Heimskringla - 19.04.1906, Síða 2

19. apríl 1906.
HEIMSKK.INGLA

Heimskringla
PUBLISHKD BY
The HeÍBskringlí News & Publish-
ing Gomp&ay
Verö blaOsins f Canada og Bandar.
$2.00 nm áriö (fyrir fram borgaö).*
Senttil Islands (fyrir fram bor«aö
af kaupendnm blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Money Order. BankaAvfsanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö affðllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor A Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, WinBÍpeg
P.O.BOX lie. ’Phone 3512,
Lögberg og lands-
málin
J>a5 Itk or5 á því fyrir nokkr-
um árum síöan, að ekki væri ætíö
logn í íslenzka blaöaheiminum hér
í bæ, þegar þeir Egilsættar frænd-
urnir áttust viö út af skoöanamun
á þjóömálum þess'a lands. Og það
var ekki örgrant um, að ýmsum
findist þá oftlega freklegar að orð-
■um komist en nauðsyn bæri til.
Blöðin Heimskringla og Lögberg
■voru kölluð skömmótt, — sumir
nefndu þau stórskömmótt og hót-
uðu uppsögnum og ölln öðru illu,
ef ekki Hnti þessum pólitisku ólát-
um. þetta var áður en hr. 'Magn-
ús Paulson varð ritstjóri Lögb. —
Kn svo kom það fyrir, að ritstj.,
sem verið hafði íékk veitingu fyrir
stjórnarembætti og varð að yfir-
gefa stöðu sina við Lögb., og þá
varð hr. Magnús Paulson ritstjóri
þess. Við þessa breytingu á ritstj.
varð og sú breyting samstundis á
blaðinu, sem fiestum heiðarlega
hugsandi mönnum mun vel hafa
geðjast að. Magnús sýndi það þeg-
ar í byrjun, að hann var vaxinn
stöðu þeirri fyrir margra hluta
sakir. Heilbrigð hugsun, víðtæk
'þekking á landsmálum og einlæg
viðleitni til þess að rita um og
ræða þaii án allra æsinga eða ó-
þarfa útúrdúra, — það voru hans
rilptjórnar sérkenni. Undir hans
stjórn var hlaðið friðsamt um leið
og það flutti velsamdar ritgerðir
um almenn áhuga og velferðarmál.
Rithátturinn varð stillilegri og
kurteisari en áður hafði verið. En
stefna blaðsins þó föst og ákveðin,
og skoðanir þær, sem fram voru
settar, voru rökstuddar svo sem
bezt mátti vænta af gáfuðum leik-
n/anni.
það fór því brátt að leika al-
ment orð á því, að alhir andlegi
og bókmentalegi blærinn yfir blað-
inu væri stótum viðfeldnari og um
sögn þess um málin á sama tíma
miklu áhrifameiri en fyrrum hafði
verið, og þeir voru margir, sem
fastlega héld-u og halda því enn
fram, að hann hafi sýnt mesta og
bezta ritstjórnar hæfileika í.llra
þeirra, er á síðari árum hafa ieng-
ist við ritstjórn Lögbergs.
En það var um þetta sem flest
eða öll ö~nur mál, að ekki gátu
allir veríð á sömu skoðun. Hliu-
hafar I.ögb. skiftust í tvo flokka,
þeir heiðarlegri, hygnari og fvið
samari létu vel yfir starfsemi nr.
Paulsons. En til var annar flokkur
innan vébanda þess flokks, sein
stendur fyrir útgáfu blaðsins og
sem á framgang mála sinna að
tniklu leyti undir ritstj. Lögbergs.
þessi 'síðarnefndi flokkur taldi
Magnús alls óhæfan sem ritstjóra,
ekki fj-rir skort á þekkingu eða
xitlistar hæfileikum, heldur vegna
þess, hve friðsamur hann væri og
laus við óþarfa áreitni pólitiskra
andstæðinga. þeir fundu það uð
honum, að hann væri ekki nægi-
lega orðhvass og ekki nándar
nærri nógu ófyrirleitinn og skömm
óttur til þess að geta staðið eins
dyggilega í stöðu sinni sem ritstj.
