Heimskringla - 27.02.1902, Blaðsíða 2

Heimskringla - 27.02.1902, Blaðsíða 2
HEIMSKBIROLA 27. FEBRÚAR 1902. Beimskringla. PUBÍ.ISHBD BT The Qeimskringla News A Pablishing Go. Verð blaðsins f Can&da og Bandar $1.50 nm árið (fyrir fram borgað). Sent til íslands (fyrir fram borgað af kaupend- um bUðsins hér) $1.00, Peningar sendist í P. 0 Money O.-der Registered Letter nða Express Mouey Order. Bankaáyfsanir á aðra banka en i Winnipeg að eins teknar með affðllum. B. 1<. Balílwlnaon, Kdltor & Maoager. Office : 219 McDermot Street. P O. BOX ia»:e. Víubannsmálið. Manitobastjórnin heflr ákveðið að láta fylkisbfia greiða atkvseði um það þann 27. Marz næstkomandi, hvort það sé vilji þeirra að vin- bannslög þau sem samþykt voru af ManitobaÞinginu fyrir 2 árum, skuli verða l&tin n\ lagagildi þann 1. Júní næstkomandi. Lög þessi roru eins og kjósendur mun reka minni til sniðin samkvæmt fyrirskipunum Dominion Alliance félagins, ograun- ar af einum frægasta lögfræðingi í þeim félagsskap. Samningur laga þessara var sérstakt vandaverk vegna þess að mikill ett lék & þr i, hvort fylkið hefði stjómar skrálegt leyfl eða vald til að banna Jvínverzl- un og hve langt það mætti fara f þá átt. Conservatfvaflokkurinn hafði lofað kjósendum fylkisins því að semja lög, sem gengju c.ns langt f bann áttina og vald fylkisins leyfði, því að ganga, og það lotorð efndi flokkurinn með þvf að hafa vfnbans lögin samþykt af alþingi — í einu hljóði svo til þesa að f& fullvissu um það, hvort fylkið hefði rétt til að semja slfk lög, þ& var leitað álits hæsta réttar í Manitoba um þetta' og dómurinn var, að fylkið hefði ekki vald til að semja slík lög. Svo var m&linu skotið fyrir æðsta dómstól Bretaveldis í Englandi og með þeim afleiðingum, að fylkinu var dæmdur réttuiinn, eða valdið til þess að semja slík lög. Þegar hér var kom ið, varð það að sj&lfsögðu hlutverk stjórnarinnar annaðhvort að l&ta lög- in komast í framkvæmd og sjá um að þeim yrði framfylgt, eða að gera fylkisbfium ljósa grein fyrir því, hvers vegna híin gerði þetta ekki. Stjórnin—eftir mjög n&kvæma yflr- vegun—ftkvað að viðhafa síðari að- ferðina, og samkvæmt því hélt dóms málastjóri Campbell ræðu um það m&l f þinginu í síðustu viku, um leið og hann lagði “Referendum“ lagafrumvarpið fyrir þingið. Meðal þeirra' ástæðna, sem hann gaf fyrir því aðleggja m&iið enn undir at- kvæði tylkisbúa til fullnaðar úr- skurðar, yoru meðal annars þessar: að lögin—vegna þess takmarkaða valds, sem fylkið heflr, væiu svo úr garði geið, að þau bönnuðu ekki tilbúning víns í fylkinueða innflutn- ing vfns í fylkið, og að þau fyrir þ& sök væru óframkvæmanleg. Þetta væri sérstaklega að kenna 119. gr. laganna, sem berlega tekur það fram að lögin séu ekki ættuð til þess að hafa nein áhrif & vfnverzlun, sem eigi sér stað milli manna í fylkinu og þeirra, sem eru í öðrum fylkjum, eða öðrum löndura, og sama grein tekur það fram, að allar aðrar grein- ar laganna skuli skildar með hlið- sjón af þessum ákvæðum 119. grein- arinnar. Að þar sem fylkið hefði ekki rétt til að banna tilbúning víns í fylkinu eða innfiutning þess í fylk- ið, þ& væri litil von til þess að stjórn in gæti takmarkað nautn þess að nokkrum mun, Að fylkið tapaði um $30,000 á &ri með þvt að afnema Böluleyfln, og jafna upphæð eða meira í lögsóknir mótí þeim sem brytu lögin. Að þessi kostnaður væri beint tap fyrir fylkissjóðinn, &n þess að f& nokkuð í aðra hönd, og &n þess að geta framfylgt vínbanninu í fylkinu, svo að lögin yrðu sama sem dauður bókstafur. Þrátt fyrir öll útgjöldin og tekjumismuninn. Undir þessum kringumstæðum álít- ur stjórnin rétt að leggja það undir endilegan {úrskuið fylkisbúa, hvort þeir vilja ekki hafa lögin eins og þau nú eru með þessum göilum. Enn heflr stjómin þá ástæðu fyrir þessari stefnu sinni, að ekki sé eða hafi ver- ið sýnt að helmingur fylkisbúa sé meðmæltur vínbannslögunum eða sé viljugur að beygja sig undir þau. En það sé nauðsynlegt að hafa mik- inn part af fylkisbúum meðmæltan lögunum til þess að nokkur trygging sé fyrir þvi, að þeim verði framfylgt. Þau tvenn atkvseði, sem tekin hafa verið um vínbann innan fylkis- ins, hafa leitt það I ljós, að sem næst 14 af hverju 100 kjósenda eru með- mæltir banni. En hvar eru hinir 86 af 100, sem enn þá hafa ekki látið tii sín Jheyra? Ef þeir eru allir & móti banni, eða takmörkun á vfn- verzlun, þ& er óhugsandi að mögu- legt verði að framfylgja lögunum. Þess vegna er stjórninni ant um að allir æm atkvæði eiga, greiði at- kvæði nú við þessa kosningu þann 27. Marz næstkomandi, svo að hægt verði að sjá vilja kjósendanna, og sérstaklega er það æskilegt að allir bindindismenn fylki nú liði sínu drengilega, til þess að sýna afl sitt og vilja í þessu m&li. Stjórnin býð- ur þeim góða kosti —betri miklu en Ross, stjórnarformaður ,í Ontario, býður fólki sínu þar, og er hann þó strangur bindindismaður og heflr verið það mestan hluta æfl sinnar. Það sem fylkisstjórnin heimtar til þess að iög þessi geti komist í framkvæmd er: 1. Að 45 af 100 hverju af kjós- endum greiði atkvæði með lög- unum, eða 2. að minsta kosti 60 kjós endur af hverjum 100 greiði atkvæði, og að 60 per csnt af þeim, sem þannig greiða atkv. með lögunum, eða 3. Ef minna en 60 af hverju 100 kjósenda greiða atkv., þ& séu að minsta kosti 62| per cent af greiddum atkvæðum, með lög- unutu. Þessi ákvæði eru svo frjáls, að samkvæmt tölulið 2. þarf að eios lít- ið meira er. 1 allra kjósenda til afl greiða atkv. með lög. til þess þau nái gildi. 0g bindindismönnum er sannarlega ekki minna ætlandi en að sýna það við atkyæðagreiðsluna að rúmur þriðjungur allra kjósenda í fylkinusé m&lstað þeirra vinveitt- ur, því það yitum vér með vissu að æðimargir vlnneytendur ætla að greiða atkv. meðlögunnm, og það styrkir afi bindindismanna. Enn fremur heflr stjórnin gert r&ðstafanir til þess, að auk þeirra, sem nú eru & sveitaskrám fylkisins, þá geti og allir aðrir lögaldra menn, sem verið hafa eitt &r í fylkinu einn- ig greitt atkvæði, ef þeir gefa sig fram við kosningaborðið á kjördegi. Til þess að skýra þetta enn bet- ur, skal þess getið, að undir tölulið 1 heimtar stjdrnin 45 af hverju 100 kjósenda með lögunum til þess þau nái gildi. Undir tölulið 2 heimtar hún 36 af hverjum 100 kjósendum með Iögunum. og undir tölulið 3. heimtar hún3l£ af hverju 100 kjós- enda með lögunum, til þess þau nái gildi. Oss fln8t að þetta vera sann gjarnt og mjög frjálslega breytt við bindindismenn, þar