Heimskringla - 19.09.1907, Qupperneq 3

EEIKSKRINELA
(Witmipcg, 19. scpt. I9«7.
Kelduhveríi
( Fyrir 40 árunt )
Eftir K. Ásg. Benedikhson.
syiSisis^-
(Niðurlae).
* HÚSMXJNIR voru «Kki marg-
tjrotnir í þá daga. þaö voru ©itt
eöa tvö borö í baöstotu. Matari-
lát voru látin standa á þeim
jtillli máltíða' og ýmistegt annaS
á þau lagt. Stólar voru íáir, því
doía, og svo framvegis. Tfirsie.tu-
konur voru tvær, Guörún Árna-
dóttir á Víkingavatni og Rebekka
Guðmundsdóttir á MeiiÖavöllum
(nú í Winnipeg, móöir þorláks
“lattara” og þeirra systkina). —
þieim lánuöust ljósmæðrastörf beld
ur vel.
HREPPSþYNGSIJ voru all-
mikil. Flest hjón og ekkjur meö
börn. Kin kona var 26 ár á hrepn-
um samileytt og þurfti mörg m.eö-
a lög á ári. Útsvör voru há og rang
látleiga lögö á gjaldendur oft og
tíðum. Eiunig var talsvieröur kost-
íólk sat' á rúmum sinum þegar þaö nagur vig relaeyöingu. þaö voru
var í baöstoíu. I.itlar hillur voru | keyptir húöarhestar á haustin og
nppi yfir flestum rúraunum. Kamb- i eftraöir fram til heiöa. Eitriö' var
ar, kembulárar og rokkar, snældur ' söxuö kransaugu. En eitur þetta
og hesputré sáust í hverri baö- j (irMp nriklu fleiri hunda i svieitinni,
s-tofu minnu og meira. Sumstaðar I en tóur á heiöinni. R júpnaieiitrun
,voru veifstólar. þá voru margar . Jánaöist mun betur efitir að hún
kistur og kúfort. Sumstaðar voru yar tekin til framkvæmda.
kommóðnr í LaðstofiU ©f stofur 1
voru ekki. Viöast hvar var til:
einn lítill spegill, en oft sprunginu .
eða brotinn. Óvíða voru til mynd- i runnar
ir í umgerðnm. þar sem þær voru, , , . , . .
k , . , r c var brunnur 1 bæjardyrum,, þar til
Lensrdu menn þær 1 stofur. Sum- J
*> , . kona steyptost ofan
skapar 1 baöstofu Jr
1 druknaöi. Hun
v>eggjar, og var 1
mstaöar | harnssæng. Víða var neyzluvatn
kaffi- 1 iÍHÓir, læki og gjár. Eintt
sinni iá maðtir þar úti í átta dæg-
staðar voru
millurrl þils og
hurð á hjörttm fyrir, og su
læst. Víða vortt bollapör og
áhöid geymd í þessum skápum.
SLYSFARIR voru frekar litlar
tim þessar mundir í Hverfinu. —
voru sumstaöar í rang-
út úr bæntim. Á einttm bæ
dyruti
í hann og
var nýstigin af
ur í afitökti stórhríðtvm, komst lífs
HVERGI VORU SAT/ERNI þá a,f Gg lítið kalinn, en ekki þekti !
á bæjum, en tv.eir liatigar vortt á hann menn íyrst þegar hann fanst.
hverjum bæ, og viöa ílairi. Hétu ! - - - ' ^jörnniesi.
þeir skíthaugur og öskuhaiigttr., uppj j Hverfinii. þorfiunur! sfcálds
þiessir haugar vortt víöast að jónsson hét gamall bóndi og bjó á
húsabaki, en þó sá ég þa Iwii't á ^ ^ þe;m er Ingveldarstaöir heita.
móti bæjardyrum. Fólk gekk til , Qtæt,i>s kot. Hann var vel efnaður.
