Heimskringla - 22.09.1904, Blaðsíða 2

HEIM8KR1NÖLA 22. SEPTEMBER 1904.
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla News 4 l’ublish-
ing Coœpany
Verð blaðsins í Canada og Bandar.
$2.00 um árið (fjrrir fram borgað).
Senttil Islands (fyrir fram borgað
af kaupendum Waösins hér) $1.50.
Peningar sendist í P. O. Monejr Or-
der, Registered Lettor eða Kxpress
Money Order. Bankaávísanir A aðra
banka en 1 Winoipeg að eins teknar
með afföllum.
e. L. BALDWINSON,
Editor A Manager
Office:
727 Sherbrookc Street, VVinnipeg
P. O. BOX 116.
zie Bowell), sem sögðu }>að afdrátt-
arlaust, að f>eir aðhyltust ekki
þjóðeignarstefnuna af þvf reynslan
í Canada hefði s/nt, að Intercolon-
ial brautin, sö eina braut sem rfkið
&, hefði ekki borgað sig á umliðn-
um árum. En hvorki voru þessir
“flestir Conservatives,” né heldur
“reprsenteruðu” f>eir flesta Con-
j servatives.
Það er alveg óhætt að fullyrða,
j að f>eir menn sem “representera”
I mestan þorra Conservatives hafa
j jafnan trúað á þjóðeign brauta.
Mr. Borden, leiðtogi flokksins í
Canada, hefir aldrei verið andvígur
‘ þjóðeign járnbrauta f rfkinu, þótt
hann hefði ekki ástæðu til þess
| að opinbera ákveðna skoðun sfna
og stefnn í þessu máli fyr en haun,
j stöðu sinnar vegna sem komandi
j stjórnarformaður f Canada, áleit
það skyldu sfna að opinbera hana.
Fordómar
Svo nefnist grein nokkur, sem
Baldur hafði meðferðis nýlega og
rituð er af ráðsmanni þess A. E.
Kristjánssyni. Yfirleitt eru hugs-
anir þær, sem þar eru lagðar til:
grundvallar, á rökum bygðar, en
sumt er [>ó þar einnig, sem krefur
athugasemda.
í þetta sinn nægir að minnast á j
þjóðeignaratriðið, því að það I
er í vornm augum lang-þýðingar- j
mesta málið, sem uppi er á dagskrá
þjóðarinnar um þessar mundir, og |
undir úrlausu þess máls erað vorri
hyggju að miklu leyti kominn fram-
tíðarhagur eða óhagur f>jóðarinnar.
Vér höfðum búist við, að Baldur
mundi fyrir löngu liafa látið uppi
ákveðna skoðiui uin f>að, hvort sá
flokkur manna, sem blaðið er mál-
gagn fyrir, aðhyliist stefnu Con-1
Mr. Haggart, formaður Conserva-
tives í Ontario, hefir og jafnan ver-
ið þjóðeignarstefnunnifremur með-
mæltur og álitið nauðsynlegt fyrir
rfkið að eiga keppibrautir, sem
haldið gæti flutningsgjöldunum í
hæfilega lágu verði. Þetta sýndi
hann ljóslega í ræðu, sem hann
hélt f þinginu í Ottawa þann 26.
maf sl. Þar sýndi hann fram á, að
þó Intercolanial brautin hefði ekki
! borgað sig að undanförnu vegna
þess hún lægi í þeim hluta landins,
sem minst vörumagn hefir og næði
ekki nógu langt vestur í rfkið til
þess að geta dregið að sér nægilegt
flutningsmagn, og ennfremur vegna
þdSs, að hún væri undir beinum
yfirráðum stjórnarinnar, í stað pess
að vera undir stjóm óháðrar nefnd-
ar, þá kvaðst hann ætíð hafa trúað
á þjóðeign járnbrauta, eins fyrir
Canada eins og fyrir önnur lönd,
þar sem slfkt hefir vel gefist.
servatives eða Liberals í f>essu |
máli; hvort það væri fylgjandi
Borden f f>ví, að fá komið hinni j
fyrirhuguðu G. T. P. bmut ur.dir,
umráð og eign hinnar canadiskuj
f>jóðar, eða það væri fylgjandi Lib-
eral-stjórninni f því, að fá braut!
