Heimskringla - 17.10.1907, Side 2

Winnipejr, 17. okt. 1907
BEIISKKÍSGEA
. f
'm
HEIMSKRiNGLA
Pablished every Thorsday by
The Heimskringla News 4 Fnhlishiogr Co.
Verö blahsias 1 Canada o#r Bandar
12.00 am ériö (fyrir fram borgaO).
Hent til lslands $2X0 (fyrir fram
borgaOaf kaapeodnm blaOsios hér)$1.50.
B. L. BALDWINSON,
Editor A Maoager
Office:
729 Sherbrooke Street, Winoipeg
P.O BOX 11«. 'Pbone 3S1 2,
Vestur-íslenzka
háskólamálið
í síönstu grein um þetta mál-
«5nii, var ákve&iö aö athuga þar
10 atriöi, sem Hieimskriugla ttiar
<’mnþá ekki hafa verið nægilega
skýrö fyrir Ve»stur-Í.sfendingum al
íorgöngumönnum máisins.
.1. UM þÖRF þESSA ÍS-
LKNZKA SKÖLA.
þvi hefir, að því er vér frekast
vitum, enn/þá ekki veriö Laldiö
fram, að háskólakenslu í þessu
landi sé svo mjög ábótavant —
boriö samat) vi'Ö samkyns kenslu
i öðrum löndum hermsins — aö
ekkii sé allvel viö hana umanidi.
Enginn hefir hreyít því, aö þedr
nu«n, setn útákrifast af háskól-
um landsins, séu ekki faerir um að
vinna verk sinnar köllunar í hin-
um ýmsu lífsstööura, er þeir skipa
— rétt eins vel og þó þeir heföu
fært á og útskrifast af einhverjum
■erlendum háskóla. En til þess baia
ýmsir fundiö, að i jafnungu landi
og Vestur-Canada ónei'tanlega er,
sé háskóla fyrirkomnlag'iö ennþá
ekki oröið svo fullkomið, sem það
geiti bezt oröiö, og seim þaö vænt-
anlega veröur síðar á tímum, þeg-
ar íbúatalan vex og fjármunialeg't
afl he-nnar þroskast svo, að hvin
íái staöið fjárhagslegan straum af
eáíis fullkomnum háskólum og hezt
ir þekkjast hjá öörum þjóöum.
(Meö háskóla er hér átt við ‘Uni-
versvty’ en ekki ‘College’ skóla).
jþaö er viöurkent, að á háskólan-
um, þeim eina, sem til er í þessu
fvtlki, séu ekki kendar eins margar
starfs ög fræðigreinar edns og
æskíleg't væri. Kn áformaö er, að
fjölga þeim eins fljó'tt og eítiij fást
til þess. Til díemis er nú verið að
hæta einni fræðigrein á háskóla-
skrá Manitoba. þaö er vélafræði,
eöa aflftæði, og öðrum greinum
veröur bætt við eins ört og efnin
fcytfa og hæfir kennarar verða fá-
anlegiir, þar til Manitoba háskól-
inn er orðinn eins fullkominn eins
og völ er á i öðrum lörwlum.
•þetta er stefnan og að þessu tak-
marki er stöðugt verið að vinna.
þegar því um þaö er að ræða,
aö byggja eða koma upp einum
háskóla í landi, þá hlýtúr sú
steína að vera bygð á þörf, á því,
að bæta úr ednhverjum skorti á
þeirri stofnun, æm þegar er hér til
sta/öar, að fá einhverju því franv-
geng-t til menta þjóðarinnar, sem
ekki er fáanlegt á þeim stofnunum
sern þegar eru hér fvrir.
Hver er nú þessi skortur á.Iær-
dóms möguleikum á háskólum
þessa lan.ds, sem Islettdingar
vænta að g»ta bætt ,úr með þvi að
bygaja sérstakan háskóla, og sem
ekki verður að fullu baett úr með
öðru móti ?
Vér teljum víst, að forgangs-
tMsnn háskólamálsins a'tli sér ekki
að byggja háskóla (‘Umversity’)
heldur að eins æðri eða ‘College’
skóla.
2. UM FYRIRKOMULAG þAÐ,
SKM A SKÓI.ANUM Á AÐ
VERÐA.
