Heimskringla - 23.07.1896, Side 2

HEIMSKRINGIíA 23 JÚLÍ 1896.
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla Prtg. & Pobl. Co.
•• ••
Verð blaðsins í Canda og Bandar.:
$2 um árið [fyrirfram borgað]
Sent til íslands [fyrirfram borgað
af kaupendum bl. hér] $ 1.
• •••
Uppsögn ógild að lögum nema
kaupandi sé skuldlaus við blaðið.
• •••
Peningar sendist í P. O. Money
Order, Registered Letter eða Ex-
press Money Order. Bankaávis-
anir á aðra banka en í Winnipeg
að eins teknar með aSöllum.
• • ••
EGGERTJOHANNSSON
EDITOR.
EINAR OLAFSSON
BUSINESS MANAGER.
• • ••
Office :
Comer Ross Ave & Nena Str.
P. O. Box 305.
Yandræði demókrata.
“Já, eigum við að setja(?)” lét Gest-
ur heitinn Pálsson íslendingaí grend við
Rvík stagast á langan tíma og úrrteða-
lausa. Það er ekki fjarri því að ástand-
ið sé eins hjá demókrötum, í nýhafinni
kosningasókn. Þegar þetta er ritað,
vita þeir ekki enn hvað gera skal, hvert
heldur að fylgja silfur-ítum demókrota,
efna til annars þjóðfundar og ganga svo
til víga með þeim, sem þar kunna að
verða tilnefndir, eða hverfa frá því og
í þetta skifti hefna sín á demókrötum
með því að kjósa þá McKinley og
Hobart, forseta og varaforsetaefni re-
públíkana. Þetta er ástandið hjá flokks-
mönnum £ heild sinni og það lætur
nærri að þannigeinnig sé ástand margra
blaðanna. Hvað snertir stórblöðin og
annars blöðin i heild sinni, þá eru þau
ekki í neinum efa um það, hvert þau
^igi að fylgja silfur-íta-demókrötum
eða ekki. Þau tóku af skarið í því efni
furðu fljótt, — með því að neita að við-
urkenna þá demókrata, sem öllu réðu á
Chicago-fundinum. En þau hafa til
þessa verið óviss í, hvort gerlegt sé að
senda út 3. flokkinn af umsækjendum
um forseta stöðuna, o. s. frv, Þau ótt-
ast að af því kunni að leiða það, sem
þau umfram alt vilja forðast, að silfur-
ítar yrðu ytirsterkari, ef ekki í sjálfri
forseta-sókninni, þá samt í þjóðþings-
sókninni. Það blaðið sem skorinorðast
hefir verið á móti öðrum þjóðfundi de-
mókrata. er blaðið “Sun” í New York.
Það blað segir áríðandi fyrir Banda-
ríkja þjóðina, eins og sakir nú standa,
að aliir sannir demókratar leggist á eitt
með repúblíkum að útvega þeim Mc-
Kinley og Hobert sem allra mestan at-
kvæðamun. Það sé hvert sem er víst að
þessir menn nái kjöri, en geri þeir það
með að eins örfáum atkvæðum umfram
silfur ítana, muni þeim sem ekki eru
kunnugir ástandínu þykja það sönnun
fyrir, að allur helmingur Bandaríkja-
manna vilji fá leyfi laganna til að borga
lögmætar skuldir sínar með 50 —60 cent-
um dollarinn. Það álit virðist blaðinu
þörf á að fyrirbyggja, hvað sem það
kosti, en þaðverði ekki mögulegt ef de-
mókratar efla til annars þjóðfundar og
tilnefna hinn þriðja flokk umsækjenda
en sem vonlaust sé með öllu að beri sig-
ur úr býtum. — geti að eins dreift at-
kvæðunum, sem annars ættu að fara
saman í eina heild.
Önnur stórblöð demókrata aftur á
móti halda fram hinu gagnstæða, því að
það sé lífsspursmál fyrir demókrata, að
efna til annars þjóðfundar og etja fram
þriðja umsækjenda flokknum. Er það
einkum ástæða þeirra, að gjaldeyris-
málið sé undir engum kringumstæðum
aðal-málið í þessari sókn, þó nokkrir
ofsafullir menn telji sér og öðrum trú
um að svo sé. Aðal-málið á dagskrá
nú, sem fyrri, sé toll- og viðskifta-málið
og að demókratar reyni það, að láti þeir
það afskifalaust, en geri annað tveggja:
fylgja silfur-íta demókrötum.eða snúist
í lið með þeim McKinly og Hobart, þá
verði það það rothögg, sém flokkurinn
nái sér ekki eftir, um mörg komandiár.