sem þeim er gefið að koma lögunum í gildi með jví að sýna að 1 /3 allra kjósenda sé málstað þeirra vinveittur. Og ann- að hvort er, að þeir hafa ekki það fylgi, er þeir kveðast hafa, eða að æir mega vel una við þessi ákvæði og vænta sigurs. Sú ákæra, að vín- salar muni múta bindindismönnum til að svíkja m&lefni sitt, nær að vorri hyggju engri &tt. Það væri sannarlega lélegur bindindismaður, sem þannig væri innrættur, og vér ætlum engan sannan félagslim svo fyrirlitlegan. Mr. Campbell tók það fram í ræðu sinni, að ef atkyæðagreiðslan feldi vinbannslögin, ;þ& ætlaði stjórn- in tafarlaust að kveðja til fundar með leiðtogum bindindism&lsins og leita ráða þeirra og samkomulags um það & hvern hátt megi takmarka nautn og verzlun víns í fylkinu, hvort heldur á þann h&tt, sem nú & sér stað í North Carolina, í Gothem- borg eða & Rússlandi. Þeir eru ekki svo fáir af bindindismanna-flokkn- um, sem eru óánægðir yflr þvf, að lögin skuli ekki vera l&tin koma í framkvæmd &n þess að leggja það undir úrskurð fölksins. En þó eru aðrir g&faðir og mentaðir menn úr þeirra flokki, sem kjósa atkvæða- greiðsluna. Þeir viðurkenna að at- kvæðin, sem &ður voru tekin, voru ‘ um algert jvínbann. En lögin sem nú skal greitt um, fara ekki fram & slíkt bann og geta það ekki, af þvi að fylkið heflr ekki rétt til að lög- leiða það. En lögin taka af alt vfn- söluleyfl & hótelum og banna vfn- veitingar (treating). En þetta er svo fr&skilið hinu sanna vfnbanni, sem var í huga manna, þegar þeir fyrrum greiddu atkvæði, að engin vissa er fyrir þvf að þossi lög séu fylkisbúum geðfeld. Á hinn bóg- inn má Conservatívastjórnin eiga það, að hún heflr gettð bindindis- mönnum endilegan úrsknrð æðsta dómstóls rfkisins um það, hvert vald fylkið heflr til að banna vfnverzlun, og er það í fyrsta sinni, sem nokkur stjórn í öllu hinu brezka veldi hefir gert svo mikið fyrir bindindismál- efnið. Þess vegna lítur p>að illa út af þeim að hafa samtök til þess að greiða ekki atkvæði með sfnu eigin málefni, eins og Dominion Alliance heflr ályktað að gera, og það því fremur, sem ekki er beðið um meira en jj allra atkvæða með lögunum til þess þau gangi í gildi. Slfkt væri að svíkja sjálfa sig vfsvitandi og það ættí bindindisflokkurinn sann- arlega ekki að gera. Að stjómin búist við þvf að lögin n&i gíldi, m& meðal annars dæma af því, að hún gerir ekki ráð fyrir nokkru fé fyrir vfnsöluleyfl f inntekta áætlun sinni fyrir yflrstandandi ár. Stjórnarrógur Lögb. Þær halda áfram rógburðar- greinamar í Löglærgi. í sfðasta blaði flytur það lesendum sfnum 3 d&lka af tilhæfulausasta f»vætt- ingi og rógburði um Roblinstj. Hkr, ætlar f fáum orðum að fletta ofan af þessum staðlausu ósann- indum enn þ& einu sinni, þótt mörgum sinnum sé búið að þvf &ð- ur. Atriðin eru Þessi: 1. Eyðslusemi Norquay stjórn- arinnar. 2. Að Greenwaystj. hafi komið fj&rmálum fylkisins í gott lag 3. Að Greenwaystj, hafi brotið járnbr.einokunina á bak aftur, 4. Að Greenwaystj. hafi fengið Northem Pabific til að byggja brautir um fylkið, 5. Réttarbót Greenwaystjórnar- innar f skólamálinu. 6. Að samningar við MeKen'zie og Mann háfi verið hagfeldir. 7. Að fjármálin hafi komist f gott lag undir Greenwaystj. 