Heimskringla - 23.03.1899, Qupperneq 2

BBUfSKBÍNGLA 2*. MARZ 1W*.
/erð blaðsins í Canada og Bandar. #1.50
•ím Arið (fyriifram bortíað) Sent til
íslauds (fyrirfrain boryað af kanpend-
um blaðaius hér) #l .00.
Peninttar sendiet i P. O. Money Order
Rð'iistered Letter eða Express Money
Order. Bankaávisanir á aðra banka en i
Winnipen að eins teknar með afföllum
B. I.. Baldwlneon,
Útgefandi.
Office : 517 Main Street.
p.0 BOX 305-
Aldamót, 8. ár.
í “Aldamótum" þessum eru þn'r
kaflar góðir og “uppbyggilegir.”
Það eru “Landskjálftaljoð” eftir séra
Valdimar Briem, “Ambátt drottins”
(kvæði) eftir séra Matthias Jochums-
son og þýdd saga efi;r Ian Maclaren.
Aðrir kaflar ritsinseru eftir tvopresta
kyi kjufélagsins.
“Atdamót” eru gefln fit af prestum
kyrkjufélagsins, og ágóðinn af sölu
ritsins gengur f skólasjiíðinn, svo
prestarnir sjálflr njóta persónulega
góðs af ágóðanum. Prestar kyrkju-
félagsins eru 7 að tölu, en 5 þei. ra
virðast hafa yfirgefið “Alda nóta-
félagsskapinn,” enda eru þeir yflr-
höfuð sanngjarnir menn.
Að eins tveir prestar kyrkjufélags
ins hafaritað f þessi “Aldamót,” séra
Jón Bjarnason og séra Friðrik Berg-
mann. Enda her ritið með sér öll
einkenni þessara rithöfunda.
Hingað til hafa engir ritdómar
verið ritaðir um “Aldainót.” En þar
á móti hefir ritstjóri þeirra neyttallra
bragða til að láta rita lof um “Alda-
mót.” Lof þetta kemur út ár eftir Ar
með sömu orðum f blöðum kyrkjufé-
lagsins. Enn fremur er “agent”
kyrkjufélagsins í Reykjavík látinn
rita lof uin “Aldamót” í “ísafold.”
Og svo eru lofgreinarnar teknar aft-
urupp f blöð kyrkjufélagsins. í sein.
ustu “Aldamótnm” kemur og fram
skrítileg aðferð til að átvega lofgrein
nm þau. Einn ritstjórinn í Reykja-
vík átti móðurafa, sem var mjög
merkur rithöfundur á sinni tíð. A'da-
mót leggja langan krók á leið sína,
til þess að geta skrifað lof um þenn-
an afa ritstjórans. Þessi ritstjórj á
svo aftur á mót.i ;»ð borga fyrir afa
sinn, með því að skrifa lof um
“Aldamót” í blaði sfnu.
Aðaleinkenni þessara rithöfnnda
séra Jóns Bjarnasonar og séra Frið-
riks Bergmanns, eins og þau koma
fram í “Rameiningunni ’ og “A'da
mótum,” eru þessi:
1. Ritmál þcirra er “Vestur-ís
lenzka” í betra meðallagi.
2. Sjálfbælnin. Alt scm þeir rita
um félagsmá! íslendinga, virðast þeir
rita eingöngu sj ilfum sér til dýrðar :
lof um sjálfa þá en ámæli um aðra
En þar við bætist, að loflð er alveg
ástæðulaust og ámælin hóflaus.
3. Andleysið. Fyrsta og sterk-
asta 8Önnunin fvrir dæmafáu and-
leysi þessara rithöfunda er þessi:
Þeir hafa yflr höfuð ávalt á boðstól-
nm 8Ömu ritgerðirnar eða fvrirlestr-
ana. “Sam.” flvtur sömu ritgerðirn-
ar ár eftir ár. Og sörnu fyrirlestr-
arnir eru lesnir upp á kyrkjuþing-
unum ár efiir *r, og svo pœntaðir f
“Aldamótum.” Það er að eins brevti
nölnum ritgerðanna eða fyrirlestr-
anna. Þegar þessar endurteknu rit,
gerðir eða fyrirlestrar eru svo ná-
kvæmlega rannsakaðir hver fyrir sig,
þá flnnst hvergi nokkursstaðar nokk-
ur ný hugsun eða ný hugraynd, er
hðfundamlr geti raeð réttu kallað
sfna eigin eign. Alt er tekið að láni,
þótt þess sé eigi getið.