Þeir séu þess vegna neyddir til að hafa
annan þjóðfund, þjóðfund sannra de-
mókrata, tilnefna sina merkisbera,
fylkja liði utan um þá og á þann hátt
reyna til að eyða áhrifum silfur-ítanna
að svo miklu leyti sem mögulegt er.
Þannig stendur málið þegar þetta
er ritað, — alt í óvissu um hvað gera
skuli. Þó er það sannast, að sem stend-
urbendiralt á aðDana gamli.eða “Sun”
í New York, og þau önnur blöðin sem
þann veg líta á málið, verði í minni-
hluta. Það eru allar horfur á að annar
þjóðfundur komi saman og að kjörnir
verði merkisberar, enda þótt vonlítið sé
að nokkrir þeir menn nái kosningu, —
meðfram þá af því, að hin sömu demó-
kratablöð eru ekki á eitt sátt með livað
bezt er.
En þar með er þá lokið allri óvissu
að því er snertir stefnu blaðanna. Silf-
ur-ítar réðu fullum § atkv. á Chicago-
fundinum urn daginn og mætti þar af
ætla, að þar hafi komlð fram rétt álit
tveggja af hvorum þremur demókröt-
um í Bandaríkjum. En sé dæmt af um-
tali demókrata-blaðanna siðan, þá er
það enganveginn rétt tilgáta. Innan
2 sólarhringa frá því þeim fundi var
slitið, höfðu um 60 blöð demókrata af-
neitað þeim foringjum, sem öllu réðu á
fundinum, og kveðið upp þann dóm yf-
ir meirihluta fundarmanna, að þeir
væru engir demókratar og hefðu engan
rétt til að taka sér það nafn. Þeir væru
liðhlaupar og ekkert annað m. m. o. fl.
Síðan hafa blöð demókrata, sem þannig
horfa á málið, fjölgað svo, að nú er tal-
ið að fullir hlutar allra demókrata
blaða sé andvíg orðin öllu sem gert var
á fundinum. Til dæmis um fráhvarf
blaðanna er þess getið, að á einum ein-
asta degi í vikunni sem leið yfirgáfu 26
blöð þessa flokksforingja og þau 26
blöð höfðu að sögn um 1 milj. kaupenda
til samans. Meðal stórblaðanna, sem
þannig hafa snúizt gegn silfur-demó-
krötum má nefna: New York blöðin 4,
‘Times’, ‘Herald’, ‘Sun’, ‘World’,
Boston-blöðin: ‘Herald’, ‘Globe’, ‘Post’,
Brooklyn ‘Eagle’; Buffalo ‘Courier’;
Philadelphia ‘Record’; Baltimore ‘Sun’,
Richmond ‘Times’; Louisville (Ken-
tucky) ‘Courier-Journal’; Detroit ‘Free
Press’, St. Paul ‘Globe’.
Að lesa ummæli eins þessa blaðs
er að lesa ummæli þeirra allra um
þessa nýju stefnu. Orðamunur er þar
að vísu, en meiningamunur enginn.
Sem sýnishorn setjum vér hér lítilfjör-
legan útdrátt úr ritstjórnargrein í St.
Paul. ‘Globe’ um þessa nýju stefnu :
“Fríslátta silfurs í Bandaríkjunum út
af fyrir sig, með nafnverðinu 16 móti 1,
er ekki demókrata kenning. eins_og hún
var viðtekin af feðrum demókrata-
flokksins í þessu lýðveldi. Þessi nýja
kenning þýðir ekki annað en hagfræð-
islega meinloku og stjórnfræðislegan
glæp. Yér metum oss ekki æðri en
flokkinn og vér álítum heldur ekki að
vér eigum ráð fyrir honum. Vér viður
kennum úrskurðarvald meirihlutans,
en það úrskurðarvald nær til stefnu að
eins, en ekki grundvallaðra sanninda.
