Heimskringla


Heimskringla - 08.06.1916, Qupperneq 3

Heimskringla - 08.06.1916, Qupperneq 3
WINNIPEG, 8. JÚNÍ 1916. HGIMSKRINULA BLS. 3 Dvöl mín í Danmörku 1871-1872 KAFLI ÚR SÖGU AF SJALFUM MÉR Eftir Matth. Jochumsson n. N. F. S. Grundtvig og Georg Brandes. Norðurlanda Nornagesti norræn tunga vígi brag; hárum þul og höfuðpresti helga vil eg remmislag. Enginn dró á danska tungu dýpri tón úr stórri sál; í hans hjarta hörpur sungu heilla þjóða Dvalins-mál. Var sem helgum hulins-runum hjúpuð væri skörungs brá, undan þrúðgum augnabrúnum andans lýsti Völuspá; var sem önd hans inni byrgði allra tíma fræðiljóð, og sem aleinn ættí og syrgði alt, sem píndi land og þjóð. Alt, sem norrænt var og verður, vígi fann í brjósti hans. — Alt of stór af guði gerður greindar-alin hversdags-manns. Norrænt alt, þótt mótsett mundi, mat hann sitt við gígjuhreim, Dofra festi dís í lundi, Danavang og Jötunheim. O. s. frv.* Eins og Jónas Hallgrímsson sagði um skáldið Carsten Hauch, að hann væri “undarlega fallega ljótur”, eins má segja um Grundtvig, að hann væri undarlega sérvitur spekingur, sem bæði dró menn að sér og ýtti frá sér; hann var að vísu ávalt sjálf- um sér líkur, cn þó fullur mótsetn- inga; hann var einlyndur og sér- lyndur og batt sjaldan bagga sína sömu hnútum og samferðamenn, eins og Bjarni sagði um Sæmund Hólm. En að lýsa Grundtvig í ó- bundinni ræðu, treysti eg mér ekki til — betur en eg hefi þózt gjöra í kvæði mínu í minning hans. Alt of fátt hefir verið ritað á voru máli um þann mann, sem næstur Rask hefir unnið mestan sóma forfeðrum vorum og fornum bókmentum, út- breitt þekking á þjóðerni voru með- al Dana og vakið allan skólaung- dóm í landinu til viðurkenningar og virðingar fyrir sögu vorri, tungu og þjóðerni. Nokkrir Islendingar, sem hafa kynst skólum Grundtvig’s, hafa þó hugsamlega getið þessa stórfeida manns, t. d. Jónas frá Hríflu og Ingimar Eydal. En Jón sagnfræðingur þó langbezt og sköru legast í hinni löngu og ógætlega vel sömdu ritgjörð í “Eimreiðinni” 1902. 3>ví miður hefir hún ekki verið sér- prentuð og hefir hún þvf borist í færri hendur en skyldi, enda get eg ekki á mér setið, þótt mér sé skaint- aður tími og rúm, að tilfæra eina tvo—þrjá smókafla úr ritgjörð sagn- fræðingsins: “Gamli Grundtvig var einn af þeim fáu mönnum, sem hefir auðnast að njóta sín til fulls í- lífinu, að láta alla þá margföidu hæfileika, sem í þeim hafa búið, ná fullum þroska. Hann var hátt á níræðisaldri, þegar hann andaðist, hægt og rólega “eins og þegar sól sígur til viðar á hausti” Engin banalega var á undan gengin. Herðabreiður, þrekvaxinn, “þéttur á velli, þéttur í lund”, fjörlegur og garpslegur var hann jafnt 1 elli sem æsku, og hafði aldrei verið kvell- ingasjúkur um dagana. í eðli sínu sameinaði hann tvenns konar gagn- stæða eiginleika, sem sjaldan fara saman: risaorku til allra starfa, og því nær óskiljanlega litlar líkams- kröfur. Þetta óvanalega líkamsþrek og ianga aldursskeið studdu hins vegar að því, að allar hans eðlisgáf- ur, öll frækorn hans hæfileika fengu uáð fullum þroska. Hann var einn þeirra fáu manna, sem aldrei nema staðar á þroska-brautinni, heldur eru stöðugt viðbúnir að grípa við nýjum hugsjónum, sökkva sér nið- ur í þær og berjast