þessa selda í hendur G. T. fclaginu!
um 50 til 100 ára tfma. Og einnig
höfðum vér búist við, að blaðið
mundi láta f ljósi álit sitt um að-
ferð stjórnarinnar í fiskiveiðaleyfis
málunum og öðrum slíkum málum,;
er snerta þjóðeign, og sem flest,
blöð f rfkinu hafa látið sig svoi
miklu varða, að f>au hafa gert [>au
að umtalsefni. En ennþá höfum
vér ekki getað orðið þess varir, að
blaðið hafi liaft nokkra vitneskju
um [>essi mál, eða myndað sér
nokkra ákveðna stefnu í þeim.
Að vísu teljum vér alveg vfst, að
menn þeir, sem að lilaðinu standa,,
hafi kynt sér fæssi mál, en f>eir
hafa, af einhverjum ástæðum, verið
sérstaklega dulir á [>eim skoðunum
sfnum í dálkum blaðsins og jafnvel
nú í þesari fordóma grein er ekk-
ert ákveðið um það sagt, hvert álit
höfundarins sé á þessum málum.
Að vísu minnist hann á jánibraut-
arstefnurnar, ekki til þess að fræða
almenning um skoðun sína á [>essu
máli, hann forðast það eins og
heitan eld, hefdur til þess að sýna,
hvemig Conservatives hafi breyttj
skoðunum sfnum í þjóðeignar-
málinu.
Hann segir: “Hvað höfðu flestir
Conservatives að segja um [>jóðeign
járnbrauta fyrir nokkrum mánuð-
um síðan? Þeir sögðu að það væri
óhagkvæmt fyrir þjóðina að eiga
sfnar járnbrantir, að [>að setti ríkið
á höfuðið, af þvf það væri ekki
hægt að 1 ta járnbrautir lærga sig
sem þjóðeign.”
Hér er algerlega rangt farið með«
Það heyrðust að vfsu raddir f þing-
inu og ein í senutinu (8ir McKen-,
Sama er að segja um Dr. Sproule,
annan leiðtoga frá Ontario, sem
einnig hefir opinberlega mælt með
þjóðeign j&rnbrauta.
En hitt er rétt, að mikill [>orri
allra fbúa Canada, [>eirra er hugsa
um landsmál, hefir talið það var-
hugavert, að stofna ríkinu f svo
inikla skulda og útgjalda ábyrgð,
sem byggingu eða kaupum jám-
brauta er samfara.
Jafnvel meðal Liberala eru til
menn, sem trúa á þjóðeign brauta,
og teljum vér þar merkastan Mr.
Blair, sem sagði af sér ráðgjafa-
stöðu f Laurier stjórninni út af ó-
sátt hans* við stjórnina f brauta-
samnings málinu.
Svo er og þe-s að gæta, sem
Baldur leiðir algerlega hjá sér að
geta um, að skoðana og stefnu-
breyting manna og flokka f þessum
og Ifkum og málum, er ekki einasta
eðlileg, heldur einnig óhjákvæmi-
leg, ettir þeim breytingum, sem
landið tekur við fjölgun íbúanna
og þroskun atvinnuveganna.
Það er reynsla allra landa, að
þjóðleg stórvirki em hafin á kostn-
að og ábyrgð framtakssamra félaga
og einstaklinga, en ekki á kostnað
þjóðanna, fyr en þær hafa náð all-
öflugu þroskastigi og hafa aflað sér
þekkingar af reynslu [>eirra ein-
staklinga, sem höfðu áræði til þess
að Jeggja fé sitt þar á hættu, sem
[>jóðin sjálf ekki treystist að riðast
að. Þetta einnig er eðlilegt, [>ví að
þeir menn, Sem hafa á hendi stjóm-
arábyrgðina, mega ekki hætta efn-
um íbúanna í óviss gróðafyrirtæki,
jafnvel þó þau séu nauðsynleg til
framfara þjóð og landi, fyr en þá að
þjóðin er orðin svo öflug að efnum
og afli, að hún þoli tap ef illa fer.
Annað það.setn hygnir stjómm la-
menn hafa jafnan hugfast, er það
að hefja nýmæli til framkvæmda
ekki fyr, en nokkumvegin full vissa
er fengin fyrir þvl, að þjóðviljinn
sé samkvæmur breytingunni.