8. Að Roblinstj, hafi svikið lof- orð sfn. 9. Að Roblinstj. ætli að ganga til kosninga, 10. Um skuldabréf Norðvestur- jámbrautarinnar. 11. Um eyðslu á andvirði seldra landa. Til svars er: 1. Greeway og fylgifiskar hans úthrópuðu Norquay stjórnina fyrir eyðslusemi, og sviku sig inn & fólk- ið með f>vf. Þ& Jieir vora komnir til valda gáfu þeir út skýrslur um skuldir Norquway stjómarinnar. og létu standa f þeim $315,000 skuld. En svo þeg ar hin konunglega yfirskoðunar nefnd, er consevatfva stjórnin skip- aði til að endursk oða skýrs Inna, var hún rammvitlaus, og spurði nefndin reiknings endurskoðara, ívemig & því stæði að hann hefði skrifað undir þessa skýrslu fyrir Greeuwaystj., svar- aði hann, að sér hefði verið sagt að skýrslan væri rétt, og hefði hann verið beðinn að staðfesta hana með nafni sfnu; og f>ó sér hefði þótt J>að kynlegt að mega ekki yfirfara téða skýrslu, f>á hefði hannsett nafn sitt undirhana, sem hann s&r-iðraðist eftir. Þá kom f>að fram við endur- skoðunina, að Norquay stjómin hafði að eins skúldað$25,000 ístainð fyrir 315,000. En f>ó era allar líkur til að Greenwaystj. hafi feDgið f>essi $25,000 borguð ofan að $4,0u0 með tryggjngum sem fyrir þeim stóðu. Samanber J>& f>essi 4,000 við sjóðþurð Greenwaystj. er nam $248,136,40. 2. Að Greenwaystj. hafi komið fjármálum fylkisins f gott lag eru jafn ósvffnar lygar, og að segja að að sólin sé svört. Sjóðþurð Green- waystj. eftir 12 ára stjóm var eins allir vita $248,136,40. Og f>ar að auki eyddi Greenwaystj. 2 og halfri million & tfmamlinu sem stjómar- kosnaði, en slfkar tðlur ná engri átt, og sýnir áþreyfanlega að stjórnin hefir farið ekki einungis eyslusam- lega með féð heldur óráðvandlega lfka. Þetta kallar Lögb. að koma fjármálunum f gott lag!! Þó það sé eftir f>ess geði og hugsunarhætti, f>& er f>að ekki eftir vilja almenn- ings. 3. Að Greenwaystj. hafi brotið j&mbrauta einokun & bak aftur. I öfugum skilningi er þetta nær sanni, Norquaystj. var búin að láta byggja Rauðárdalsbrautina f>& Greenwaystj. tók við, og var braut- in eign fylkisins. En Greenway- stjórnin br/tur f>að þarfaverk & bak aftur og selur brautina með öllu til Northera Pacific járnbr.fél- f Bandarfkjunum, að eins með því skilyrði, að félagið færði flutnings- gjöld ofan fyrir þáverandi flutn- ingsgjöld C, P. R, fél., en áskildi fylkinu engan rétt til að ráða flutn- ingsgjöldunum. Þetta var allur búhnikkurinn,—Þegar Greenway- stj. eyðilagði eignarrétt fylkisins á járnbrautum fyrirsfna tfð. Lögb. má grohbaaf þvf, að Greenwaystj. braut fylkiseign járnbrauta á bak aftur, ef þvf finst það vera flokki sfnum til heiðurs. 4. Greenwaystj. fékk Northern Pacific fél. með ofan nefndnm skil- málum, að taka við Rauðárdals- brautinni og byggja kvíslar í sam- bandi við hana í fylkínu, og gaf fö- laginu fyrir þær sérstök hlunnindi bæði í peningum og öðru verðmæti 5. Um réttarbót skólalaga Greenwaystj. ætti Lögberg aðtala sem fæst. Lögin f sjalfu sér voru nauðsynleg, en Greenwaystjórnin kunni aldrei að meðhöndla þau, svoþauurðu til ásteytingar og deilu og er enn óséð, að um þau sé úttal- að. Umbætumar, er stjómin f>ótt- ist reka á smiðshöggið með, að hver sá þjóðflokkur, er ætti 25 börn á skóla, mætti hafa sinn kenn ara. er óuppfylt enn. Það er ot mikið veiðimatarbragð af svoddan lagabótum, þótt Lögb. J>yki seyðið sætt úr slíkum löggjöfum. 