Heimskringla - 07.01.1904, Blaðsíða 3

HEIMSKRINGLA 7. JANÚAR 1904
við, að eins að nafxiinu, [sé stund-
um óþjóðleg og ófróðleg, og að
hún geti ekki verið til neins gagns
fyrir bókmentirnar. Og það eru
jafnvel sumir af hinum svonefndu
„sagna vinum“ þar eystra, sem
fyrirlíta ættvfsina,—en einkum eru
fað þósumjrþeir menn.er nefnasig
fræðimenn og mentavini,
°g byggja þíl titla sfna á þvf að
þeir hafa um tíma hafst við á em-
hverjum skólanum og sloppið það-
an annaðhvort próflausir. eða þ&
með nöfnunum, fagurfræðingur,
gagnfræðingur eða grasafræðingur
o. s. frv. Auðvitað þekkja slfkir
„frœðimenn“ annaðhvort engin,'
eða að eins örfá atrjði í sögu ætt-
jarðarsinnar, og þeir þekkja naum-
ast helstu meginöfl þau, er styðja
þjóðemi íslendinga og lialda Þvf
við. Og þeir mundu naumast geta
gert sér grein fyrir, að saga og
ættvísi megi með réttu teljast ó-
missandi og ómetanlegir fjársjóð-
ir fyrir bókmentir og þjóðemi
landa sinna. Hér & ekki við, að
svara hinum órökstuddu sleggju-
dómum þeirra, er segja að ættvfsin
sé „að eins lokleysa og engin fræði-
grein1 1‘ )og eru að revna að koma
þeirri skoðun inn hjá fslendingum
„að ættatölur ættu eigi að finnast í
sögulegum bókmentum mentaðra
þjóða“—þvf að engum þeim manni
er les og athugar hin ágætu sögu-
rit íslendinga frá gullöld þeirra og
sér hve áfarmikla þýðingu ættvfsin
hefir fyrir gildi þeirra,—kemur til
hugar að halda þvf fram, að ættvís-
in og ættatöhxrnar sé óþarfar f
sögunni. Ég læt þvf hinum marg-
skiftu skoðunum og órökstuddu
dómum þessara „bókfræðinga og
mentavina nútfmans viðvíkjandi
ættvfsi og ættatölum ósvarað að
þessu sinni, því að égtel slfkt varla
svaravert.
Sem betur fer, em þeir fæstir
sem telja sig til fslenzkra sagna-
vina, og eigi þekkja til ættvfsinnar
eða sem álfta hana ónauðsynlega
fyrir söguna,—þvf að þeir sem ætla
sér að gera fslenzka sagnfræði að
æfistarfi sfnu, hljóta brátt að kom-
ast að raun um, að sagnfræðin er
eigi meira en hálfnumin, þar sem
ættvfsinni er slept, þvf að sagn-
fræðingurinn verðr að minsta kosti
að þekkja alla Jhina Jnæstu ættliði
helstu sögumannanna, ef hann læt-
ur þá ekki koma til sögunnar,
,,eins og skollann úr sauðarleggn-
um“, og án þess að gera grein fyr-
ir þvf hvernig á þeim stondi, þar
sem þeirra er fyrst getið.
En þessi misskilningur íslend
inga og þekkingarleysi, viðvfkj-
andi ættvfsinni og ættartölunum,
og því gagni sem þessi grein sagn-
fræðinnar hefir f sér fólgið, kemur
með fram af þvf, að saga þjóðarinn-
ar er að mestu leyti almenningi
ókunn. Það ex ekki lögð svo mikil
rœkt við hana að kenna hana. að
neinu verulegu gagni, á helstu
mentastofnun landsins, latfnuskól-
anum, —en því sfður á Öðrum skól-
um á íslandi. Enda er ekki enn
þá til nein kenslubók,
i fslands sögu, sem geti komið
að fullum noturn fyrir nem-
endur f sagnfræði. Það er þvf eng
in önnur leið til, fyrir þá er vilja
fá sér dýpri sögulegrar þekkingar,
1) Þessum orðum fer Jón nokkur
Ólafsson nm ættar tölurnar í fcrmála
fyrjr kvæðabók Kristjáns Jónssonar,
off slðan hafa nokkrir miðor mentaðir
raenn, sem nefne. sig , „bókavini látist
fylirja þessu. þó að þeim sé nú óðum
að fækka. sfðan menn fóru að kynnast
Jóni þessum, sem er alþektur slúðrarí
o* þykist (teta dæmt og skrifað um
alla hluti í jörðn og á,—en um sam
ræmi ok réttraæti ritdóma ban« og
annaradóma er óþarft að fara mörg
um orðum, þvl að flestir sem þekkja
hann, munu nú vera hættir að taka
mark á s'úðri hans. En allir ættu að
vita, að hann hefir ekki hið minsta vit
á sögu tslands eða ættfræði.
