Heimskringla - 21.07.1894, Blaðsíða 2

9
HEIMSKRINGLA 21. JÚLÍ 1894.
komr út á Laugardögum.
Tíie Heimskringla Ttg. & Publ.Co.
útgofendr. [Publishers.]
Verð b'.aðsins í Canada og Banda-
rikjunum :
12 mánuKi $2,50 fyrirframborg. $2,00
6 ----- $1,50 -------- — $1,00
3 ----- $0,80; ------- — $0,50
Ritstjórinu ge/mir ekki greinar, sem
eigi verða uppteknar, og endrsendir
þær eigi nema frímerki fyrir endr-
sending fylgi. Ritstjóriun svnrar eng-
um brófuin ritstjórn viðkomandi, nema
_ í biaðinu. Natnlausum bréfum er
enginn gaumr gefiun. En ritstj, svar-
ar höfundi undir inerki eða bókstöh-
um, ef höf. tiltekr slíkt merki.
IJppsögnógiid að lögam, nema kaup-
andi só nlveg skuldlaus við bla-fiið.
Ritsjóri (Editor) :
EGGERT JÓHANN8SON.
Ráðsmaðr (Busin. Manager):
J. W. FINNEY
kl. 9—12 og kl. 1—6 á skrifst.
Peningar sendist í P.O. Money Or-
der, Registered Letter eða Express
.Víoney Órder. Banka-ávísanir á aðra
banka, en í Winnipeg, eru að eins
teknar með afiöllum.
653 Paciíic Ave.
(McWilliam Str.)
Smjör-gerð.
Eins og Ný-íslendingum er kunn-
ugt, eru hér vestra í sumar tveir flokk-
ar af umferðakennurum, í smjör og
ostagerð. Ráðsmönnum Hkr. virtist
hvorttveggja, þörf á slíkri tilsögn í
Nýja fslandi, og ekki nema sanngj rnt
að stjórnin sendi annanhvorn kennara-
flokkinn þangað. Um þetta mál rit-
uðum vér svo prófessor Rohertson,
Dairy Commissioner í Ottawa. Sem
svar upp á þessa heiðni vora ritar
prófessorinn oss, dags. 14. þ. m., og
segir, að sá kennaraflokkurinn, sem
veiti tilsögn í þessu á sýningunni hér
í Winnipeg, skuli jafnt oss fá tilkynn-
ingu um að fara til Nýja íslands og
veita þar tilsögn á þeim stöðum
og á þeim dögum er oss þykir hent-
ast. Þessi tilsögn verður veitt aó Gimli
ognd Hnavsum. Vór tilnefnum hér að
eins tvo iastdkeeflna staði, en ef nauð-
synlegt er útvegum vér einnig tilsögn
að hlendingofljóti, En því getum vér
ekki lofað fyrr en vér höfum talað við
forstöðumann' flokksins. Hvaða daga,
það getum vér ekki sagt nú, ekki fyr en
vér höfum haft bréfaskifti við forstöðu-
mann þessa kennaraflokks, en dagarn-
ir verða samt auglýstir í tæka tíð.
Tilsögn er veitt tvo daga á hvor-
um stað og til þess hún geti átt sér
stað útheimtist :
Að morgni fyrri dagsins minnst
'20 gallons af nýmjólk, er sjá verður
um að sé gallalaus og í ilátum, er
ekki sýra hana í flutningnum á stað-
inn.
Enn fremur minnst 2 gallons af
súrlausum rjóma, tilbúnum til að
strokka.
Að morgni seinni dagsins er ætl-
ast til að allir þeir bændur, er geta
komið j)ví við, hafi með sér sýnishorn
af mjólk, bæði nýmjólk, undanrenn-
ing og áum, til þess kennararnir geti
reynt hana og sýnt kósti hennar.
Ekki þarf meira en kaffibolla af hvorri
mjólkurtegund fyrir sig.
Atik þessa útheimtist og að á hvor-
um staðnum fyrir sig sé nú skipuð
nefnd manna til að standa fyrir þessu,
veita kennurunum sæmilega móttöku,
sjá þeim fyrir gististað og greiða,
auglýsa samkomuna og hvetja menn
til að fjölmenna og leggja sig til, að
læra smjörgerðina samkvæmt nýustu
og beztu reglum.