Eftir að 1
örna sinnia út í hattginn. wi‘ | Fjármaður góður, eu haröbýll.
tiin var hirt, gekk fólk til þar | jjann var forn í skapi og lítt við
jnda sinna út á tún. á orn stor ÍV]1þýg.us]£ap Hann var spámaður.
stykki af túnuin þakin af al neki jj^tm fór allnærri með tíöarfar og
eöa páftöflum. Næturgögit voru ! Spáöi fyrir vetrarveörábtu. Hann
öll úr tré, nerna í stofum. þar m,ar]tagj tiöaríar ai stjörnum og
voru leirpottar. Mörg nadturgö^n j j0jts einicunni en engum sagöi hann
rúmið. Fóstra I«ans vaknað’i vi(ð
votan draum. Og hvejwvig sem á
því stóð, gruitaði hana strax Er-
lend um vatnshlaupiö, og hét að
hitta haun úti. þegar hann kom
ofan á hlaðið, kom hvvn út úr bæj-
ardyrunum all-vigleg. Hann kast-
ar þá fötunni til hennar, en tiekur
skeið af misgni suður túniö. það
dró snöggt saman með þeim, og
sá hann sér ekkert fyrirbúiið nema
hýöiiiigu, nema ný ráð kæmvi.
Hann varpiar sér þá ndöur og vielt-
ir sér o-fau lítið hall þar, og æpir
ákaf't og kveðst haia fótbrotnað.
Meðaumkuniu kom þá í stað reið-
innar í brjósti fóstru hans. Ekki
mátti hún hreyla hann eöa bera.
Hvin sótti sér þá mannhjálp og
'brekáti inn í .baðstofu, og var hann
borivin f því, og íékk hin beztu at-
lot. Ld'tlu síðar komst það tipp,
að hann bafði ekki meitt sig til
skaða. þiessa sögu sagði hann mér
sjálfur. En hún tr sýnishorn af
skarpskygnd hans og úrræövvm. —
það væri hægt' að segja margt
merkilegt um Erlend beitinn, þó
hér sé ei rúm til þess. Eg kyntist
homvm síðustu ár æfi hans. Var
hann sá langhugsjóniaríkastí mað-
tir, sem éig hefi kynst, og sá víð-
lesnasti alþýðtimaðvtr, sem ég
þektii á íslandi.
Maður héit Guðmundur, sonur
Sveins á Hallbjarnarstöðum á
Hann var bróðir þeirra
t>a : systra, Guðnýar móöur Kristjáns
Hólmfrírffcl á Víkinga-
vaitni og Bjargar 1 Kílakoti, og lnn
voru þau systkinin mörg. Guð-
mtindur var lipur og léttur í tali,
og hagttiæltur, orti oft. Hann var
káðskur og ekki lavts við kegsni.
Eitt sinn orti hann svaitarv'ísur,
og þó'bti sumiar hnýflóttar. Vísa
um edn.n mesta bóndann í H verf-
invt hljóöar svo ;
rmctwi héldu að hefði verið í
“Skollaibvvxvim”. þau bjuggu í
Svínadal og við Mývatn. Elín
þessi þótt'ist vera skygn og sjá
fylgjtir og dravig.a og aðra merkis-
fyrirburöi. Kinn vetiir kvað svo
ramt að skygni bennar, að fólk á
hverjnm bæ í sveitinni talaði hvers
dagslega mn hana, og sjónir og
forsýni. Htin átti aö segja fyrir-
fram, hvaða menn komu næsta
daig á bæ þann, sem hún látti
heima á. Hvin gat sagt hverjum
manni, hvað fylgdi hontim og lýsti
fylgjum mieð þeim einkennvnn, sem
þær höfðu í lifanda lífi, þótt htin
hefði aldrei séð þá dánu í lifanda
lífi, og dáið hefðu áður e® hún
fæddist Ein sýn hennar er þessi :
Annar bóndinn á bæmvm, sem hún
átti heima á, fór inn í Húsavík á
laugardag, ásamt syui sínum vvng-
ttm. Á svvmvvvdaginn, þegar verið
yar að lesa húslestvir á bænum,
rak húu upp hljóð mikið, og fór
fólk að stmnra yfir henni. Ekki
vildi húh segja, hvað fyrir hana
hafði borið, fyrri len lesturinn var
búiiin. þá sag'ö'i hún annari kon-
unni (ekki konvt þess, sem dó), að
hún hefði séð áðurnefndan bónda
gánga inn í baðstofuna og hvierfa
inn í bjónahúsiðj og kvaðst þess
fullviss, að hann væri dáinn. En
viæstoi nótt kom sendimaður frá
vierzlunarstjóramim á Húsavík, og
færðii fregn þá, að þessi maður
voru ómyndarlega mrv. * ' i fróðledk sinn. Hann kvaðst þreifa
h'irt. 1 stór-
bríöum voru fjósin brúkuð I}iir j ^ 5^ se.m vœrj ,:A bimnum, og jþeir
Biáðhus. , bk>ttirnir í egginni, sém beit'tastjr
GESTGÖNGUR voru miklar j væru, merktvi harðindi. Hann mtin
cftár endilöngu Hverfinu á alfa(^v 1 hafa sagt Jnetta til að losast við
brauitinni. Oft virðu menn hriðteít- i forvitni og spviniing.ar frá öðrum.
