Heimskringla - 26.08.1909, Qupperneq 6

e. BLS
WINNIPEG, 26. ÁGÚST 1909.
BÚNADARSKÓLABLAÐ IIEIMSKRINGLU

Arðsemi griparæktar.
Eftir
JÖHAhNES ETNARMSON.
4
4
#
4
4
-4-
i
4
4
4
Í_________________________________________________________
“Um griparækt og kostnaS viS miðríkjum Vestur-Canada (Mani-
tota og Saskatchewan) er gjafa-
tími yfirleitt sex mánuöir á ári,
og mörgum te’.st til, aS tvö tons
af góSu heyi nægi fyrir hvern grip,
Skrifaö sérstaklega fyrir EúaaOarskólablaO Heimskrin«lu.
hana — Skýra nauSsyn kyn-
hóta
Um fóSurtegundir,
hirSingu gripa og húsakynni
— SöluhagnaS og fleira þess
háttar".
TJm þetta biSjiS þér mig aS
skrifa, herra ritstjóri. þaS er all-
nmfangsmikiS málefni út af fyrir
sig, og aS ræSa þaS ýtarlega og
víSeigandi hjá öllum þorra lesenda
ótbreiSs blaSs, er aS reisa sér
hurSarás um öxl. Ég tek þaS því
fram í upphafi, aS ég býst ekki
viS, aS leysa þetta mitt verkefni
af hendi eins og þaS verSskuldar
og nauSsyn krefur, heldur fara um
þaS fám orSum, aSa’lsga éins og
ég hefi kynst því í miSríkjum
Vestur-Canada, Manitoba og Sas-
katchewan.
Um ágæti griparæktar sem at-
vinnuvegs, eru ekki mjög deildar
meíningar. þaS kannast flestir viS,
a.5 þeir menn, er griparækt stunda
séu all-vissir meS aS ala önn fyrir
sér og skylduliSi sínu, hvernig sem
árar. En margir eru þeir, sem á-
líta þá iSju of erfiSa og auS sein-
tekinn. í þeim pörtum landsins,
sem sérstaklega eru lagaSir til ak-
uryrkju og járnbrautir eru í nánd
viS, þá telst mönnum til, aS auS-
ur sé fljótteknari viS akuryrkju
enn griparækt, og mikiS auSunn-
ari og þokkalegri vinna.
þetta skal fúslega játaS, — þeg-
ar vel lætur í ári — og um nokk-
tir ár aS eins. — þaS er djúpur
hrunnur, sem ekki verSur uppaus-
ínn. Frjósemi jarSarinnar er tak-
mörkuS ; og því er kvikfjárrækt í
akuryrkju héruSum alveg ómiss-
andi, til aS viöhalda frjósemi jarS-
arinnar.
KostnaSur viS griparækt er háS-
nr bæöi loftslagi og landslagi. í
svo mismunandi, aS tæplega er
hægt aö ákveöa slíkt meS tölum,
svo nærri láti, þegar um stórt
land er aS ræSa meS misjöfnu
loftslagi, mismunandi kaupgjaldi
o. s. frv.
NAUÐSYN KYNBÓTA.
Undirstaöa griparæktar er kyn-
in, ekki svo mjög hvaöa kyn gripa
maöur hefur, heldur aS þaS falli í
smekk bóndans, og sé þaö bezta
af þeirri tegund, sem hann getur
eignast.
Undir kvnferöi og meShöndlun
er þaö komiö, hvort griparækt • er
aS enn er mjög miklu ábótavant
hjá okkur yfirleitt, en um leiö er
sjón sögu ríkari um hvaS hægt er
aS gera í því efni.
Líka sýna skýrslur fyrirmyndar-
búanna og umsögn einstakra
manna, aö afar mikill arSur er af
haldi mjólkurkúa, og því meiri,
sem kynin eru betri og hreinni.
þaö gengur alt í sömu átt, aö
vanda kynferSiS.
HvaSa gripakyn menn skyldu
helzt framleiöa, er aS mestu undir
smekk manna komiS. Einum fellur
þetta vel í geS, öörum hitt. Nokk-
urum þykir skemtilegt, aS hirSa
mjólkurkýr og mjólka þær, aSrir
alda á heilum hálmi og möluöu
byggi eSa hveiti. þessir gripir
voru vel feitir og slátrunarfærir
hvaöa tima árs sem var. Einstöku
menn hér hafa sáS rnaís til fóSurs
og reynst vel. 1 miklum hluta
Bandaríkjanna, þar sem loftslag er
mildara enn hér, er maís helzta
korntegund, sem ræktuS er.