fyrir þeim fram f andlátið með æskunnar ofsa og eldfjöri. En ólíkur blær er það, sem hvílir yfir æskuárum hans og mið- aldarskeiði og svo elliárunum. Á hinum fyrri árum sínum, baráttu- og hernaðarárunum, stendur hann Uppi einn síns liðs eins og veður- barinn eikarstofn, einn á móti þétt- skipuðum og harðsnúnum fjanda- flokki með ýmis af stórmennum landsins í broddi fylkingar. Hann gnæfir þar upp, þungbúinn og al- varlegur eins og klettur úr hafinu, eibs og tröllefldur berserkur, við- búinn að tvíhenda sverðið móti of- ureflinu, móti öllum heiminum, ef *) Kvæði þetta finst á prenti í Háskólablaði Dana 1907 (að mig minnir) í þýðingu eftir sjólfan mig. Sbr. Ljóðmæli (úrval), bls. 259. M. J. vera skyldi. Á efri árum sínum aft- ur á móti situr hann hvítur fyrir hærum í öndvegi eins og kjörinn þjóðhöfðingi með spámannsins þrumandi sannleiksorð á vörun- um”.—Síðan segir höfundurinn sögu Grundtvig’s f fljótu máli — öllu strfði hans og afreksverkum hans; oftast var hann einn á móti margn- um frá því er hann 18 ára stóð hjá Tollbúðinni við hiið Oehlenschlag- er’s og horfði ó Skírdagsbardagann, þar sem nærri lá að landar hans sigruðu sjálfan Nelson. Hljóp þá Dönum heldur kapp f kinn, og ekki sízt hinum ungu stórskáldum. Voru þá andleg aldamót á Norðurlönd- um. Skömmu síðar tóku þeir Oehl- enschlager “skírn og trú rétta” af hinum andríka Steffens — eins og kunnugt er —; og þá byrjaði hin rómantiska stefna í Danmörku að heilla hug manna, enda vár skyn- semisöldin þá aðfram komin. Jón sagnfræðingur lýsir avo rómantisku stefnunni: “Gleðiboðskapur sá, er Steffens flutti, var sú stefna í bók- mentunum, sem nokkrir ungir og andríkir mentamenn og skáld á Þýzkalandi höfðu kveðið upp með eigi alls fyrir löngu. Steffens var einn af forvígismönnum þeirrar stefnu. Aðalkjarni hennar var f því fólginn, að draga hina himinbornu list út úr öllu samneyti við það smásmuglega og tilbreytingarlausa hversdagslíf, lyfta sálunni upp á við og vísa henni leið til hins æðsta og göfgasta, sem mannsandinn gat hugsað sér; hún átti að vagga sér í háleitum hugmyndum og- ljúfum draumum, í dýrðlegum vonum og óslökvandi þrá eftir einhverri undra veröld, sem ekkert mannlegt auga hefir séð, og úr þessu samneyti á*fí sálin aftur að rísa hreinni og hress- ari eins og úr nokkurs konar end- urnýjungariaug. Skáldskapurinn og lífið var tvent ólfkt eftir þeirra kenningu. Náttúrunnar dularfulia ríki varð eims og einhver lifandi vera í augum þeirra, full af alks konar kynjum; sýnileg ímynd hins æðsta eilifa valds, sem stöðugt hreyfir sér í henni. Þeir leituðu sér að yrkis- efnum langt fram í horfnar aldir, grófu up hinar elztu og óljósustu þjóðsagnir um frumaldir og gull aldir þjóðanna.-------Aðalkostur þeasarar stefnu var sá, að hún leiddi þjóðirnar aftur að sjálfum sér, uxui- runa sínum, forfeðrum og fornmehj- um, — fjársjóðum, sem höfðu leynst í fórum þeirra öld fram af öld. Afrekum Grundtvig’s og sögu verð eg svo hér að sleppa, hans nor- rænu-dýrkun, hans sálarstríði (eins og ýmissa annara stórmenna, sem í þann tíma voru að hafa andleg fataskifti, nálega ó líkan hátt og Lúther forðum), hans vöknun til eldheitrar kristinnar trúar og nýrr- ar köllunar til kveðskaparlistar, hans striði við kyrkju og