Ef flokkur manna saman kominn á
fundi samþykkir, þó í einu hljóði væri,
að hvítt sé svart, eða ef hann neitar að
til sé þyngdarlögmál, þágetur sá flokk-
ur manna ekki krafizt þess, að menn
trúi því bara flokksins vegna.....Það
er ekki satt, að stjórnarskráin nefndi
gull og [silfur sameiginlega sem pen-
ingamálm Bandaríkja. Hún nefnir
ekki silfur nema að því leyti sem hinam
ýmsu ríkjum er bannað að gefa út ann-
að en gull og silfur peninga sem lögeyrir
til skuldalúkninga. Það er ekki satt,
að lögin frá 1873 væru ' samþykkt án
vitundar og vilja þjóðarinnar. Vérvit-
um ekkert um ein verðmiðil gulls
(gold monometallism) og hvert það er
stjórnarstefna Breta eða ekki, höfum
ekkert af því að segja, af því ekk-
ert slíkt á sér stað í Bandaríkjunum, né
hefir nokkur maður sem málið skilur
látið sér um munn fara, að einræði
gulls sé mögulegt. Það er allsendis ó-
mögulegt að halda því fram að einræði
gulls sé í því landi sem hefir í veltu
miklu meira af silfri og seðilpeningum
innleysanlegum með silfri, en gulli, og
þegar alt það silfur er lögeyrir, og þeg-
ar enn fremur að áformið er að halda
þeirri stefnu. Að biðja um ótakmark-
aða frísláttu silfurs með nafnverðinu 16
móti 1 er ígildi þess, að gera tilraun til
að neita að borga skuldir sínar. Að
viðtaka þaðer að stofna þjóðinni í stór-
kostlega ógæfu, að efna til verzlunar-
hruns og eignatjóns, er lyktaði með því
að setja Bandaríkin á sama stig hvað
verzlun og viðskifti snertir eins og
Mexico og Kínaveldi og önnur ríki, þar
sem silfrið hefir einræði, þar sem ment-
un er á lágu stigi og þar sem vinnu-
laun eru lítil sem engin....... Hvað
oss sjálfa snertir og þann flokk allan,
er æskir eftir jafnræði gulls og silfurs,
getum vér sagt að það þurfi meira en
ákvæði eins fundar, sem til er orðinn
og sem stýrt hefir verið eins og þessum
var, til að gera þessa kenningu að
grundvallar-atriði í stefnu demókrata.
Demókrata-flokkurinn er meiri en nokk
ur einn maður innan vebanda hans, og
hann hefir lifaðaf fleirien eina villikenn-
ingu. Hann mun einnig lifa þessa af
og þrátt fyrir hana bera sigur úr být-
um”.
Blöðin flest, sem neita að viðtaka
þetta nýja boðorð, halda því fram að
ófarir flokksins séu að kenna ofsatrú
flokksins á mátt sinn og megin. Flokks-
foringjarnir hafi séð og vitað hvað silf-
ur-ítar hvervetna voru að gera, en hafi
af stærilæti sínu hugsað og sagt sem
svo, að það gerði ekkert til, þessir menn
gætu ekki unnið neinn svig á demó-
krötum, Afleiðingin hafi verið sú, að
sannir demókratar hafi verið aðgerðar-
lausir á meðan silfur-ítar fóru liamför-
um um landið og sneru hinum ósjálf-
stæðu kjósendum í hundraða tali. Sem
sönnun fyrir því að þetta sé rétt, — að
ófarirnar séu aðgerðaleysi að kenna, er
bent á það, að hvar sem sannir demó-
kratar tóku í strenginn,— mættu silfur-
itunum í héraði, þar báru demókratar
sigur úr býtum. Florida var til dæmis
hjá báðum gömlu flokkunum talinn
vermireitur fyrir þessa nýju kenningu.
Þar tóku demókratar til máls og afleið-
ingin varð sú, að þeir náðu 5 mönnum
af 8, sem þaðan voru sendir á fundinn.
Áþekt var ástandið i Michigan og þar
náðu þeir einnig meirihlutanum, þó silf-
ur-ítar á þjóðfundi bönnuðu þeim mönn-
um sæti, en veittu þeim sínum mönn-
um. Þessarar ofsatrúar og þar af leið-
andi aðgerðaleysis vegna segja nú blöð-
in líka að þessar ófarir séu heppilegar
og réttlátar. Þær kenni forvígismönn-
unum máske að meta áhrif andstæðinga
sinna meira framvegis.
‘Hinn sofandi jötunn.’
