Heimskringla - 12.03.1908, Blaðsíða 6

tVuinipcg, 12, «iarz 1908.
HEIMSKRINGLA
Brandon Stækkar
Bæjarlóðirnar sem ég sel eru 3. mínútna
ganga frá C.P.R. vagnstöðinni, 5 mín. ganga frá
pósthúsinu og7 mínútna gangur frá Fyrirmynd-
ar-búi Canada stjórnarinnar. Beztu bygginga
lóðir í bænum, — og lang ódyrustu.
$75 til $150
HVER LÓÐ
Þær tvöfaldast í verði á komandi sumri.
Fegurstu skraut tré eru á lóðum þessum. Kaup-
ið strax. $10 til $20 niðurborgun; hitt eftir
samningum. Finnið eða skriíið :
JOHN WflÐGE
10 9th Street, Brandon, Man.
eða K. K. Albert, 7IÍ) William Ave.. Winnipeg', Man.
Telefón (>‘409.
eða Kr. A. Benediktsson, 477 Beverley St., W’p’g., Man.
k\ Eftir ‘ Roykjavfk'’ |
'Björnstjerne Björnson
1907
A sunmidajiina er var varS þjóS-
al stúdenta og jafnvel meöal al-
mennings fyrir kvæíii sín, ræfiur
og blaSapreinar. Skáldfrægö sína
ávann hann scr. þó fyrst, er liatin
gaf út fyrstu “sveitasögu”
sína Sigrúnu á Sunnuhvoli (Synn-
öve Solbakken, io. ág. 1875), og
•BlaöiS “Winnipcg Free l’ress ', svo hverja af antiari. Varð hann
ölags. 28. janúar sl., fh'tnr langa
um kúgun þá og ótta, siern
ÍVMikliobors i Canada búi tindir af
skkldiö og þjóðskörungurinn norski
75 ára ,aö aldri, en um líkt leyti
vom rétt 50 ár síðan hann tók til
ritstaría. ICr ekki ní-ma skylt, aö
VíiSr íslendingar mínnumst hans að
xernhvcrju á þessari tvöföldu af-
*TfelishátíÖ hans. Flestir þskkjum
vér þær sögur hans, er þýddar
yiiifíL verið og þýddar stiuvar snild-
;ajrlcjra. á ístenzku, c-11 faistir, eink-
ntn tneöal hinna yugri manna,
æita- annað eöa meira um hann en
þafi, aö lrann tielst til höfuöskálda
'víjrötnanna og hefir veriö meðal
íorvígismianna í fnelsisbaráttu
Jljítrra alla a-íi, og ætturn vér þó
aS vita ofurlítiö rneira, einkum
ntn skáldiö Björnson. Er hér dá-
J'rtiS til uppfyllingar.
fvrir þaö stórfrsegur á skömmum
titna um öll Noröurlönd.} (Sveita-
sögur þessar eru nú að koin-a út
hjá Gyldendal í aftnœlisútgáfu og
kosta að eins J kr. í bandi). Björn-
son stýrði nokkra stund norska
kikhúsinu í Björgvin, er tónskáld-
iö fræga, Ole BuH, haföi stofivað
þar, og tók Ibsen svo viö stjórn-
itmi af hontim. Kvæntist Björnson
í Bergen og fór síðan aftur til
Kristíaníu. TcVk hann þá þegar öíl-
ugan þátt í þeipi deilumálum, er á
dagskrá vorti : stjórnmáladeilunni
við Svíaríki, landstjóramálinu,
flaggmálinu o. fl. og þarf naumast
að spyrja, hvoru megin Björnson
var í þeim málum.
þar ætíö síðan. Trú sína á lýöhá-j
Hulda úr Völsungasögu og öörum
sögtim, og Sigurður Slembir er
mikilfen.glegur rautik-ikur í þrcm
kikritum frá hinum dimtnu tím-
um eftir lát Siguröar Jórslafara.