HIRÐINC. OG HÚSAKYNNI
eru annaö aSalskilyrSi fyrir arS-
samri griparækt. GóS hirSing er
erfiö nema í góöum fjósum. Frum-
býlingar veröa yfirleitt aS sætta
sig viS þaS byggingarefni, sem

iTl
liiiiilíl
*. m m 9 n r i 4 ■
n ii iri n I
K T'
IE 1E SF
m m m m m
18 88 83
IBi rr: 18 H1j
Í81 11 Íim
8 6Í m ! JVl 111
SMJÖR- OG OSTAGERÐARHÚS, JÁRN- OG TIMBURSMÍÐA-VERKSTKÐI OG AKURYRKJUVÉLA STÖU BÚNAÐARSKÓLANS.
upp og ofan, kálfa og eldra, ef vel [ arösöm eöa ekki, og af 'því tvennu,
[ er meira komiS undir góSu kyn-
ferSi. þaS er alls ekki hægt, aö
hirtir í
mikiö
góöum fjósum. þar
heyuppgrip er, skógar
eru
sem
og ár eSa vötn nærri bygöum
manna., þá hafa ýmsir þann siS,
1 aö hýsa gripi alls ekki, nema kálfa
og mj 'dkurkýr. En þaö útheimtir
aö minsta kosti hálfu meira fóS-
ur. “Hitinn er á viö hálfa gjöf”,
sögöu menn á Islandi, og sama á
viö hér. AS hinu leytinu getur
einn maöur hæglega hirt 100—2C'0
gripi, þar sem svona til hagar.
Aftur á móti er hirSing 50 gripa í
lélegum fjósum nógur starfi handa
meöalmanni.
gera afbragös grip úr illkynjuSum
(sccub) grip, hvaS mikla umönn-
[ un, sem hann fær. þar sem kyn-
góöur gripur vel meS farinn hlýt-
ur aS vekja aödáun hvers eins sem
■ sér hann. þessu til sönnunar vil
I ég benda á gripasýningar. þar
hljóta hverjir þeir, sem eru van-
trúaöir á þessa kenningu, aö sann-
færast um, aS hún er rétt. þegar
viö sjáttm þriggja ára uxa og kýr
af holdakynjum nálgast 2000 pd.
vigt, og naut 3000 pund, þá ætti
þannig er kostnaöur viS gripi fjöldanum aö skiljast þaS tvent :
Gerir Meira
Brauð og
Betra Brauð
Selt hjá öllum
Matsölum
Biðjið um það
PURITy FLOUR
er ekki verSlágt mjöl. En verSiS er ekki tina íhugunar atriSiö í mjölkaupum. Eins
og alt annaS getur verölægsta mjöliS oröiS aS hinu dýrasta á endanum. Fáein cent
meira fvrir mjöl, sem gefur fleiri brauS og einisbetra brauö, er hin hæsta tegund
sparnaöar.
þaö er þess vegna, aS vér biSjum yöur, aS kaupa sekk af PURITY FLOUFt
og reyna þaS sjálfir. Látum þaö kosta fáein cents mcira, en sumar aörar hveititeg-
undir, sem þér hafiS notaS, ef svo hefir veriS. PURITY FLOU R gefur ySur
meira brattS, enn nokkurt annaS mjöl, brauöiö verður bragöbetra og lithreinna, og
reynist saðsamara. það 'mun því reynast yöur ódýrara, efnismeira, og gefa yöur
fullnægju.
þaS er af þessum ástæSum, aö vér biSjum yður aS bvrja að nota PURITY
FLOUR. Ef þaS væri ekki í allan máta viröi þess verSs, sem það er selt fyrir,
þá mundi það ekki hafa náS þeirri íeikna sölu, sem þaS hefir utn alt Canada. þér
munuS sanna, eins og mörg þúsund annara hafa reynt, aS PURITY FLOUR
er drýgsta mjöltegund, sem þér getiÖ notaS, og gefur mesta fullnægjti.
KaupiS sekk af PURITY FLOUR þegar þér gerið næstu mjölkaup. —
BiöjiS ekki aS eins um “mjölsekk”, og leggið meS því á vald matsalans, hvaS hann
sendir yðtir. þér eigiö aS ráða, hvaS þír kattpiö, þér borgiS fyrir þaS. SegiS því
við matsalann : “ Sendið mér sekk af PURITY FLOUR," og sjáiS til þess
aS þér fáiö það.
Dagleg framleiðsla 13,000 sekkir
WESTERN CANADA FLOUR MILLS CO.,
Winnipeg, Manitoba
LTD.