4. Ósanngirnin. Alt, sem höf
undar þessir rita um féiagsmál ís-
lendinga, er mjög ósanngjarnt. Ó-
sanngirni þeirra er eigi þannig varið,
að hfin sé sprottin af óaðgætni eða
þekkingarlevsi. Slík ósanngirni
getur komið fvrir hjá öllnm rithöf
undum, hversu vel sem þeir reyna
að vanda verk sfn. En hjá þessum
rithöfundum virðist ósanngimin vera
föst frumregla, sem aldrei er vikið
frá.
5. Óvildin til íslands heflr, eins
og alkunnugt er, gengið “sem rauð*
ur þráður” gngrram riégerðir þeirra.
í þessum “Aldamótum" erein rit-
gerð eftir séra Jón Bjarnason, um
bindindi. Ritgerð þessa heflr hann
lesið upp í kyrkju sinni, og er hán
þess vegna kölluð prédikun. Rit-
geið þessi heflr auðvitað áður komið
f “Sara.” 1. árg., nr. 9. Séra Jón er
andvígur algerðu vfnbindindi, enda
er ritgerð þessi vörn fyrir hófdrykkj
unni. Um bindindiskenningarnar
kemst hann þannig að orði, að þær
stundum “f staðinn fyrir að styðja að
því, að frelsarinn fái innreið haldið
til hinnar andlegu borgar sinnar hér
á jörðu, kristilegrar kyrkju, beinlínis
hefta komu hans eða, sem er h ð sama,
fitiloka menn frá hinni frelsandi náð
hans.” Þessi vörn séra Jóns fyrir
hófdrykkjunni er alleinkennileg, þar
sem hann er sjálfur meðlimur f Good
Templara félagi. Hófdrykkjumenn
hafa oft og margsinnis tekið alt það
fram, sem stendur í ritgerð þessari.
í “Aldamótum” þessum ern þrjái
ritgerðir eltir séra Friðrik J. Berg
mann, og skal hér farið nokkrum
orðum um hveija þeirra fyrir sig.
1. Fyrirlestur. Séra Friðrik las
npp fyrirlestur þennan á seinasta
kyrkjuþingi. Mikill hluti hans er
tekinn úr skáldsögu eftir pólskan
höfund, Henryk Sienkiewics að nafni.
Sagan heitir Qvo vadis? (Hvert fet
þú ?). Það, sem séra Friðrik hefir
tekið að láni hji þessum pólska rit
höfundi, er flest alt injög gott. Hinn
hluti fyrirlestursinser um kyrkjumá)
fslendinga. Þar er alveg sama efni
og orð og í fyrri fyrirlestrum séra
Friðriks, endurtekning á þvf, sem
hann heflr áður ritað í “Sameining-
unni” og “Aldainótum.”
Á bls. ö7 fræðir séra Fi iðrik ís-
lenzka sagnfræðinga á þvf, að Sturl
ongaöldin hafi verið “baráttuöld
hinna krist legu og heiðinglegu hug-
mynda” á íslandi. En það var vissu
lega verzleg völd, sem höfðingjarnir
á Sturlungaöldinni börðust um.
Á bls. 52.—53. ritar séra Friðrik
um messuföllin f kyikjum á íslandi
árið 1896. Messuföllin eru því mið-
ur sorglega mörg. I einni kyrkjn
var að eins messað 6 sinnum á Arinn
Prestur sá. er þjónadi þessari kyrkju,
var að sögn gamall og lasburða.
Hann þjónaði að eins einni kyrkju,
svo söfnuður hans fékk 6 messur á
irinu Þessu breytir séra Fiiðrik.
Ilann latur prest þennan þjóna
“þrcmur söfnuðum og messa tvisvar
í hverri kyrkju ” Réttara hefði ver
ið fyrir séra Friðrik að segja hér satt
frá. Hann minnist og á kyrkjurækn-
ina f kyrkjufélaginu. En hann
gleymir að geta þess, að sumir s<5fn-
uðir kyrkjufélagsins hafa oft eigi
fengið nema tværeða þrjir guðsþj in-
ustur á ári. Og í einni kyrkju kyrkju-
f'i'.lagsins varð messulall í fimtn ár,
eftir því sem foiseta ky» kjufélagsins
sagðist frá í “Sam.” 1898.