jr í fleiiri daga, stvindu'm svo vik- ■ Hann átti tvo syni, sem hétu Jón
vim skifti. Gestrisnin var mikil og | og Sigurgieir. Hann haifði meiri
juBtvirgreiði góður, þá mögulegt ! maetur á Sigurgeiri cvn Jóni.
iviar. Eugir seldu greiða, og eng'inn Hann spáði litlu áður en hann dó,
úrthýsti. Sumir gestirmir kotunt ekki aö Jón giftist í eld og d'æi í eldi,
íyr en á vöku, stundum a nóttum
fKæmi gestur á bæ fyri.r dagsetvir
barði hann þrjú högg í bæjardyra-
JmI. Stvmdvim heyrðist illa og
sednt, þar sem göng voru löng og
Irókótt, og rokkar þeyttir og vef-
jr sliegnir, og rimur kveðnar. En
kærm giesturinvi ekki fyr eu efitir
diagsetur, þá fór hann vvpp á
glugga og guðaði (“Hér sé guðf ”)
Einhver í baðstofvinnd ,tók vindir og
hrópaði : “Guð blessi þig! ” þá
giekk einhver til dyra og fiylgdi
giestinum til baðstoíu. Gestir hedls-
uðu ýmist nieð handiabandi eða
kossi öllu hed'milisfólkinu. Síðan
ivar gestinum færður beini á sama
máta og Ijoimilisfólki var skamt-
aö. Ef hann var heldri iriiaÖur, þá
yar honum skamtað á Ikiirum
ttiskum enn einum. Strax voru
gestir spurðir frétta. Stundum
en Geiri flæktist til annara landa
og yröi ættjörðinni að emgu gagni.
Jón gifti'S't ekkju, og virðti þedrra
samvist'ir illar og skatiJtnar. Nokk-
urum árum síðar dó Jón í reyk
eða eldi austvir í Hróarstungu.
Sigurgeir íór með fyrstu vestur-
íörum t'il Anveríkvi, lifði skamtna
st'und og var á hvierfandi hveli.
þanmi'g rættist spár karlsins.
Hann s]»áöi því, að mjög skamt
yrði milli sín og Helgu konu sinn-
ar. Hvtn dó á aðfangadaig, en hann
rétt um nýiárið, var þó heill á fót-
um þegar Helga dó. Margt mættí
íleira tána tíl tim þorfinn heitinn,
en hér er ekk'i pláss fyrir æflþætti
manna.
þess hefir áður verið gieitið, að
Krlendur heitivin GottskáJksson
var gáfumaður i bezta lagi og
skáld gott. Hann var frömuðtvr
í hús sitf. Eftir þet'ta var
eftir fór hún úr Hverfimi inn
svei'tir og varð bráðl'ega heilsu-
laus, og llutt aftur á sveftina i
Keldunéshreppi. Var hún auminj
jafinan þaðan af.
sögöu þedr góðar og miklar fréttir, sveitar sitinar, og mál,a,iy>1.gjtima.6.
K't'undum li'tlar eða engar. Mest
'þótti tol koma, að gestirnir væru
langt að, þvi þeir voru æfintega
fréttafróðari, em skamt að komnir
rnenn. Svtmir gestir lásvv eða
kv'áöu, og voru hinir skemtileg-
.ustu.