JÓSAFAT JÓNaSSON
en sú, að þeir leiti sjálfir að gögn- hvort beinlínis eða f gegnum
um þeim, er að þvf beina. En
þau gögn er helzt að finna á vfð og
dreif f ýmsum ritum, sem sum
eru enn óprentuð og því alls eigi
almenningi til nota, því að eins ör-
fáir menn hafa tækifæri til þess
að nota aðalbókasöfn eða skjala
safn Islands, sem geymd eru þar,
1 höfuðstaðnum Reykjavik. Og
söfn þessi eru að eins opin stutta
stund úr degi hverjum—einmitt á
þeim tfma, sem flestlr verða að
nota til annara starfa en sögulegra
athugana, eða bóklesturs.
Eg sný mér þá að aðalefni
máls þess, er ég hafði hugsað mér
að ræða, en það er saga hinnar ís-
lenzku ættvísi í fám orðum, og
gagnsemi ættatalnanna fyrir sögu
°g Þjóðerni fslendinga. Þess er
reyndar ekki að vænta, að saga
hinnar fslenzku ættvísi verði hér
sögð nema að eins í ágripi, því að
það mál er svo umfangsmikið, að
saga þess væri efni f stóra bók,
því að það væri fróðlegt mjög, að
leiða f ljós nöfn og æfisögur allra
þeirra manna, er fengist hafa við
ættartölnr á íslandi, að fornu og
nýjvi, og skýra um leið nákvæm-
lega frá ritum þeim öllum, sem
til ern viðvíkjandi fslenzkum ætt-
um og ættvfsi, (ættartölubókum o.
fl.) En f því efni læt ég mér nú
nægja, að vfsa til hiixs ágæta for-
mála Dr. Jóns Þorkelssonar yngra
(landskjalavarðar) fyrir .íslenzkum
„Ártíðaskrám“, þar sem hann get-
ur hinna helztu manna, er ritað
hafa um ættir á íslandi og telur
mörg af ritum þeirra, bœði prent-
uð og óprentuð.
Orðið æ 11 v f s i (áttvfsi), sem
á sfðari tfmum hefir breyzt hjá
íslendingum f ættfræði, sem
nú er hin algenga mynd orðsins
í daglegu máli á Islandi, l)er nú oft
astlátin tákna ættliðaraði r,þar
sem nöfnum manna er raðað með
tölum, eftir þvf hvernig skyldleika
manna er háttað f ættbálkum þeim
sem verið erað rekja.En þetta er í
raun réttri eigi ættvísi, heldur að
eins ættartala (Attartala) eðaættar-
tölur. En ættvísin (ættfræðin) er
eigi svo kunn almenningi, að lík-
legt væri að orðið æ 11 v í s i sé al-
mennt rétt skilið, að þvf er snertir
merkingu þess. Hin rétta merk-
ing orðsins getur og naumast orðið
skiljanleg þegar menn nota að eins
hina yngri mynd þess (ættfrœði)
en þekkja eigi eldri myndina og
hina réttu (áttvfsi eða ættvfsi), sem
einmitt kemnr vfða fyrir f fornu
bókmáli Islendinga, og sem ég hefi
þvf leyft mér að nota liér. Og hið
forna orð áttvísi, mun upphaflega
til orðin, af þeirri hugmynd hinna
fornu sagnaritara, að þeir töldu ó-
hjákvæmilegt, — til þess að gefa
lesendum sagnarita sinna, ljósa
hugmynd um upphaf sögumanns-
ins, þjóðemi hans og frændur,^—
að skýra frá ætterni hans (áttar-
tölu) þegar í upphafi sögunuar.