; Hann heíir og orkt kikrit uni Sig-
I urð Jórsalafara. í þessu sanvbandi
má einntg nefna sagnakvæöi hans
Arnljót Gellina og Bergljótu, svo
i og smákvæöi eins og Noröur um
sjó fer siglingin glæst, o. 11.
i Aö verttleikamim og samtíö
sinni snýst Björnson nieö skálcl-
i sögunni Magnhildi, en frægastar
þoirra sagna allra cnt einkttm
tvær : Á guös vegum, og ketmtr
! Björnson þar íram meö trúarjátn
ingu fríhyggjuni'anna, “þar setn
góöir niienu ganga eru guös vegir’
Hin skáldsagan er : L)et ílager, og
ræöir hún tnn uppelclið eins og
! það í rattn rót'tri ætti að vera.
Af sjónleikutn, er ræöa um satn-
j tíð vora og áhyggjuefni hiennar,
| eru frægastar : Gjaldj^rotið, er
ræðir um kaupinannsandann og af-
leiöingar ltans ; Glófinn (en Ha.11-
ske), er ræðir um almenningsálit-
í ið og stefnir þeirri kröfu á hendur
karlinönntitn, að veríi jafnskírlifir
1 og þeir ætlist til að konurnar séu;
og loks erit leikritin tvö : Utn
trtegn (Ovcr Evene). Ra-cSir hið
I fyrra um mátit trúarinnar, en hiö
síÖara mtt baráttuna tnilli auð-
valds og örbirgöar.
Vart hefir Björnson komist eins
hátt í leikritaskáldskap sfnum og
Ibsen og þó niælir sitt með hvor-
tnn, svo að ósýnt er hver hefir
betur. Ibsen er svartsýtvn, óvæg-
inn og kryfur alt til mergjar.
Björnson er bjartsýnn, ber önn
fyrir vanmættinum og færir alt á
betra veg. Ibsett er tinbútnn, Síttt
er sjálfum sér nógttr og lætur rétt-
j visina hafa sinn gang, ett B jörn-
j son er lýöhugi, seim vill lýsa og
j fága, vill að menn lyfti t settn og
1 séu sanutaka. Jsess vegna var
Björnson svo tnikfu fxitur til þess
j falfintt, aö vera leiðtogi lýösins.
t Enda hefir hann veriö þaö um dag
ana. Hvað eftir annaÖ hefir hann
! meö mælsku sinni og rftum f.-ngiö
' þjóðina til aö rísa ttm .'ndil.itigan
Norfcg, og hvað cftir ann.iö heftr
skólana haföi livitin frá stofnanda
þeirra j Dantnörku, Grundtvig
j hattn einn síns liðs og mieð oríiinu
eiiutt saman sttúiö siguriitn tir
! höndum
trantla, og hclzt hún nokkra stund.
Oft ltefir hann
En ttm og eftir 1876 tók Björn- jmákbrautiimi.
son sinnaskiftum. Hann hafði |
frantan af ævinni verið maðttr |
St jórnm'álamaöurinn
guðhræddur, en nú varö ltann fyrir
þeitn áhrifimi, er bárust meö Ge-
org Brandes til Noröurlanda frá
Frakklandi og Englandi, aö hann
hafnaöi allri opinberunartrú og j
mótstöðuma'nna sinna.
þó snúist á þióö"
En þaS hefu' h.tnn
gert af sattnfæringu.
Björitson
er búinn að vinna sitt, o.r f.t r
j hann fyrir það clóiu í sögunni. En
í skáldajöfttrinn Björnstjemie B jörn-
trú á yfirnáttúrlega hlii'ti. þó hélt 1
h-attn siöferöis hugsjómun sínttm
ómeitguðum og jafnvel hreinni en
áðttr, og hefir hatiti alclrei látið
undir höfuö leggjast aö bcrjast
fyrir þeim.
son tnttn uppi, ntieöatt Noröurbmd
j ertt bvgö og Norönvetin .vynrja
þjöðsöng sinn.