Vér trúura þvi og treystum, að
Ný-íslendingar aflir meti þessar til-
raunir vorar svo, að þeir kappkosti
að fjölmenna svo á kennslustaðina, að
Nýja ísland í því efni þurfi ekki að
teljast eftirbátur annara, hórlendra
bygðarlaga. Hvervetna þar sem til-
sögnin hefir verið veitt, hafa bændur
komið á staðina með alt sitt fúlk, því
kvenfólki er ekki síður nauðsynlegt en
karlmönnum, að sjá aðferðina, og
margir hafa setið þar báða dagana.
Hafa álitið þessar samkomur nokkurs
konar nýmóðins miðsumar-hátíð. Þann-
ig vonum vér að Ný-íslendingar líti
á þetta og taki nú þegar til að búa
sig undir þessa kennsludaga.
Sem sagt er að svo stöddu ekki
hægt að ákveða dagana, en að líkum
koma kennararnir til nýlendunnar ann-
aðhvort strax að aílokinni sýningunni
hér, eða viku eða svo síðar, í fyrstu
eða annari viku Agúst.
Bryggju-peningarnir.
Þá er nú komið á daginn, að Hkr.
sagði satt frá í vor, er hún gat þess,
að Dominion-stjórnin ætlaði að veita
fé til bryggjugerðar við strendur Nýja
íslands. Að visu sá stjórnin sér ekki
fært á þessu þingi að veita í einu
alt féð, sem um var beðið, og sem
hafnmælingamaður hennar sagði nauð-
synlegt, þ. e. $10,000. Þegar til kom
gat hún ekki veitt ineira en $2.500,
eða fjórða hluta umbeðinnar npphæð-
ar, og veldur því útlit fyrir tekjuhalla
við lok þessa nýbyrjaða fjárhagsárs,
því verzlunardeyfðin og harðærið kem-
ur við stjórnina ekki síður en einstakl-
inginn, auk þess sem tolltekjuvonin í
meðal-verzlunárári er rýrð svo nemur
81.\ rnillíón rneð niðurfærslu tollsins á
aðfluttum vörum. Alt þetta hafði þá
verkun, að stjórnin varð að dreifa fjár-
veitingum sínum yfir fleiri en eitt fjár-
hagsár.
Að því er bryggjur þessar snertir,
gerir þetta líka lítið, ef nokkuð, til. Á
verkinu er ekki hægt að byrja fyrr en
veti^r er kominn, hvorki að taka út efn-
ið eða reka niður stólpana. Þegar þess
vegna að þessir $2 500 eru uppgengin er
öll von til að annað þing verði sett og
önnur upphæð, til framhalds smíðinu,
vei tt.
Bvrjunin er fengin og það er aðal-
atriðið, og yfir því hafa Ný-íslendingar
ástæðu til að hrósa happi. Hvort sem
menn vilja ætla einni stjorn illt eða
eklci, þá er það eitt æfinlega víst, að
engin stjórn kastar þúsundum dollara í
eitthvert fyrirtæki og hættir svo við.
Úr því hún einusinni byrjar á verkinu,
raá hún til að íullgera það, fyrr eða síð-
ar, og ’þetta verk, hryggjusmíði, er
þannig, að það verður að gerast nokk-
urnveginn uppihaldslaust. Þess vegna,
þó ckki sé meira fengið enn, en fjórði
partur af áætlaða bryggjuverðinu, mega
Ný-íslendingar óhætt treysta þvi, að
hinn hlutinn kemur í tæka tíð.
Bréfkafla frá Ameríku
flytur “Þjóðólfur” dags, 18. Maí síðastl.
Einn þeirra sendir ónafngreindur mað-
ur í Þingeyjarsýslu blaðinu og er ritað
ur af ónafngreindum manni í ónefndum
stað hér vestra, en að líkindum, ef hann
annars er ritaður hér i landi, frá ein-
hverjum í Dakota. Annar kafiinn er ur
bréfi sonar í Winniiæg tíl föðurs í
Revkjavfk, og þriðji kafiinn er tekinn
eftir Hkr., frá Gunnlaugi Heigasyni,
bænda-skörungnum (!) í Nýja íslandi.
Að því er snertir skoðun þessara
bréfritara á agents-störfunum, höfum
vér ekkert út á bréfkaflana að setja,
því einmitt það er vor skoðun, að ó-
gagnlegt sé að hvetja íslendinga til ut-
anfarar. Tjegar litið er á efnahag
þeirra almcnnt, koma þeir nægilega ört
ótilkvaddir. Þá einu athugusemd vilj-
um vér gera við hréf sonarins til föðurs
ins í Rvík, að ætli hann Isér að “reka
stampinn” á agentana svo hrífi, þarf
hann að gefa reikningsfræðinni meiri
gaum en hann befir gert að undanförnu
ef dæmt er eftir því, að hann gerir 42
teningsfet úr einu (líklega tenings) yarð
Samkvæmt almennum reikningsreglum
hefir engum manni enn tekizt að fá
meira en 27 téningsfet "úr teningi, sem
er 3 fet á hvern veg—tenings yard, fyrr
en honum nú.