Eins og kunnngt er, les séra Frið
rik upp prédikanir sínar í kyrkjunni
a< blöðum orði til orðs. Um þessa
sína eigin prédikunaraðferð kemst
hann þann’g að orði: “Það hefli
verið rýnt niður í eldgamlarskræður
fir dökkleitum grána og kolmórauðti
bleki, svo þétt skiif'aðar, að orðið
hefur að halda þeim fast upp að
augunum á prédikunarstólnum, og
lesturinn samt sem áður gengið
nauðailla. Og þessa skrípamynd
hafa menn verið svo djarflr að kalla
prédikun.” Þessa sfna eigin prédik-
unaraðferð kallar hann og “syndsam-
legan prédikunarmáta.” Hér er séra
Fn'ðrik heldur harðorður við sj ilfan
sig. Ijestur hans er í berra meðal-
lagi. En þar sem hann telur sína
eigin prédikunaraðferð “ski fpamynd”
og “syndsamlegan prédikunarmáta,”
hvers vegna leggur hann þá ekki frá
sér “eldgðmlu skræðurnar úr dökk
leitum gr .na og kolmðrauðu bleki?”
Á bls. 58. minnist séra Friðrik á
kyrkjufélagið, og segir, “að það séu
að minnsta kosti tveira þriðju hlutai
Vestur-íslendinga, “sem algerlega
hafa tapast f kyrkjulegu tilliti.” Þcssi
tala er sjdfsagt heldur of lág en o''
h >. En hann gleymir að geta þess,
að þetta hörrnulega “ástand” er mest
að kenna formönnum kyrkjufélags-
ins.
2. Tíðareglur kyrkju vorrar.
Ritgerð þessi er um “guðsþjónustu-
fortn” eða tíðareglur kyrkju vorrar.
Ýudslegt er satt f ritgerð þessari.
Ef til viíl veiða saint eigi allir sam-
mála um það, að taka aftur upp
“grallarasönginn gamla,” sem höf-
undurinn telur “fegurst og göfugast
gnðsþjónustuform” f kyrkjunni.
Á bls. 110. ritar séra Friðrik rnn
Kollektnrnar(bænirnar á nndan pistli
hvern helgidag). Þar kemur hann
á bls. 112. frarn með ósannan áburð
á Pétur biskup Pétursson.
3. Smágreinar. Þriðja ritgerð
séra Friðriks f “Aldamótum” er safn
af smágreinum um íslenzkar bækur.
Sumar greinar þessar virðast vera
lagaðar eftir ritdómum, sem áður
hafa birzt um bækur þessar f blöðum
á íslandi. Lengstar eru greinarnar
um “Biblíuljóð” II. og “Grettisljóð.”
Þar styður höfundurinn sig við rit-
dó.ua Gnðmundar Friðjé.nssonar og
fleiri manna um bækur þessar. All-
ar hinar greinarnar eru stuttar og
“óme: kilegar.”
Um kvæði Einars Benediktssonar
kemst hann þannig að orði: “Ileit
föðurlandsást er aðaleinkennið á
kvæðum þessum, en hlin er blandin
svo beisku Dinahatri, að hfin verður
fvrir það hálfljót á svipinn.” Skyldi
þá föðurlandsóvild séra Friðriks vera
fallagri á svipinn, þótt hún sé blönd-
uð ást til þessa land-», sem hann liflr í?
í fyrirlestri sínum (bls. 48) kemur
séra Friðrik fram með aðalskoðun
sína á kristindómsmálum íslendinga
með þessum orðum: “Níi í nærii 30
ár eða heilan mannsaldur heflr krist-
indómi þjóðar vorrar, sem engan
veginn var of blómlegur áður, farið
síhnignandi.”
Séra Friðiik getur hér varla stt,
við það, að kristindómi Vestur ís-
lendinga fari síhriignandi, svo að
“tveir þriðju hlutar” þeirra “hafi
algerlega tapast i kyrkjulegu tilliti.”