frfhyggju og allan þjóðardofa, — þetta alt var og er afar stórt og sög degt, alt eins sögulegt og viðreisn Orundt- vig’s á efri árum, þegar svo má að orði kveða, að hinn sterki öldungur stóð sem sem sigurvegar i og stór- skörungur bæði sinnar eigin þjóð- ar og annara Norðurlanda. Ilinri “glaði kristindómur hans” kom að vísu ó mikilli trúarhreyfi ug, en frumleiki þeirrar kenningar var snemma dreginn í efa, og mun nú vera á fallandi fæti, en s k ó 1 a r hans lifa og eru hans ódauðlega stórvirki. Er sú stofnun löngu orð- in kunn hér á landi, og viðurkend í flestum mentalöndum, að jafna megi við afreksverk Lúthers, þess manns, er í mörgu var Grundtvig’s fyrirmynd. Sný eg mér svo að hinni stefn- unni, er kend er við mótsetning Grundtvig’s, Georg Brandes. En hvort heldur það var lán Dana eða ólán, hófst sú hreyfing ekki fyr en hinni fyrri, hinni rómantisku, var mjög farið að hnigna, og flestir helztu fylgjendur hennar látnir eða fjörgamlir — eins og Grundtvig. Aft- ur var skólahreyfing Grundtvig’s þá komin vel á legg, og fylgjendur trú- arstefnu hans studdust við þá. En Brandesar-flokkur var þá enn eng- inn til, eða hinn svo nefndi “real- ismus” ekki nefndur á nafn á Norð- urlöndum. En út um Evrópu voru ýmsir “ismar” komnir á loft: Posi- tivisminn og Naturalisminn á Frakklandi, en Hegelianisminn á Þýzkalandi o. fl.; Darwinisminnn var og þá að smáfærast úr reifun- um, en ótti þó enn erfitt uppdrátt- ar. Voru þá uxipi nokkrir hinna frægustu spekinga og vísindamanna Norðurálfunnar. Merkilegt er, hvern- ig andlegar hreyfingar koma upp, eins og eldur úr jörðu, eða heldur eins og blómrósir á vorin, sem þjóta upp með angan og ilmi, en fölna svo og deyja og gefa öðrum nýjum rúm. 1 fyrstu er þessum hreyfingum fagnað sem nýjum opinberunum, er menn halda að muni vara til enda veraldar. En þegar minst varir koma ellimörkin og æ íleiri og fieiri fara að týna trúnni, Stundum verða þessar hreyfingar þó varan- legri en margir ætla; þær deyja ekki, heldur breytast, þær taka sér nýtt nafn eða breyta stefnuskrá. Þannig lifir enn hinn enski naturalismus, og hinn þýzki (klassiski) að mörgu leyti. Sömuleiðis realisminn, eða hinn franski naturaiismus. En hinn danski, hvað á að segja um hann? Er hann dauður eða hjarir hann? í stað þess beinlínis að dæma verk Brandesar og hans aldar, sem • eg stend eflaust of nærri til að geta, vil eg lýsa því, sem fyrir mig bar á meðan eg dvaldist í Danmörku 1871—72 og þessi nýja stefna var að rísa. “Venio nunc ad illud nomen aur- eum” — eg meina að Georg Brandes. Hann var þá rúmlega hálf þrítugur, magur og grannvaxinn, og kom þá um nýjárið fyrst fram á sjónarsvið-. ið. Þar átti Danmörk efni í sinn fær- asta penna. Voru þá tímamót í landinu; hinir frægu ljóðsvanir ald- arinnar voru þá óðum að þagna, og þótti mörgum, sem þjóðin hefði fall- ið í ómegin eftir ófriðinn mikla, þegar við sjálft lá, að henni blæddi til ólífis við missi þriðjungs ríkis- ins. Svo var þó ekki, og það voru einungis hinir gömlu, sem þurftu. hvíldarinnar, en ekki hinir ungu; fjöldi þeirra branni af metnaði og ofurhuga, svö hvert mikilmennið á fætur öðru var einmitt um þær mundir að rfsa á fætur — eins og Kolbítarnir úr öskubingnum — með metnaðarins og æskunnar ofurhuga. Og