Þess ber að gæta, að [>eir sem á-
byrgð hafa á r&ðsmensku þess op-
inbera, eru jafnan seinir til breyt
inga, og það fer einatt svo, að [>vf
sem menn halda frain sem góðu
meðan menn em ábyrgðarlausir,
[>vf koma menn ekki í framkvæmd,
er [>eir hafa náð völdum, fyr en
þeireru búnir að fá fulla sönnun
þess, að breytingamar séu sam-
kvæmar vilja þjóðarinnar. Þetta
er vottur ráðvendni, þótt sú ráð-
vendni hefti stundum heillavæn-
legar umbætur lengur en æskilegt
væri. Nú að [>vf er snertir [>jóð-
eign opinberra nauðsynja, þá mun
það alment viðurkent hér f landi,
án tillits til flokkaskiftingar, að
sameign sé heppileg hvar þar sem
eðlileg samkepni getur ekki komist
að. Þannig er það með vatnsleiðslu
í borgum, afls- og ljós-leiðslu, al-
þýðumentun o. fl.
Mannkynið lærir eins og ein-
staklingurinn með aldri og reynslu,
Flestum kemur nú orðið saman um
aðalatriðin í þjóðeignarmálinu, þó
sumirséu þarframgjarnari en aðrir.
Alment er nú enginn ágreiningur
um, að skipaskurðir eigi að vera
pjóðeign og á sfðari árum, hefir sú
skoðun rutt sér all-mjög til rúms
að allir almennir akvegir í landinu,
sem að vfsu eru [>jóðeign, ættu að
vera beinlfnis undir umsjón rfkis-
ins og kostnaður við viðhald [>eirra
að vera lagður tií af ríkissjóði.
Enginn hefir oss vitanlega borið
móti réttmæti þessarar n/breytni,
en þó hefir hún ennþá ekki kom-
ist í framkvæmd og kemst það að
lfkindum ekki fyrir langan tíma
ennþá.
Eðlileg afleiðing af þessari hugs-
un er [>að, að stjórnir þjóðanna hafi
umsjón yfir járnvegum landanna,
[>ví bæði er það, að bygging járn-
brauta hefir fengið meiri styrk frá
[>ví opinbera, heldur en nokkur
önnur nauðsynjastofnun landsins,
og svo er verksvið þeirra [>annig,
að samkepnin kemst [>ar ekki að
nema að mjög litlu leyti og víðast
als ekki En af fæssari hugsun
leiðir aftur [>að, að [>essar brautir
þurfa að vera eign [>jóðanna, til
þess [>ær geti haft eðlileg og ótak-
mörkuð umráð yfir f>eim og starf-
semi þeirra; látið þær liggja þar-
um landið, sem fbúum þess erhag-
feldast, og hagað allri starfsemi
samktfæmt þörfum þjóðarinnar.
Nú er það vitanlegt, að í Canada
er þjóðin þess ekki megnug, ennpá
sem komið er, að kaupa allar þær
brautir, sem 1 ríkinu eru. En
Conservative-flokkurinn telur rfk-
ínu skylt að eiga eina þverlands-
braut með tilheyrandi greinum,
sem geti kept f sem flestum hérnð-
um landsins við þær brautir privat-
félaga, sem [>egar eru f rfkinu, og
með þvf tryggja það, að flutningur
fólks og varnings sé ekki seldur
óhæfilegu verði.
Og að [>vf er snertir Grand Trunk
Pacific brautina fyrirhuguðu, sem
ákvarðað er að skuli bygð á kostn-
að þjóðarinnar •yfir allan ófrjósam-
asta hluta landsins, og bygging
hennar styrkt svo mikið yfir frjó-
sama beltið. að nægi til að borga
byggingarkostnaðinn. ]>á segja
Conservatives sjálfsagt, að láta
þjóðina eiga þá braut alla frá hafi
til hafs og háfa umráð yfir st»rf-
senii hennar.