Því þess ber að gæta, að fyrir 30 ái-
um var enginn íslenzkur öfnuður
til hér fyrir ve-tan haf. Skoðun hans
hlýtur að vera þessi, að “kristindóm
inum hati farið síhnignandi” á ís
landi “nú í nærri 30 ár.” En þetta
bcr vott um algeit þekkingarlevsi
eða skilningsleysi á kyrkjnsögu fs-
lands á þessari öld. Enda tilfærir
hann engar Astæður eða sannanir
lyrir þessari skoðun sinni.
í ritgerðinni: “Kyrkjan á ís-
landi” (“Aldamót” 1. árg.) er stutt
lega gerð grein fyrir trúarstefnunum
á íslandi á þessari ðld. Þar er kom-
ist þannig að orði:
“TTm síðustu aldsmót fékk ídand
nýja sálmabók. sem í fyrstu var köll'ið
Messusöngsbók. Áður hafði G'allar
ínn varid aðalsálmabók íslands um
irær aldir. MessusönKsbókin “inn-
leiddi” skynsemistrú fyrri ald»r á ís-
landi. Magnús Stephensen i Viðey. að
slHtitnint'8inadur þeirrar trúarstefnu á
íslandi. var ou aðalmaðurinn við útuáfi,
þessarar sálmabókar. Sálmar hennai
voru umsteyptirí móti sky iseiriistrúar-
mnar. Þeir sálmar. sem að efninu til
komti í bátta við skynsemistrúna. vom
ortir upp aftur. Hvorki eldri né ynuri
sálmaskald im var hlíft. Jafnvel sálm
nra eftir Lúter og Hallgrfm Péturssoii
var breytt. Þessi bók var aðal-sálma
bók íslaiids um lanyan tfma. í sömu
skynsemistrúarstefnu gekk og “Arna-
post lla " þe ar hún kom út. Þessar
tvær bækur voru aðalrit hmnar gðml
skynsemistrúar á íslandi. Þaer hif«
og haft nllinikil áhrif einknm sálniHbók
in. Þó varð skynsemisti úin á fsla'd
»ld ei eins “rnögniid" og anriarsstaða.
a Norðurlöndum. Það var eins og það
dnegi úr þessari vantrúarðldu, þegar
hún kum aðströndnm íslands. Sálmar
Hallirrfins Pétnrssonar höfðu fengiðsvo
uiikið vald .vfir þjóðinni. að aldarnóta-
bókin gat aldi’ei náð fnllu einveldi yfir
sáluiasöng íslands. Og “A-na post'lla”
gat anðvitað eigi algerlega sipt ''Vída-
líns postillu” úr sæti. Þautiig var það
Hallgrfmur Pétursson og Jón Vídalín,
sem vei nduðu ísland fiá þvi, að skvn
semistrúarþokan yrði þar eins svöi t
og annar8staðar á Norðurlöndum. En
|ieir gátu eigi spornað við |>vf, að skyn-
se nistrúin yrði rikjand.i trúarskoðun á
islandi um nokkurn tiraa. Aui'vitað
lýsti þe“si skynsemistrú sér mestideyfð
ogdrunga. sem hvíldi yfir öllu kyrkju-
og trúarlið á íslandi.