Lögb. eins og þeim líkaði, og eins
og orðstýr sá,* er blaðið hefði á-
unnið sir á fyrri árum, heimtaði
að ritstj. þess væri. það var því
nauðsynlegt, að bola þeim maniii
úr ritstjóra sessinum. En þetta
gæfi því að eins orðið, að íáan-
legur væri einhver, sem gæddur
væri þeim einkennum, sem M-tn-
skorti, og það þó sá maður heiði
engan þeirra hæfileika, sem aTlir
játuðu Magnús háfa. þessi hluti
útgáfufélagsins litaðist um, ekki
að eins meðal manna hér vestra,
heldur einnig heima á íslandí. En
árangurinn varð seintekinn. Eng-
inn fanst sá austanhafs, er vaxinn
væri þeirri stöðu, aö vera ritstj.
Lögb. og fáanlegur væri til að
taka það að sér, og að eins einn
maður hér vestra var talinn lík-
legur til þess að geta skipað sæt-
ið. Svo var farið til hans laust
fyrir síðustu almennar kosningar,
og honum lofuð ritátjórastaðan,
ef hann i kosningahríðinni sýndi
sig þeim eiginleikum gæddan, er
sú staða krefðist. En strax að af-
stöðnum kosningunum, og þegar
ekki lengur var nein brýn þörf fyr-
ir fylgi mannsins, þá opnuðust
augu óróaseggjanna fyrir því,
að ekki væri manni þeim cre'.st-
andi, og svo var hann svikinn v.m
stöðuna, og sú ástæða gefin, að
hann hefði ekki reynst þeim kost-
um búinn, sem e.”iia iiHr.ðsynlig-
astir væru fyrir þá stöðu. Svo var
leitinni haldið áfram, þar til \ið-
leitnin að finna mann þann. sem
í væru sameinaðir allir þeir kostir,
er prýða mætti einn ritstjóra við
hæfi útgáfunefndar Lögb., varð
sigursæl. Magnús var látinn víkja
sæti og annar settur í hans stað.
það verður vafalaust álitamál,
hvort blaðið hefir að nokkru batn-
að við skiftin. Um það ætlar
Heimskringla ekki að dæma að
þessu sinni. En hitt ætlum vér að
staðhæfa, það, að núverandi ri-tstj
Lögb. skortir algerlega ýms þau
þekkingarskilyrði, sem hinn fyrri
ritstj. hafði. Hann heflr að eins
verið örstutt tímabil hér í landi,—
ofstutt til þess að' hafa getað náð
hér borgaralegum réttindum, svo
að hann geti greitt atkvæði í
nokkru landsmáli, og ofstutt til
þess, að hafa getað aflað sér þeirr
ar þekkingar á landsmálum sem
Magnús hefir. Umsögn blaðsins
um þýðingarmikil canadisk þjóð-
mál getur því ómögulega verið
eins áreiðanleg nú eins og meðan
Magnús stýrði því, þótt þá vant-
aði oft mikið á, að þau væru eins
réttlátlega íædd og skoðanir blaðs-
ins um þau bygð á eins góðum
rökum og átt heföi að vera.
Að vísu hefir núverandi ritstjóri
blaðsins ekki ennþá gefið sig meir
við að ræða hérlend mál en liann
hefir getað komist hjá. I raun
réttri hefir hann að eins rætt um
tvö stórmál, sem fylkisbúa snerta
beint. þau eru: Bleytilanda sölu-
málið og talþráðamálið. Og í
þessum málum báðum hefir hann
sýnt svo sljófa hugsun og svo öí-
ugar skoðanir, að furðu gegnir um
fullorðinn mann. •
Lögberg hefir haldið því fram,
að Roblin stjórnin hafi selt bleyti-
lönd fylkisins fyrir lægra verð, en
átt beíði að vera, og með því bak-
að fylkidu talsvert peningatjón.
það getur verið álitamál, hvort
þessi staðhæfing sé rétt grunduð
eða ekki. Sé með henni meint það,
að fylkislönd hafi verið seld fyrir
lægra verð en stjórninni hefir boð-
ist fyrir þau, þá hefir kæran við
alls engin rök að styðjast, því að
þessi lönd hafa í hverju tilfelli ver-
ið seld fyrir virðingarverð, og i
sumum tilfellum nokkuð hærra.