Þetta virðist oss vera viturlega
hugsað: að þar sem þjóðin verð-
ur að borga sem næst níu tf-
undti hluta af öllu brautarverðinu,
r
sem samkvæint samningum stjórn-
arinnar verður svo se!d f hendurj
útlendu auðmannafélagi til eignar ^
og umráða um 100 ára tfma, — [>á
heldur Conservative-flokkurinn þvf
fram, að betra sé fyrir [>jóðina, að
bæta við þessum tfunda hluta
kostnaðarins og eiga svo brautina
alla og ráða yfir henni. Með þessu
væri auðvitað ekki fengin fullkom-
in þjóðeign járnbrauta f ríkinu, en
svo langt spor væri samt stigið, að
það kæmi öflugu hafti á einokun-
arsamtök félagsbrautanna, og þjóð-
in gæti átt vfst, að vera ekki neydd
til að borga fyrir flutning nauð-
synja meira en næmi kostnaðin-
um.
Það þykir og sannað með öllum
skýrslum og rökum, sem eru fyrir
hendi, að væri Inter-colonialbraut-
in framlengd vestur að hafi, þá
mundi hún borga sig vel, verða
arðberandi eign þjóðinni, í stað
þess sem hún hefir, af áðurtöldum
ástæðum, ekki verið [>að að undan-
fömu.
Yér teljum alveg víst, að þegar
þessi stefna Conservatives er skoð-
uð fórdómalaust, }>á muni almenn-
ingur í Canada aðhyllast hana.
Samt má telja vfst, að þeir verði
nokkrir, sem öðruvfsi lfta á málin.
T. d. má geta þess, að J-egar Rob-
lin-8tjómin gerði samninga við C.
N. brautarfélagið og gekk í ábyrgð
sem nam $8,000 á hverja mílu af
brautum félagsins hér á sléttlendi
fylkisins, gegn [>ví að fá fyrsta og
annan veðrétt f öllu brautarkerfinu
og umráð yfir flutnings og far-
gjöldum, þá risu sumir menn upp
og töldu þetta óhafandi, og einn
maður bauð að byggja brautina
alla fyr $3,500 á mllu hverja. En
nú, þegar Laurier-stjórnin semur
um að borga G.T.P. félaginu $13,-
000 á mflu hverja sem styrkveit-
mgu yfir sama sléttlendið, og án
þess að fá nokkra tryggingu að
neinu leyti, eða nokkur umráð yfir
svo mikið 8em flutningsgjaldi á
einu pundi, þá heyrist ekkert til
þessara manna og ekkert tilboð
•*>
kemur nú um að byggja ódýrar
brautir.
Ontario - stjórnin hefir nýlega
veitt $20,000 styrk á hverja mílu,
til brautarbyggingar í norðvestur-
hluta þess fylkis, og Laurier-stjórn-
in hefir samið um að gefa G. T. P.
félaginu $37,500 á hverja mflu af
brautum þess yfir fjallendið vestan
sléttlendisins, alt vestur að Kyrra
hafi. Alt [>etta án nokkura samn-
inga um nokkur hlunnindi þjóð-
inni til handa.
En við þ e 11 a koma ekki at-
hugasemdir úr þeim áttum sem
vænta mótti.
Er þögnin um þotta háttalag
bygð á fordómum, eða er skynsem-
inni bannað, að fella á það sann-
gjarnan og óhlutdrægan dóm?
Vér höfum athngað að eins þetta
eina atriði að þessu sinni af þvf
oss dylst ekki, að það sé þess virði,
að það sé nákvæmlega athugað.
Sé nokkurt mál til á dagskrá þjóð-
arinnar um þessar mundir, sem
verðskuldar sanngjarnan og óhlut-
drægan dóm kjósendanna, — þá er
[>að málið um þjó.'eign járnbrauta.
Vér efum ekki að Baldur leggi
sinn skerf til þest> að það mál fái
heppileg úrslit við næstu kosn-
ingar.
/
Framíárir Islands
I sfðustu fréttum frá íslandi
lærast þau gleðitfðindi, sein öllum
Islendingum, hvort sem þeir eru
austan hafs eða vestan, ldjóta að
vera sérlega hugljúf. Þau sem sé,
að nú séu ftöðngar vagnferðir úr!
austursveitunum inn til I’eykja-
vfkur, með smjör frá rjómabúunum
á enska markaðinn. Væntanlega
eru ferðir þessar ekki. daglegar, en |
samt eru þær gleðilegur vottur um
ekki all-litlar framfarir, sem ekki
hefir fyr verið getið um.