E ns og kunnugt er. þá stóð gamla
skynseraÍ8ti úin eigi lengí á Norðurlðnd-
mn. Snenima á þessari öld var húi
brotin þar á bak aftur. Með 19. ölilinii'
vakuaði kristin trú aftur til nýs lifs ov
hratt skyiiseiiiÍHtrúnni úr völdum mn
.'jörvöll Norðnrlðnd. Samhliða þessar
"ýju ti úaröld i, reis upp ný aldn í ríki
skáldskapariiis(romantik) Þess vegna
néldu guðfræðingarnir og skáldin hönd
um saman Þeir hörðust hvermeðöðr-
im fyrir viðreisn hins andlega lifs Með-
«1 Dana má i þcssu efui nefna Öhlen
schlager. Grnndtvig, Ingemann Mynst-
er. Þessi uýja trúaralda barsteinnig
til íslands. Hún kom til landsiiis með
þeim íslendingum. sem höfðu dv«lið i
Kaupmannahöfn og kynnst skáldnm og
guMræðingam Dana. Húnvarþannig
borin fram á ÍaUudi af beatu skáldum
þjóðarinnar. Bjarna Thorarensen og
Jónasi Hallgrimssyni. Sérstaklega kom
hún auðvitað með þeiin mönnum. sem
höfðu stniidið guðfræðisnám við há
skólann í kaupmannrtl.öfn eftir hö
skyn8"mÍ8trú iiii bafði þar verið hrund
ið úr sessi. Meðal þeirra manna iná
séistrtklega nefna guðfræðíngana H-lva
G Thordersen og Pétur Pétursson. Þvi
miður vorit “prédikanir" hins fyrnefiida
eigi gefnnr út fyr en löngu eftir dauða
hans... .Pétur biskup Pétnrsson verður
þvi aðalmaðurinn ( þessum bardtgn
gegn skynsemistrúnni. Hann var fyrst
lengi kennari við prestaskólann i
Reykjavik. Og við þann skóla hefir á-
valt fiá þvl fyrsta verið kend hrein ev-
angelisk-lútersk trú. Seinna varð hann
bisk'ip yfir íslatidi. Hann er lærðasti
og afkastamesti allra islenzkra guðfræð-
inga á þessari öld. Húslestrabækur
hans hafa haft mjög mikil áhrif. Þegar
‘Pérurs préd kanir" komn út. þá munn
nálega allir þeir, sem iðor lásu “Árna-
postillu” hrtfa hætt vic hana. Smátt og
smátt hvarf “Arna postilla” algerlega
úr sögunni. “Péturs po-itilla” kom f
hennar stað og varð ávalt vinsælli og
vinsælli, eftir því sem lengur leið. Árið
1889 var “Hú-ip »8tilla” Hnlga hiskups
getín út Báðar þessar 'postillur” eru
-mnnkrist legar I anda.........
Undireins og dr. Pétur Pétursson
var orðinn biskup gekkst hann fyrir því
að útvega íslrtndi nýja sálmahók ...
Þótt margt inegi finna að þessari sálma-
bók, þá var húu þó ntörmikil frnmfði frd
þcitemdður tnr, Skynseiiiistrúarsálm •
mn var burt rýint. Og |»eir sálmar. sem
i trúarleg'i tilhti höfðu verið afbakaðir.
voru aftur færðir nær sfnum '‘forna
búningi og orðatiltækjiun.” Með þess-
*ri bók er skyriseniistiúnni hrundið
b"rt úr sálmasöug þjóðarinnar.......
A seinustu embæltisártim Póturs bisk-
iips fékk íslenzka kyrkjan þá aálmnbók
sem fyll lega samsvarar trúarlifi 19 ald-
arinnar. Það er sálmabokin 1883.....”
í sambandi við þet.ta má benda á
"Kyrkjutíðindi fyrir fsiand” 1378 til
l880. El'tir þeinl fyrirmynd var
“Sameinin)fin” sett á fót. Einnip
iná benda á “Ársrit presta f Þórsnes-
þin^i.” Eftir þeirri lyrirmynd var
“Aldamðtum” komið á fót.
Síðan ritgferðin: “Ky kjan á ís-
landi” kom út 1831, hefir á marffan
hátt lifnað ytir kyrkju ogtrúarlífinu
á fslandi.
Þar hafa komið út kyrkjnle? tfma-
rit, hvort fram aföðni: “Kyrltjn-
blaðið” og “Verði Ijís," nndir rit-
stjórn prestaskólakennaranna séra
Þói halls Bjarnarsonar og séra Jöi s
Helgasonar. Rit hafa verið g’efin út
eftir alkunnan, stranglúterskan trú-
mann, I’elga S 'l. H Mfdánarson. Eng-
inn fslenzknr prestur hér vcstan hafs
virðist hafa verið jafnniikill trúniað-
u" ogf hann, nema séra Páll sál. Þor-
láksson einn.
Sálmabókin 1886 f»rði þjéiðinni
fjölda af nýjum, figrætum sfilmum elt
ir séra Valdimar Bi iem, séra Helg'a
II lfdinai8on ogr fleiri. Séra Valdi-
mar hefir og grefið út “B.blfuljóð”
sín, ágætt verk.
Séra Ólafur Ólafsson hefir haldið
marg'a og tnjög góða fyrirlestra, er
snerta kyrkju- og trúmál á íslandi.
Kyrkjulegir hér-tðsfundir hafa ver-
ið haldnir víðsvegar um alt land, og
virðast þeir hafa haftgóðan árangur.