Björnstjernc Björttsson var
'prcstssonur og er fieddur í Kvíkne
jirestakalli, úthéraöi einu á Dofra-
Ajöllum 8. des. 1832. Lengstan
hlcvía bernsktt sittnar ólst hann þó
vapp í Nes prestakalli i Ratimsdaln-
■f.im. er hanu hefir kveðið svo fag-1
íjrlega ttm í kVæöi síntt trueð því
itafni. Bernsku scnni hefir Björuson
fvst í “Blakken”. Hattn var sefctur
cd ttáras í Moldc ; en þaö varð lít-
iff iir skólanámi hatts þar, og sa
|»ví faðír ltans ekki annað ráö vaut
.b-gra aö síöiistti, en aö sienda hann
ttl Kristíaníu á hina alkunnu
* 'sit'úden ta-verk stn ið ju ” HeK'ber gs
’par sem stúdetits-nafnmu var klínt
;* ifiaiin, Henrik Ibscn, Jónas Lie
.Asimind Viuje, alla í settn,
15«vvÍ! Björnson Heltberg gantla
þtíjtð SMeö því, aö yrkja eitt af feg-
ikvæöum ainutn effcir hann.
■Jjegar Björnsctn rar orðinn stúdent
-B'éndi hann bráfct hvað f honuni
fsjó. Varö hanm fljótfc kttnnur með-
A J. ára för til útlanda dvaldi
hana lengst af í Róm og varö fyr-
ir miklum og langvinnttm áhrifutn,
og þegar hann kom beim aftur,
veitti stórþingið honum fyrsfcum
tnanna skáldalattn. Barðist hattn
síöar drengilega fvrir þvi, a'ð Ib-
sen væru einnig veifct skáldalaun,
eu þaö varð torsóttara. StarfaÖi
Björnson nú ttm fcíu ára lúl ó-
j trattður aö skáld.skap,blaöamens'ku
og leikhússtjórn og fór þá hverja
‘ferðina af annari til utlanda, en
varö í hvert sinn fyrir miklutn og
vekjandi áhrifum. Fanst honum
sent hann væri orðin tunga og
málsvari þjóöar sinnar og hélt
sviirum hennar uppi í hvivetna.
Og skiffci þá þcgar eins og æ síðar
aö ööru hvoru í tvö horn, aö hann
. var ýmist clskaöur eða hataöur.
p*V þeim árunitnt orkti hann öll hin
íegurstu ætfcjarðarkvæði sín.
Um þær muttdir keypti hann og
búgarð mikinn,
Af ritum Bjcirnsons ber fyrst að
nefna sveitasögur hans, enda gerðtt
jxer fyrst garðittn frægan. Draga
þær að því leyti dám af fornsög-
um vorunti, aö þær eru eittkar
stuttoröar og gagnoröar, en bjart-
sýnið í þoitn og öll fegurðin er frá
Björnson. I Sigrúnu á Sunniihvoli,
Káttim pilti, Arna og smásögum
eins og Arnarhneíðrið, Járnbrautin
Af/iíst Bjnrnnson.
LÍTIL BENDING.