6. Samningur Greenwaystjóm- arinnar við McKenzie & Mann vora svo hagfeldir, að stjórnin gaf f>eim heilmfkið af löndum _og gekk f ábyrgð fyrir [>á, f>að er hún gaf f>eim $8,000 á míluna, án þess að áskilja fylkinu nokkur réttindi um að ráða flutningsgjöklum eða öðru. 7. Að fjáraiálin hafi komist f gott lag hjá Greenway er þetta áð- ur fráskýrða, að hún jók árlega skuldir fylkisins, og var í $248, 136,40 sjóðþ.er hún féllOg hafðilfka aukið skuldabyrði fylkisins um 2| millíón, og eytt og sóað þvf fé í sjálfa sig og fylgifiska sfna. Þetta “góða lag“, sem blaðið er að hrópa upp með, er líklega þetta nokk- ura þúsunda til 1 ag, sem það fékk frá Greenwaystjóminni ? 8. Að Conservatfvastjórnin hafi svikið loforðsfn, eru ósannindi,Auð vitað getur engin stjóm starfað al- veg upp & hársbreidd við hugsar- h&tt hvers einstaklings—ekki sízt ef hann er bæði heimtufrekur og illgjam. Ennúverandi stjórn hef- ir nákvæmlega haldið loforð sfn við kjósendur sfna í meginatriðun- um. Hún hefir komið jámbraut- armálunum f hið bezta horf, sem mögulegt var, Hún hefir lækkað flutningsgjöld þar með óútreiknan- lega mikið, Hún hefir gengið eins langt f bindindismálinu, sem lög og vilji almennings leyfir og kemur lfklega vfnsölubanninu á, að }>ví leyti, semafstaða fylkisins f sam bandsrfkinu leyfir. Hún lækkaði laun þingmanna strax og hún kom því við. Hún hefir hafið fylkið upp úrsjóðþurð og fjárkröggum og komið fjárhagsástandinu f betra lag, en hægt var að fmynda sér að nokkur stjóm gæti gert á svo stutt- um tíma. Hún hefir þegar^fengið sambandsstjórnina til að viður- kenna að fylkinu beri vextir af andvirði skólalandanna og ganga að þvf að greiða þá. Hún hefir gert margfalt meira en Greenway- stjómin til að auka álit á fylkinu og efla innflutninga. Hún gerir alt sem í hennar valdi stendur til að stækka fylkið, með mörgu, mörgu fleiru. Engin stjóm hefir gert eins mikið og Roblinstjórnin fyrir Manitobafylki, á jafnstuttum tíma. 9. Að Roblinstj. ætli að ganga til kosninga, er heilaspuni lyga- sjúklingsins.—Stjórnin kom fram með hreinni og sk/rari reikninga en nokkur önnur stjórn hefir gert- Hún dró engar þær skuldir undan á reikningunum, sem þar áttu að vera. Það eru örþrifa ráð rógburð- armanna stjórnarinnar við fólkið. Einn af ráðgjöfunum tók það skýrt fram í ræðu sinni á f>inginu, að kosningar færa ekki fram fyrr en næsta þing væri búið að sitja. 10. Um skuldabréf Norðvestur- braut. er það að segja, að þar kemur fram eitt hið hábornasta!! skamm- arstryk, sem Greenwaystj. gerði. Það félag fékk 787.000 ekrur af landi upphaflega. Á síðugtu ævi- árum Greenwaystj. var ábyrgðin á f>essu landi, að viðbættum rentum, orðinnokknð yfir 1,100,000 dollara, Greenwaystj. hleypur til f>egar hún sér að hún er að veltast úr völdum, og tekur að eins 542,000 ekrur af f>essum 787,000 góðar og gildar fyrir ábyrgðinni og rentun- um, sem komið vará aðra milfón eins og að ofan er s/nt. Þvf gaf Greenwaystj. félaginu 242,000 ekr- ur fyrir að fá að borga alla ábyrgð- ina og renturnar í viðbót.—Œtli hún hafi ekki verið að fá sér dálít- inn bita sjálf út úr 242,000 ekr- um!!