þau hafa verið til sölu um
margra ára tíma, hverjum sem
hafa vildi, án nokkurs manngrein'-
arálits. Ritstj. Lögb., eins og
hverjum öðrum, hafa staðið þau
til boða, og stendur enn til boða,
að kaupa hvert óselt fylkisstjórn-
arland, sem hann óskar, með því
verði, sem sett er á þau í bókum
fylkisins, eins og vér höfum áður
tekið fram hér í blaðinu.
Sú staðhæfing blaðsins, að vinir
stjórnarinnar hafi verið látnir sitja
fyrir kaupum á bleytilöndum fylk-
isins er með öllu ósönn og hefir
við engin rök að styðjast. það er
með bleytilöndin eins og með Lög-
berg, að hverjum er frjálst að
kaupa þau sem vill, með uppsettu
ákvæðisverði. Og ef að vinir Rob-
lin stj. hafa keypt meiri bleytilönd
af henni heldur enn andstæðingar
hennar hafa gert, þá getur það
verið bygt á svipuðum grundvelli
og þeim, er knýr vini Lögb. til að
kaupa það blað, en andstæöinga
þess til að láta það ógert, af því
þeir vilja ekki umia blaðinu inn-
tektanna af viðskiftum við sig. —
En svo er ennþá alls ósannað og
ósannanlegt, að meira af bleyti-
löndum fylkisins hafi gengið til
vina Roblin stjórnarinnar, heldur
en ti'l óvina hennar. Eða getur rit-
stjóri Lögb. sýnt, að hærra eða
jöfnu boði í bleytilöndín frá and-
stæðingum stjórnarinnar hafi verið
neitað til þess að vinir hennar
gætu setið fyrir kaupunum ? Geri
hann það, ef hann getur, og þá
fyrst, en fyr ekki, hefir hann nokk-
urn siðferðislegan rétt til að bera
fram þær kærur, sem hann hefir
gert í Lögbergi.
En sé á hinn bóginn það mein-
ing Lögb., að hvert það land sé
selt fylkinu í skaða, sem selt er
með ák\"eðnu markaðsverði á þeim
tíma sem það er selt, erf kaupandi
■þess geti síðar selt það aftur með
hagnaði, af því aö eðlilegt mark-
aðsverð þess hefir hækkað á tíma-
bilinu frá því þaö var keypt ai
stjórninni, þar til kaupandi seldi
það, — þá hefir staðhæímgin við
sömu rök að styðjast, sem gilda
um hvert aimað búland eða bæjar-
lóðir í ölhi fylkinu. Og að því

leyti má í raun réttri segja, að öll
þau lönd, sem seld eru áður en
fylkið hefir tekið þeim fylstu fram
förum, sem hægt er að láta það
taka, þar til öll lönd þess eru
komin upp í hæsta hugsanlegt
1 verð, séu seld í skaða. En sé eða
I verði þessi skoðun viðtekin, þá
| gildir hún jafnt fyrir stjórnina og
i einstaklingana í fylkinu. Og er þá
engu meiri ástæða til að ásaka
stjórnina, heldur enn það væri að
ásaka hvern þann einstakling í
I fylkinu, sem á liðnum árum hefir
selt lönd og lóðir fyrir lægra verð
| en síðar befir fengist fyrir þau
eða þær.
Vér segjum «því afdráttarlaust,
að Lögb. hefir^engan rétt til þess
að staðhæfa, að stjórnin selji lönd
fylkisins því í skaöa. fyr en sýnt
verður, að hún hafi á þeim tíma,
er þau vorU seld, neitað hærra
boði í þau en hún þáði. Eða ef
Lögb. gæti sýnt, að Roblin stjóru-
in hafi sel-t “bona fide” laudtak-
endum lönd sín, á jöfnum gæðum
og afstöðu, fyrir hærra verð en
spekúlöntum, þá hefði blaðið fulla
ástæðu til aðfinslu. Og þá væri
| það jafruskylt, að fmna að Jvi
sama hjá ríkisstjórninni, ef aann-
[ ast skyldi, að hún heföi gert sig
| brotlega í þessu. Og sama er að
I segja um sölu ríkislanda í stórum
spildum, að hafi stjórnin selt þau
fyrir lægra verð en kaupendurnir
síðar fengu íyrir þau, þá hefir Lög
berg þar ástæðu til umkvörtunar,
j svo framarlega sem því er eins
ant um eins og það lætur að skýra
I lesendum sínum satt og rétt frá
I þessum málum. Við tækifæri von
j um vér, að geta gefið Lögb. verð-
| mætar og athugaverðar upplýsing-
I ar um þessi mál.