A þEIM HOGUM var eng.inn
læknir í nálægum sveitum. Séra
IMagnús Jónsson á Grenjaðarstað
var “hómópati” og læknaöi tnarg-
an mann. Algengustu sjúkdócnar
.voru taugaveiki, landfarsótt eöa
kvefsótt, eiinkum á vorin, Jungna-
bó'lga og sullaveikj. Barnaveikin
geysaði stundum og drap fjölda
mörg ungbörn. Stundum öll á
beamiliiiu. Madama Guðlaug, kona
séra Hjörleifs Gvittormssonar á
Skinniastöðum, fór dálítið með
sm'áskamta lækningar, en lvennar
naut skarnit að, þvd hún veiktíst
og lá mörg' ár í rúmimi. það var
jtriki'l 'trú á því, aö drekka blóð-
bergste, rjtipnalavifssedöi og vall-
hunvalstie. Attu sedðii Jnessi að
lækna Kvef og fledri sjúkdóma.
Bakstrar voru brúkaðir viö taki,
'Hallmandsolía við innantökvi eða
kveisu, möðrustnyrsli viið handa-
ur mikill, og svo lögkænn, aö
hann vann llest mál, sem hann tók
að sér. Hann vann flókið hvalreka
mál fyrir Hólakyrkju, og óx miikið
af vinnintg þcim. ISann átti í landa
þrætu málum, og gerði árieiiðir fyr
ir ýmsa. Varð ]>ess hluti jafnan
upp, seon Erlendur stóð fy-rir i
lylkingu. Hann fór tinigur frá for-
eldrum sínum, en ó'lst samt vipp 1
Hvierfinu. Hann var smáhrekkjótt-
ur í uppvieixti, og bar fljótt á gáf-
tinv hans og skjótfærni í aÖ sjá og
hugsa. Einu sinui, þegar hann var
7—8 ára, leiddist honitm myrkur-
svefninn hjá fóstru sinni, og vildi
vekja hana svo kveikt yrði ljós.
Hlába var úti og atið jörð, en
blautt og sleipt. Hann fékk sér
fötu, og náði vatni i hana uppi í
bæjasetindi. J>að vorn þá skjáir
svnnuin gluggtimmv á baöstofunni.
Hann ætlaði aö láta vatotið drepa
á gluggann, svo fólk héldi að regn
væri komiö, því fóstra hans á'.ti
þvott úti. Kn honvim skjátlaði að
búia til negniÖ, þvi hann mi.sti alt
úr fötuinni í eirnii dembu. Skjárinn
þoldi ekki svo mikinn þimga, brast
og viatndð steypti.st inn og ofau í
“ Vikdnga á vatni snar
Valinn Grims er niður.
Hieíir smiðju hér og þar
Holds scin girndin biður”.
Svvmar voru líka lausar við títu-
prjóna.
Björg * ) systir harvs baföi verið
prýöisviel hagmælt, og kvað all-
inikið. Hólmfríöur var búkona
mikil og vel við efni. Sagt var, að
liún bsfðd haft svo miklar mjólk-
urgnægðir, að liún beíöi helt áfun-
vi m á túnið.
Kona hét Steinunn Jónsdóttir.
Hún bjó lengst af í koti, sem Tóft
ir herita. Hún misti mann sinn þá
börn Jnairra voru á vmga aldri, en
hél't áfram búskap til dáuöa.dags,
og var lengst af þung svedtdnni.
Htin var kona há og ákaflega dig-
ur. Hún var vel gneind og mállið-
vig íram úr öllu hófi. Hún var ,fróð
og fór víöa, og vissi marga hlvvti.
Hún sótti barsmíð'armáJ fyrir
bróður sinn og vann það, og mun
það fátítt á íslandi, iað kontir
sæki miannhefndamál, síðan það
var flumiið tir lögum á alþinjjri 994,
að aldrei skyldi kona vera sakar-
aðili um vígsmál, af því að komir
þó'ttu slælega sækja vígsmálm eft-
ir Arnkel góða. Sterinuiin var oft
íiefnd 'Tóf'ta Steinka’. Hún kendi
tornæmum unglingnm kverið, og
kom á ]>á fermiingu. Mér þótti það
stórhá't.ið, þegar hún kom ítiil móð-
vir minnar, því hún kvnin'i frá
miörgu að segja, og mælskan var
óstöðvandi. þó sv.eitin gildi henni
háa og langvarandi skatta, þá
geríSii liún lirepnum oftar en ednu
sinmi gneiöa, og va^ ráðholl þegar
a la.