Prestar á fslandi viiðast. margir
hafa bæði gengið sjilflr ( vfnbindindi
og 8tutt bindindisstarfsemi. Enginn
þeiria mun prédika á móti vínbind
indi, eins og á sér stað hér vestan
hafs.
f Reykjavík hafa á seinni árnm
komizt á sunnudagsskólar og bama-
guðsþjónnstnr. Auk þe-s tvser mess-
ur á hverjum sunnudegi f dómkyrkj-
unni, þar sem áður var aðeins ein.
Ýmislegt fleira mætti nefna, sem
bendir á það, að kyrkju- og trúarlftið
4 fslandi hafi á seinni árum miklu
fremur lifnað við, en því hafi “farið
slhnignandi.” Enda viðurkenna það
allir þeir, sem þekking hafa á þeim
málum og satt vilja segja.
Ef til vill er það Alit séra Friðriks,
að kristindóminum hafl áseiuni Arum
“farið slhnignaiidi” á íslandi vegna
skaðlegra fihrifa héðan að vestan. El
til vill erþaðálit hans.að kyrkjulegu
tlmaritin “Sameiningin” og “A'da-
inót,” hafi haft þau áhrif á íslandi,
að kristindóminum hafl “farið þar
sihnignandi.” Um það mætti auð-
vitað margt setrja, en það mun varla
vera skoðun séra Friðriks.
H. P.
Dr. M. B. Halldorson,
—HENSEL, N. DAK.—
Skrifstofa uppi yfir Minthorn’s
lyfjaMð.
Skáldsagna^erð ojr
skáldsa<i;nabörundar.
Ekki er það neinnm efa O' pið, að
aldrei heflr verið önnur eins sk ld
sagnaöld, og nú er,á hverfandi hveli.
og kveldi nítjándu aldarinnar. Ilj i
mörgum mentuðum þj 'iðum, er skáld-
sagnagerðin á risavöxnu framþrónn-
arstigi, einkum sú hlið hennar, sem
starfsemi og skriffinska getur komizt
að. Eflaust er hin hliðin, sem skfild-
skapur og listfengni hafa helg ið sér
bústaði á, með æðstu einkaréttinduin
listarinnar, f framför og fágun. í
öndngi skfildsagnalistarinnar má ef-
laimt telja Norðmenn og Rússa
fyrsta. Þar næst hverja þjóðina á
fætur annari suður eftir Norðurfilf-
unni. Það fer ekki að leynd. að
Norðnrálfan er móðir hinna fegri
bókmenta,—skáldsk par og listar—
um þessar mundir, eins og hún heflr
verið um fleiri aldir, að undanfiömu.
N'ileíra eru það allir skapaðir hlut
ir, sj anlegir, hngsanlegir og jafnvel
óski.’janlegir. sem notaðir ern fvrir
efni og frfisög i í skáldsögum nú. Þær
fjalla ekki einasta um alt sein að jæssu
lifl lýtur, heldur koma þær með lýs
ingar, skýrslnr og fréttir frá öðruin
heimnm, og öðrum hnðttnm. Þar
að auki flytja þær gmfl og tret.-peki
alla le’ð frá fyrstn verund lifsins, og
fregna og -pá lengst fram I ókonina
tima. H'igsanasvið þeirra og verk
efni nær út yfir öll þekkjanleg endi
mðrk, mannlegs anda. Góðar sögnr
efla líka og stvi kja, örfa, clæða og
knýja andann leng-a og lengra á-
fram út í geyminn, og lyfta hnnum
hærra og hærra.
Það má skifta skfildsagnagerðinni
í tvo aðalflokka. Annar flokkurinn
ern þær sögur, »em búna: eru til urn
eitthvað út í loftið, grui.dvallarlaus-
ar og ó.fikveðnar að efni. Það er oft
og tíðuin auðsæilegt, að höfmidar
þeirra hafa ekki minstu þekkingu fi
þvi efni, sein þeir þykjast vera að
segja frá ( sögugerfl. Þeir liöfundar
seniji sögur iðuglega með þeim eina
tilgangi, að selja þær, og græða fi
þeim, rétt eins og vei ksiiiiðjueigend
ur. Ef þeir hafa svo lítinn snefil af
skrffin-ku, þá eru þeir hárvissir að
fá starfa sinn niarglio gaðan. Þeir
vita það, og hrgnýta séráýt asta
hátt, að tillinningarnar hafa meiri
völd hjiall flestuin, en skynsemin.