Svo hefir Kínaveldi alment verið
nefnt og margt auknefni hefir líka ver-
ið ver gefið. Að því er fólksfjölda snert
ir er keisaradæmið rétt nefndur jötunn
í flokki þjóðanna. Og sofandi er jöt-
unn þessi enn og sefur vært, þrátt
fyrir háreystina alla sem fylgir fram-
sókninni hvervetna kringum hann. Á
yfirstandandi tíma væri máské réttara
að segja, að þessi jötunn hejði sofið svo
vært, að hann vissi ekkert af því sem
gerist í umheiminum. Það er máské
ekki nákvæmlega rétt að segja hann
svo algerlega meðvitundarlausan nú,
Að vísu sefur hann enn. en svo laust,
að ómurinn frá starfssviði heimsins
berst að eyrum hans og blandast draum
um hans um fortíðarfrægð sína og mik-
illeik. Sofandi jötunn er Kínaveldi
þess vegna enn, þó margt bendi á að
hann sé í þann veginn að rumskast og
opna augun. Geri hann það verður um-
heimurinn þess var, að minsta kosti er
það ætlun manna, efdæmtoraf beig
manna af honum sofandi.
Ófarirnar í striðinu v • Japaníta
hafði óefað stórmikil áhrí' iÁínverja.
Alt til þess tíma töldu ])■ r t) ú um,
að ekkert heimsins vald g 'gaðsig.
Og sízt af öllu óttuðust þc, ■■ m ’ða'énd-
ur sína, Japaníta, — skrælingja dverg-
þjóðiua, sem þeir álitu. En svo varð
reyndin þessi, að “dvergþjóðin” fyrir-
litna varð yfirsterkari miklu og það á
stuttri stund. Og eins og kunnugt er
var það eingöngu því að þakka, að Jap-
anitar voru fyrir nokkru vaknaðir af
fornaldarsvefni sínum og búnir að taka
sér snið af nútíðarháttum mentaðra
þjóða. í öllu Kínaveldi var ekki nema
einn maður sem þessi úrslit sá fyrir og
sem þess vegna þegar í byrjun ófriðar-
ins skor^ði á keisara Kínverja að út-
vega sér nútíðar vopn og nútíðar her-
stjóra frá Norðurálfu eða Evrópu. En
ofstækistrúin á óskeikula yfirburði Kín
verja i einu og öllu kom því til leiðar,
að þessi spámaður var dæmdur óalandi
þjóðfjandi Kínverja. Var liaun þess
vegna flettur öllum sínum heiðursmerkj
úm, nafnbótum, o. s, frv., í hefndar-
skyni fyrir hrakspárnar og lá nærri um
tima að hann jafnvel mætti láta höfuð-
ið, til að fullnægja hefnigirni samþegna
sinna. Er enginn efi á að þá voru hans
gráu hærur og ekki ástæðulaus ótti um
innanríkisstríð, sem verndaði líf hans.
Þessi eini Kínverji, er svona var fram-
sýnn, er svona kunni að meta framsókn
nútíðarinnar, er Li Hung Chang, —
Bismark Kínverja. En svo kom að
því, að karl seyndist sannspár, og þá
er það sar.nast að keisarinn og hans
voldugu aðalsmenn sáu og viðurkendu
glöp sín og brot gegn garala þjóðskör-
ungnum og hafa síðan bætt það að
fullu. Á yfirstandi tíma er líklega eng-
inn maður í öllu Kínaveldi jafn voldug-
ur og Li Hung Chang. Sem. stendur
eru orð hans lagaboð fyrir allan þorra
Kínverja. Þessi snöggu umskifti og
það að karl er nú að ferðast um Evr-
ópu og siðar um Ameríku, til að sjá
hvernig stórþjóðirnar vinna, — þetta
hvortveggja bendir á, að Kínverjar
ætla sér að læra eitthvað af ósigrinum
í fyrra—ætla sér að fara að vakna.
