr Hkri
^ frá í Marz 1892 til ársloka, auk Qölda
„Sapientiaprimastultitiacaruisselí ritgjörða, kvæða o. s. frv. — Og alt
sagði rómverski spekingrinn, það er: b?tta *e<nm vér ókeypis hverjum
, r nmtn kaupanda, seir ekki hefir keypt
pað er upphaf vizkunnar að losna ; blaðið síðasta ár. Og slíkum nýjum
ið hleypidómana.
Ef vór getum stutt að pví að
losa um einn eða fleiri af peim
hleypidómnm, setn almennir eru I
pessu efni, pá er vel. Hugrinn er á
eftir pví færari um að leita vizk-
unnar, sem hann losnar við meira af
heimskunni eða öllu heldr missýn-
ingunum.
kaiipendmn seljum vér þennan árgang
(1893) fyrir
einangis $ l.oo,
ef borgað er um leið og pantað er, og
gefnm þeim ennfremr
Ú R VA LS-K V Æ Ð I
Jótiasar Hallgrimssonar.
1898. Itjominii »1 llavann
• uiipHkernnni.
„La Cadena“ og „La Flora“ vindlar
eru án efa betri að efni og töluvert ó-
dýrari heldr en nokkrir aðrir vindlar.
Fordómsfullir tóbaksreykjenilr vilja 1
ekki kannast við það, en þeir, sem
Fyrir
einn einaxtii ilollm*
gefum vér nýjum kaupendum:
I.) Hkr. frá í Marz til ársloka 1892
með um MOO bls. af siignm
(meðan upplaj^ hreKkr).
8.) Hkr. VII. árg. 1893.
vita hvernig þoir eru tilbúnir, kannast
við það. S. Davis & Sons, Montreal [15J Úrvalskeœði Jónasar Hallgrímsson
----------------------_— ar (alt það bezta, sem bezta. skáld
... „ .. íslands kvað).
<tClear Havana Cigars ’
„La Cadena” og „La Flora” Biddu j Sendu dollarinn strax, vinr. Þú
lifir það ekki að fá nokkurn tíma
ætíð um þessar tegundir.
[lí]
meira upp úr honum.
— Nr. 14 og nr. 4« af síðasta
ári Hkr. verða keypt á skrifstofu i
blaðsins. Þeir, sein selja vilja, sendi |
oss brófspjald með verði, en ekki
sjálf blöðin fy rri en vór svörum boð .... . . .
J tnomluiii Kaii]>en<liini, sem
1,1 u> ; borga oss þetta ár fyrir 1. Marz
n, ,, n w . » eda KVniInm kaapemlnm, sem
a o-°^d / r[N< ,e bor«íl 088 skuld Sina fyrir 1. Marz þ. á.
eða göinlniii kanpenilnin, sem
| senda oss borgun frá minst tveiiu
J nýjum kaupendum
gefnm vér *
ÚRVAL8LJÓÐ
Jónasar Hallgrímssonar,
Str. gefr kjörkaup um pessar mund-
ir. Hvergi betra verð á groceries.
Þegar pið purfið meðala við,
pá gætið pess að fara til Centbal
Dkug Hall, á horninu á Maiu St.
Mraket Street.
ISLENZKR LÆKNIR:
i > í'. M. HalldorsNon.
Park River, —-N. Dak.
Hkr. Prtg. & Publ. Co.
2 Séra Sölvi.
mörgum góðr kennimaðr og andríkr, þegar
Iiann var með sjálfum sér. Einkum þ<>tti
hann sérlega heppinn með tækifserisrœðnrnar;
það vildi líka oft til, að líkræðurnar vóru
eftir þá menn, sem vóru vel til þess kjörnir,
að vera gyltir og lofaðir eftirdauðann.
Svo einn vetr á jólaföstunni lagðist kýr í
doða hjá prestinum, vinnumennirnir vóru
ekki lieima; það var send stúlka út að
Stekk, til Arna, og hann beðinn að sækja
meðul til homopatans—það var náttúrlega
homopati í svo góðri sveit. Árni var harð-
gjör maðr, en ekki hraustr fyrir brjósti, brá
líka undir eins við og hljóp á stað, færið
var argvítugt, hann þurfti að að kafa skíða-
laus; sjálfr átti hann þau engin, og prestrinn
hafði ekki sent skíðin sín. Það var hálf önn-
míla frá Stekk og þangað sem homopatinn
var, og það miinar um aö kafa hálfa aðra
míju aftr og fram í fannfergi, fyrir þá sem eru
óhraustir fyrir brjósti.