þessir menn spurðu hvorki um vopnafrægð (fremur en Tietgen), eða konungstraust og embættis- frama (fremur en Dalgas og Drew- sen); þeir spurðu um verkleg stór- virki, þeir spurðu um veg og við- reisn þjóðarinnar. Einn af þessum ungu skörungum var Georg Bran- des. Þótt hann teldist vera af Gyð- inga-ættum, var hann hinn mesti ættjarðarvinur, og þó nokkuð öðru- vísi en aldanskir jafnaldrar hans. Þeir voru meira jarðbundnir eða heimalningar; hans ætterni var ut- an og austan úr heimi, og þó fyrir löngu danskt orðið; en fyrir þá sök hófu hann hvorki né hindruðu heimagrónir hleypidómar né heldur kostir. Hann varð því snemma al- þjóða-maður (Kosmopolit) um leið og danskur maður; var af góðu fólki kominn, skarpgáfaður og víð- lesinn þegar á unga aldri, trúði á alt stórt, frjálst og fagurt, en hat- aðist við alla erfðatrú, ofríki og ó- frjólslyndi, — alt sem setti ofurhug og frfhyggju skorður. En ættjörðu sinni brann í honum að gagna með því að hieypa inn yfir hana, eins og fúið mýrlendi og móa, nýju flóði er- lendra menningarstrauma. Og bar- áttu sína hóf hann fyrst fyrir al- vöru þetta ór, um nýárið 1872, þvf þá hélt liann fyrsta fyrirlestur á há- skólanum. Þar var troðfult, því að Brandes var þegar kunnur orðinn fyrir ritdeilur gegn Rasmusi próf. Nielsen o. fl. Eg, sem þetta rita, sá þá fyrst Brandes og stóð inniklemd- ur fyrir framan kné hans. Hann hafði ræðu sina ritaða fyrir sér og fylgdi henni svo lítið á bæri, talaði ekki mjög hátt í fyrstu, en sótti sig; var rómur hans mjúkur og snjallur, þá er hann beitti honum; orðfærið óvenju smellið. Hann var fölleitur og skarpleitur, en fjör og ákafi brann úr augum hans. Var auðséð, að menn dáðu mælsku hans, þó all- sundurleitir dómar fylgdu eftir á. Var og ofsi hans miklu meiri cn svo, að hann mætti ávalt stilla til hófs, svo hið rótnæma í ræðu hans hneykslaði ekki þá, sem skildu — eða misskildu. Var þar mikið úrval samankomið hinna mentuðustu Hafnarbúa. Helzta efni tölunnar var um stefnu skáldskapar og lista í Evrópu, svo og um heims- og lífs- skoðanir. Um siðbætur talaði Bran- des hvorki þá né síðan heldur um frelsi listir og réttindi. Þegar hann talaði um lífsskoðanir þeirra “fáu manna sem hugsuðu fyrir þjóðirn- ar” man eg að hann komst svo að orði: “Mannkyninu virðist nú líkt farið sem arnarungum í bjarg- hreiðri sem cnn eru ófleygir og hvorki komast upp né ofan; undir fluginu fyrir neðan er hafsins hyl- dýpi; en vilji þeir upp á fjailsbtún- ina, verða vængstúfarnir þeim að bana”. Lífið er ljóstýra, sagði Bran- des, sem endar f myrkri. “En”, bætti hann við, “heimtum f r e 1 s i — f r e 1 s i ! Nóg eru böndin til að leysa; treystum framtíðinni og sjá- um svo til!” Á þessa leið skildu og blöðin ræðu þessa og kváðu kenn- inguna nálgast rússncskan níhilis- mus, enda botninn vera suður í Borgarfirði. En hvað sem þeim dag- dómum ieið, þá varð þessi ungling- ur mesti ritsnillingur Dana í 30—40 ár eftir þennan dag, — ritsnillingur, sean skóp nýfct timabil í fagurlistum Dana, eí ekki allra Norðurlanda. En auk hæfileika hans og orðsnildar, var hann eins og kallaður til að kveikja eldfjör í öðrum með sínum eldi og andagift; menn fóru að hugsa, efa, reyna krafta sina og keppa hver við annan. Hann var