Þessi áttavfsun sagnaritaranna hef
ir snemma fengið staðfestu, sem
rétt aðferð og ómissandi, að upp-
hafi sérhverrar sögu, er bvgðist á
sönnum atburðum, sem snertu œfi
einstakra manna. Og orsökin til
þess að þessi aðferð í söguritun
gerðist almenn og mátti ekki
gleymast, var sú, að fjöldi hinna
sögulegu viðburða f lffi einstakling
anna, á rót sfna í sögu foreldra
þeirra eða annara frænda, annað
margar og myrkar krókaleiðir, sem
oft er erfitt fyrir söguritarann að
rata. En ættatölurnar eru ein-
mitt ágætur leiðarvísir á þeim veg-
um. Það sýna bezt ættasögumar
íslenzku, sem mest eiga npptök sfn
f deilum og öðrum viðskiftum ein-
stakra ætta og frændmanna. Œtta-
tölur urðu í þessum skilningi átt-
vfsi (œttvfsi), bæði fyrir sagnarit-
arana sjálfa og svo fyrir lesendur
sagnanna, er vita vildu orsakir til
þess hvernigdeilur og vígaferli risu
upp á meðal einstakra manna,—
þar sem deilur þessar leiddu alloft
af arfaþrætum f hinum auðugustu
ættum. Og ýms önnur söguleg
viðskifti eráttu sér stað á meðal
manna, stöfuðu frá skyldleika
þeirra,—jafnvel þótt eigi væri mjög
náinn,
Það leiðir af þvf, er nú var
sagt, að orðið æ 11 v I s i, f viðtæk-
nm skilningi, fal í sér, og felur
enn, meira, en að eins, „þurrar“
nafnaraðir og tölur,—þótt rnargir
núlifaudi menn hafi skilið orð
þetta svo, að það táknaði ekkert
annað en ættatöl, það er manna-
nafna þulur, án allra sögulegra skýr
inga. Ættvfsin er afar víðtæk
fræðigrein,—ég leyfl mér að nefna
hana svo, þótt því hafi verið hald-
ið fram, að ættvfsi sé engin frœði-
grein.—Hún er í raun réttti falin f
því, að sá er vill vera ættvfs—átt-
vfs,—eftir réttum skilningi, fgeri
sér ljósa grein fyrir orsökum allra
sögulegra viðbnrða,—ekki að eins
að þvf, er snertir sögu og ættir ein-
stakra manna—heldur og í megin-
sögu heilla þjóða og þjóðflokka.
En því er eins farið, um orðið ætt-
vfsi, eins og mörg önnur orð, sem
þenja má yfir feiknastórt svæði á
málvellinum, — að það verður að
nema stað innan vissra takmarka,
sem mannsandinn velnr þvl og
þannig verður það niðurstaðan,
um takmörk ættvfsinnar, að hún
nái einkum yfir sögu einstakra
manna ásamt tímatali því er þeirri
grein fylgir,—og ættir þeirra á alla
vegu-þar sem þessar greinir eru
undirstaða hinnar alménnu mann-
sögu. Ég hygg að þessari skýr-
ingu verði naumast mótmælt, þar
sem rætt er um ættvfsi í hinni
fylstu mynd, sem henni getur til-
einkast nú & tfmum, þvf að hvorki
verða ættartölumar að fullum not-
um, án þess að ágripið afjsögum
mannanna fylgi nöfnum þeirra,
þar sem þau eru skráð í ættatöl-
um—og eigi geta æfisögur ein-
stakra manna heldur orðið full-
glöggar, nema ætta sögumannauna
sé þar getið, að þvf er snertir sam-
band þeirra við atburði þá er æfi-
sögurnar skýra frá. I sambandi
við ættvísi og ættartölur er og
t'inatalið ömissandi leiðarvfsir,—
þvf að þar sem missagnir eða villur
í ættatölum eiga sérstað, þá verða
þær sjaldan leiðréttarjján'jþtíss að
menn styðis t við tfmatal, annað-
hvort viðvfkjandi fæðingu og
dauða manna í ættunum, eða við-
vfkjandi einhverjum nafnkunnum
viðbxxrði í æfisögum . þeirra. Það
er og áríðandi við leiðréttfngar og
rannsóknir f ættatölum, að vita
um bústaði og jarðeignir þeirra
manna, sem um er að ræða i ætta-
tölunum. Af þvf sem nújvar sagt,
hljóta menn að sjá, að ættvfsi, í
sannri merkingu, er hið sama sem
mannfræði (Personal historia), og
þar sem m<mnfræði Jmyndast af
sögum, sem eingöngu eru tegðdar
við nöfn einstakra manna, þá leiðir
þar af, að ættatölurnar eru ein af
hinum óaðskiljanlegu |uildirstöðu-
greinum mannfræðinnar. Og
mannfræði (ættvfsi) ogXsaga eru
einnig að flestu leyti óaðskiljanlcg
ar fræðigreinir.