------ 11. Um andvirði hinna seldu landa er J>að að segja, að blaðið veit auðsjáanlega ekki um hvað það er að rugla, því ef það * hefði vitað það, hefði það logið alt öðru- vfsi en það gerir, í fyrra voru bú- in til lög, sem ákveða að andvirði landa skuli ganga f fylkissjóð jafn- óðum og þau falli f gjalddaga.— Löndin sem stjórnin selur, era borguð 1 tfu ára uppborgunum. Tímatalið. í Heimskiinglu 30. Jan. þ. &. var aðsend fyrirspurn um það, hvoi t rétt mundi vera tímatalið, f fslenzku almanökunum hér vestra, fyrir yflr standandi &r; og segir höfuudurinn að eftir þeim reglum, sem gefnar séu f Rímbókinni, fyrir að flnna hinar hræranlegu h&tíðir, þ& eigi nú Nfu- viknafasta að byrja sunnudaginn 13. (?)* Jan., p&skar 23. Marz og hvítasunna 11. Maf. Ef höfundurinn á hér við flngra- rfm Jóns biskups Árnasonar, þá er auðsætt að hann hefir ekki kynt sér formálann fyrir þvf sem skyldi, þvf þar stendua svo á bls. 22.....“en túnglkomur og hátíðir ecki leingur en út þetta og eptirkomandi seculum, allt þar til Datum skrifast 1900.... úr þvf kann enginn að rétta sig eptir þeim Aureo Numeto, sem stendur f rfmstocknum. En fingra-rfmið sjálít m& þó brúka leingur með einum at- huga, hvar Tungls-termínið skal fyrst & fingraliðunum niður setjast, og jafnvel um þrjú næstu aecula eptir 1900.” Af þessu er ljóst að höfundur- flngra-rfmsins heflr engar reglur gefið fyrir að finna tunglkomur, eða bátfðir, eftir síðastliðin aldamót, en heflr haft vitneskju um að breyting þyrfti að gera á þvf, til þess að hægt yrði að nota það framvegis. Enu, hann segir menn kunni ekki nærri að geta, hvernig þeir “mekt- ugu potentatar” sem þ& verða rfkj- andi I kirkjunni, muni “eptir tilvísun hinna h&vísu stjörnuspekinga, p&ska- reikningnum niðurskicka,” og segist svo flýta sér frá þessum “leyndar- málum” sem sér séu of há. Þó ég sé nú reyndar hvorki “h&- vís stjör nuspek ingur’ ’, né heldur “mektugur potentat”, er það nú til- gangur minn, með línum þessum, að benda mönnum á orsökina til rugl- ings þess, er á er orðinn. og hag- felda bieyting á flngra-ríminu, fyrir framtfðarnotkun þess. Á fyrstu öldum kristninnar átti sér stað ágreiningur mikill, meðal kirkjumanna, út af þvf atriði, að sumir þeirra vildu halda páska, að dæmi Gyðinga, 14. dag hins fyrsta tungls, (það er, & 14, degi frá því m&ninn var fyrst sýnilegur í skfru veðri, en &r þeirra {byrjaði fyrsta Marz). Aftur vildi meirihlutinn binda p&skahald sitt við sunnudag- * Þetta var prentvillft, og leiðrétti greinftrhöf. hanaog fleira f sfðasta blaði, Ritstj, inn, og kölluðu svo Gyðinga og þeirra fylgjendur “villutrúarmenn”. Til þess að skera úr þrætu þess- ari, og koma páskahaldi & fastan fót, ko i kirkjuþingið f Nicæa sér saman um, að halda pdska næsta sunnu- dag eftir þd tunglsfyllingu sem annað hvort bœri upp d jafndœg- ur, eða fylgdi nœst eftir þeim. Ef fyllinguna bœri upp á sunnu- dag, skyldu paskar haldnir nœsta sunnudag eftir, til að fyrrast samfagnað við “villutrúarmenn ! ” Þessi samþykt er grundvöllurinn undir bygging hins kirkjulega &rs, enn, þann dag í dag. P&skahald byggist því & þesau þrennu: 1. Sólar&rinu, 2- Vikudeg- inum, 3. Tunglsaldrinum. Að sam- eina þetta þrent, er svo torvelt, vegna