þetta atr'iði hefir aldrei verið
skýrt fyrir Vestur-íslendingnm,
svo skýring megi l.eita. Fólkið
v i I 1 f á a ð v i t a, og þaö á
heimtingu á aö mega vita alt það
setm hægt er aö upplýsa um það
m>ál. Sé það tilgangurinn, að
koma upp að eins lítilfjörlegum
‘Collegie’ skóla, þá er eins sóma-
samksgt, aö giera þaö kunmigt
stræx í byrjun, og þá um le-iö aö
skýra nokkurn vtginn nákvæniLeiga
svo aö hægt veröi að gera samian-
burð á því sem nú er og því, sem
á aö verða, þegiar islenzki skólinn
er kominn á fót og i s-tarfamdi á-
stand. En til þess þarf að leiða
r<>k aö þvi, hvar og á hvern hátt
háítt Lenslunni er á'bótavant á hin-
um hérlendu skólum, svo aö hún
sé ekki viðnnanleig og í hverju
iwn'bótin <ági að vera fólgin og
■anniað þvi um líkt.
3. UM VKRKSVIÐ þAÐ, SKM
SKÓLINN Á AÐ VINNA A.
Jafnan síðan háskólamál þetta
var fyrst hafiö, hefir því af mörg-
um vterið haldiö fram, aö í raun
rét'tri sé tilgangnrinn með há-
•skólabyggingu þessa sá, aft skapa
á honum prestaiefni fyrir ísl. lút.
k'irkjuféilagiö, og yfirleitt til aö
beygja ná'mssveina þá, er þangaö
kynnu aö ganga, undir trúarlegt
ok kirkjuiélagsins. í einu orði
sagt, að skólinn eigi að vera und-
ir áhrifum ákveðins trúflokks, og
með þeim ásietningi, að laða alla
nemendur hans að trúarskoðunum
þess félags, sem yfir skólamum
ræður. í- þessu sambandi skal þaö
tekið fram, að þessum staöhœ-f-
ingum hefir ennþá hvorki vetriö
beinJíni.s neitað eða játað. Fólk
hefir verið látið sjálfrártt um álit
sitt á því. Hinsvegar er það ekk-
ert uiTrkvörtuniarefm, þótt skólinn
vierði umdir stjórn þeirra manna
og 'áhrifum, sem aðallega leggja
fram £é til að byggja Lann, og að
stjórn hans beiti öllu því afli, sem
hún hefir yfir að ráða, til þess að
styrkja trúflokk sinn sem mest
með tilhjálp skólans. Kn svo virð-
ist heldur ekkert því til fyr'ir-
stöðu, að sú fyrirætlun sé gierð
kunn, svo að allir megi afdráttar-
laust vita um það. Sé það hins-
vctgar tilganaurihn, að stofna skól-
ann og reka starf hans án nokk-
urra afskifta’ af trúarlegum skoð-
unum nemendanna, þá viröist ekk-
ert gieta verið því til fyrirstöðu,
að það sé gert vitanlegt. Spurn-
ínigin er því um það, hvort skól-
inn fvrirhugaði eigi að vera trúar-
legur skóli í reyndinni, eða hann
eigi að vera óháður öllum trú-
flokkum og trúarleigum áhrifum.
þetta þarf og á að skýra.
4. UM ÁRANGURINN, SEM
ETLiAST ER TIL AD AF HON-
UM VERÐI FYRIR FRAMTlÐ-
ARSEMD OG VKLFERÐ ÍS-
LENDINGA í þFISSU LANDI.
Spurninain er um það, hvort
mieð stofnuh slíks skóla sé mö'gu-
Legt að gera nemendur þar lærðari
mienn eða nýtari, en ef þeir lærðu
ann'arstaöax á skólum þessa lands.