Framh.

HINN AQŒTI
J) Áttvísi 0(t áttartala, eru hinar
upphaflegu myndir orðanna: ættfræði
(ættvlgi) ojt settartala, þótt é(t hafi hér
haldið þeirri nútlðarreglu, að rita sett
artala, en ei(ti áttartala,—en orðið æ it
er i hinutn elztu og beztu sagnaritum
norrænutn haft um afstöðu hnattarins
t. d norðurætt, suðurætt o. s. frv.—ög
veðurætt, i staðinn fyrir norðurátt o
s. frv. sem nú er notað í þessari merk-
ingu.
NÝÁRS-RŒÐA
“HEIMSKRINGLU”
—Til Yestur-íslendinga. —
1. Hatið kæra þökk fyrlr öll liðin viðskifti
við blaðið.
2 Þeii’ stærsta þökk, sem bezt o<i mest
hafa stuft það með skilvísri borgun,
fróðlegum ritgerðum oo fréttabréfum.
3. Útgefendur óska framhalds þessa geð-
þekka sambands milli þeirra og Vest-
ur Islendinga.
4. Útgefendur óslca að útbreiða blaðið
sem mest, og að korr.a því inn á sem
tlest heimili
5. Geðþekkanta <>g r.<>rabezta nýáisg.jóf,
sem þér getið veitt Heim<krino;ln er sú
að útvega lienni setn flesta borgandi
kaupendur.
6. Sendið oss nýja kaupendur.
7. Heimskrirtgla ko>tar $2 00 um árið.
8 Næsta ræða verður birt í næsta blaði
‘T. L.’ Cigar
er laugt á undan, menn ættu ekki að reykja
aðra vindla en þá beztu. Búnir til hjá :
í WESTERN CIGAR FACTORY
S Thos. Lee, eigandt. 'WIJSTJSTXFEO-.
MTsVSBV
HiANlTOBA.
Kynnið yður kosti þes> á*ur en þér ákveðið að taka yður bólfestn
innarstaðar.
íbúatalan i Manitoba er nú.............................. 275,000
Tala bænda i Manitoba er..........1..................... 41,000
Hveitiuppskeran í Manitoba 1889 var bushels............. 7,201,519
“ “ 1894 “ “ ............. 17,172.888
“ 1 “ 1899 “ “ .............2', .922,280
“ “ " 1902 “ “ .......... 58077,267
Als var kornuppskeran 1902. “ “ ............ 100 052,848
Tala búpenings í Manitoba er nú: Hestar...... ...... 146,691
Nautgripir............... 282,848
Sauðfé.................... 85,000
Svin................... 9 ,598
Afurðir af kúabúura i Maiiitoba 1902 voru................ 9747.608
Tilkostnaður við byggingar bænda i Manitoba 1899 var.... $1,402,800
Framförin i Manitoþa er auðsæ af fólksfjölguninni, af auknt m
afurðum lanisins, af auknum járnbrautum, af fjölgun skólanna, af va t-
andi verzlun, af vexti borga og bæja, og af vaxandi velllðan
almennings.
t siðastliðin 20 ár hefir ræktað land aukist úr ekrum.... 50 000
Upp í ekrur...............................................2,500 000
og þó er síðastnefnd tala að eins einn tiundi hluti af ræktanlegu landi
i fylkinu .