frumherjinn, en fylgdarsveit hans kom hvaðanæfa að og ruddist með honum fram fyrir skjöldu. Þá þilta, sem fremstir voru í fylking hans, nefndi hann sjálfur Ruðningsmenn (Gennembrudsmænd). En hvað v i 1 d i og hvað g j ö r ð i Bran- des og fylgismenn hans? Nú og jafn- an hafa verið deildar meiningar um það. Eg hygg réttast sé að svara því á þessa leið: Hann vildi leiða nýja menningar- og frjálsræðis-strauma inn í land sitt, inn í hugsun þjóðar- innar og félagslíf, inn í skáldskap og listir, inn í stjórnarfar og þjóð- líf. Og þetta g j ö r ð i hann, þótt misjafnlega útseldist, eins og jafnan verður um mikilmennin; einum er jafnan starfs meinað, þegar sem mest skal vinna. Og ömurlegt er fyrir þá, sem þá voru ungir eða á bezta aldri, að heyra nú minni hátt- ar menn tala um manninn með eld- sálina eins og gamalmennið Bran- des, sem nú sé úr sögunni! Nei, slík- ir menn fara ekki svo fljótlega úr sögunni! Hinn svo nefndi realis- mus Brandesar og hans jafnaldra breytist eða gleymist; en hin betri áhrif hans deyja seint. En að vísu var honum ekki alt gefið; hann var einrænn og skorti meðal annars rót í sínu landi, og þá takmörkun og trú, sem er máttur og megin hvers þjóðernis. Hið dýpsta og sérkenni- legasta í eðli norrænna þjóða átti hann hvorki né skildi. Hann var gagnstæður öðru mikilmenni aldar- innar í Danmörku: Gamla Grundt- vig, skildi ekki, hvað hann fór og brosti að sérvizku hans og forn- eskju. En sá hinn aldni þulur hafði líka verið í andans víkingu, átt líka einn við marga og ótal orustur háð, — löngu fyr en Brandes var borinn. Og það er af mér að segja, að þótt mér fyndist mikið til beggja þess- ara skörunga koma, rétti eg ætið hiklaust Grundtvig kransinn, fyr en hinum. Einmitt þetta Hafnar-ár mitt kynti eg mér með kappi báða þessa merkismeún, annan f broddi lífsins, en hinn á grafarbakkanum. Takmarkanir hvors um sig virtust auðséðar, enda skorti hvorugan eldinn eða andríkið og báðir voru einarðir og hreinskilnir; en hins vegar voru þeir svo ólíkir raenn, að engum þarf að leynast, að gagn- stæðari merkismenn hafa líklega aldrei verið uppi á Norðurlöndum. Grundtvig dó, þegar Brandes byrj- aði, en hvorir munu lengur lifa? — Það sýnir tíð og framtíð. Brandes var þarfur á sínum tíma til að ve k j a , f j ö r g a , kveikja nýtt líf, stækka sjónhring manna og sýna nýjar stefnur, enda var hann ættjarðarvinur á sinn hátt og var jafnan góður vinur vina sinna, einkum hinna ungu, sem honum gazt að og hann vonaði að yrðu “ruðningsmenn”. En hann hataðist, jafnvel gengdarlaust, við alt, sem honum fanst feyskið og fúið, og þar kunni hann lítt að greina hismið frá hveitinu, heldur sleit upp hvort- tveggja. Sá, sem mér virðist að bezt hafi lýst Brandesi og starfsemi hans á síðustu árum, er rithöfundurinn Jakob Knudsen, enda hefir Brandes kannast góðfúslega við sumar á- deilur hans. En “Gyðingur” vill Brandes ekki heita, og mun hann hafa nokkuð til síns máls; hann er — eins og frakkneskur rithöf. seg- ir — “alþjóðamaður”. Enda má bæta við: og þó d a n s k u r þegn og góður drengur. Um ágætismenn danska sem útlendinga hefir víst enginn á Norðurlöndum ritað með meiri varma, þekking og snild en Brandes; — en eitt spiilir þó kost- unum i því starfi hans sem öðru, að