Svariö verður vafalaust það, að
ekki sé tilgangurinn að kenna þær
fræðigreinar, sean hér eru alment
ketidar á innlendum skólum, nokk-
uru betur en þar er gert. En að
skóli þessi eigi aö haía þaö um-
fram aðra háskóla landsins, að
þar verði k'andar ísLenzkar bók-
menitir og betur kendar en gert er
á nokkrum öörum skóla bér í
landi, — og látum vér það gott
heita. Kn ef íslenzktim bókment-
um vorðtir bætt við skólanámið,
er þá ekki svona hér um hil áreið-
anL'ijt, að sá tími, sem tekinn er
til þess, að nema þau fræöi, verði
aö klípast af þeim tíma, sem ann-
ars hiefði gengið til náons annara
fræðigreina, og að þær fræðigroin-
ar verði fyrir bragðið lakar lærð-
ar, heldur en ef íslenzku n'ámstím-
inn hefði verið lagður til þeirra,
svo að nieim'andinn tapi því 4 eina
hönd, sem hann vinnur á hina ?
því verður haldið fram, að þeitta
sé i sÖIurnar leiggjandi fyrir við-
I.ald þjóðernisins, enda sé allur
skólinn aðalLega til þess bygður.
Og þetta vekur þá spurn'imgu,
hvort hægt sé traeð háskólanámi,
að viðhalda þjóðerni.nu eða að
gera nokkuð rraeira en að kenna
þar máliö og bókmeratirnar, að
raaifraimi til og að eins um tak-
miarkað áratimabil. Og eins verð-
u r það að takast trl greina, hvort
þessi norrænu lærdómur er svo
ray'tsamiir, að ekki missist fvrjr
hann ennþá raytsamara nám ann-
ara fræðigreina, eða hvaða virki-
legur hagur þaö gieti oröið fyrír
vwstur-íslerazkt þjóðlíf, þó einstöku
eirastaklingar, segjum 2 af þúsundi
hverju að jafraaði, lærðu þau
fræði.
5- UM KOSTNAD þANN, SEM
BYGGING SKÓLANS OG
STOFNUN HEFIR í FÖR MEÐ
SER.
Sé til þess ætlast, að íslenzki
skólinn íyr'irhugaði eigi að verða
nokknrnveginn jafngildi annara
þeirra samkynja skóla, serni nú eru
hér i bænum, þá er tæpast of hátt
neiknað, -þótt ráð sé fyrir því gert,
aö raauÖsynlegt land með' sæmileg-
um hyggingum og kensluáhöldum
kosti full S ioo.ooo, og árleigur
starfs og viðhaldskostnaður, sem
næst Ji5,000, og er það miðað ein-
göngu við þær stofnarair, sem lé-
Le.gasta.r eru taildar þairra, sem
gera tilkall til aö geta hieitið ‘Col-
legie’ skólar. Vér höfum það efrtir
kuran'u,gum mönnum slíkum mál-
um, að þessi áætlun sé hvergi
nærri of há, og miðuð við kostnaö
tiltölutega lítilla skóla, í bæjum
þar sem land og byggin^a kostn-
aður er talsvert lægri en hér í
Winnijæg. En vitanlegt er það, að
háskólanafnið þarf ekki en-clilaga
að fara ettir stærö eöa kostnaði
bú.ssins, og að sjálfsagt máetti
koma upp ódýrari stofnun en þessi
áætlun getur til og meö minrai ár-
Legum starfs og 'v'iðhaidskostnaöi.
En það virðist ekki ósennileg til-
gáta, að þess minna, sem Lagt eir í
kostnaðinn, þess ófuIlkomn.ari
verði stofnunin að öllu leyti, og
þess fjær þvi að geita tajist jafn-
gildi anraaxa Samkyin.ja stofnana í
land'inu.
6. UM VENTANLEGAN AR-
LEGAN STARFS OG VID-
HALDSKOSNAÐ SKÓLANS.
Um þetta atri'ðd er Heimskringla
ekki fær um, að segja neitt ákveð-
ið ieða meö vissu, anraaö en það,
að i þessu Land'i hvervetna er það
lítáll skóli <>g lélegur, sem ekki
krefur 15 þús. dollara úitgjöld í
starfs og viðhalds kostnaö að und-
araskildu algerlcga því íé, sem
gengur til þess að borga skuldir
eða vexti af þeim peningutn, sem
larad og byggiragar kosta. Og sú
hefir víðast raun á orðið, við
flestia þá skólá, siem ekki hafa stór-
eigrair eða auðmenn aö baki sér,
að þedtn' hefir veitt viðhaldiö afar-
örðugt, og slíkir skólar hafa að
sjálfsögðu ekki getað orðið nein
fyrirmiynid að kenslu hæfileikum
eöa öðrum nauðsynja aðbúnaði.