hins sfðastnefnda, að p&skarn- ir reika fram og afiur um flmm vikna tímabil. Þegar Aloysius Lilius. sem tal- inn er höfundur hins Gregoríanska tímatals, lagði niður hlaup&rsdag- ana, & hverjum þrem aldamótum af fjórum, stækkaði innskotstímabilið, (Intercalary Period) sem áður var að eins 4 ár, f 400 &r, sem 9íðan er kallað sólaröld nýja stýls; þegar þvf tekin er meðallengd árs nú, verður að taka hana af 400, áðurað eins af 4 árum. Slfku meðaltalsári skakk- ar eðlilega að nokkru frá hinu rétta sólar&ri, ogsá skakki mundi vaxa svo, ef ekki væri aðgert fyr, en við enda sólaraldarinnar, að raskast mundi alt tfmatal. Er því þessum halla jafnað niður & hverja öld, sem hlaupársdegi sleppir, og er það gert á þann h&tt að 1 æ k k a pacta-kerflð um 1 sæti, og er það kallað “Solar Equation.” Þetta skal ég skýra bet- ur sfðar. Að mismunur átti sér stað milli Tunglaldar, (19 &ra) og 235 tungls umferða, sem hún er þó bygð &, var stjörnufræðingum f fornöld kunnugt um, svo sem Kalippos f Alexandrfa, og Hipparchos, frægasta stjörau- fræðing Grikkja. Hann lagði það til að einum degi væri skotið inn, á hverjum 310 ftrum, til þess að lengja tunglöldina um c: 1 kl.stund og 28 mín. sem hún erofstutt f samanburði við umferðatfmann, Þegar nýja tfmatalið var tekið upp,, (1582) var hallinn af þessum mismun orðinn 4 dagar, frft þvf kirkjuþingið f Nicæa var haldið fyrir 1257 &ram, svo að tunglkomur sem almanakið sagði fyrir 10. einhvers mánaðar, átti sér leyndar stað þann 6. Lilius sá því hversu lélegur grundvöllur tnngl- öldið var til að byggja á, þar sem tunglaldirnar g&tu ekkf verið jafn- langar, vegna hlaupáranna, sem ým- ist voru 4, eða 5, f þeim. Hann fann því upp aðferð, til að dreifa þessum áhrifum hlaupáranna, þ. e. pacta kerflð En þar sem fæstir hafa nokkra hugmynd um hvað Þactar eru, verð ég að fara um það nokkr- um orðum. Pacta kerfið er bygt á lengdar misrmun sólarársins, (365 d.) og tunglársins, (354 d.) = 11, “Pactar” eru þvt m e ð a 1 aldur tunglsins & ný&ri hverju, t. d. ef nýtt tungl bæri UPP & ný&rsdag í J&r, yrði það 11 nátta & nýársdag næsta ár, 22 n&fta þar næsta, og 33 = 30 = 3. þar næst, þvf hvenær sem talan yflrstígur 30 er þeim slept, afgangurinn er aldur tunglsigs = Pactar ársius. Á þessu er bygð niðurskipun gyllini- talsins á flngraliðunum, Fjórt- þriðj-i Ell-eft Nft- Átt-a, o. s. frv. Tölu- hlaupið er ávalt 11, ef aftur&bak er talið. Til að jafna þann mismun, & milli tunglaldar og 235 tungls- umferða, er eg fyr mintist &, tekur Lilius það ráð, að h æ k k a pacta- kerfið um 1 tölusæti, & 3. hverjum aldamótum, og þótti eftir ástæðum hentast að byrja & þvi árið 1800, og verður það þvf, sem auðsætt er, á hvarjum f>eim aldamótum, sem deilanleg eru með 3, t. d. 2100, 2400, 2700, o. s. frv. Þetta er kall- að “Lunar Equation”. Þegar þessar Equations hittast & aldamótum, eins og 1800, 2100, valda þær engri röskun frá því sem áður var; sú fyrsta breyting sem orð- ið heflr fr.síðan flngra-rímið var sam- ið, varð því ftrið 1900, og er hún innifalin í því, að 1 þarf að draga frá þeirri pactatölu sem fundin er & ninn gamla hátt. Pactatalan 30 verður þvf 29 &rið 1900; 11 verða að

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.