hvar sem dýpri lífsskoðanir þarf að meta, svo sem trú manna og sið- gæði og aðrar erfðaskoðanir, vant- ar — b o tn i n n , rótina, samúð og skilning. Má sér í lagi benda á hinar heiztu mannlýsingar hans, svo sem Kierkegaard’s, Tegnér’s, Björnson’s og Shakespeare’s (hans ágætu bók um hið mikla Breta- skáld). — Tvo hæfileika Brandesar verður ávalt að taka fram, hversu sem flokkur hans rýrnar og þynnist. Annar er frelsiseldur hans, sem á- valt hefir verið lífið og sálin í starf- semi hans, en hitt er réttlætisþrá hans. Allir undirokaðir, misskildir og á einhvern hátt bornir fyrir borð — eins stéttir og heilar þjóðir — hafa átt í honum tryggan og ein- lægan talsmann. En stefnuskrá Brandesar var frá upphafi heldur óákveðin og eins og húsvilt, og fyrir þá sök týndi hann, er tfmar iiðu, snemma ýmsum beztú fylgifiskum sínum. Og nú er þessi bráðgáfaði snijlingur hættur að vera foringi; en sú er skoðun mín, að enn drotni hjá miklum flokki Dana sama lista- skoðun, sem Brandes var einna fyrstur talsmaður fyrir. Fyrir fáum árum átti eg tal við danskan fagur- fræðing, og barst Brandes í tal. — "Honum fyigja nú fáir”, svaraði hann, og bætti svo við: “En list- inni fylgjum vér eins og hinir eldri, og sannleik og virkileik heimtum vér, og fyrir þá sök þurfum vér sí og æ að auka þekkingu vora; undir henni er alt komið”. Mér fanst, að þar tailaði enn gamli Brandes, enda sá eg nýlega fyrirlestur hins sama unga rithöfundar um stefnur nú- tímans. Þar endar hann mái sitt á þessum orðum: "Njóttu og starf- aðu!” Aftur gamli Brandes! Mér datt í hug að setja skyldi i staðinn orðin: “Trúðu á tvent í heimi”, eða: —“Trúðu á eitthvað og starfaðu í þess nafni!” Eg komst f persónulega viðkynn- ing við Georg Brandes sumarið 1885 og hetfir sá kunningsskapur varað síðan. Hann er manna þýðastur og skemtiiegastur og fullur af fyndni og hvers konar andríki. Eiginlega djúpvitur er hann ekki; til þess að leggjast djúpt er hann of háður skapsmunum sínum, eins og meðal annars kom skemtilega fram, svo alþýða skildi, þegar hann deildi við Höffding um Nietzsche; þóttist B. í honum hafa fundið iaglegan gull- fisk. En H. kvað óðara upp þann dóm um Nietzsche, sem allsherjar- skoðun manna hefir nú staðfest. — Hinn helsjúki skáldspekingur bygði að vísu betur en hann vissi, því með "Umwertung aller Werte” stakk hann á kýli hinnar rótlausu og rotnu siðmenningar, sem nú birtist öllu mannkyni i heimsófriðnum. Það var og sumarið 1885, að við Hannes Hafstein sátum að borði hjá Brandes og engir fleiri. Og er minst varði komu telpur Brandes- ar heim frá skóla; og þegar hann hafði aígreitt þær, segir hann við mig: “Nú, prestur góður, þessar telpur eru sí og æ að fipa fyrir mér og tala um þennan Jesús; — hvað á eg að segja þeim?” — “Nei, doktor, mér finst að þér eigið sjálfur að ráða úr þeim vanda”. — “Eg læt mig það litlu skifta”, segir Brandes, “en rengi ekkert, sem þær segja mér eft- ir kennurum sínum. Þær eiga öll trúarefni við sjálfar sig, þegar þær þroskast”.