7. UM VÆNTANLEGA TÖLU
OG VAL KKNNARANNA.
Eigi skóli þessi aö verða aranað
era nafniið tómt, miá óhætt gera
ráð fyrir því, að ekki færri era 4
eða 5 kennara þurfi til þess að
starfa við þann skóla, og er þá
lágt í lagt fyrir eina fullgdlda há-
skólastofnun. Flestir slíkir skólar
mumi hafa 8 til 10 kennara. Sú
spurning víiknar þvi eðlilejgh : —
Hverjum þeim mönmim hafa Vest-
ur-tsfcnd'ingar á að skipa í kenn-
amastöður við þann skóla, er gefi
homvm nœgilegt gildi sem menta-
stofnun til þess að festa svo rnikla
tiiLtrú til hans, að nokkur fjöldi
raerraearaenda þeirra, sem fullum
sönsum eru gæddir, fari að ganga
fraim hjá öllum þeim háskólum,
sem þair eiga völ á hér í landi til
þess að sækja nám á hitram fyrir-
hugaða skóla kirkjufélagsins. því
það er kunnugra en frá þurfi aö
segja, að ekki að eins verða þeir
menn að vera svo vel iraentaðir,
að þeir séu ígildi annara keuraara
við samkyns stofnandr, heldiur
verða þeir ojg að vera svo vinsaJlir
að aðstandendur væntaralegra nem-
cnda ekki fælist þá fyrir flokks-
fylgi þeirra í trúmálum eða póli-
■ tiskum málmn. Og að því er snert
ir kenslu íslenzknnraar og nor-
rænraa bókmenta, þá er enraþá ó-
sýrat, að vér eigum nokkurn þanti
mann fyrir vestan haf, sem hafi
þau skilvrði, að geta gegut iþaim
starfa, og tim leið njóti þeirrar
vnrðiiigar i-ða tiltrúar alrraeíiraings,
serat nauðsynleg er t'il aö,gie£a skól-
arauni það gildi í huga almenraitigfe,*
er gexi hann aðgieragilegan sem
kenslusit.ofnun í þeim fræðumi.
8. UM VJ5NTANLEGAN AR-
LEGAN NEMENDA FJÖLDA
!OG HVADAN Ll-KLEGT SE,
AD þEIR KOMI.
Ef reynsla sú, sem þegar er £eng
in utn tölu þeirra íslendinga, sem
stundað hafa hér nyrðra há-skóla-
raám á liðranm árum, er að uokkru
tekira trl greina við athugun vænt-
I anfcigs neniendafjölda á komatidi
árum, og ef ,það er að nokkru at-
hugað, aö Vie.stur-íslendingar eru
ineð hverjti líðandi ári að verða æ
rraeir og mefr hcrlendir í an-da og
að sama skapi æ því minraa ís-
I lenzkir, — þá sjáum vér ekki, að
| mikil von sé til þess, aö tala ís-
lenzkra háskólanemenda fari svo
mjög vaxandi framvegis, aö á-
stæða sé til Jtess £yrir fólk vort,
aö rýja sig inn að skyrtunni eða
inn fyrir hann — lifandi og dautt
— til þess að byggja sérstaka há-
I skólastofttnn fyrir væiitanloga
I aukraa 'nemendatölu. Vér teljum
i alveg áreiðaralegt, að Bandarik ja
j raemendur islenzkir myndu í laing-
I fli-stum ti/l£eHum frentur kjósa að
I læra við Grand Forks eða Chiicago
! háskólana eöa aðra þá orðlagða
j merataskóla, sem l.únir erti að á-
viraraa sér traust og hylli þjóðar-
inraar, en að sa*kja nátnið hingaö
npröur, þó íslenzka yrðd þar kend.
Og samia myndi að likindum verða
mieð íslendinga i British Colxim-
hia og Vestnrfylkjum Caraadá, sem
hviert um sig hefir sína eigin há-
skólastofnun innan skams tíma og
sum þessara íylkja hafa þær nú
þegar. Sennilegt vdrðist oss, að
ekki myndu aðrir sækja þatin
skóla en þeir, sem ætliiðu sér með-
al aranars að »tunda íslenzkuniátn. * 1
Kn sú hefir raun á orðið hér
ravrðra, síðan ísJenzka deildin var
sto'frauð hér við Wesley College,
að ekki hefir íwna nykkur hhiitd
þeirra. raemenda, sem þar hafa
sturadaö nám, sirat ísfcnzku námi.