Tal.sverfc hefir veriö rætfc og rit-
aö ttm í íslenzkum blööum hina ,ís-
lenzktt bókaverzlttn, og hve seint
gangi, aö fá bækur sc-ndar hingað
vesfcttr, eftir að þær eru kointiar úfc
á íslandi, og líka mikiö fcalaö um,
hvaö bæktirnar séu dýrar, ssctn er
ómótma'lanlegur sannlaiki. E11 j>ó
cr t-itfc verra, og það er, þagar
bækurnar alls ekki fást hí-r tímun-
og Hættulieg bónorðsför sjáttm vér ! uni sanian, og( þaö nauösynlegar
'þegar aöaleinkenai Björnsons, —
bjartsýniö og básæiÖ. Aö vísu lýs-
ir hann eittnig því, setn ljótfc cr og
miður fer í þjóðlífinu. Má þar lesa
um barsntiiÖar og ruddalegan hugs
unarhátfc, slark og svaöiffarir, en
það er alfc aö baki. Upp af því
ölltt rísa bjartar og fagrar a-sku-
sálir meö bros á vörum, von í
auga og þrcVfct til framsóknar, en
þc> fyrst og fremst hásæjar og ,Ijós-
bornar ástir. Kr eíns og vorgróö-
ur í öllunt þessum sögtttn Björn-
sons. Mun því hver kynslóðin fram
af annari geta lesið sig ttnga í ann
að sinn í sögttnt þessunt og sótt
þangað þor og ljcVsar vonir. Og í
þeint eru á víö og dreif mörg hin
fegurstn kvæöi Björnsons, er skína
þar eins og perlur og gitnstcinar.
í sögul'eileum sínum hvarflar
AulestaÖ, í nánd j
viö fvrsta lýðháskólann í Noregi, | Björnson affcur í tímann til hins
í Gausdalem, og fór að búa þar til j stórfenglegasta úr sógutti vorunt.
þess að gefca lifað og storfaö fyrir j Milli bardaganna er skáldað upp j Jsienízku, ef ætíð væri nóg af
bæudastéttina. Og hefir hann búið 1 úr þætti í Sverrissögtt ; Halta- ‘ benfcugum staírófskverum. S.G.
boekur, .eins og t. d. stafrófskver.
II'Te lengi mun tslenzkan haldast
við bér hjá okkur Véstur-fslending
um, cf ha-tt er aö kenna börmtnt
að l<esa íslenzkn fyrir vönfcttn á
stafróískverum ?
þaö væri hiö miesta þarfaverk,
ef einliver mentaður Vesfcur-ís-
lendingur tækist á hendur að
semja nýfct stafrófskver, og etvgin
hæfcta æfcfcii aö vera með úfcgáfu-
kosrtna öinn. Gott otr benfcngt staf-
rófskver muudi mikiö seljast, og
alt af veröur þöríin, svo lengi sem
haldiö veröur áfraim af fjöldanttm.,
aö kc-nna börmtm sínum að fesa
íslenzkn. Líka ætti kver það, setn
sant'iö væri af Vestur-tsleiidingi, aö
vera botur lagaö fyrir börn bér,
og þaii æfcfcu aö skilja þa'Ö befcur,
en stitnfc í himtm íslenzku sfcafrcVfs-
kvierttm. Eg vil biðja þá, sem ttntta
okkar kæra móðurmáli, að ihuga
þetfca, því aö mínu álifci er það
spor s'tigiö í átfcina til ]:*ss aö
ötía fólk, a'ð kenna börmtnum aö
Dauði Herjiþóru.
(Kafli úr Bremnuljóöura).
E f t i r : Þomlein M. Borgfjörð.
Flosi aö dyrunuin greiölega gekk
og gerði þá boÖ eftir Njáii :
“Gakk þú úifc, bóndi, því ómaklegt er,
aö inm þt’t sbiknir 4 báli”.
—•‘•‘Eg maöttr er gaTrraH”, mælti þá Njáll,
:‘‘og tii'óti vill liamri'n'gjan sfcefna ;
líkar ei heldur að lifa við sköinm,
en lífct em ég búinn að bafna”.
Hugsfcórum Flosa í brúnir þá brá,
fcii-1 Bergþóru máli réð vetida :
‘‘Kom þú út, húsfneyja, sízt nil ég sjá
þig saklattsa iit-nii hér brenda”.
— En Berjtóra mælfci : “þá mær var ég ung
og man, cr var lieitibuncljn Njáli.