— Það varð eg að hafa. — “Auðvitað”, bætti hann við, ‘varð eg um stund að vaða eld”. Brandes var vinur íslands og þekti all-vel bókmentir vorar, en tungu vora miður eða ekki. En alla pólitik á Norðurlöndum, og okkar sérstaklega, misskildi hann gjörsam- lega: kvað það þykja hiægilegur smásálarskapur úti í löndunum, þegar þessar smáfeldu bræðraþjóðir hér á Norðurlöndum lægi í rifrildi út af smámununum. Þvf var það, að Brandes iíkti okkur við Amak- ara-kerlingarnar! Iðraði hann þó þess, og skrifaði mér langt bréf til afsökunar; kvaðst hafa skrifað svo háðslega um þær sakir, af því hann vildi láta sér bfta, en aðrir þyrðu ekki að segja okkur sannieikann, enda væri það sannfæring sín, að okkar ónot við Dani og sjálfs- mensku-ofrcmbingur væri okkur jafnt til skaða sem minkunar. Eg sagði honum aftur fulla mína mein- ingu; og einkum sagði eg, að mig hefði furðað á, hvað samlfking hans væri honum ósamboðin, hvað smekkvísina snerti. Þegar öll hans rit voru prentuð, vann hann að því verki sjálfur, og var hann þá á Frakklandi og skrif- aði mér þaðan: “Eg hími hér mér til heilsubótar, og verður það ann- aðhvort síðasta eða næst síðasta kastið, sem eg fæ: en nú á eg að verða ódauðlegur: ekki vantar það að bagginn sé stór, sein inniheldur mín “opera omnia”, en þakkarvert er, ef meira nær ódauðleikanum en svarar litlu kveri. Nú, það yrði þó vísir af “lffinu eftir þetta”.” — Nú er Brandes kominn á 8. tuginn, og þó rita fáir skemtilegri greinar en hann, enda er það alt í smærri stíl. En þeir, sem vilja nánar kynnast hon- um, verða að lesa bækur hans og sér í lagi “Endurminningar hans um sjálfan sig og samtíð sína”. — IÐUNN, 1. ár, 4. hefti. BRIAND Stjórnarformaður Frakka Eftir Howard McCormick. (Niðurlag). Einu sinni sló snöggra.st niður ó- látunum, svolitla stund, — eins og stundum kemur iogn í stórviðri hálfa mín. eða einn fjórða úr mín. Briand greip tækifærið og skaut inn nokkrum setningum. “Leyfið mér, herrar mínir, að ganga fram hjá öllum x>ersónuleg- um svívirðingum. Mín fyrsta skylda er við ríkið, — það bfður”. þannig byrjaði umræða þessi. — Hún stóð yfir í fulia fjóra daga, á degi hverjum fram á nótt. Briand var búinn að rjúfa verkfallið og koma á friði og sx>ekt í landinu. En á þinginu mátti hann ekki segja hinar verulegu ástæður til gjörða sinna, því að þá var stríðið komið á. En æsingurinn var svo mikill á þinginu, að það greip alla þjóðina; hún varð hamslaus. Þá var það seint í þessum ólátum, að Briand sagði: “Eg skal nú segja yður nokkuð, sem kemur yður til að stökkva úr sætum yðar: Ef að stjórnin hefði ekki getað fundið neitt í lögunum, sem hún gat notað til að eyða verk- fallinu og tryggja landamæri sín og Frakkland móti óvinunum, — þá hefði hún gjört það, hvað sem lögin sögðu, þó að hún hefði þurft að brjóta þau!” Þá byrjaði nú versta kviðan. Oft höfðu verið ólæti þessa þrjá daga, en aldrei sem nú. Einstöku þing- menn voru með honum, en allur þorrinn á móti; skammir, uppnefni, hótanir, hundsgelt, kattarmjálm og öll óhljóð sem nafn er gefandi, — dundu yfir Briand, og allir voru þá hnefar steyttir. En Briand stóð ró- legur og brosandi; enginn vissi, hve lengi, margir sögðu heilan klukku- tima. Loksins snöri hann bakinu að þingmönnum og snöri sér að hraðriturunum og hélt yfir þeim ræðu sína. Hún myndi þá koma í morgunblöðunum. Þenna dag voru engin atkvæði greidd í þinginu. En morguninn eftir lásu þeir ræðu hans í blöðun- um, — og þá áttuðu flestir þing- mannanna sig, og þegar atkvæðin voru