Svo £áir haifa þeir verið, að það
gefur ekki neitt góða von um, að 1
kensla í þeim fræðum mundi draga
rraarga nemendur að hinum fiyrir-
hugaða háskóla. Að ö'llu athug-
uðu, feer Heimskringla ekki komiö
auga á svo mikinn fjölda uppvax-
andi ísfcndinga, cr sækja muudu
ísfcinzku raám með anraarí skóla-
rraentun, að' nokkur itanðsvn sé á
því, að byggja sérstaka stofnun í
því aiiignaimiiði.
9. UM þAD í HVERJU MENT-
urain á þessum fyrirhugafta há-
skóla eiigi að gera nemendur þá,
setn á h-ann ganga, nýtari menn
eða lærðari, eða nppbygigiLegri
sjálfum sér eða þjððflokki vorum
hér, heldur en ef þeir sæbtu raárni
á einhverjum hérlendum háskóla,
eins og þeir haía gert á liðmim ár-
um.
Engtun hefir enraþá Látið til sín
heyra, sem opiraberlega hefir full-
yrt, að hinn fyrirhugaði skóli ætti
að inienta nennendur þá, sem á
dann giengju, b e t u r, eða að
gera þá að læruðri mönnuini, held-
ur en ef þeir stunduðu nám við
aðra þá skóla, sem hér eru fyrir.
það er 'því ljóst, að aðal augua-
miðið með stofnun skólans er, að
þar skuli kend íslenzka. Líklega
yrði hún gerð þar að skyldunáms-
grein, svo að hver sá, sem á skól-
ann gengi, yrði að læra hana. Og
afleiðingin yrð’i óhjákvæmilega sú,
að þeir íslenzkir námsmenn, sein
jekki kærðu sig um, að sinraa því
j raámi', gengi þá á aðra. skóla, og
gæti þá svo farið, að þaö drægi
j mjög úr annars hugsanLegri að-
sókn að íslenzka skólanum. það
er og öllum þeim ljóst, sem feng-
ist hafa við raám, að allur sá tími,
sem nauðsynlega þarf til aö læra
ei'tt turagumál ' og kynnast bók-
j ínieratum einnar þjóðar, — hann
verður naiiðsynlega að takast frá
raámi einhverra anuara fræðigreina

1
sem alment eru kendar hér á ‘Col-
Lage’ skóluin og taldar nauðsyraleg-
ar mentagreinar hverjum lærðum
manrai. Svo laragt er frá því, að
allir islenzkir nemendxir, sem á
‘College’ skóla I.afa geragið hér
nyrðra, hafi lært ísleuzku, aö ýms-
ir þeirra, seVn einmitt liaía skarað
£ram úr sambekkingum sínum í
flestinn greinuni námsins, hafa alls
ekki laigt sig eftir islenzku raámi,
en þó verið þar e'ins færir og
nokkrir þeirra, setn að naírai til
höfðn stundað það. Kn þet-ta virð-
ist oss óraeitanlega berada á það,
að þeir sem áhugw Laifa fyrir ís-
lenizku raámi', þeir geta lært máiið
og kynt sér bókmentirnar nokk-
urnvieginn fullkomlega alveg há-
skólalaust. Tilhraeiigingin hjá vor-
um uppvaxandi ungm.ennum hér í
bænuin til þess að Lesa íslenzku, er
sýnKLega ekki svo inikil, sem marg-
ur kann að ætla. Um það geta
þeir af e’igira sjón sanníært sig, er
daigk'ga konta hiér liran á Carniegáe-
bókhlöðuna, þar sem íslenzkar
bækur eru geyimdar. það má svo
heita, að þar sjáist aldrei íslend-
iii);nr lesandi, hvorki í.slenéku eða
öranur mrál. Kn þet-ta ásftand gæti
háskóli eða ‘College' skóli ekki
bætt, af því aö starfssvið hans yrði
að kenraa máliö eiragiingu þeim, er
þaragað sæktu nám og fjöldi iþeirra
mxxraili ekki fara langt fram úr 2
aif 1000 m-anns. Undir þeim krirag-
umstæðum virðist það algeirleiga
Ijóst, að ísfcnzkuniiar vegraa sé það
tæpast tilv'innandi að byggja skól-
aran, og það því fremur, sem hægt
muudi reyraas't með nokkuð tninni
tilkostnaði, að fá iraáhð kent í öfl-
um bekkjum á hé-rfcndum skólum,
ef sýrat væri, aö raægur nemenda-
fjöldii Viildi stunda það nám.