Annað er það, og sem ekki síður
bendir á að svefninum verði létt, er um-
talið í Kína um járnbrautalagning. Til
þessa hafa Kinverjar viljað þola ný-
breytni fremur í öllu öðru en járn-
brautagerð. Og þeim er sjálfsagt enn
við engann hlut eins illa eins og járn-
brautir. Ber tvennt til þess: Fyrst
það, að trú fræði þeirra varar þá dyggi-
lega við að styggja jarðarandann (anda
þann sem í jörðu býr, — “Feng-Shni’”
að nafni) og sem þeir óttast allra guða
mest. Þeir búazt við illu einu af hans
hálfu, ef þeir leyfa forynjum úr járni
að æða öskrandi um land alt með sin-
um herfilegu dunum og dynkjum. Alt
slíkt óttast þeir að muni æra og trylla
guðinn, sem þá muni tafarlaust hefna
sín með drepsótt og dauða. Hver hann
er þessi jarðar andi er náttúrlega óvíst,
en af því drepsótt og dauði er æfinlega
vottur um návist hans, er ástæða til að
ætla að hann sé í raun réttri ekLi ann-
að en eiturgufan úr flóum og fenum og
sem enda gerlr vart við sig á sumrum í
heitum löndum hvar sem gerðar eru
grafir eða skurðir í jörðu niður, og sem
hér í landi er almennt nefnd ‘Malaria’.
Önnur ástæðan er sú, að járnbrautir
svifti tugi þúsunda, endamiljóir manna
atvinnu sinni, — atvinnunni að rogast
með burðarstóla og önnur slík reiðfæri
fyrir ferðamenn o. s. frv. Af þeirri á-
stæðu, ekkert síður en af ótta við jarð-
guðinn, spornar alþýðan í Kína af al-
efli á móti járnbrautunum og vill þær
hvorki heyra eða sjá. Og það er sizt
að undra þó Kínverjar kunni Slla við
að meta þá miklu atvinnu og þann ómet-
anlega hag, sem járnbrautirnar hafa
í för með sér. Það gera þeim miklu
mentaðri menn og skilningsmeiri og
það mitt í járnbrautalandinu—Ameríku
þó þeir auðvitað flestir, ef ekki undan-
tekningarlaust allir, skifti um skoðun
á þ ví máli áður en járnbrautin um hér-
uð þeirra er orðin mánaðargömul, hvað
þá meira.
Þrátt fyrir þessa tvöföldu mót-
mótspyrnu er nú samt alvarlega talað
um járnbrautalagning í Kínlandi og
það í tiltölulega stórum stíl. Að það
er gett er óneitanlega vottur þess, að
stjórnendur veldisins eru farnir að
vakna og viðurkenna þörf á breytingu,
þó þjóðin i heildsinni sé sofandi enn og
ófús til að vakna. Þess hefir verið get-
ið í hérlendum blöðum oftar en einu
sinni á síðastl. nokkrum mánuðum að
Kinastjórn sé að ráðast i stórkostlega
járnbrautargerð. Það hefir enda verið
sagt, að nú þegar sé búið að selja verk-
ið í hendur erlendu félagi. Svo langt
er nú samt ekki komið, en líkindi til að
einhverju verði hrundið af stað undir-
eins og Li Hung Chang er heim kominn
úr Evrópuferð sinni.
í Kínaveldi eru nú eiginlega 2 menn,
sf" • inna að því að fáist járnbrautir
uiu i-i'idið og hefir annar þeirra þegar
venö nefiidnr, en himi er stjórnmála-
maður mikill og keppiuautur Changs.
Heitir hann Chan Chih Tung. Báðir
vilja byggja byggja braut suður um
land austanvert frá Tien-Tsin, hafn-
stað höfuðborgarinnar Peking og sem
þegar er tengdur aðal-borginni með 70
milna langri járnbraut, sem stjórnin á.
Það sem þessum 2 keppinautum ber á
milli er það, hvar brautin skuli liggja
og hvar byrja skuli. Li Hung Chang
vill byrja í Tien-Tsin og byggja þaðan
suðvesturum miðbik ríkisins til Hang-
Kow, einnar stærstu borgarinnar svo
langt frá sjó í Kína. Þaðan vill hann
svo sveigja brautina í suðaustur og
byggja hana til sjóstaðarins nafnkunna
Canton, — örfáar mílur frá HongKong.
Þessa braut vill Li Hung Chang að
Kinverjar einir eigi, að ekki einn eyrir
af fénu só fenginn úr útlöndum, en
samt vill hann að hún só eign prívat
raanna.
Keppinautar hans aftur á móti vill
byrja á brautarbyggingunni suður með
landi í Foo-Chow og þaðan með strönd-
um fram norðvestur um Shanghai og
Nankin til Tien-Tsin. Þannig má segja
að báðir flokkar í Kína, eða aðal leið-
togar þeirra, hafi þegar sett járnbrauta
mál á dagskrá sína. Má af því ráða,
aðhver þeirra sem fyrr nýtur hylli keis
arans og ráðaneytisins, fái járnbraut
og það í tiltölulega stórum stíl í Kín-
landi. Það er enda óhætt að segja, að
innan skamms verði báðar þessar stór-
brautir bygðar, og úr því viðstöðulanst
ein af annari, til þess er jafnvel Kina-
veldi verður margvafið i járnbrauta-
teinum og telegraf-þráðum.