“Ella skygna”. EHn hét kven-
miaöur á þrítugsaldri vvm þessar
mundir. Hún var dóttir Guðmund-
ar Jónssonar “bobba”, og Guörún-
ar Biríksdóttvir í Ormalóni, sem
hér er talið, en það yröi of langt
mál, að nefna það alt.
Eg ætla ekki að skriia le:
tnál um þietita efnd. Ég vil ■
það fram, að ég hefi e-kki s
ednn eða annau um nokkurt a
í þessari ritgerð. Má því k
miér bæði gott og ilt í þessari r'i.t-
gerð, og á engum öðrvvm þai
að dreifia. — Ég þakka þeim,
haifa bæði í ræðum, og möi
bréfum, látið ánægju og þak
ljósi fyrir ritgerðina “Kelduhverfi”
að ég sé aö þeir eru liíandi
jaröarviriir, og menn, sem 1
auda og sannleika í okkar
frægá mál og sögufróölvik,
fornu 0g nýju.
’ATHS. — Að s:
þá athugasemd,
aö tvent
tölublaði 45 þ. á. þ
“— — og fóðraðar
neðan úr”, les “—
innan fótar með skinn
o. S'. frv. í hinum sta
ur : og oft miet
klút”, Jes “—og oft
skýlnkhiit,” o. s. frv.
meö
ég vona, aö seinni tíðar mtnn
meiiniingunni öldungis ieins oj
óska og kýs.
Síöar ætla ég að skrifa
KETTAKDAGINN 1 á frav
mefndvi tíma'bili.
.j.
*) Sveinn heitinn faöir þeirra,
á Hallbjarnarstöðum, hefir óefaö
yerið vel hagmæltnr, þvl Guðný
dóttir hans sagði mér oft frá vis-
um eftir han«, þá ég var barn.
Ein ai þeim er þessi :
“Ekk'i spara ætla’ eg þig
Elda marar þölldn.,
þú skalt íara fyrir miig
Fram á þaravöllinn”.
Hann orti þessa vísu um ein-a af
d-ætium sínum, sem hauu seudi
frain á sjó.
Og auglýsingarnar borga
sig mjög svo vel.
°£ 9Á þmnl. á lengd. Hálf
síða kostar $950.00 og ]
$465.00. Annars kostar hver
línu aviglýsing $5.00, eöa sem
$1.00 hvert orð.
Sti. Nicholas tímaritdð er lítið
og hefir eiiga uadra vvtbreiðshi.
þar er fariaösíðan 5V4 þuml. breiö
og 8 þtiml. á lengd, en kostar í
livert skitti $150.00, eöa $1.00 hv.
smálímv. Sttindum er atvglýsiniga-
V't-rð ndfíiirsett og þá kostar hver
þuml. aálkslengdar $6.00.
Centviry tímaritið selur blaðsíð-
iina $250.00, eða $15.00 hv. þuml.
dálksleivgtlar í eitt skiftd.

EINAR OLAFSSON
T? T HP ^2 rT T O ~T~? T
-tb -L -L O -L vJ V-J -L
Burtvi er nú hruni'nn lYfir eyðimörk j
i«r bergi íslenzku auös og vana, !
þungur steinn, veg viildir brjóta j
sem þokast ei lét að vonarströndutn. j
fyrir brimgangi .- 1
né byljum hvössum, , iXindraði úr augum j
er um hanu æddu eldur framsóknar, j
á aldurs landi. ei var þér lagið j
aft'Ur aö líta. !
Ifiðin er nú þráin — 1/ýðhvöt þú áttir í
úr lifssölum, eu lempni ei, !
þögnl og d júp maimdóm meiri !
í hinn dulda heim. en miðlungs hóf. |
Særði hana angur I
á æskndögum, Er nú braut lokuð ;
er að h'instu stund Lrautryðjanda, ;
harma vakti. en oröstýr lifir |
í lýðs hjarta. —; J
iMá af æskusorg Réttvi auga f ]
margur bergja, er sá rekkur litinn !