Það, sem einkum er athugavert við
bréfkafla riafnleysingjans í Dakota(?),
er þessí setning:
"•En yfir höfuð hafa tslendingar
minns áXit í Canada af öllum þjóðflokkum,
sem }>ar eru saman komnir. Canadamenn
virðast hafa Indíána smekk og þar í
finnst mér liggja mismunur þeirra og
Bandaríkjamanna”. Hér er um tvennt
að tefla einungis. Annaðhvort er ritar-
inn of ókunnugur til að segja nokkuð
um þetta málsatriði og jafnframt alt
annað en góðgjarn maður, eða hann fer
vísvitandi (með ósannindi. Alt fram á
þevman dag má með sanni segja að álit
Canadamenna á íslendingum er rétt öf-
ugt við það, er þessi nafnleysingi segir.
Það álit hefir svo oft komið fram i
ræðum merkra manna, í opinherum hér
lendum blöðum, og nú nýlega í ræðum
í fylkisþinginu í Manitoba, að það er
rétt óhugsandi að nokkrum Islendingi
hér í iandi sé ókunnugt, hvernig al-
menna álitið er. Sannleikurinn í þessu
atriði er líka ritstjóra “Þjóðólfs” svo
vel kunnur, að það er yfirgengilegt að
sjá hann taka staðlausan þvætting eins
og þetta sem góða og gilda vöru og á
yfirborðinu að viðurkenna sannindi um-
mælanna með því, að prenta þau með
skáletri, sem sérstaklega atliugaverðan
sannleika. Oss kemur ekki í hug að
*
setja út á harsmíð “Þjóðólfs” gegn út-
flutningi, því það er skylda hvers blaðs
á íslandi. sem nckkra verulega trú hef-
ir á framtíð lands og lýðs á Islandi. En
sem heiðvirt hlað á það ekki að brúka ó-
ærleg meðul. Hæfulaus ósannindi um
land og lýð hér koma heldur ekki að til-
ætluðum notum. Þau ummæli öll í
heild aptra ekki einum manni af tíu frá
vesturflutningi, ef hann á'annað horð
ætlar sér að fara.
Ef “Þjóðólfur” legði sig eins eftir
að fá framkvæmdar nauðsynlegar um-
Iiætur á íslandi, eins óg hann leggur sig
eftir að lasta Ameríku, sérstaklega Ca-
nada og enda Canadamenn, þá er eng-
inn efi, að árangurinn af stríði hans
yrði meiri. Því það er naumast nokkr-
um manni á íslandi orðið ókunnugt nú,
að yfirburðir Canada yfir Island eru svo
miklir, að enginn jöfnuður er ú. Þar
með er ekki sagt, að ísland sé óbyggi-
legt land. Það er efiaust að þar getur
mörgum manni liðið eins vel og hér og,
að þar getur margur maður grætt pen-
inga eins og hór. Eigi að síður verður
útflutningur ekki stöðvaður og útflutn-
ingslöngunin ekki takmörkuð, nema
litur sé sýndur á að þoka íslandi áfram
með því, að hagnýta aflið sem það hefir
i sér fólgið og undir eins þau náttúru-
öfi. sem útheimurinn hvervetna hag-
nýtir til að flýta ferðum manna og auka
framleiðsluafl einstaklingsinsm. m.
Fyrsti kvenn-agent
fyrir lífsábyrgðarfélag á íslandi er ung-
frú Ólafía Jóhannsdóttir.
í blaðinu “Yarden” í Skien í Nor-
egi, dags. 5. Júní síðastl. stendur eftir-
fylgjandi grein :
"íslenzk prestsdóttir, Olafia Jó-
hannsdóttir, sem um þessar mundir
heldur til í Kristjania og sem þar með
fyrirlestri um háskólastofnun á Islandi
kom af stað samskotatilraun undir
stjórn stúdentafélagsins, til stuðnings
því fyrirtæki, hefir nú verið skipuð að-
al-agent á íslandi fyrir eitt lifsáltyrgðar-
félagið norska".
“Ungfrú Ólafia fer nú bráðlega til
íslands til að stofnsetja félagið þar.