Manitoba er hentugt svæði til aðseturs fyrir innflyténdur, þar er
enn þá mesta gnægðaf ágætum ókeypis beimilisréttarlöndum og mðrg
uppvaxandi blómleg þorp og bæir. þar sem gott er til atvinnu fyrb
karla og konur.
t Manitoba eru ágættr friskólarfyrir æskulýðinn.
t Manitoba eru mikil og fisksælveiðivötn sem aidrei bregðast.
í bæjunum TVinnipeg, Brandon, Selkirk og fleiri bæjum mun nú
vera vfir 6,000 tslendingar, og i sjö aðal-nýlendwru þeirra ( Manitoba
eru rúmlega aðrar 5,000 manna. Þess utan eru i Norðvesturbéruðunum
og British Columbia um 2,000 tslendingar.
Yfir ÍO millionir ekrur af landi i Sftauitoba. sem enn þá
hafa ekki verið ræktaðar, eru til sölu, og kosta frá $2.50 til $6.00 hver
ekra, eftirgæðum. Þetta land fæst með vægum kaupskilmálum.
Þjóðeignarlönd í öllum pðrtum fylkisins. og járnbrautarlönd meí
fram Manitoba og North irestern járnbrautinni eru til sðiu.
Skrifið eftir nýustu upplýsingum. kortum o. s. frv. alt ókeypis, tU
lioW. R. P ROIILIIW
Minister of Agriculture and Immigration,
WINNIPEG, MANITOBA.
Eða til:
Joaeph H. Skapatson, innflutninga og landnáms umboðsmaður.
‘AUiii-Liiiaii’
flytur framvegis íslendinga frá íslandi
til Canada og Bandaríkjanna opp á ó
dýrasta og bezta máta. eins og húu
ávalt hefir gert, og ættu því þelr, seír
vilja senda frændum og vinum fargjöld
til Islands, að snúa sér til
hr.H. 9t. Bardal í Winnipeg, sem
tekur á raóti fargjðldum fyrlr nefnda
llnu, og sendir þau upp á tryggasta og
bezta máta. kostnaðarlaust fyrir send
anda og móttakanda. og gefur þeim
sem óska, allar upplýsing&r því við-
vikjandi.
Fari ebki sá sem fargjaldið á að fá,
fær sendandi peningana til haka sér &<<
kostnaðai lausu.
PALL M. CLEMENS.
Islenzkur architect.
490 Rain Sí. tVinnipeg.
Bonner & Hartley,
Lögfræðingar ojf landskjalasemjarar
494 .Tlain St, - - - WInn 1 peg.
B. A. BONNBR.
T. L. HARTLBY.
JON V. THORLAKSON,
747 ROSS AVE.
Flytur alskyns farangur og bús-
gögn um borgina á öllum tlmum
dags, og fyrir lægsta verð.
Teleplione 2479 er f húsinu
WINNIPEG BUILDXNG & LABOR-
ERS UNION heldur fundi sinai Trades
Hall, horni Market og Maio 8ts, 2. og 4.
föstudavskv, hvers mánaðar kl. 8.
Woodbine Restaurant
Stœrsta Billiard Hall í Norövesturlandin
Tíu Pool-borö.—Alskonar yín ogvindlar.
I.eunon & ftftebb,
Eieendur.
(Jaoadiau paeifíc JJailwaj
Jola skemtiferdirnar i
Desember.
Fram og aftur
lœgsta fargjald
til allra staða i
ONTARIO,
QUEBEC
°«r
S.JOFYLKJANNA.
Gildir þrjá mánuði.
Viðstöðuleyfl veitt þegar komið ar
austur íyrir FORT WILLIAM.
TOURIST
og fyrsta pl&ss
SVEFNVAGNAR
á hverjum degi.
Jola og nyars-farbrefin
fram og til baka kosta TVO ÞRIÐJU
vanaverðs.—Farbréfln til sölu Des.
21. tll 25. og 30. 3i., og Jan. 1.
Gilda til 5. jan., að þeim degi með
töldum.
Eftir frek&ri upplýingum snúið yður
til næsta umboðsmanns C. P, R. fél
eða skrifið
C. E. McPHERSON,
Gen. P&ss. Agent,
WINNIPEG.