Höfiindmn þessum nægir þesgvegns
að hrúga sainan stóryiðmn og gifur-
rnælgi, utan um hryðjuverá og stór-
glæpi. Jafn vel ýnnYegt umtalsefni,
sem I sj'dfu sér er stórum siðspillandi,
er tálbeita fyrir suina lesendur. .Vlörg
um lesanda er svo varið, að hann er
harðánægður, ef hðfundurinn getur
haft allar tilflnningar hans í alspenn-
ingi, á meðan hann er að lesa söguna.
Það gildir einu uni hvaðefniðer, eða
hvort það er nokkuð eða ekki neitt,
og þó ekkert standi á bsk við það
nema bl »bert þekkingarleysi,og græn
golandi skilningsleysi, á öllu sem
nm er talað.
f svona lagaðri sk'ildsagnageið er
oft og tíðast fiilgin auðuga-ta gull
náma. Og höfundarnir eða útgef-
endur geta líka rétt blaðamönnmn og
allra handa útsendurum álitlegasjóði.
Og svo dynar loflð og skjallið hvl-
vetna um söguna, og hún er keypt
eins og nauðsynjavara.
Hin sðgngerðin er sú. að höfundar
þeirra ráðast á gamlar og skað'egar
villur og venjnr, sein að einhverju
leyti stendur fjöldanura fyrlr þiifuni,
andlega eða verkle a. Eða þeir
sýna eitthvað, sem aflaga fer hii ein
staklingunum eða fjöldanuin. Elleg-
ar þeir koina fraffi á sj ínarsviðið ineð
nýja siði, nýjar stefnur, sem æskilegt
er fyrir fjðldann að kynnast og
breyta eítir. Þessi skáldsagnagerð
er mikln minni og ótfðari. Hún er
svo vandasð.n, bæði verklega ogand-
lega, að hún er ekki meðfæri annara
manna, en þeirra, sem haf'a mikla
lífsþekkingu, heilbrigðar og þ-o-kað
ar skoðanir, oganðugarogfjölbreytt
ar hugsjónir: f byrjuninni þvkir
lesendunum þessar sögur leiðilegar
og ólesandi, oft og tíðum, af þvi þeir
geta ekki ( fljótu bragði gert sér
grein f\rir, hvað höfundurinn er að
fara nieð, eða hvað hann meinarmeð
sögunm. Þær sögur koma líka oft
ómjúkt við hngsnnarhátt einstak-
lingsins og fjöldans, sem lesarinn
getur alitið alveg óverðski'ldað, og
fiamhleypni n«st, á meðan hann
hetir »kki skiiid eð* áttoð sig á kenn-
ingu höfnndarins. Það getur þvi
verið efur eðlileg ástæða hji lesaran-
uin, að fleygja, sögnnni, og dæmn
hana vitlausa, leiðinlega ogóiesandi.
öfund.ir, sem þesskyns sögur skiifn,
fara líka iðuglega út á þær þirni
brautir röksemdanna, að lesrtiinn
verðurað leggja meira ntbygli, skiln-
inK og yfirvegun i sölurnar, en ef
hann ræri að lesa trðllasögu eða ræn-
ingjasögu. Það er ekki mögulegtað
neita því, að fyrirhðfn, erflðleika og
Areynslu heflr það i ffir með sér, að
klöngrast aftur og fram uin náreiti
mannfielsisins og gðf'ugra Iffsskoðana
sem nndangengrar kynslóðlr hafa
varpað fyrir lorð í gleymskuhaflð,
eða lif'andi grafið og sungið yflr, í
yztu skúmaskotuiu og hýbýlum
hiæsni og fo dóma, eður þekkingar-
leysis <>g illvana sfns tíma. Það er
því ofboð skiljanlegt, að höfundar,
sem þessar brautir fara, hafl minni
hlutann af samtímisniönnum með sér,
ei da bafa niöignm af þessum höf-
iindurn verið gefnir steinar fyrir
biauðjbyrjun oglangoftast alla sína
lífstíð. Meiri hlutann af heimsfiæg
um 8káldsagnahöfandum heflr ekki
verið litið A, af samtfmismðnnum
þeirra, fyrri en fjórar til sex sðgur
haf'a verið kotnnar út. 0g margir af
þeim hafa enga viðnikenningu hlotid
á meðan þeir lifðu. Það heflr jifn-
vel þótt ganga glæpi næst, hafl ein-
hver samtímis blaðamaðnr, eða rit-
stjni. þótzt sjá skálJgáfuvott hjá
höfundinmn, og lagt honnm liðsvrði.