Þegar haustar, ætlar hún til Englands
í þvi skyni, að fullkomna sig í enskri
tungu. Eftir því sem “Nylænde [merkt
mánaðar-rit kvenna í Noregi] segir,
hefir hún um langan tíma gengið á
gagnfræðaskóla og búnaðarskóla í Dan-
mörku. Hefir hún þar sérstaklega lagt
fyrir sig að nema smjör og ostagerð í
þeim tilgangi, að koma til leiðar endur-
bót á þeirri atvinnugrein á Islandi, og,
ef mögulegt er, að koma á fót verkleg-
um skóla fyrir ísienzkt kvennfólk.
“Ó. J. er djörf og atorkusöm”, seg-
ir “Nylænde”, og vér efumst ekki um
að hún komi sínu fiam, ef hún getur
fengið ráð á nauðsynlegu peningamagni
Hún gengur út frá því, að maður þurfi
að leggja sig allan til við þá námsgrein,
sem maður ætlar að verða fullnuma í.
Þess vegna hefir hún, meðan hún var í
Danmörku, alt af lagt rækt við smjör-
og ostagerðarnám sitt. Hún hefir ekki
einungis í þessu efni gefið íslenzkum
stúlkum, sem vilja mennta sig, en sem
vantar kjark til að koma sér fram,
gott eftirdæmi, heldur einnig voru
menntaða kvennfólki”.
Orða-belgrinn.
[Öllum, sem sómasamlega rita, er
velkomið að “leggja orð í belg;” en nafn-
greina verðr hver höf. sig við ritstj.,
þótt ekki vilji nafngreina sig í blaðinu.
Engin áfellis-ummæli um einstaka menn
verða tekin nema með fullu nafni undir.
Ritstj. afsalar sér allri áhyrgð á skoðun-
umþeim, sem koma fram í þessum bálki].
Hvað kaþólska kyrkjan
kennir.
Eftir R. G. Ingersoll
Á guðspjöllunum fjórum hvíla
kenningar hinnar orþódoxa k.vrkju. og
úr þeim mynduðu þær sínar kreddur
og sú fyrsta kyrkja, sem ég veit af,
er myndaði kreddur, var hin kaþólska
kyrkja. Það var sú fyrsta kyrkja, er
hafði vald. Það er sú kyrkja, er fyr-
ir oss geymdi öll kraftaverkin. Sú
kyrkja er sú eina, er heldur uppi
stöðugum samgöngum við himnaríki
með aðstoð óteljandi helgra manna.
Sú kyrkja hefir agent guðs á jörðu,
það er þann, er stendur i stað guð-
dómsins, og sú kyrkja, samkvæmt
þeirra kreddum, er óskeikul. Sú kyrkja
hefir ofsótt eins og hún hefir haft
vald til, og mun altaf ofsækja, því
hún álítur það sina helga skyldu. Á
Spáni stendur hún upprétt, en í Banda-
ríkjunum skríður hún, en samt er á-
form hennar í báðum löndunum hið
sama : að eyðileggja skoðunarfrelsi.
Sú kyrkja kennir oss, að vér getum
þóknast guði með því, að pína oss
sjálfa. Sú kyrkja kennir, að nunnan
sé helgari í augum guðs en elskandi
móðirin með barnið á örmum sér.
Sú kyrkja kennir, að klerkurinn sé
betri en faðir og að einlífi sé hetra
en hin hoitasta ást, sem hefir mynd-
að alla fegurð þessa lífs. Sú kyrkja
segir við stúlku, 16 til 18 ára að aldri,
hverrar augu eru líkt og dögg og sól-
skyn, og með heilbrigðisroðann í hin-
um hvítu og fögru kynnum : “Settu
upp glör, ofið af nótt og dauða, krjúptu
á stein og þú munt hlýðnast guði.”
Eg segi, að engri stúlku ætti að leyf-
ast að lögum að gefa upp fegurð lífs-
ins, að minsta kosti þar til hún er
25 ára. eða þar til hún veit hvað httn
vill. Ég hefi eigi trú á að halda hér
fangelsi fyrir guð ; enginn efij að þeir
eru ráðvandir í áformi sínu,, það er
ekki spursmálið. Þessi kyrkja, eftir
nokkurra alda umhugsun, myndaði
kreddu, og sú kredda er undirstaða
hinnar orþódoxu trúar. Hún er þessi:
“Hver sem vill verða hólþinn, honum
er það nauðsynlegt fyrst af öllu að
fallast á hina kaþólsku trú, hverja
trú hann verður að halda aila og ó-
hreytta án efasemda, ellegar sæta ei-
lífum kvölum, og hin kaþólska trú er
þessi, að vér tilbiðjum einn guð í þri-
eining og þrenninguna í eining.” Þér
náttúrlega skiljið, hvernig að því er
farið,það er ekki þörf að ég útskýri það:
“Þú mátt hvorki blanda sáman per-
sónum né sundurskilja eðli þeirra.”