það eitt má athuga í samhandi
við allar þjóðeignir þessa ríkis, að
hvort heldur það eru ríkisstjórnir
eða fylkja, sem umráð þeirra hafa,
þá hefir stefnan jafnan verið sú
að selja þær eða leigja með lægra
verði en einstaklingar mundu gert
hafa, ef þær hefðu verið þeirra
eign. Sama er að segja um afnot
þjóðeigna; og það getnr verið
sanngjarnt umræðuefni, hvort þessi
i stefna stjórnanna sé sú réttasta
eða hollasta fyrir hag landsins. En
| hvað sem um það er, þá er stefna
j þessi viðtekin hér í landi, án til
lits til þess, hver pólitiski flokkur-
inn er við völdin.
Og enn má athuga það, að
bleytilöndin eru þau ein, sem að
dómi mælingamanna ríkisstjórnar-
innar hafa verið ója-r til búskapar
eða jarðræktar, af því þau væru
j háð árenzli vatns, væru “flæði-
lönd”. Af þessari ástæðu hafa slík
j lönd jafnan verið virt lægra til
j söiu en þur lönd, sem nota mátti
! til jarðyrkju.
TalþráðamáHð, þe'tta afar þýð-
i ingarmikla mál, sem Roblin stjórn
in hefir tekið upp á dagskrá sína,
samkvæmt einhuga skriflegum _ á- ag bæta h fylkisbúa fr4 því sem
skorunum, sem a sl. vetn voru
sendar til fylkisþingsins frá hverju
einasta sveitarfélagi í þessu fylki,
eða því sem næst, — nefnir Lögb.
“Roblins-plástur”, og segir málið
vera komið á dagskrá stjórnarinn-
ar af því Roblin sé hræddur um
sig við næstu kosningar. Sam-
kvæmt þessari hugsunarfræði Lög-
1 bergs mætti segja, að öll þau
framfaraspor til almenningsheilla,
sem stigin þafa verið, séu gerð af
því, að stjórnir landanna séu
hræddar um sig við kosningarnar.
Eða með öðrum orðnm, að það
sé ót'tinn fyrir að missa völdin, er
allar framfarir landa og þjóða
byggjst á, — að framþróun heims-
jns b^jgist á þrælsótta.
Vér teljum, aö íslenzk álþýða
hér vestra muni renna grun í, að
I eitthvað sé bogið við þessa rök-
: færslu Lögb. Eða hyggur blaöið
að Laurier stjórmn h-afi tekið taf-
þráðamál þessa ríkis til umræðu
í Ottawa þinginu, bæði i fyrra og
nú í ár, af einskærum ótta við
næstu kosnin-gar ? Eöa að hún i
fyrra hafi skipað nefnd manna til
að rannsaka það mál út í yztu
æsar af eintómum kosningaótta ?
Neínd þessi hefir þegar gefið út 37
skýrslur um starf sitt, og er sú
síðasta þeirra afar þykk þétt-
prentuð bók. Eða hyggnr Lögb.
að það sé af ótta fyrir dómsá-
kvæði kjósenda ríkisins við næstn
kosningar, að þaö þing, sem nú
situr í Ottawa, hefir til meðferð»
ar frumvarp er leyfi ríkisstjórn-
inni, að ákveða árleg afnotagjöld
talþráða í öllu Canadaveldi, og
sem ennfremur skyldar hvert tal-
þráðafélag til þess, að gera tal-
samband við hvert annað tal-
þráðafélag í ríkinn til hagsmuna
fyrir talþráðanateijdur ? Hvers-
vegna skyldi ríkisstjórnin nú gera
þetta mál að einu af sínum aöal
og áhugamestu málum, — næst
þvi, -að Iögleiða katólska sérskóla
í Vestnr-Can-ada — <f það væri
ekki öflu-m landsbúum vitanlegt,
að Canada menn búa undir bók-
staflegu tafþráða einveldi? Roblin
stjófnin fer það 4eugra en Laurier
í þessu máH, «6 hún viH láta öll 'ritstjórrnn eigft. eftir að læra.
talþráðakerfi innan takmarka fylk-
isins verða eign og undir yfirráð-
um sjálfra fylkisbúa.