Þetta óneitanlega bendir á að hínn
svefngjarni jötunn austurlanda sé far-
inn að hugsa um að hrista af sér svefn-
mókið, núa stýrurnar úr augunum og
líta kring am sig. Hvernig fer þegar
Sóti sá er alvaknaður—og tekinn til
starfa ?
Fáein orð til Einars
Hjörleifssonar.
Eftir S. B. Jónsson.
Eg sé í Isafold 8. April síðast., að
hra Einar Hjörleifsson hefir stokkið upp
á nef sér, út af athugasemdum roínum í
Þjóðólfi um fyrirlestur hans: “Vestur-
Islendingar”.
Hinn heiðraði höf. fyrirl. (E. H.)
heldur því þar fram, að áminnstar at-
hugasemdir minar um fyrirl. hans, séu
“bull”, bygt á skilningsskorti á lífi Isl.
hér og “öllu þjóðstjórnarlífinu íheimin-
um” m. m.
En sá góði herra finnur þó ekki
ástæðu til, að leggja svo mikla rækt
við eigið velsæmisálit né skilning fólks-
ins, að hann reyni hið allra minnsta til
að færa nokkur rök gegn einu einast at-
riði í grein minni, sem honum þó bar að
gera, sem heiðvirðum manni, úr því að
hann fór á annað borð að mótmæla
henni að nokkru leyti. I þess stað slær
hann því bara föstu, röklaust, — eins
og óvandaður strákur — að hún sé
“bull” bygð á skilningsskorti á öllu
málinu viðkomandi.
Það liggur því í augum uppi að
slíkt er í raun og veru alls ekki svara-
vert; eins og reyndar margt það, sem
nefndur herra (E. H.) hefir fyrr og sið-
ar framborið gegn mótstöðumönnum
sínum og “Lögbergs-klikunnar” hér
vestra; það er flest eins: svo hrokafullt,
og illkvitnislegt, að menn getur hrylt
við, hve óvirðulega að maðurinn getur
beitt sínum góðu hæfileikum, svo vel
gefinn maður eins og hann er að mörgu
leyti, og ffentlemaður þegar hann gætir
hófs og velsæmis. (Ég vísa til Lög-
bergs þessu til sönnunar).
Allir geta séð, að ekki þarf til þess
mikinn mann eða merkann, að segja að
þetta eða hitt sé bull; en sá sem slíkt
segir ætti þá líka að leitast við að sýna
fram á með rökum að svo sé. Ef heim-
ildin fyrir því að kalla áminnstar at-
hugasemdir mínar “bull”, er sú, að þar
sé eitthvað ranghermt, t. a. m. af mis-
skilningi eða öðru, þá hef ég óneitanlega
samskonar heimild til að kalla fyrirl.
E. H. “bull”, þangað til hann hefir
hrakið með gildum rökum, allar athuga-
semdir mínar um hann. En það er enn
ógert, og meira að segja þá hefir hra E.
H. óbeinlínis samþykt athugas. mínar
sem gildar og góðar, og sannleikanum
samkvæmar, að undanteknu einu ein-
asta atriði, sjálfsagt af því að annað
var ómögulegt; og svoí ráðaleysinu tek-
ið það til bragðs, að hrópa mig niður,
sem bullara er ekki vissi hvað ég væri
að segja, í von um að fólkið kynni að
trúa að svo væri.
Þetta eina atriði í grein minni »em
herra E. H. mótmælir sem ósönnu (en
röklaust þó), er það, er ég sagði að allur
þorri fólks hér skoðaði skólamál kyrkju-
félagsins sem prestaskóla-stofnunar
tilraun.
Höf. segir nefnil. meðal annars, að
“slík stofnun” eem prestaskóli komi
kyrkjufélaginu ekki til hugar, og að
hún hafi “ekki komið til orða síðan fyr-
ir 1890, nema þá meðal manna sem ekki
botna lifandi vitund í málinu, eins og t,
d. hra. S. B. Jónsson“, o. s. frv.. ogsvo
vitnar hann um það til allra Vestur-ís-
lenzku blaðanna.