F.vrir þessn er hægt að sýna mörg
dæmi, hvenær sem verka t vill. Eft-
irfarandi I ynslóð, eða kynslóðir hafa
síðan tekið þessa hötnnda til vflrveg-
unar og álita, og ekki einasta vi nr-
kent þá sem góða sðguhðfunda, held-
iir líka hafið þá upp til skýjannasem
listamenn.
Menn fundn að kenningar þeirra
og hugsanir stóðn A föstum fótnm,
voru I sainræmi rið mannltflð melra
eða minna Ma.gur sagnahöfundur,
■»em var amnknnarvert fórnardýr
samtfðar sinnar, hefir samt haflð þjóð
sina og bókmentir hennar npp i önd-
ugissess bóknienta og frægðar, á
meðal annnra þj iða. Og stundum
hafa aðrar I j iðir orðið fyrri til, en
þj.ið sagnahöfundarins, að sj > skáld-
gáf'n hans og Ifstfengni. Þannig hafa
maigir sagnahöfiindar, sem skamm-
aðir vorn A bak og bij.ist, hæddir og
einkisvii tir, sveltir og sfirpindir f lif-
anda lífl, haflð þjiið sína ogbikment-
i' til franifc og frægðar, henni sj.álfri
óafvitandi. Aðrar þj iðir þnrftu a«
lesa og skilja fyrir liana,—og þ gat
bún anðvitað séð og skilið, seint og
uin síðir.
Það er I rann og veru mjög skilj-
anlegt, að samtlðin skilur ekki skfild-
sagnahöfunda sina. Hvert tfmabil
út af fyrir sig hefir sfnar sérkenni-
legn skoðanir, siði og venjnr. Hún
hefir hlotið sína andlegn þekkingn
og skoðanir f arf frfi hinnm fyrri
kynslóðum. Alt það andlega og
b.ikmentalega blómgiesi, S' m skáld
og listamcnn hafa erj ð fyrir og sáð
til, þarf lengri eða skemri tíma til að
þróast og breiðast út. Skilningnrinn
þarf sinn tíma til að ski'ja, og þá
skilið er, þarf eftlrbreytnin sinnttma
til að Iðgleiða smekkinn og tlzkuna,
með öliu sinu fAganarblómskrúðl,
inn A akurlendi þjóéarandans. Bók-
mentaskilningur og fagnrfræðis-
smekkur er A stöðugri breytiþróua
innst og dýpst f anda þjóðanna, alla
jafna, en þarf samt tiltðlulega lang-
au tima, til að ná tizkusessi og hefð-
festu. Allar þjóðir, og hver einstðk
allt til lægst standandi einstaklings
hennar, er slhfiðar Ahrifum undanfar-
ins ttrna, skilningslega, siðferðislega
og tizkulega. Það sem feðrunum og
mæðrunum, öfunum og ömmunum
þótti fegurst og tilkomumest, tignuftt
og tilbáðu f bókmentalegu tilliti, þrí
eru börnin háð, að meiru eða mlnna
leyti. Það er arfur, sem þau geta
ekki að öllu leyti losað sig rið.
Á þessu og hinu tfmabilinu hafla
koinið, og koma enn þá.skáld ogand-
legir atgjöi vismenn fram A sjónar-
sviðið. sem bera andlegan ægishjálm
yflr su u þvi umliðna og áður þekta.
Þessir menn koma ætlð fram hjá
hverri einustu þjóð heimsins. Þeir
sjá lengra en samrIðamcnn þeirra sjá.
Þeir sjá meiraaf þvl góða,—meiraaf
þv( sanna, —og meira af þvf fagra,
sem mannlífinu er kett í sj ilfsvald aé
nota og breyta eftir. Á þessum fietr-
andi grundvelli bygsrja þeir kenn*
iugar efuar, og maonlifMM baMandi