Nú er ég gömul, en efni mín bedfc
í ógæíu’ og logandí báli.
Eg cndurfcek heit min v.ið himiim og guð
— en hver sinna illv'erka 'gelclur —
og insfc inni’ í hjarfca rniér brennur þaö bál,
siem er bjajntara’ og hiitara’ en eldur.
Nú genig ég og legst í 'tnitt glóanda riim
— ó, 'guð okkar bæn hieyra Tncgi —.
Að lítilli stundu lóbtir tipp húm
og ljóiruar af eilíflttn degi.
Eg fcrúi hin eilí&i uppsprettulind
■aavnars heáms foröi oss pínu.
Ivn nú skal ég bæba fyr sonanna synd
í sjóðandi eldsgtóðum þímmi”.
— Og friöur úr augmn og ásjónu skein,
ier arm'inn sinn rétfci hún Njáli.
jþau gripu í hönd hinum glóhœröa sveán * )
og geitvgu svo hljótfc inn í báliö.
ísfenzka Bergþóra! enn sjást þín spor, -
akhrnar Sá þig ei skygða.
jþú fornsögu drotning, þú formóöir vor, *
þú fyrirmynd kvenprý'öi og dygða.
Sagan oss málar þm mikilva-g orö,
mánníist .þin kynslóðir uttgu ;
írveöan úr hafmu sfcendur vor storð
og sfcafur í norræmti fcungu.
* ) Svcánuitm vildi ekki skilja við fostru
og fósfcra sinn og brann inni nveð þeim.
[[undrað ára langlífi
Nýlega hcfir Dr. Chalmers,
bttezkttr íræðimaöur, þýfcfc og gieíiö
út bók um langlífi eftir riisFneskan
vísándamann, að nafni M. Metchin-
koff, og hefir bók þessi náð mikilli
úfcbneiösht i ensk cmva-lattdi lötiduttt,
Höfundurinn tekur iram í byrjttn
bókarmnar, að til séu tnörg dæmi
í dýra og jurtaríkinu, er sanni frá-
munalegt langlífi. Til siegir hann
vera nokkttr skógartré, er sannaö
veröi að staðiö hafi full 5 þiisund
ár, og aö ntisöal Jwirra si hið svo-
nefnda “Sequoia gigantiea” fcré í
Cal forníu. Önnur trjáfcegund er
og til á Cape Verde eyjumun, sem
náttúrufræöingar segja ftillra '5
þúsund ára gamlar, og sögttleg
sönnttn er fyrir því, að hið mikla
“dragon” tré á Canary leyjunum
sé nokl^urra þúsund ára gamalt.
í dýraríkinu cr hinn svoaei.tdi
Gesstver pike-fiskur, setn sagt et
að hafa veriö veiddar árið 1230 og
hafa eftir það lifað í 267 ár. I énn-
ig er til skjaldbaka á dýrasafnmu
í LondoA, sent' vissa cr fyrir, að
orðin er 150 ára gömul. Til ertt og
sögur af tV'ciniur páfi.igaukum, scnt
full vissa er fyrir að uröu, annar
93, en hinn 102 ára. gatnall. Jafn-
vel vana.legar gæsir hafa lifað frá
80 til 100 ára, og rnargir ernir og
itglur er sannaö aö hafa oröið yfir
100 ára gamlar.
í mattnlífinu ertt og þess utörg
dæmi, að fcvlk heíir lifaö 100 ár og
Jvar yfir. En Jvegar þatt skilyrði
eru öll tekiu til greitva, sem skapa
nldttr mannsins, þá kemst lecrra
Metehinkoff aö Jve.irri niöurstööu,
að orsakir daUðans á tttönnutn, aö
frá'fceknum .sjúkdómum °g slysum,
orsakist af því, ;u'> ' tnnyflum
jvctrra kvikni frumögu cin, er leiði
tii dauöa. Dauöinn segir hann að
í rattn rébtri eigi upptök sín i
miklu alvarlegri og djúpsebbari or-
sökutn ett Jveim, setn fratnkalli
þreyfcu og svefn. Markvert belur
hanit það, aö í ýnfsum tilfellum,
þar sem hinir stærri hlutar innýfl-
anii'i ctu algerkiga teknir úr mönn
um í visstim sjúkdóms tilfellum,
þa er eills og lífsafl þeirm aukist
viö J)aö, er J»eir ná bata.