]>að er því fyrir stefnu Roblins í
þessu máli, sem og í járnbraVita-
málinu og skattaálögu máli auð-
félaga og fleiri málum, að hann er
nú viðurkendur um alt þetta meg,
inland, sem sá framsýnasti og
framtakssamasti stjórnmálamað-
ur, sem Canada á á þessum tíma.
Og engum nema Lögb. hefir, svo
oss sé kunnugt, komið til hugar
að halda fram þeirri kenningu, að
vitsmunir Roblins, framsýni hans
og íramtakssemi grundist á þræls-
ótta eða óttanum fyrir valdamissi
við næstu kosningar.
J)að er fult eins gild ástæða fyr-
ir Lögb. að halda því fram, að
allar sveitastjórnirn-ar í Manitoba,
sem báðu þingið að semja lög, er
veittu fylkinu öll yfirráð og eign-
arré-tt talþr'áða innan takmarka
þess, hafi gert það af þrælsótta,
og að allir þeir, sem hafa svó ó-
brjáiaða vitsmuni og svo skarpa
andans sjón, að þeir íá skynjað
þann undra hagnað, sem fylkisbú-
ar geta orðið aðnjótandi^ þegar
fylki þetta á alla þræði sína, hafi
■þá skynjun af þrælsótta.
Nei, 'þessi stefna Roblins, að
hlynna að þjóðeign-arstefnunni yf-
irleitt, er ekki hygð á ótta fyrir
valdamissi.
það er ekki annað sýnilegt, én
að sá eini valdamissi, sem mál
þetta getur haft í för með sér, sé
sá, að ritstj. Lögb. hafi mist alt
vald yfir vitsmunum sínum, rök-
færslu hæfileikum og stillingu við
athugun þess, og mun þá marjjur
játa, að um lítinn missi hafi verið
að ræða.
Að öllu athuguðu virðist oss
ljóst, að ritstj. Lögb. þarf að
leggja meiri rækt við eigin skiln-
ing sinn og þekkingu á landsmál-
um og þýðingu þ'jóðlegra stór-
virkja, heldur en hann virðist hafa
gert til þessa, ef honum á að láta
vel ritstjórastaðan. Og íremitr
vjldurn vér ráða honum til, að
halda áfram guðfræðisnámi sínu
og gerast svo prestur kirkjufélags-
ins, því þar gerist minni þörf á
þekkingar eða röksemda hæfileik-
um en í ritstjórnarstöðunni.
það er ekki minna heimtandi af
neinum manni í ritstjórasessi, en
að hann beri skyn á að ræða ann-
að eins mál og talþráðamálið með
alvarlegri virðingu fyrir þeirri
miklu þýðingu. sem það hefir fyrir
framtíðarhag íbiianna í þessu fylki.
það er víst óhætt að fullyrða,
að öllum þorra landa vorra hér
vestra geðjast illa að því, hvernig
ritstj. LögJ. hefir tekið í talþráða
mál'ið. Hann hefir þar sýnt sig
^allsófæran til að skynja réttilega
þýðingu þessa máls, en hefir í þess
stað beitt því sem æsinga-agni á
móti þeirri stjórn, sem með ein-
lægri ástundiin er að leitast við
nú er eða verið hefir. þau eru
viðkvæm sárin, sem margir hafa
um að binda. feem dæmi má nefna
landa vorn, póstm. að Siglunes
P.O., sem í fyrra misti 4 af börn-
um sínum úr sjúkdómi, sem ckki
varð læknaður af því ekki varð
náð til læknis í tíma. Hefði nú
legið talþráður þar um bygðina,
þá eru miklar líkur til þess, að
bjarga hefði mátt öllum þessum
börnum, með því að þá hefði yer-
ið hægt að ná til læknis jafnskjótt
og veikinnar varð vart. það eru
þessi og lík tilfelli. sem sannfæra
alla hugsandi menn um þá bráðu
nauðsyn, sem á því er, að leggja
svo öflugt talþráðakerfi um bygð-
ir fylkisins hvívetna, að hver ein-
asti hóndi eigi völ á, að ná til
þess svo að segja á svipstundu.