Fyrir 10 árum hefir víst fáum
dottið í hug, að akbrautir yrðu
bráðlega gerðar yfir heiðar, holt og
hraun, torfærur þær sem aðskilja
höfuðstað landsins frá austursveit-
unum, í Árness og Rangárvalla
sýslum. Ekki heldur hefði mönn-
heyvinna öll og flutningur verði
gerð með tækjum, sem ekki þekt-
ust fyrir 10 árum.
Tígulsteinsgerð, vindlagerð, leð-
ursútun, klæðagerð og timbursmlði
fer nú alt fram f landinu með véla-
afli. Ekkert af þessu þektist fyrir
10 árum svo neinu næmi. Verk-
legar framfarir eru eflaust að fara
f vöxt á Islaudi og eiga væntanlega
um þá dottið f hug, að skilvindum-, f&gra framtfð þar.
ar útlenzku mundu hafa svo snögg- i Ef vér lítum rétt á málið, þá
ar breytingar í för með ser, sem nú j getum vér glatt Góðtemplarana fs-
er raun á orðin. Rjómaskilvinda j lenzku með þeirri fregn, að verk-
er svo lítið verkfæri, að fáum mmi j legar framfarir á fslandi hófust
hafa komið til hugar, að þær ork- j þar jafnsnemma og bindindis eða
uðu því að gerbreyta öllum búnað- j Góðtemplara hreyfingin, og að
arbáttum landsins. En þetta virð ! framfarir verklegra framkvæmda
ist þó ætla að verða árangurinn af ; hafa farið hönd f hönd við ogþrosk-
notkun þeirra.
! ast f réttum hlutföllum við bind-
Brýr hafa verið bygðar á Olvesá, i indis starfsemina. Hvort sú lireyf-
Þjóreá og Rangárnar, og sæmilegir j 'n8 & nokkum beinan þátt í þess-
akvegir gerðir milli þeirra og alla J afi framför f verklegri starfsemi,
leið yfir Hellisheiði, Svfnahraun akal ^ið dsagt, en hitt er vfst, að
og inn til Reykjavfkur, svo að 6- j hvenær sem iðnaðarsaga fslands
slitin akbraut er nú fengin og póst- j verður skráð, þá verður ekki hjá
urinu fluttur á vagni alla leið þaðan hvf komist., að geta um það sam-
austur að Odda á Rangárvöllum. , i,an<i> 8em iðnaðurinn hefir við
Flestir ef ekki allir flutningar |bindindis starf8emina I«r f landi.
yfirleið þessa munu nú fluttir ájÞetta samband er Ifka mÍ0K
vögnum, og er það stór umbót fr4 eðlilegt, ekki slður á Islandi en f
því sem áður var. Bæði sparar öðrum löndum’ Því að Það eru
það bændunum allmikið hestahald 8Jaktna8t bjórmagarþjóðanna.held-
og kostnaðinn við það, og svo flytir j ur re«lumennirnir- 8em hafa hu28‘
þetta afarmikið fyrir ferðum öllum | un’ hu* °g ÞTÓtt tíl, að hefÍa lönd
og samgöngum, auk þess sem meiri - 9Ín t!1 verklegrar menningar. All-
vörur geta orðið fluttar í hverri ar framkvæmdir og öll velsæld
ferð. Hvort sem flutt er fólk eðal Móðanna hggnr algerlega í hönd-
farangur, þá er ósegjanlega mikil um starfs °S reglnmannanna. Og
bót í þvf, að geta beitt til þess IsIand er 1>ar engin nndantekning.
vögnum á góðum akbrautum, hjá
því sem að þurfa að flytja alt á
hestum yfir það sem vel má nefna
vegleysur, eins og vfðast er enn á
Islandi.
Rjómabúin eða skilvindumar
hafa og þann stóra hagnað fyrir
bændur, að auk þess sem þeir fá
meira smjör úr mjólkinni með
notkun þeirra, þ> verður smjör-
ið langt um hreinna og útgengi-
legra en það áður var, og söluverð
þess sem næst fjórðungi hærra en
áður. En þetta eykur inntektir
bændanna og bætir hag þeirra.