Þér er ljóst í hvaða voðalegt ástand
þú settir guðdóminn, ef þú skyldir
sundurskylja eðli þeirra, “því ein er
persónan af föðurnum, ein af synin-
um og ein af heilögum anda, en guð-
dómur föðursins, sonarins og heilags
anda, er alt einn, dýrðin hin sama
og hátignin jafn eilif, eins og faðirinn
er, svo er og lika sonurinn og einnig
heilagur andi. Faðirinn er óskapaður,
sonurinn er óskapaður og heilagur
andi er óskapaður. Faðirinn er óskilj-
anlegur, sonurinn er óskiljanlegur, og
heilagur andi er óskiijanlegur.” Og
það er nú ástæðan fyrir því, að vér
vitum svo mikið um þá þar. “Fað-
irinn er eilifur, sonurinn er eilífur og
heilagur andi er eilífur, en samt eru
ekki þrír eilífir heldur eínn eilífur, og
eins eru það ekki þrír óskapaðir eða
þrír óskiljanlegir, heldur einn óskap-
aður og einn óskiljanlegur. Á sama
hátt er faðirinn almáttugur, sonurinn
almáttugur og heilagur andi almátt-
ugur, en ekki þrír almáttugir, heldur
einn almáttugur. Og eins er faðirinn
guð, sonurinn guð og heilagur andi
guð, en ekki þrír heldur einn guð.
Á sama hátt er faðirinn drottinn,-
sonurinn drottinn og heilagur andi
drottinn, en ekki þrir heldur einn
drottinn. Og eins og vér erum nauð-
heigðir til, af kristnum sannleika, að
viðurkenna hvern þessara í sjálfu sér
guð og drottinn, eins er oss fyrirhoðið
af hinni kaþólsku trú að það séu þrír
guðir eða þrir drotnar. Faðirinn er af
fngum getinn eða skapaður, sonurinn
er af föðurnum einum ekki skapaður
heldur getinn, heilagur andi er af föð-
urnum og syninum akki skapaður eða
getinn, heldur afkominn, og svo eru
það ekki þrir feður heldur einn faðir.”
Því skyldu það vera þrír feður þegar
það er hara einn sonur. “Og einn
sonur, ekki þrír synir, og einn heilag-
ur andi, ekki þrír heilagir andar. Og
i þeSsari þrenning er ekkert áður eða
eftir, ekkert meira eða minna, heldur
eru hinar þrjár persónur hver annari
jafnar og jafn-eilífar. Og svo í öllum
tilfeilum á sameiningin að tilbiðjast i
þríeining og þríeiningin í sameining.”
Eg veit þú skilur það nú. “Sá sem
því vill verða hólpinn, verður á þenn-
an hátt að hugsa sér þrenninguna.
Það er enn fremur nauðsynlegt þeim,
er hólpinn vill verða, að trúa á hold-
tekju drottins vors Jesú Krists. Og
enn fremur er það hin rétta trú, að
vér trúum og viðurkennum að drott-
inn vor Jesús Kristur sé bæðiguðog
maður. Hann er guð af föðurnum
orðinn til áður en heimurinn var skap-
aður.” En það er nokkru áður en
maðurinn varð til. “Og hann er mað-
ur, af föðurnum getinn í þennan heim
fullkominn guð og fullkominn maður.og
þó hann sé bæði guð og maður, þá samt
er hann ekki tveir, heldur einn Kristur,
en ekki með breytingu guðdómsins í
holdinu, heldur með því að íklæðast
manndóminum”. Því sést, að það er
svo miklu auveldara en á hinn veginn.