Ég skal að vísu játa að hin fyrir-
irhugaða menntastofnan kyrkjufél. hefir
ekki gengið undir nafninu prestaskóli,
hvorki fyrir 1890, að því er ég til veit,
né heldur síðan, því hefi ég og heldur
aldrei haldið fram. Þar á móti held ég
því fram að eins, að fólkið hér skoði
hana almennt sem prestaskólastofnun;
þ. e. a.s. kyrkjulega mentastofnun, lút-.
erska mentastofnun; stofnaða í þeim til-
gangi aðallega að tryggja kyrkjufélag-
inu svo takmarkalaust vald að mögu-
legt er, yfir þjóðflokki vorum hérí landi
um ókomnar aldir, honum til sáluhjálp-
ar, á líkan hátt og á sór stað með þess-
kyns stofnanir annara kyrkjufélaga.
Um leið og slíkar stofnanir veita al-
menua uppfræðslu hverjum sem er, inn-
annan vissra kyrkjulegra takmarka, og
undir handleiðslu hinna æðstu valds-
manna kyrkjufélaganna, í áður sögðum
tilgangi, þá eru þær þó óneitanlega jafn
framt, ef ekki reglulegir prestaskólar,
þá samt guðrækilegir undirbúnings-
skólar til prestaskapar. — En aðalatrið-
ið er það, að þær stofnanir sem hér er
um að ræða, eru kyrkjulegar menta-
stofnanir sérstakra trúarbragðafélaga:
“guðrækilegar ‘business’-stofnanir“
hlutaðeigandi kyrkjufélaga.
Það vill nú svo vel til að ég hefi hér
við hendina “Öldina” írá 1891. Þar
stendur meðal annars í ritgerð um hina
fyrirhuguðu mentastofnun Isl. í Vest-
urheimi, eftir ritstjóra þess blaðs, hra
Jón Ólafsson, sem fylgir:
“Hví eru kyrkjufélög að streitast
við að koma á fót æðri skólúm? Auð-
vitað til þess að geta lagað mentun
unglinganna í hendi sér í ákveðnum til-
gangi, dulið þá þess sem þeim er álitið
óholt að vita, og kent þeim hálfsannindi
og ósannindi sem þeim eru álitin hbll'.
Ef ekki væri þessi tilgangurinn, þá
mundu menn ekki kasta peningum út
fyrir kyrkjuskóla,þar sem aðrir og betri
skólar væru nægir til“.
Norski sýnódu-skólinn í Decorahi
var gott sýnishorn af kyrkjulegum
“lærða”-skóla. Stjörnufræði mátti ekki
kenna þar; það var “djöfulsins vísdóms-
grein” sem leiddi menn af sannri biblíu-
trú. Nemendurnir máttu ekki lesa al-
menn vikublöð önnur en þau sem kyrkj
unni voru þóknanleg”.
Og ennfremur:
Oss virðist hún (skólastofiiunin n.l.)i
eigi að eins óþörf, heldur og, ef1 nokkur
veruleg framkvæmd ætti úr henni að
verðainnan fyrirsjáanlegs tíma,þá hljóti
hún að baka vorum prestriðna þjóð-
flokki hér, alveg óbærilegan kostnað;:
og að síðustðu teljum vér líklegt, að
skólastofnun, sú sem nú er fýrirhug-
uð af lúterska kyrkjufélaginu mundi
verða hið skaðvænlegasta fyrirtæki”.
Þessi ummæli Jóns Ólafssonar um
ev. lút. skólamálið, standa, aðþví er ég
frekast veit, ekki einasta óhrakin held-
ur og alveg ómótmælt þann dag í dag.
Og að þau séu samkvæm áliti almenn-
ings á þeirri stofnunartilraun kfl., mun
óhætt að álykta, af þeim undirtektum
sem máliðhefir fengið meðal "alls þorra
fólks” hér vestra síðan það var hafið, að
þvi er fjárframlögin snertir- Hér eru
þá rök að því, að fólk alment hér skoði
skólamál kfl. sér óviðkomandi; af því að’
það er kyrkjufélagsins fyrirtæki, en
ekki þjóðflokksins í höild sinni, — snið-
ið eftir þess báttar stofnunum annara
kyrkjufélaga hér í landi:,sem tilþess eru
ætlaðar sérstaklega að framleiða kyrkj-
ulega mentaða safnaðarlimi og presta,
fyrinhag þess félags er hlutá að máli.