greidd um þetta, þá voru 388 með stjórninni, en 94 á móti. Meðal annars stóð f ræðunni: — “Eg kem til yðar eftir fullkomnað verk, og óbrotin lög. En glaðastur þó yfir því, að eg get rétt fram hend- ur mínar og sagt: Skoðið hendur mínar, — þér getið ekki séð þar einn einasta dropa blóðs”. Þetta er maðurinn, sem nú ræður öllu Frakklandi. * * * * Briand er fæddur í Nantes á Frakk- landi árið 1863, af Breton- eða Bre- tagne-manna kyni (sama þjóðflokki og Forn-Bretar), og hefir sjálfur rutt sér braut til frama og frægðar. For- eldrar hans voru ekki auðug, eða sem sagt auðugri að mannkostum en silfri. Briand var ákafamaður í æsku og rammasti Sósíalisti. Hann var prýð- isvel máli farinn, orðheppinn og laginn á, að koma þungum og flókn um hugmyndum í ijósan og skiljan- legan búning. Varð hann því fljót- lega meðal hinna fremstu og skilj- anlegustu Sósíalista og aðalskrifari félagsins. Svo fór hann að fást við blaðamensku, sem aðrir helztu stjórnmálamenn Frakka. — Hann stýrði blaðinu “La Lanterne” og rit- aði í “La Petite Republique” og “Humanité” og fleiri blöð. Árið 1902 varð hann þingmaður í fyrsta sinni, fyrir kolanámumenn- ina í St. Etienne. Þegar hann kom á þing, fóru menn undireins að taka eftir honum. Og voru honum aftur og aftur falin vandasöm störf. Árið 1905 var liann kosinn formaður nefndarinnar, sem afgreiða skyldi iagafrumvarpið um aðskilnað ríkis og kyrkju. Taka allir til þess, hve skýrt og greinilega hann gjörði lög þessi úr garði, og þegar frumvarpið varð að lögum, þá var handriti hans fylgt orði til orðs. Allur þorri manna var á móti lögunum, bæði innan kyrkju og utan. En samt studdi öll þjóðin frumvarp Briands með miklum meiri hluta. Þegar Briand varð ráðaneytisfor- seti urðu róstur miklar í Sósíalista- flokknum. Og á aðalfundi þeirra í París ráku Sósíalistar hann úr fé- laginu og reyndi þó Jean Jaures að verja hann sem mögulegt var, en hann var talinn inælskastur allra manna í Norðurálfu. Þetta kom af þvf, að Briand vildi ekki fylgja hin- um svæsnari Sósíalistum. Margir kalla Briand guðleysingja (atheist); en hann er það ekki, því að hann trúir á guðlega forsjón. En hluturinn mun vera sá, að hann er öllum flokkum óháður í trúmálum, eins og hann er í pólitík. Hann hef- ir þá skoðun, að hver maður sé frjáls að leita sannleikans og hafa þá trú, sem honum finst fullnægja sálu sinni. Og hann vill brjóta nið- ur allar tilraunir manna, hverfca sem eru, að hefta frelsi annara í þess um greinum. Hann kallar sig “rep- ublican” (lýðveldismann), en meira eða minna er hann þó Sósíalisti enn þá, þó að Sósíalistar rækju hann úr félagi sfnu. Hann er stiltur mjög og hæglátur; sefur 7 tíma í hverjum sólarhring, en segist þurfa 8 tíma svefn. Neyzlu- grannur er hann og forðast alt óhóf. Segir hann að allur þorri manna eti of mikið og sofi of lítið, — einkum þurfi allir menn, sem komnir séu yf- ir miðjan aldur, að neyta sparlega matar. Hugsun lians er “radieal” (bylt- ingahugsun), en breytni og fram- koma lians er koneervatív. Þetta er maðurinn, sem nú stýrir öliu á Frakklandi, — sein segir, að ef til komi muni Frakkar berjast í fjörutíu ár til þess að fá sannan og verulegan frið.

x

Heimskringla

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.