kaldan og beiskan fyrst í dauða,
kaleik æfi. sem freinstiir stóö. í
Ei er það öllvnn 1
vint að gleyma Sjálfur við stýri ' 1
þvf, sem hjartaö ungt st'óðstu á lífsknerri, >!, j
beitast unn.i. alla æfi ]
að aldurtila. 1
Burtu er Einar, Ei var það heiglum
brostiö svíarauga, hent að sveigja ;
hljómar nú ei lengur mund frá markstefnu
hin hvellþunga raust. munarsjóna. . 1
I/jónshjartað sprungið f
lifs af andstreymi, Sjálfur viö stýri {
og höfuðið gáfaða stóðstu líka, j
helör smogiö. er þú hinsta sinn j
. hileyptir fari, f
Stóð hann á lögréttu yfir Sorgarsjó [
lífsins iiiiga, að Svörtvihömrum, j
eins og árgoði- og hraust þinn bát
æðri tíma, við Banakleitta.
sóru við hann eiða 1
sókndjarfir menn, Framar kaustvv j
efst á sauiileikans að falla^t á sverðið, !
sólarhæðtim. en hniga sár 5
J } í bendur óvina , I-
En hvað eru eiðar og griö kavipa . 1;
árum mitíma, af griöníðingvim, í
eða sannleiksþrá — lífið leysa i
svikgjörmim anda ? — en lá.ta frelsið. 1
.V'isiö laufblaö
á Jífsins hlyni, Hlægrir mig það Einaty i
borið af brennvörgtim •þót't Hel þú gistfr, j
1 á bálköstu. að andi þinn lifir
árum framtíðar. j
Borinn er sá skjöldum Sjá mm 11 hann sóllönd j
r| og bönduni' reyrður, sa'Ili en nú j
, sem krýpvir ei kongsþýi, á öldum óbornvim j
, iné Kaiíass þrælvvm. hjá tsleii'dÍMgvvm.
t ■— Einmana skal sá
i w enda lífdaga, Hlægir mig það Einar, - j
sem Iremstur stendvvr þótt heimskir glópaldar
5 ^ í fóikoriistu. friði og Ijöri
frelsi ræni, (
] þvi varð þér Einar skamt verður hönd sú 1
v þungt vim göjigu, höggi fegin j
r aö þ’ú ei rakkaspor er Ijóiiinu tmga
j | rekja vildir. löðrung réttir.
Kaust þér eii braut þá, t t
r sem beinast liggur Fram þér frjálslyndu
r j miillí helvítis frelsisvinir,
og himinsala. lá'tið dug Lrýna
: j dit-igar eggjar. — .:
Kaiist þér ei braut þá, Upp mieð það merki -I
j sem blivwhir lýður ísjemlingar,
hlammar lvófum sem liggur nú fallfð
, á harða spretti, hjá liðinni hetju.
eltandi skugga
i æíi sinfliar, Bezt er svo hefmt
starandi i Glámsaugu heitnsku vorrar,
gc-nginna alda. grá'tlegs greylymlis
n °g gietuleysis.
1- Sjálfiir þú eygðir I/át nm ei lenjtur
sóllöiul fögur, liftjón kosta
snmarstraiidir íremst að fylgja
fyxir sæ haudan. frelsi og sannlf.ika.
þar átt'i óöul
þinn andinn hái, Vertu sæll Einar,
— írairvtíðarítö'k v 011 m þér fylgir
á fögrum lendum. yfir draumabeim
t dags og uætvir. —
> þarrgað sóttirðu, þökk fyrir starfið!)
a þangaö heimtriröu þökk fyrir striðiðli
r alla að koma, ]iökk íyrir lífið!
áu undianbragða. þökk fyrir daviðann! 1
5- - Þorxtcinn Þ, Þorsteinston,

Parks Florel Magazine hefir 450
þúsund kaupendur. Hver smálína
kostar þar $1.50 í eitt skifti.
The Busiiiiiess Mans Magazinie hef-
ifl 130 þúsund kavtpendur og sehir
anglýsendum þuinl. á $11.25.
Gunthers timaritið hefir 115 þús.
lesendnr, og kosta auglýsingar þar
$90.00 hver bls. m
•Harper’s Magazine hefir 160 þús.
kaupendur og kosta auj.
því $225.00 hver bls.
Mtmsey’s tímaritið,
I þúsvind lesendur, sielur 1
á 500.00.
Evierybody’s Magazine
þvistiml lesendnr selur I
á $600.00.
McChnTs tímaritiö,
þústind feseiidur, selur 1
í eitt skifti fyrir $420.00.