í sambandi við þetta atriði og
án þess þó að kasta nokkrum
skugga á embættismanna flokkinn
fslenzka, verður manni ósjálfrátt
að spyrja, hvernig á því standi, að
sá flokkur, sem hefir mest laun
fyrir minsta vinnu ' og drekkur
mest af dýrum vínum, skuli minst
allra flokka í landinu leggja til
verklegra framkvæmda. Aldrei
heyrist þess getið, að sá flokkur
gangist fyrir nokkru verk eða fram-
kvæmdarlegu n/inæli, eða leggi
nokkurt fé til þeirra, að undan-
skildum Tryggva Gunnarssyni, sem
i eins og öllum er kunnugt, sem
Það verður þvf ekki annað sagt, ,, , , , . , ,,
r ° ! nokkuð skyn bera á íslenzk mál,
en að framfarirnar f þessu efnij, c , ,,
| heíir um heilan mannsaldur verið
sunnanlands séu miklar og heilla- , ,, ,
l frumkvöðull flestra verklegra fram-
vænlegar.
Onnur framförin á Islandi er þil-
skipaútvegurinn, Það hefir að vfsu
frétzt, að fiskiveiðarnar hafi ekki
borgað sig á sl. tveimur árum og
að ýmsir séu að hætta við þilskipa-
úthald sitt. En annaðhvort er um
það, að sjórinn þar er ekki önnur
eins gullkista eins og af hefir verið
látið, eða að gullið fæst helzt úr
þeirri kistu með þeim veiðitækjum,
sem rekin eru á þilskipum.
kvæmda áíslandi og sjálfsagt kom-
ið meiru til leiðar í þá átt, en nokk-
ur annar núlifandi Islendingur.
Og í verzlunarstéttinni sunnan-
lands mun Geir — gamli, góði,
göfuglyndi Geir Zoega — ganga
Tryggva næstur. Þessir báðir em
samvaldir hófsemdar og reglumenn
og þess vegna atorku og framfara-
menn.
Einhvere góðs f þessa átt teljum
vér og væntandi af Klemens land-
Þessi þilskipaútvegur hefir verið j ritara Jónssyni, þó enn hafl lítið á
að myndast þar uin 30 ára tfmabil, þvi borið. En fáir munu hafa
og reynslan hefir orðið sú, að eftir
þvf sem árin hafa liðið, eftir því
hefir skipunum fjölgað og margir
hafa orðið sæmilega efnaðir við þá
atvinnu. Vitanlegt er, að það geta
komið fyrir ár, sem ekki gefa góð-
an arð. Það er svo við alla at-
vinnuvegi. En helzt er þó fengs von
á þilskipin og þess vegna hefir lfka
áherzlan verið lögð s að fjr>lgaþeim.
Þetta er stór framför hj i því sem
var á fyrri áruin, og sama er að
segja um reknetaveiða áhöldin, að
þau miða f framfaraáttina og gefa
vou, ef ekki fulla vissu, um rneiri
gleggri sjón á þrí sem að er og þvf
sem breytinga þarf f umbóta átt-
ina en hann, og mun það hafa stutt
hann til þess háa embættis, sem
hann nú heldur í stjórn landsins.
Þvf Hannes Hafstein ráðherra er
vitur maður, hann hefir þekt herra
Klemens frá barnsaldri og var þvf
kunnugt um skoðanir hans á mál-
um og þörfum landsins. 8ú ]>ekk-
ing hefir eflaust komið honum til
að velja hann fyrir ráðgjafa sinn.
En framfarir íslands eru sýnilega
að eins f byrjun. Eftir því sem
mentunin eykst í landinu og ein-
arð en hægt er að vænta með lfnu, staklingar þjóðarinnar binda lff
veiðum á opnurn smábátum. i sitt meiri reglusemi, eftir því eykst
Heyvinnu aðferðin erog sögð aði starfsemin og velsældin og ánægja
að vera í framför heima. Ný sláttu-
vél er uppfundin, sern talin er
íbúanna með land sitt.
Enginn má ætlast til að stjórnin
heutug víða á engjum og túnum ; ein geti skapað f'ramfarir f landinu,
og vinnur á við þrjá til fjóra menn. ■ en með hyggilegri löggjöíog styrk-
Þetta er ekki lítil framför frá fyrri; veitingurn getur hún uiikið hlynt
aðferðum, og þess er getið til, að í að framförunum, og það er henni
ekki verði þess langt að bfða, að! skylt að gera.