io. UM þAD, UNDIR HVERRA
YFIRRÁÐUM' SKÓLINN EIGI
AD VKRA.
Um Jjeitta atriði Jtarf ekki að
orðleragja. Jwxð verður vafalaxist
játaö bæði eölilegast og réttast,
aö t'ilhögun öll og stjórn veröi al-
gerLega undir yfirráðum, kirkjufé-
Iagsins, sem ei'tt giengst fyrir
stotnun hans, e.n jafraframit er það
þá orðinn kirkjiideildar háskóli,
sem tæpast gæti orðið löndtim
vortim að ejns altneriiinnti notum
og æskilegt væri, og að líkindtim
ekki fengist til að kerana aðra guö-
Jræöi en J>á, sem lút. kiirkjrafélagið
er stofraað til aö varðveita og út-
breiða. Og þar sem þaö fiélag telur
ekki langt yfir eiran sjötita allra
Vestur-ísLendin.ga imtan vóbanda
sinraa, er mjög hætt við, að mót-
spyrraati þegiar timar liða yrðd svo
megn, að skólinn fangi ekki við-
haldist. það cr alls ekki óhttgsandi
að ýmsir Jx-ir, sem ekki værti fyr-
irkomulagi skólans hlyntir, heföu
samtök t/il [>t*ss aö £á stofnaöa ís-
lerazka doild við ýmsa hina hér-
lerlthi skóla, þar sem nememdum
gæfist kostur á, að nema Jxwi fræði
of þéir vildti. Með skynsamLegum
saimtökum. ætti J>eim fimim' sjöttu
hlwtum íslendinga, sein ekki til-
heyra kirk jiifélaginu, aö veitast
laragtum léttara aö koma þessu i
verk, heldur en J>eim sjötta hluta,
swn þvi rtilheyra, aö viðhalda
heilli háskóla eða ‘CoEeige’ stofn-
un. Auðvitað vœri með því fyrir-
komulagi fengiin aukin viðurkenn-
ing isfcnzkunnar sem fastaniáms-
gre'in viö ‘College’ skóla lands'ins,
en jafnvel sú viðtirkenniing væri
etigian vegin einhlýt til }»ess að við-
halda ntáhnti fram vfir það, sem
vel væri mögulegt án slikra
kejishideilda.
Að öllu atliuguðu, er það engan-
veiginn Ijóst, aö hægt yrði aö
halda isfcnzka háskólamim svo-
nefpdia við, J>ó mögulegt yrði að
reisa hanm að raafninn tiL Né held-
ur er þaö ljóst, . að hann yrfti oss
svo mjög til sóma, þó hami yrði
reistur.
Með stóran hluta vors litla, fá-
menraa og fátæka þjóðflokks leyni-
Legia og opiraberfcga andvígann há-
skóla hiigsjóniiinii og traeÖ tnink-
andii útflutningtim frá Islandi og
minkandi áhttga Vestur-ísleradinga
fyrir öllu íslenzku, — tieljum vér
róttast al kirkjufélaginu, að flýta
ekki stofnun þessa skóla meira en
svo, að það sjái fótum sínum for-
ráð í því ekki að erins að byggja
heldtir einraig að viðhalda skólan-
um Jnegar hann er kontinn á fót,
og untifram alt að gæta }»ess, aö
á því hvílir ábyrgðin á því, að
hanti verði Jtjóðflokkntim til sæmd-
ar 011 ekki vansæmdar.