Því eins og mannleg sál og hold er einn
maður, svo er og guð og maður einn
Kristur, sem píndist fyrir oss, niður-
steig til helvítis, uppreis aftur á þriðja
degi frá dauðum, sem upp steig til
himna og situr til guðs hægri handar og
mun þaðan koma að dæma lifendur og
dauða. Til að öðlast eilift líf er það
nauðsynlegt, að vér trúum þessu, hví-
lik miskunn, að maður fær inngöngu i
himnariki, án þess að skilja það. Með
því áformi að þrýsta mannlegum skiln-
ingi til að krjúpa á kné fyrir þessari ó-
takmörknðu vitleysu hafa þúsundir og
millíónir liðið óteijandi kvalir og pint-
ingar, margar inilliónir hafa látið lif
sitt í varðhaldi og eldi, og ef bein allra
þeirra, er kaþólska kyrkjan hefir fyrir-
farið, væru komin saman á einn stað,
mundi minnisvarði sá hærri en allir
Pýramídar, í hverri viðurvist að jafn-
vel augu klerka mundu vökna af tár-
um. Þessi kyrkja þakti Evrópu með
kyrkjum og dýflissum; þessi kyrkja
rændi manninn gimsteinum sálarinnar;
þessi kyrkja heldur vankunnáttunni á
knjám sér, þessi kyrkja gekk í félags-
skap með harðstjórn konungavaldsins
og á milli þessara tveggja grimmu
gamma—altarisins og hásætisins—var
mannshjartað sundurrifið. En vita-
skuld viðurkenni ég, og það með fögn-
uði, að það eru mörg þúsund af góðum
kaþólskum mönnum til, en kaþólskan
er gagnstæð mannlegu frelsi; "kaþólskan
byggir sáluhjálp á trú og kennir mann-
inum að troða skynsemina undir fót-
um, og fyrir þá skuld er kaþólskan
skaðleg og röng.
Chicago, 27. Júní 1894.
Þýtt hefir M. C. B.
Lúterska kyrkjan kennir, að vér fá-
um að vita í öðru iífi á hvern hátt að
einn verði þrir og þrír verði einn.
Hversu mikil huggun fyrir hinn rétt-
trúaða, sem hara hugsar um að frelsa
sína litlu voluðu sál, að þegar hann
kemur í ríki englanna og situr til horðs
með hinum lielgu fjölkvænismönnum,
Abraham, Isaak og Jakob, að fá þar
að heyra samtal þeirra um þrenningar-
iærdóminn.
Þýð.
Nokkui' orð um bankamálið.
Svar til lir. Sig. Johansen.
Hr. Sig. Johansen, kaupmaður á
Seyðisfirði, hefir ritaðlangt erindi um
hankamálið í “ Austra” 29. Maí síðastl-
Ritgerð hans er kurteislega orðuð; það
er hennar eini kostur. Höf. má eiga
það, að ihann að minnsta kosti lætur,
sem sér sé ant um að vita hið sanna ;
því að hann biður menn að gera sér
þann Jgreiða, að sýna sér fram á og
sannfæra sig um, að hann hafi rangt
fyrir sér, þar er honum greinir á við
mig og hr. Benedikt Þórarinsson. Við
þessari hón hefi ég orðið, að mínu leyti,
í eftirfarandi athugasemdum. Enn að
færa mönnum heim sanninn og að sann
færa þá, er sitt hvað.
Hr. S. J. er, því miður, svo ókunn
ugur sögu málsins sem hann skrifar
um. að svo virðist, sem hann viti ekki,
að það eigi einusinni nokkura sögu.
En að rita um nokkuð mál án þess, að
vita og skilja sögu þess, er að sigla haf
í dimmviðri kompáslaus.
Hr. S. J, veður en í þeirri villu og
svima, að seðlar landssjóðs sé honum
(landssjóði). útgefanda þeirra, gulls
ígildi þegar hann leysir þá inn frá hand
hafa þeirra og tekur við þeim fyrir gull-
ið. En með því, að seðlarnir þá eru
landssjóði að eins kvittanir og ekkert
annað, þá er þessi kenning, sem er dótt
ir ísafoldar og stjórnarritara hennar,
alveg eins sönn, eins og sú setning væri
að gjaldþegn, sem færður er úr skyrt
unni til að borga með verði hennar op-
inber gjöld sín, fái þá skyrtuna aftur,
þegar hann fær kvittunina fyrir gjöld-
unum, o : kvittunin sé honum skyrtan
hans!
Hreinskilnislega verð ég að játa, að
ég hefði ekki trúað því, þó einhver hefði
sagt mér það, að nokkur kaapmaðr
gæti verið svo ófróður um einföldustu
atriði finanzfræðinnar eins og hr. S. J,
ber bönd að sér, að hann sé.
Hr. S. Johansen kveðst ekki skilja
í þvi, “að landssjóður tapi við það, þó
hann taki seðla upp í gjöld sín”. Ég
hélt að ég hefði gengið svo greinilega
frá sönnuninni fyrir þessu, að enginn
óvilhallur skiluingur gæti verið þar um
í nokkrum efa. En kannske mönnum
skilist nú betur þetta atriði, ef óg skýri
það með dæmi.