Annað eftirtektavert dæmi belur
hann þaö, að ríkir tnenn liía að
jafnaöi skemttr en þeir fáfcæku. Af
þessu dregttr hann þá ályktun, að
spíarneytni í mat og drykk tniði
t'il langlífis. Og yfirleifct eru þeir,
Nc-m lengst lifa, menn og konur, er
lifiað hafia rólogu, /Esittgalausu líli,
og vi&haft stranga hófsemi í mat
og drykk. En jafn'framt jábar bacnn
aö ýttts dæmi rnegi finna, þar sem
anðugir sælkerar hafi náð 100 ára
aldri, en fretnur belur hann það
un<la.ntekningar. Hann nicfuir 'Poli-
fciinan, berskurðarlæknir, sem lifað
Ilafi frá 1688 til 1824, og sem frá
því hann var 25 ára hélt Jieim siö,
að dr'ekka sig daglega ölvaöan all
til daganna enda. Eimvig nefnir
hann Gascogne, íranskan slátrara,
setn liföi 120 ár, og sem alla sína
æfi, írá því hann náði fuilorðins
aldri, clrakk sig dauða drttkkin«
tvisvar á vikn að jafnaði. AÖrir
ltafa' neytt kaffis eða tóbaks í ó-
hófi, en samt náð háum aldri. E»
Jveibta telur hanu stakar undan-
t't'kniti'gar.
IIerr;c Mefcchenkoff heldnr því
fratn, aö þeir, setn vilji lifa lengi,
vieröi aö foröast aö uey-fca kröft-
ugrar fæöu, eða mikillar. Súr-
mjólk bc-lttr hann liollustu fiæðlt,
og hann belttr þaö sanuaö, að þaö
fólk, sem mest liíi á Jvessari fæöu,
s'é hraustást, sterkast og langlíf-
nst. Jzetta segir han-n korni til af
því, að frumagn'ir þær, sem orsaki
súrinn í nijólkiiini, lteyi óþreyt-
ancli stríö við þær frum.agnir í inn-
ýflttm fólks, seni annars eru álifcn-
nr aö vera orsök dauÖans. Og
þanniig sé súrmjólkin ekki fæða
eingöng't, heldur einnig veíudari
heilstt og lífs. Jafnframt óskar
liann, að lesendurnir misskilji sig
ekki Jxtnnig, að hann sé að halda
fratn jurtafæöu kcnningtmni sér-
staklega, s>em leiÖandi til langlífis.
þviert á móti er þaö skoðun vís-
indamaiwia og líffræöinga, Scnt
mál það hafa afchugað, aö ósoöið
kálmeti, alclini og garöávextir
htcfa einmibt þau áhrif, einkanlega
í borgttm, aö framkalla }>essar
fruina'gnir, sem naga Hfiö ur ntattn
lcigum vertim.
Víndrykkja segir ltann aö áreið-
anlega miöi til skantmlífis, með
því að skapa dauöa-frttmluna og
örfa hana til starfs.
En reykingar hyggur hann að
engin áhrif haft á aldttr manna og
lífaafl, J)ó hann hinsvegar sé þeirr-
ar skoðunar, að íncnn reyki al-
micnit meira en Jxeitn sé holt.
það belttr hann og afar nattðsvn-
legt fvrir heilsu inanna og rósattia
lffsanægju, að þeir forðist áhyggj-
ur og æsingar, því að rólegir geös-