' fást ekki til að taka í spena. Var-
hugavert er fyrir hvern sem er, >að
rækta þaS gripakyn, sem honum
fe'.lur illa við. Arður þeirra bygg-
ist svo mjög á góSri meðhöndlun,
aS bóndinn skyldi kosta kapps um
aö hafa þá gripi, er honum þykja
skemtilegastir. Helztu gripakyn
hcr tel ég : MeSal sölugripa, feit-
| laginna—Shorthorns, Herefords og
[ Angtis. MeSal mjólkurkynja—Jer-
! seys, Holsteins og Ayershires. —
þessi kyn ertt öll góS. En fyrir
mitt leyti falla mér Shorthorns-
gripir bezt. það eru engir betri til
holda, en svo eru margar kýr af
því kyni góðar til mjólkur, og þeg
ar maðttr eftir nokkurra ára
mjólkttn vill farga þeim, þá eru
þær, ef í holdttm, góðir sölugripir.
þaS eru alt of margir af þeim,
sem sölugripi ala, með því marki
brendir, aS álíta, aS þaö geri ekki
[ svo mikið til, hvernig gripurinn er,
! ef hann vigti svo mikiö, þá hljóti
hann aS vera góSur. Fleiri munu
þeir samt vera, er álíta, aS sé
jgripurinn feitur, þá sé alt fengiS.
| það er óneitanlega mikiS fengiö
fyrir þann, sem gripi býöur, aS
[ geta sagt þeir séu feitir. En þaS
er afar mikill mttnur á verömæti
tveggja ttxa af sömtt þyngd,
beggja feitra. Ef annar er t. d. af
einhverju því holdakyni, sem ég
nafngreindi og vel kynjaöur, en
hinn af mjólkurkúakyri. HvaS
stór og feitur, sem hinn síSar-
nefndi kann aS vera, þá verSttr
hann alt af úrgangsgripur (Cttll) á
sclutorgunum. Hann getur verið
ftilltir af mör, og siðttr og kviSur
þverhandar þykt, eins og satiöar-
síSttr á Hólsfjöllum á íslandi, en
hryggurinn er hætt við að verSi
mjór, og þegar kjötverzlarinn sel-
ur hryggstykkin af holdauxanum á
18—20c ptindið, þá selttr hann meg-
tniS af tnjálkuruxanum á 6—8 pd.
þessir tveir gripir samsíSa eru á-
líka líkir hvor öðrum eins og sag-
liestur og kista hvort við annars
hliS.
FÓÐURTEGUNDIR.
Ódýrasta fóðriö er án efa vilt
úey, þar sem þess er kostur. Á
réttum tíma slegiö og vel hirt,
mun þaÖ reyhast alt eins vel og
iræktaS hey. Af ræktuðum beyteg-
j undutn eru þessar helztar : Broom
Grass, Timothy, Wesbern Rye
j Grass og Clover. Allar þessar hey-
tegundir eru góðar, og dæmi eru
[ til, að menn hafa fengiS 4 tons af
ekru hverri af Broom Grass og
[Western Rye, en þau eru tíSinni
háð eins og annar jarSargróSi, og
bregðast oft í þurkatið, og ef
rækta skal fóðurtegundir, þá álít
ég betra, að sá höfrum eða byggi.
Bygg slegið grænt, þ. e. áSur en
korn myndast í því, er taliS mjög
gott fóðttr. Ilafrar slegnir á sama
stigi eru líklega hollara og betra
gripafóSur en nokkuS annaS. —
Hálrnur (strá, sem korn hefir ver-
ið þreskt úr), er víða brúkaS til
fóðurs, Og fer notkun þess mjög í
vöxt, eftir því sem akrar stækka
og engi minkar. Bezt mun iþaS
vera stykkjaS í smábúta. Sum-
staðar er siSur, aS höggva þaS
mjög smátt og blanda möluSu
korni. — Ég hefi sjálfur séð gripi
i hendi er næst. Sé byggingaskógur
[nærri, byggja menn yfirleitt bjálka
fjós, og að mintt áliti eru þau fjós
meö þeim beztu. þár, sem skóg-
lattst land er, þá byggja margir
torffjós, líkt og gerðist á íslandi.
þau fjós eru heitust, en fremttr
endingarlítil. Torfristan er ekki
eins góð hérna og á Islandi.
þá eru fjós bygð úr sögttðum
viS. þau eru skemtileg, og. ef til-
högun er góS, þá getur maSur
hirt mikið fleiri gripi í þeim, og
með léttara móti enn í bjálka eða
torffjósum, sem vanalega eru
minni, og þurfa alloft aðgerða viS.