Allar tekjur íslands falla í tvent.
1. Beinar tekjur, svo sem eru skatt-
ar o. fl.
2. Óbeinar tokjur, svo sem eru tollar.
Allar tekjur eru ákveðnar með
fjárlögunum til þess að borga tilsvar
andi gjöld.
Nú skulum við gera ráð fyrir því,
sem náttúrlega við ber dags daglega, að
maður, köilum hann M, .'greiði lands-
sjóði 100 kr. í seðlum upp íiausafjár
s k a 11. Landssjoður færir sér seðla
þessa'til inntektar, og samdægurs, eða
hvenær sem vera skai, greiðir hann þau
i gjöld sín, t. d. embættismanni í iaun
hans. Embættismaður verður að afla
sér, fyrir þessa upphæð, nauðsynjar úr
hinni útlendu verzlun : en þær nauð-
synjar getur hann ekki borgað með
seðlum. Fer hann því með þessa ’sömu
seðla á pósthúsið, kaupir sér þar af rík-
issjóði póstávísun sem hann (ríkissjóðr)
leysir irin frá handhafa (M) fyrir pen-
inga, 100 kr., í Höfn, en gerir sig skað-
lausan með því, að taka til sín úr pen-
ingadeild, þ. e. af tollfó landssjóðs, til-
svarandi upphæð—100 kr.
Hér er nú ómögulegt á því að vill-
ast, að 100 kr. í seðlum, sem M galt
landssjóði svo sem lausafjárska tts
tekjur, voru að eins ávísanir*á pon-
inga, á tollfé landssjóðs í Höfn. Þessar
lausafjár-skatts tekjur (100 kr.) gat
* Landssjóður verður að greiða öll
sín gjöld i peningum, af því, að olt sem
hann elur og annast, menn og stofnanir
þiggur eldi og viðrliald, að langmestu
leyti, úr hinni útlendu verzlun landsins.
En utanlands gengur enginn íslenzkur
seðill í verzlun öðruvísi, en svo sem á-
v í s un á peninga landssjóðs.
landssjóður ómögulega notað til gjalda-
greiðslu á annan hátt en hér er sýnt,
þ. e., hann gat alls ekki notað þær til
að greiða með þeim nein gjöld sín, En
tekjur, sem ekki verða notaðár í gjöld,
eru nátturlegaenga r tekjur. Það
ætti þo hver maður að geta séð, að.
þegar, eins og hér er tilfellið, landssjóð-
ur fær svo ónýtar tekjur í einni tekju-
grein, að þær verða ekki notaðar tii
gjaldagreiðslu, heldur verður önnur
tekjugrein, sem g j al d-gilda r tekjur
hefir þegar fengið, að hlaupa undir
hagga og greiða þá gjalda-upphæð, sem
hinar ónýtu tekjur ekki gátu fullnægt,
þá tapar landssjóður eins miklum tekj-
um eins og svarar upphæð þessara hans
ónýtu tekja. Þessar ónýtu tekjur eru
nú, eins og ofansýnt dags-daglegt dæmi
vottar, allar tekjur, sem landssjóði
eru greiddar í seðlum.
Her er nú sýnt og sannað það, sem
stöðugt á sér stað (hið faktiska) í þessu
efni. Nu skal ég sýna, að eftir órjúf-
anlegum reglum viðskiftafræðinnar
hlýtur niðurstaðan ávalt og undan-
tekningarlaust að vera sú, sem hér er
sýnt að hún “faktiskt” sé.