Árni var allr í svitalöðri, þegar hann
kom með meðulin, en það var kalt í fram-
baðstofunni prestsins; svo honum svalaði lieldr
fljótt, það setti að bonum hroll. meðan hann
át brauðið og fiskinn. Árna gat hreint ekki
hitnað á heimleiðinni, hafði aldrei fundizt
eins langt út að Stekk og þá, hann var lengi
á leiðinni og bæjarleiðin var þó örstutt.
Frá þessum degi leit Ámi aldrei glaðan
dag, lagðist um júlin í brjóstveiki, og á fyrstu
Osjálfræði.
Kftir Þorgils Gjallanda.
Þau elskuðust heitt og innilega Hvamms-
hjónin. Deildu aldrei, vóru samhuga í lífs-
starfinu. Það var sýnilegr 'vottr um, hvað
þau unnust, að allt af áttu þau börn saman ;
fylgdn því guðs boði dyggilega, að „aukast og
margfaldast“. Hjónin eignuðust barn á liverju
ári. „Hún nær sjaldan hala sínurn hún Þór-
dís“, sögðu nágrannakonurnar.
Gunnsteinn barðist vel frarn með barna-
hópinn sinn, hafði fremr stórt bú og aflaði
vel til þess; en sat í skuldasúpunni upp að
mitti. Hjónin komu börnunum sæmilega
fæddum og klœddum áfram, en það þarf
nokkuð til þess, að ala upp 8 börn, enda
mátti ekki neinu halla, svo búið færi ekki á
höfuðið. Skuldagrundvöllrinn, sem margir
byggja búnað sinn á, er fjarska stopull; ef
einn steinn hrapar úr grundvellinum, þá er
vanalegast, að öll byggingin steypi kollhnýsu
og liggi svo í kaldakolum þaðan í frá.
Kyrkjuferðir og húslestrar vóru í góðu
lagi í Hvainini og hvorttveggja óaðfinnanlegt,
6 Séra Sölvi.
að hann reyndi að ná í einkaleyfi til að
selja.
En séra Sölvi náði í eins konar einka-
leyfi, 0g kunni mætavel að nota það, kunni
réttu tökin á skildingunum; honum varð fé
úr öllu, gat með lagi fengið peninga fyrir
eina leskeið af messuvíni og oflátuplentu.
Þáð var ekki til nóins fyrir Árna á
Stekk að reyna þetta við prestinn. Séia Sölvi
strokaði sig svo greinilega áfram, var svo hand-
viss; og Árni gat aldrei séð, hvernig hann
gæti komizt á strykið, líklega fyrir það, hvað
hann var mentunarlaus.
Þetta var þaulreynt milli þeirra ú lífs-
skeiðinu, klerkrinn íór á klára góðgangi fram
rir Árna; eins og að diekka. Hann hafði líka
byrinn á eftir sér; en því vék nú svo óþægi-
lega við með Árna, að það var eins og hann
þyrfti ævinnlega að berja upp í vindinn
Séra Sölvi. 3
viku þorrans var prestr sóttr til að þjón-
usta hann, en þegar til kom, gat Árni að
eins dreypt á víninu, þurfti að herða sig til
að koma niðr oflátunni. Hann var svo sár-
aumr, að hann velgdi við öllu, sem hann
átti að neyta. En Árni Var harðr fram í
dauðann, með seinustu kröftum hafði hann
það niðr. Frestr fór strax og búið var, drakk
bara sætt kaffi, stakk á sig þriggjapelaflösku,
sem konan gaf honum, reið í einum spretti
heim góðglaðr og frískr, því færið var
ágætt og vínið afbragð. Hálfum tíma eftir
að prestr fór, dó Árui.
Séra Sölvi jarðsöng Árna, og hölt eina
þessa góðu líkræðu, sem honum var svo eig-
i^leg; á einum stað í ræðunni sagði hann :
»þér vitið allir, elskulegu syrgjendr, hve
skylduriekinn Árni sálugi var, hve dyggilega
hann stríddi í að ala önn fyrir sinni ást-
kæru konu og blessuðum börnunum fjórum,
er hér sitja svift forstöðu hans; þau sitja í
81'ðasta sinni hjá elskuðum föður, og allir í
þessu sorgarhúsi syrgja með þeim inn sofn-
aða sæla meðbróðr vorn.—En sorg inóður-
innar og barnanna er þyngst og sárust, því
inn látni meðbróðir vor hafði orðið þeirrar
náðar aðnjótandi að veita þeim alla elsku og
aðstoð, er hann átti til. Almáttugr guð
veitti bonnm af einskærri náð sinni og mildi
þrek til að vinna fyrir sér og sínum, meðan
dagr vanst. Fyrir sína ástkæru konu og