þess vegna teljum vér, að Rob-
lin og stjórn hans eigi miklar þakk
ir skyldar fyrir þá framkvæmd,
sem þegar hefir verið gerð í mál-
inu. Og það er einlæg ósk vor, að
stjórn' hans hraði sem mest verk-
legum framkvæindum i þessu efni,
svo að fylkisbúar fái sem allra
fyrst notið þess mikla hagnaðar,
sem öllum kemur saman um, að
það færi, þegar það er komið í
fulla framkvæmd.
Um önnur smá og óveruleg at-
riði í Lögb. greininni í sl. viku
getum vér ekki verið að fást nú.
En þó skal þesS getið, að ef' Lög-
bergi er ant um að ræða fjárinn-
tektir blaðanna frá stjórnunum,
þá er Heimskringla viðbúiU' um-
ræðum um það, hvenær sem Lög-
berg óskar. En oss grunar samt,
að blaðið munui sneiða hjá því
máli i lengstn lög, og umfram alt
forðast allar tölur í því sam-
bandi.
Að endingu skal það tekið fram,
að Heimskringla gerir ekkert til-
kall til þess, að allir líti sömu
augum á landsmál þessa ríkis og
hún gerir. En htin gerir kröfn tií
þess, að þegar þau mál eru rædd,
þá sé það gert með þeirri alvöru
í hugsun, sem þýðing máianna
krefst. þetta virðist oss Lögbergs
Okur Iánsfélög.
Eitt af því, sem nauðsynlegt
virðist, að takmarka svo fastlega
; með lögum, að ekki verði brotið á
móti því ákvæði, er upphæð vaxta
af lánsfé, er greiða megi eða
þiggja-
það er að verða alt of títt í
borgum og 'Sveitum þessa lands,
að níðast á fátækt þurfalinga með
því að setja þeim okurvexti af fé
j því, sem þeir nauðsynlega verða
; að fá lánað um lengri og skemri
tíma. þessir vextir eru settir alla
| leið frá 50 til 500 prósent, eftir
því, sem lántakandi er fávís og
leiðitamur.
1 Toronto borg er gengið svo
langt, að draga menn' þá fyrir lög
og dóm, sem á þennan hátt .gera
sér þörf fátækra að féþúfu. Lög
landsins taka fram hvað vera skuli
lögákveðnir vextir, og jnun það
vera 6 eða 7 prósent árlega, en
svo er það jafnframt tekið fram,
að heimta megi og borga hærri
vexti, ef það sé beinlinis tekið
fram í lánskuldbindingtinni, svo að
sá, er lánið þiggur, sjái undir
hvaða skilmála liann ritar, en und
| irritun hans er lagaleg sönnun
þess, að hann liafi af frjálsum vilja
! gengið að ákvæðum lánsamnings-
| ins. En hér í Vesturlandinu, þar
1 sem eru margir tugir þúsunda af
! útlendingum, sem ekki lesa eða
I skilja orð í ensku, er svo undur-
j hægt, að beita okrinu fyrir þá,
j sem svo eru gerðir, að þeir vilja
nota sér neyð annara. En þessir
| okurvextir eru sjaldan eða aldrei
j ákveðnir í lánsamningunum, svo
að það sé ljóst og skiljanlegt beld-
ur er okrinu hagað á þann hátt,
að móti segjum Jioo láni endur-
borgar lántakandi það með viss-
um viku eða mánaða afborgunum,
sem um það þær eru fnllgreiddar,
þrí og fjórborga upprunalegn láns-
upphæðina.
það var sannað í Toronto, að
maöur, sem tók 550 lán, varð að
undirrita skuldbindingu um að
borga lánveitanda $142. Annaf
fékk Sioo lán gegn vikulegum af-
borgunum, er námu > alt $176.80.
I Kona, sem tók $20 lán, varð að
endurborga það með $38.40.
Svipað þessu er ástandið í Mon-
treal, og ennþá verst hér í Winni-
peg, eftir því sem sögur segja, og
hafa sumir landar vorir persónu-
lega reynslu af slíku okri.