Mál þetta þolir ósköp vel að
bíða eran ttm stund, þar til það he.f
ir veriö ýtarlega rætt og rannsak-
aö af Jteim, er bezt skyn bera á
slíka hltrti. Jtvi svo niun bezt ráð-
ið, aö fult m'álfrelsi sé veiitt í
J>essu sem öðrum málum, og allar
J>a*r upplýsingar fengnar, sem völ
er á, ekki að cins að því er sraertir
stofnun og viðliald skólans, heldtir
og að því er sraertir væivtia n.legar
aíLeiðingar af starfi haras tyrir
Vestur-íslendinga í heild sinrai. því
: hversu ákjósanlegt, sem það kann
í fljótu bragði að virðast, að vér
eigum íslenzkan háskóla hér, þá er
hitt ekki síður um vert, að hann
verði svo' úr garði gerður, að
1 haran verði að minsta kostá jafnoki
(aranara skóla hér og ísLeradingum
til þess sóma, sem forgönigimiienn
hans vafalatist óska að hann vierðL
/
Fyrirmyndar Islendingur,
Sjöuntla dag síðastliðins júní-
miánaðar voru hundrað ár liðin
írá íæðingu eins allra merkaistíi
Isleuding.sins, sem upjii var á nítj-
ándu öídinni, TOMASAR jjrófasts
SÆMUNDSSONAR fra Breiðaból-
stiað í Fljótshlíð.
Vaialaiist hefir lífsstarf þessa
stóriraerka manns verið farið að
fyrnast nú i hugutn ulls fjöldans aí
þjóð vorri, svo ekki var vanþörf á
að r'ifja }>að upp okkar unigu kyn-
slóð t.il fyrirm.yndar og rappörfun-
ar. Erada helir þaö nú veriö gert á
þessu ári af tvieimur meTkum og
lærðum 'isfendingum, ■.Jxrini séra
Jóni Helgasyni, dóttursyiiii Tóm-
asar, sem séð hefir mn útgáfu
hinna ág,avtii bréfu hans, og Guðm.
Finnbogasyrai magister, sem ritað
hefir prýðisvandafta og hngðraæma
grein um séra Tóinas og li.fsstarf
hans i 2. hefti “Skírttis” J). á., sem
nýkomið er vestur I.ingaö.
Meö Jtessum ritum hafa þessir
rraenn ckki að eins reist séra Tóm-
asi þann minnisvarða, sein merk-
astiiir er allra niinnisvarða, — sem
sé ást og virðingu í hjarta hvers
eiraasta góðs ísl. fyrir hinar göfugu
og mikilsverðu framkvæmdir hans
og ættjarðarást, — heJdur einnig
vakið athygli á honum, sem Jxritra
fyrirmyndarman'ni, er íslenzktir
æskulýður og íslenzk þjóð, öld eft-
ir öld, getur ,og á að hafa til fyrir-
myndar og eftirbreytrai. Eftir að
hafa Les'ið bréf séra Tómasar, sem
öll fjalla mn ísland og velfarðar-
mál Jtess, þá hlandast eragmn lnig-
ur um það, að heitari og einlægari
ættjarðarvin er ómögulugt aö
hugsa scr. Allar hans htigsanir og
störf snúæst einungis um það, að
verða föðurlandi sinu til gagns ag
sóma. Og hann hefir þeitta ekki
hugfast að eins, Jx*gar hann sjálí-
ur hfir á Islandi, heldur hvar í
veröldirani, sem hann er staddtir.
Tuttugu og fimm ára ræðst
Hann í það, mieð sáraiitlum farar-
elnum, að ferðast um öll mestti
iraerata og framfaralörad heþnsitts á
}>eiim tímum, — ram mestalla
Norðtirálfu, Grikkriand, og til
Smvrna i Litlu-Asíu, að eins í
Jteim ein-a tilgaragi, að auðga J>ekk-
inwu sína til blessuraar fyrir föður-
landiö. þaö var hanis hjartaras á-
hugamál.
Eg get ekki stilt mig um, að
taka hér upp stutta kafla úr bréf-
tim hans, svo sem allra flestum,
sem “mófturmáhð okkar mjúka og
góða” fe'sa, gefist tækifæri til að
kynraast ættjarðarast hans og á-
l.ugainalum., honum til virðiragar
og öðrum til eft’irbreytni.