þá ertt steinfjós. þar sem grjót.er
auðfengiS, mtintt þau lítiS ef nokk-
ttS dýrari enn fjós úr söguSum viS
en um endingu þarf ekki aS ræSa.
Margir finna þeim fjósum til for-
áttu, hvaS þau séu köld og raka-
gjörn. Ég held hvorttveggja þetta
sé að miklu leyti því aö kenna, að
ónogur loftstraumur er í fjósun-
um. Ég held, aS ef réttbygSir
strompar og næg loftgöt eru á
steinfjóstinum, þá mttni þau vera
viSunanlega hlý. Hver sá, er gripa
rækt stundar, skyldi ef efni leyía,
byggja fjós sín svo stór, aS hægt
sé aS aka vagni eSa sleSa eftir
þeim, meS heylofti, þar sem hægt
er aS geyma hafra og annaS fóö-
ttrkorn, og útbúnaS þann, er maS-
ur getur tekiS heyæki í tveimur
eSa þremttr viskum og sett niöur
hvar sem er á fjósloftinu.
Menn byggja oft í gáleysi mörg
smá fjós, sem kosta meira enn
eitt stórt fjós, en eru mikið ó-
hentugri.
3—4 ár áður enn hann nær þessari
þyngd.
Ennfremur getur sá bóndi, sem
alt af hefir gripi sína í slátrunar-
holdum, selt þegar gripir eru í
hæstu veröi, t. d. á vorin, þegar
feitir uxar ertt 4—5 cents pundiS,
í stað þess aö bíSa hausts, og
verSa þá að sætta sig við þriöj-
ttngi lægra verS.
AÐ BRÝNA FYRIR MÖNNUM
AD FARA VEL MEÐ GRIPI
SÍNA.
Um það, hvaS góð hirðing gerir
í tilliti til arðsemi gripanna, þá er
sú vísa aldrei of oft kveöin. þrá-
faldlega verSur maSur þess var,
aS einn fær þriSttngi til helfingi
meira fyrir svipaða tegund gripa,
alt eftir því, hvernjg þeir eru með-
farnir. það er alt of almennur siS-
ur, aS láta gripi, sem eru feitir að
hausti, ganga magra undan vetrin-
um, svo aS ekki fyr en eftir 2—3
mánuSi á vor og stimargróSrinttm
ltafa þeir náð því holdafari, er þeir
höfðu haustinu áSur. Ég er hrædd-
ur um, aS þessi aðferS standi okk-
ur allmikiö fyrir þrifum, og að þvi
fyr, sem við tökum upp þá aSferð
aS hafa aS eins svo marga gripi,
sem viS getum haldiS í hausthold-
um allan veturinn til vorgróðurs,
— þess arðmeiri mun griparækt
vor reynast. þaS er fjöldi af bœnd-
um í landinu, sem gera sér aS at-
vinnu, aS ala gripi á vetrum á
hveiti, byggi og öSrum kornteg-
undum og rótarávöxtum, og
þeirra kennjng er þetta, aS þess
skemur, sem þeir sé aS fita grip-
inn til þess hann nái háu verSi,
þess meirí sé árSurinn. þeir gefa
gripnum eins mikiö og hann getur
á móti tekið, án þess heilsu hans
sé misboðið. þaS er ekki sjaldgæft
hjá þessum mönnum, aS uxar 30
mánaSa gamlir séu 1300 til 1400
pund á þyngd, þar sem við meö
almennu reglunni geymum gripinn
I
SÖLUHAGNADUR
er mjög mikiö undir því kominn,
hvernig vöru seljandinn hefir aS
bjóSa. Sem stendur er alt of al-
ment meöal þeirra, er sölugripi
ala, að líta þannig á, aS svo fram-
arlega þeir hafi grip af gefinni vigt,
til dæmis þriggja ára uxa meö
1200 til 1300 punda þvngd, þá
hljóti þetta aS vera góSir gripir.
En þaS er alls ekki nægilegt, aS
slátrunargripur sé af vissri þyngd,
enda ekki þó ltann sé feitur, nema
því að eins aS sköpttlag gripsins
sé þaS, er kjötsalinn æskir eftir.
Englendingum er oft brugSið
um, aS þeir httgsi mest um munn
og maga, enda ertt þeir okkar
beztu kaupanautar, hvenær sem
viS höfum gott kjöt á boöstólum.