I En auk þessa hafa og sum láns-
félög sérstakt lag á því, að fé-
fletta fátæklinga ennþá meira en
með vaxtagreiðslunni einni. T.d.
sendir lánveitandi lántakanda orð
um, að hann hafi ekki borgaö lán-
ið í gjalddaga, og setur $1.10 íyrir
það. Næsta aðvörun með hótun-
j um kostar lántakanda $2.20. Svo
! er og sett aukagjald fyrir fram,
j lenging á borgtmardegi. þarna eru
! þrenns konar atikagjöld, auk okur-
I vaxtanna, sem einatt fara hækk-
andi, þar til skuldin er goldin að
j fullu. Á alt þetta að vera til að
kenna mönnum stundvísi og áreið-
anleik í viðskiftum. En meðalið
nær ekki tilgangi sínum, því að
sá, sem er svo settur, að hann
neyðist til að taka láti með slík-
nm okurkjörum, verður alt af
þeim mun ófærari til að borga,
sem hann er beittur meiru okri og
ósvífni.
það er þetta ástand, sem þarf
að læknast með lagaákvæðum, er
ákveði stranga hegningu fyrir ok-
ur, og þá sérstaklega, þegar því
er beitt gagnvart útlendingum, er
ekki hafa þekkingu til að skilja,
undir hvers konar samninga þeir
rita. þar sem sliku okri er beitt
af löggiltum lánsfélögum í trássi
við löggilding þeirra, sem ætti að
taka fram, hve háa vexti félagið
mætti taka af lánum sinum, — þá
væri rétt að afnema löggildingar-
| leyfi þeirra. Slik ákvæði mundu
hafa tilætluð áhrif, þau sem sé,
að vernda hagsmuni fátæklinganna
í landinu.
En á hinn bóginn er rétt að
taka það fram, að undir öllum
vanalegum kringumstæðum ætti
fólk að forðast lántökur í lengstu
lög. það borgar sig betur, að hafa
meira taumhald á fýsnum sínum
og kröfum, en margir gera, að
vinnn meira og éta minna, að
spara meira, en drekka minna. —
það er leiðin til sjálfstæðis, og sú
leið liggur í alt aðra átt, en að
sjóðum okur lánsfélaga.
Trú og sannanir
Kftir
Einar Iljörleifison
(Niðurl.)
Vitaskuld er þessi ástæða Hum-
es alveg fráleit. Reynsla mann-
kjmsins ætti að vera búin að
kenna því það, að um fieira er að
tefla í náttúrunnar ríki en þaö,
sem á þeim tímum hefir þótt trú-
legt. Enginn má gera sér í hugar-
lund, að þaö sé fáfróð alþýða ein,.
sem véfengt hefir það, er reynst
hefir áreiðanlegt. Helztu vísinda-
mena veraldarinnar hafa gert það
alveg eins. þeir hafa véfengt, að
til væru loftsteinar. þeir hafa vé-
fengt, að unt væri að leggja rit-
síma í sjó. þeir hafa véfengt, að
unt væri að láta gufuvagna fara
eftir járnbrautnm. þeir hafa bar-
ist gegn þessu hnúum og hnefum,
og ótal mörgu öðru, sem reynst
hefir áreiðanlegt, og fært ógrynnin
öll af “vísinda” sönnunum fyrir
því, að þeim gæti ekki skjátlast.
Og hverjum mundi fyrir 100 ár-
nm — og þótt miklu skemur væri
leitað aftur í tímann — hafa þótt
það trúlegt, að unt væri að taka
ljósmyndir af því, sem er innan í
ósærðum mannslíkama, eða að
menn léku sér að því, að senda
hugsanir sínar frá vesturströnd
Englands til Reykjavíkur eftir
engri annari braut en lansu loft-
ipu ? það er áreiðanlega bezt, að
treysta sei* minst þeirri ástæðu,
að viðburðirnir séu ótrúlegir, þeg-
•ar ríkar sannanir eru fyrir því, að
þeir hafi í raun og veru gerst.