1 fyrsta bréfinu, sem hanra skrif-
ar fööur sínum eftir aö haiin fór
utan, lýsir hann t'ilfinningum sín-
um, Jnegar tsland hvarf sjónii'm
hans, rraeft þessum orftum : “Og
mi ertu (hann sjálfur) kontjnn
burt úr hintnn mjúkti móðurhönd-
um fósturjarðannnar — og jafn-
snart sagði hjarta mitt mér, aft
hvaft svo sem fyrir méir lægi aö
•sjá af tegurð ahnara landa og
staða, þá yrði hún mér þó ætíð i
allri sinni fátækt dýrðlegasti btett-
urinn á jarðríki! ”
I einu bréíinu, sem hann skritar
á fierðalagi sínu, sem áður er um-
getið, ketrnst hunn þann'ig að orði:
“É'g fann hjá sjálfum mér, að mér
á ferðinrai varð nuð hverjtim' degi
kærara og merkifegra mitt föður-
land. Eg gat Jxgar á leið í París
varla sofið fyrir umhuKsutvinná um
það.-------— Kn ekki siður en mrig
lanigaði heim, girntist ég jafn-
framt að koma í fööurlandi mínti
nokkru því til vegar, sem ég haföi
séð í hinium siðuðu löndum, og ég
þóttrist sanrafærður um, að líka
gæti Jwifist á Islaradi.
Island tapar aldreri gildi sími
hjá mannri, sem Jtekkir það rétt,
J)ó svo hann færi um allan heiim.
Hann kemur ánægðari aftur, era
áður era harau fór, erada þó horaum
sýnist ntiklu lleira Jmrfa að um-
bæta en áður, fleira aðfiiitningiar-
vert, margt þnrfá að intileiöa, sem
hann sá annarstaðar ...”
í cinu bréfi sínu til Konráðs
Gíslasonar kenist hann að orfti ái
þessa fcift : “Annaö var það, setri
ég uni ver, og sem þú miint geifa
mér s<)k á : að ég ætla að eyða
svona lífinn, gagnslaus og ónýtur
vinutit mínum og föðurlanthnu —
— ég veit ekki, hvenær ég fæ lokið
þeirri miklu skuld, sem mér finst
ég standa í við fööurlaradið ; eður
hvenær ég kemst til að' lpggja
hend'ur á þaö, sem ég eiginlieiga
hafði ætlað alt liíiö til að koma í
verk”. Jægar þatta bréf er skrifað,.
er Tómas á íslandi en Konráð í
Khöfn. I bamalegiinni skrifir hanni
Konráði, og gefur þá i skyn, að
það sé hugboð sitt, aö Jteir skrif-
ist ekkrii á oftar, og hiaran v'irðist
ekki vera órólegur yfir því. E11
hann biöur hann i ölhtm bænutn,.
að muna eftir Islandi, og tiekur þá
þannig til orða :
“Eg bið þig, og ykkur, aft
m u n a oftir I s 1 a. n d i og
k e n n a það niðjum ykkar og
barma'börmim. þá gætir minna, þó
Jæir eldri týni tölunni”.
þannig eru allar htigsamir séra
Tómasar, þær snúast allar um
fósttirjörftiraa og velferð heranar.
að verða henni að liði, það,er hon-
um fyrir öllu. H.ann álítur sig oiga
að inna herarai af hieradi skuld, sem
haran megi til að greifta. Og se'gist
hafa ætlað “alt lífið til að koma
þvi í verk”. ]>etta er sá rauði
þráöur, sem gengur í gegn tun alt
lífsstarf séra Tómasar, og h'aran er
óraeitianleg.a bæði fagnr og lær-
dómsríkur. Kitt er áraeiiðaniLegt, og
það er, að sá ísleradiin.gur á ekki
sne.fi 1 til af ættjarðarást, sem ekki
finnur tiJ henraar við lestur bréfa
Tómasar Sæmundssonar. Allir
þeir, sem af íslenzku bergi erti
brotrair, ha£a hér þann lærimeist-
ara, sem aldrei eldist. Um ókomn-
nr aldir getur hann veriö keraraari
Jteirra allra. En þrá/tt fyrir þaft,
þó allir íslendingar giett af horattnt
lært og aigi að gera, þá stendur
þaft fast í mintt höífti, aft engir
geti efta beri fnemur af honrani aö