þeir eru alls ekki sinkir aS borga,
ef varan er góð og við þeirra
smekk, en eSlilega áskilja þeir sér
úrskuröarvaldið um, ltvaS sé gott
og hvað ekki, og það eru engin tví-
:mæli á um það, hvernig kjöt þeir
vilja helzt, — þaS bezta, sem hægt
er aS framleiöa. Reynslan er fvrir
því, aS hægt er aö framleiSa kjöt,
sem Bretanum fellur vel ; og hvern-
ig sem því er nú variö, þá virSast
þeir ánægSir meS arðinn af fram-
leiðslu f e i t r a gripa, sem þá
iðju stunda, til dæmis á Bretlandi
og í Bandaríkjunum. En hinir, sem
framleiSa hálffeita og magra gripi,
bera ekki sitt upp, — og því mið-
ur tilhevrum við þeim síÖarnefndu.
Aö hinti leytinu er engum blöS-
um um þaS aS fletta, að gripa-
bændur fá oft og tíðum sárlítiö
fyrir vinnu sina, — mikiS minna
enn borgaS er fvrir ýmsa aSra
vinnu. þaS er all-rótgróin trú
manna á meSal, aö viö höfum
kjit einokunarfélag (Trust) í land-
inu, sem ráöi algerlega veröi sölu-
gripa. 1 hitteöfyrra rak svo langt,
aö konttngleg rannsóknarnefnd var
sett til aS rannsaka þetta mál. Sú
nefnd sat á rökstólum svo mánuS-
ttm skifti. Fremttr varS lítill á-
rangur þeirrar rekistefnu, aS
minsta kosti sést hann ekki í verö-
hækkttn gripa. En þess ttrðu nefnd-
armenn varir, aö á aöalsölutorg-
um í landinu, til dæmis Winnipeg
og slíkum stöSum, — voru stór-
kaupmenn mjög kurteisir hverjir
viS aSra, enda svo kurteisir, aS
þeir varla eSa aldrei yfirbjóSa
hver annan. Til dæmis, ef einhver
kemttr með gripabóp til sölu á
einhvern stórmarkaSanna, þar sem
stórkaupmenn (Packers) hafa sína
bækistöSu, þá eru varla dæmi til,
aS fá fyrsta boS hækkaS.
Ég hefi reynsltt fyrir mér í því,
aS þessi umsögn er rétt í aSalat-
riSunum. Og þá ttm leiö er það
Ijóst, hve stórilla gripabændttr
standa að vígi meS aS fá sann-
gjarnt verð fyrir vöru sína. Spurs-
máliS verSur þetta : Hvernig er
hægt að bæta úr þessttm vandræö-
um ? því vandræði mega það
vissttlega kallast, ef- stærsta og
mest áríöandi atvinnugrein heilla
(ylkja er háö geðþótta og gróða-
(ýkn fáeinna stórkaupmanna, svo
fárra, aS maður getur talið nöfn
þeirra á fingrum sér.
I Ég hefi velt þesstt allmikið fvrir
mér, og eftir þeim athugunum,
sem ég hefi átt kost á aS gera, er
þaS sannfæring mín, að þaS sem
bezt geti greitt úr núverandi ó-
hagkvæmu ástandi, mttndi þaS, að
slátra gripunttm hér og flytja
skrokkana í kuldalofti (chilled) til
Evrópu.
Eins og nú til hagar, er tœplega
gerlegt, aS senda létta gripi til
Evrópu. KostnaSur er jafn við aS
senda smáan grip og stóran. þess
utan er smáum grip, ttngum hætt-
ara við meiðslum á leiSinni, og
meSan innflutningsbann (Embar-
go) á Bretlandi gegn canadiskum
griptim er í gengi, og gripum þar
af LiSandi er slátraS áSur enn
þeir hafa jafnaS sig eftir langa og
oft stranga ferð, þá veröur ölltim
athugulum mönntyn ljóst, aS all-
mikið tap getur átt sér stað við
söltt kjötsins, — og þaS enda þótt
ttm stóra gripi sé aS ræSa. þess
utan mttndi flutningsgjald og á-
byrgöargjald lægra, og þegar enn-
fremur kjöt, sem flutt er í kulda-
lofti, selst við töluvert hærra
verði á Englandi enn af kanadisk-
um gripum þar slátruSum, — þá
ætti nattðsyn þessara flutningsfæra
að vera auSsæ. * )
* ) Síðastliðinn september seld-
ist héSan flutt (chilled) kjöt á
Englandi lj£c dýrara enn kjöt af
kanadiskum gripum þar slátruS-
um.