Seðlarnir sem M galt landssjóði voru
skuldabref sjóðsins, þ. e. bréf, sem sjóð-
urinn viðurkendi með, að liann veeri í
hundrað krona skuld við þann er hafði
þau í höndum og gæti sýnt þau. Nú
voru þau j höndum M, og átti bann því
hjá landssjóði 100 kr. í þeningum. Þeg
ar M þvi kemur til landssjóðs með bréf
þessi, þá kemur hann með kröfu upp á
100 kr. skuld hjá sjóðnum. Sjálfur
skuldar M landssjóði, svo sem gjald-
þegn, 100 kr. Þessar tvær skuldir
ganga hvor upp á móti annari, þegar
M færir landssjóði bréfin og landssjóður
þiggur þau svo sem tekjuborgun. Með
þessari greiðsluathöfn liefir þá lands-
sjóður fengið tekjur, að upphæð null,
e k k i n e i 11. Og þar er nú beinum
viðskiftum M og landssjóðs lokið. En
þau draga eftir sig 'dilk. Landssjóður
fær tekjur til þess, að inna af hendi til-
svarandi gjöld með þeim. Verði hann
fyrir tekjutjóni verður hann að fylla
upp skarðið á einhvern hátt. En það
verður ekki fyit í ,þessu, fremur en
nokkru öðru ,'tilfelli, nema landssjóður
horgi sér sjálfur úr sínum eigin sjóði
þær tekjur. sem M aldrei borgaði hon-
um. Hann gerir þetta með því, að
setja sig ínýjalQO kr. skuld á
þann hátt, að hann gefur þessa seðla
út aftur á sjálfan sig þeim t.djembættis-
manni), sem hann á að greiða svo sem
gjöld þær tekjur, er hann aldrei fékk
frá M. Seðlana (sliuldabréf landssjóðs)
fer svo embættismaður meðá pósthúsið,
selur þá þar ríkissjóði fyrir póstávisun,
sem ríkissjóður svo greiðir honum pen-
inga út á í Höfn. en tekur aftur til sín
jafngildi þessara Ipeninga úr peninga-
deild, þ. e. úr tollfé fsiands í Höfn.
Hefir þá landssjóður sjálfur borgað sér
úr tollfó sínu (óbeinum tekjum) þá
tekjupphæð er lausafjár skattur (hein-
ar tekjur) skyidi hafa greitt honum, en
greiddi honum aldrei.
Hór er það nú tvísannað þeirri
sönnun, sem ómögulegt er að rengja,
að landssjóður tapaði 100% á því “að
taka seðla upp í gjöld sín”, og er ég viss
um, að hr. Johansen er of mikið að
manni til þess. að gera rér upp það,
skilningsleysi í svona einföldu og svona
ljóslega sönnuðu máli, að segja, að hann
hotni ekki í því.
Stendur það enn fast og stendur fast
til tímans enda, að landsstóður tapar
100%’ á hverri tekjugreiðslu, er honum
berst í seðlum.
Hr. S. J. játar, að hann só mér
samþykkur um það, “að bankafyrir-
komulagið eins og það nú er, síðan
seðlarnir u r ð u innleysanlegir, er ó-
h ep p i 1 e g t, og án efa mjög svo ólíkt
fyrirkomulagi hanka erlendis”. Seðl-
arnir urðu innleysanlegir í landssjóð
með bréfi landshöfðingja 28. Maí 1886,
hafa því verið innleysanlegir síðan bank
inn fyrst byrjaði. Svo Pyrirkomulag
bankans hefir þá verið “óheppilegt” frá
hans fyrstu byrjun. Finanz-fyrirkomu
lag, sem er óheppilegt, getur aldrei ver-
ið annað en s k a ðlegt.
Hr. S. J. heldur, að þegar bankinn
hættir og landssjóður situr inni með
alla seðlana, þá verði þeir þó með engu
móti verðlausir, heldur gildi fyrir “að
áætlun” 12—1500 000 kr. Það er kom-
ið mál til, að menn fari að átta sig á
þvi, hvers virði seðlarnir verða lands-
sjóði, þegar bankinn hættir. Eftir 32.
grein bankalaganna á landssjóður þá
að leysa þá inn fyrir fult ákvæðisverð
þeirra í gulli. Gerum að innleysa verði
ein fjögur hundruð og fimtíu þúsund
kr. í seðlum ; til ])ess vorður landssjóð-
ur að að leggja út í gulli 450 000 kr.
Nú eru seðlarnir lionum
að eins kvittanir hand-
hafa fyrir móttöku gulls-
ins, allsendis verðlaus
blöð, sem hann einhvern
góðan veðurdag hrennir
upp til ösku, svo aðverð
þeirra er landssjóði = 000 000
tapar hann því, á inn-
lausn þeirra, í gulli '450 000 kr.
En þá eru nú veðin eftir og það eru
seðlarnir, sem eiga nú að gilda fyrir
þau ! ! Fyrst og fremst hafa þau nú
aldrei verið sett gegn seðlum, keldur
gegn þeim peningum landssjóðs
sem seðlarnir, er bankinn liefir verið
að lána út, hafa verið ávisanir á, pen-
ingum, sem landssjpður hefir verið að
borga með skuldir prívatmanna erlend-
is, peningum, sem ég hefi m.irgsannað,
að hann tapar liér um bil algjörlega ;