Hitt er annað mál, að ekki er
nema eðlilegt og skynsamlegt, að
menn véfengi þá viðburði, sem eru
alveg einstæðir í reynslu mann-
kynsins, ef ekki er unt að færa rík-
ar sannanir fyrir þeim. Nú er svo
ástatt um aðalviðburð kristninn-
ar, upprisu Krists frá dauðum *
eins og áður hefir verið vikið að,
að sannanirnar fyrir honum eru
ekki svo ríkar, að þær fullnægi
efagjörnum mönnum, af því að
viðburðurinn er talinn einstæður,
ekki að eins af þeim, sem rengja
hann, heldur og af kristnum mönn
um langflestum. Hér veltur sann-
íæringiu áreiðanlega fyrir mörgnm
mörgtim millíónum manna um all-
an siðaðan heim á þessu, hvort
upprisa Krists er í raun og veru
einstæður viðburður, eða hvort
færa má órækar saunanir fyrir
þvi, að samskonar viðbnrðir séu
að gerast á vorum dögnm. Fáist
engar sannbndr, er styðji trúna á
uppristt Krists, eru óneitanlega
mjög miklar horfur á því, að sú
trú líöi tindir lok, áður en afar-
langt líður, eftir þeirri stefnu, sem1
mannsandinn hefir tekið á sfðustu
tímum. Reynsluvísibdin virðast
vera- að gagntaka hann svo, að
það verður innan skams gagn-
stætt eðli hans, að byggja sínar
æðstu og dýrmætustu vonir á ó-
sönnuðu máH. Og trúarþörfin leit-
ar sér þá fnllnægjú á nýjum braut
um. En fari svo, að órækar sann-
anir fáist fyrir því, að nákvæm-
lega samskonar viðburðir gerist
enn eins og þeir, sem skýrt er frá
síðast í guðspjöllunum — að and-
ar framiiðinna manna geti enn tek-
ið á sig gerfi, sem ekki verður
greint frá mannlegum líkama —c
'þá fer að verða í meira lagi óað-
gengilegt fyrir skynsama og gætna
menn, að afneita þungamiðju við-
burði kristins heims. þá fer ekki
að verða þörf á jafn ríkum sönn-
unum fyrir upprisu Krists eins og
annars.
Jtessar sannanir fullyrða spírit-
istar, að þeir hafi fundið. likki fá-
fróðir, trúaræstir alþýðumenn á
útkjálka menningarheimsins, held-
ur menn af öllum stéttum, en
einkum vel mentaðir menn, víðs-
vegar um heiminn, og þar á með-
al nokkurir af ágætnstu vfsinda-
mönntnn í sjálfum menningarmið-
deplum veraldarinnar. þeir segjast
hafa horft á anda framliðinna
manna taka á sig mannlegan lík-
ama. það er meira en 30 ár s'ðan
er fyrst var farið að fullyrða
þetta. Og það er meira en 30 ár,
síðan er fyrsti vísindamaðurinn
tók sér fyrir hendur aö rannsaka
þetta. Og hann sagði, að væri al-
veg rétt.
Maðurinn er prófessor William
Crookes í Lundúnum. Hann var
þá einn af frægustu eðlisfræðing-
um og efnafræðingum Norðurálf-
unnar. Og honnm var síðar veitt
aðalstign fyrir vfsindastörf sín og
gerður að forseta hins konunglega
brezka vísindafélags, eins af vand-
fýsnustu félögum heimsins. Hann
tók á heimili sitt 15 ára skóla-
stúlku, Florence Cook að riafni,
sem sagt var, að væri þeim eigin-
leik búin, að andar framliðinna
manna gætu tekiö á sig mannleg-
an líkama í návist bennar. Hún
hafði ekki annað meðferðis heim
til hans en ofurlítinn fataböggnl,
sem hann skoðaði vandlega. Hún
var á heimili hans tímum saman,
og bennar var stöðugt nakvæm-
lega gaett. Hann er ekki einn til
frásagnar um það, ér fyrir hann
bar, því að hann bauð fjölda
manns að vera viðstöddum kvöld
éftir kvöld, og sumir þeirra eru
nafnkendir vísindamenn. þeir sögðu
allir sömu söguna. Hann tjaldaði
milli tveggja herbergja í húsi sfnu
og lét stúlkuna liggla cina á gólfi
í annari stófunni, meðan á tilrann-
unum stóð. Hún leið í ómegin, og
þegar hún hafði mist meðvitund-
ina, kom, kvöld eftír kvöld, út
undán tjaldinu, frum í stofuna,