Afstaða almennings gagnvart þe3SUi
máli, skírist ennfremur nokkuð þannig.
Eftir 9 ára harða baráttu er skóla-
sjóður kyrkjufélagsins- loksins kominn
upp í $3,162,91, og er það óneitanlega
álitleg upphæð, þótt hún sé ekki nema
svo sem þrítugasti hluti þess, sem hún
þyrfti að verða til þoss að fullnægja
hugmyndinni, að því er fróðir menn
ætla, — Vilji menn nú gera sér Ijóst,
hve mikill hluti sjóðsins að er eiginiega
almenn samskot til fyrirtækisins, og
það skýrir einna bezt áhuga almennings
fyrir málefninu, að því er tili fjárfram-
laganna kemur; þá verða menn aðdraga
frá aðalsummunni allar þær upphæðir
er ekki tilheyra altnennum samskotum,
svo sem stórgjafir frá einstökum kyrkj-
ustólpum til sjóðsins, svo. og vexti af
innstæðunni, ágóða af “Aldamótum”
o. s. frv.
Geri maður nú ráð fyrir að sam-
lagðir vextir og vaxtavextir af innstæðu
sjóðsins í 9 ár nemi sem svarar $150,00
árlega að meðaltali. eða samtals $1350,00
í það heila til þessa tíma, svona hér um
bil, miðað við það að sjóðurinn gaf af
sér 232.08 siðastliðið ár í vöxtu.
Telji maður ennfremur svo til, að
“Aldamót” liafiigefið af sér um $20,00
árlega til sjóðsins í 4 ár (eins og síðast-
liðið), gá gerir sú upphæð að meðtöld-
um $400,00 (frá sér J. Bjarnasyni, Dr.
M. Halldórssyni og “ónefndum” á Gard-
ar) samtals 1,830,00, sem nú dregst frá
aðalsummunni, og verður þá afgangs
sem samskotafé $1,332,91.
Geri maður ráð fyrir, að i þessu
landi séu nú um 15,000 íslendingar, og
1/5 af þeim heyri að nafninu kyrkjufé-
laginu til, þá telst svo til, að hver safn-
aðarlimur í kyrkjufj. hafi lagt til skóla-
stofnunarinnar sem svarar 5 cents (segi
og skrifa fimm cents) árlega að meðal-
tali í 9 ár, eða varla það. Og þó er mér .
kunnugt um, að það hefur komið fyrír
að menn, utan kyrkjufél. hafa fyrir þrá-
beiðni látið af henfli nokkur cent í þenn-
an sjóð, þegar samskota hefir verið al"
ment leitað, og verður því vafasamt,
hvort meðal-árstillagið nær einu sinni
4 centum á mann innan kyrkjufélags-
ins. — Það er því naumast greinilegt.
hvernig mögulegt er að skoða þetta
skólastofnunar uppátæki almennt á-
hugamál innan kyrkjufélagsins; hvaðþá
meðal þess hluta þjóðflokksins, sem
stendur algerlega fyrir utan það félagi
en sem er stórmikill meirihluti; svo
framarlega sem þessar tölur eru nokk-
uð nærri því að vera réttar, sem égeetla
að vera muni þangað til upplýst er að
svo er ekki. Því það hygg ég sannast,
að jafnvel kyrkjumennirnir hérna séu
svo miklir ‘‘prinsípamenn” almen, að
þeir mundu leggja meira en þetta á sig
fyrir annað eins fyrirtæki og þetta, cf
þeim væri það nokkurt áhugamál.
Niðurl. næst.
Bezta efni brúkað til að búa
til Diamond Dye.
Hið bezta efni sem fáanlegt er, er
brúkað við tilbúning Diamond-litanna-
Engin tilraun er gerð til aðauka tekjur
þeirra sem búa hann til með þvíað
brúka ódýr litarefni. Diamond litir erU
liinir beztu litir sem til eru og þeir
veröa látnir vera það hvað sem ^
kostar. Hinir ódýru eftirstældu litir'
sem sumir hafa til sölu, eru aldrei buh-
ir til til lengdar úr sömu efnum, ÞesS
vegna eru þeir misjafnir og óáreiðau*
legir. Aiamond litir lita eins vel þó ®ð
barn fari með þá eins og sá sem er ÞellU
alvanur.
Sterkir og endingargóðir Diamoni
litir eru uppáhald manna á þessum
tímum.