Heimskringla - 23.08.1917, Blaðsíða 3

TflNNIPEG, 23, ÁGÚST ÖÍ7
HEIMSKRINGLA
S. BLAÐSIÐÁ
sð eyndia, bugsaði Vilhjáhnur II.
Hann varð að koma upp sjóliði.
«ins og "forfeður hans höfðu kom-
ið upp landher.
Pyrir skammsýni og athugaleysi
Englendinga fekk hann eyjuna
Helguland. Þaj var ger rambyggi-
Jeg sjóliðsstöð ekki langt frá Elfar-
mynni. Skurðurinn var gerður frá
Kiel að Elfarmynni. Nú gátu her-
skip farið frá Austunsjónum yfir í
Norðursjóinn og stóðu margfalt
betur að vígi. Árið 1890 var yfir-
stjórn flotans tekin úr höndum
ríkisráðherrans, og með því móti
komst keisacrinn í enn nánara sam-
band við sjóliðið. Árið 1895 var
tekið að auka herskipaflotann af
miklu kappi.
Keisarinn var ekki lengi að gefa
bví nafn, er l>á var að gerast með
lijóðinni. I>egar haldin var 25 ára
minningar,hátíð um stofnan keis-
araveldisins, flutti hann rœðu svo
sem að sjálfsögðu og sagði: "Keis-
araveldið þýzka er orðið heims-
veldi.” Upp frá þessu verður
stjórnarstefnan tkkert minna en
"Wéltpolitik — veraldar stjórnmála
stefna. Hún hefir ekki lengur öln-
bogarúm á Þýzkalandi. Heimur-
inn aillur er henni ekki of umfangs-
mikill.
Fólksfjöldi Þýzkalands óx nú
með iniklum hraða. Landið varð
að styðjast við verzlan og iðnað.
Stjórnin varð að efla og styðja
þýzka verzlan í öllum hlutum
heims. Annars gat þjóðin ekki
staðist í samkepninni við aðrar
þjóðir. Hún lá ekki á liði sínu.
býzk verzlan og þýzk áhrif breidd-
ut út með miklum hraðiai. Lengi
hafði verið leitast við að fá höfn í
Kína og hepnaðist loks 1897. Þá
vildi svo til, að tveir katólskir trú-
boðar voru myrtir þar. Undir því
yfirskini að hefna þess, var herlið
látið stígai í land í Kíao-chau firði.
Til að bæta fyrir morðið, urðu
Kínverjar að iáta af hendi 50 fer-
mílur lands, á leigu þó, með leyfi
til að leggja járnbrautir.
Keisarinn lét ekki standa á sér
með iaið sýna áhuga sinn í þessu
máli. Hann sendi bróður sinn,
Hinrik prinz, sem foringja fyrir
flotadeild, til þess að taka nú við
þessarri landareign á sómasamleg-
«n hátt. Um leið sótti þessi prinz
keisarann í Kínia heim, og fanst
Þjóðverjum mikið til um. Út af
þessu flutti keisarinn ræður, sem
meira en lítið umtal vöktu, ekki
sízt þar sem hann jafnaði bróður
fiínum við járnhnefa Þýzkalands.
Tyrkland vtairð ekki út undan.
Keisarinn sótti Tyrkjasoldán hei<m
í Miklagarði og fekk mikilsverð
hlunnindi til handa þýzkri verzl-
an og þýzkum áhrifum. Þýzkir
foringjar æfðu tyrkneska herinn og
höfðu þar herstjórn á hendi. Árið
1899 voru þýzku kaupsýslufélagi
veitt þau ihlunnindi, að ieggja
járnbraut til Bagdad. Einstakir
menn gengu í félag til að mynda
þýzka nýlendu í Brazilíu og þýzk
verzlan óx mjög f Suður-Ameríku.
Arið 1897 voru ný flotalög sam-
þykt á ríkisþingi, með mikilli mót-
spyrnu samt. En fylgi keisarans
mátti sín betur, svo þetta feklc
fram að ganga. Ákveðin stefnu-
skrá um aukning flotans til margra
ára var samþykt og eftir það véð
ifkisþingið litlu um flotann. Hiamn
var orðinn því of umfangs mikið
fyrirtæki og vaxinn því yfir höfuð.
En til þess voru líka reflarnir
skornir.
-----o-----
Auðsjafnaðarkenn-
ingar.
(Úr tímaritinu “Réttur”)
(Framhald).
Orðin “auðsjafnaðiarkenning” og
“jarðskattur” virðast ekki vera upp-
áhald íslendinga, og hugtökin því
síður. Ýmsir sýnast helzt hræðast
þau, en aðrir haíai hvöt til að fyrir-
líta þau. Hvers vegna? Hafa menn
Sert sér grein fyrir því? — Margir
tosknir og ráðnir bændur, einstöku
landsmálatúikar og skólamenn,
>'ísa gegn þeim eðia vísa á bug; rétt
eins og að hér sé um æsinga-“lyf’
að ræða, sem orsaki stjórnarbylt-
ingu, “veki stéttabaráttu” o.s.frv.
(sbr. “ísafold”). Hér á landi sé
flest í röð og reglu, alt í hófi, og
hetra en anmairs staðar er. Þessar
stefnur eigi ekkert erindi hingað,
aogja ýmsir, o.,sfrv.
Þeir virðast álíta, að hér sé um
einhver alveg ný og óþekt hugtök
aÓ ræða: “Jöfnuður auðsins.”
“Hvflfk fjarstæða.” “Alt þesskon-
ar leiðir iað eins til þess að draga
Ur framsókn einstaklinganna,
varna þeim að neyta til fulls hæfi-
leika sinna og orku, eða afla eins
hiikilia auðæfa og þeim er unt.”
segja sumir. Þessi áhrif og álykt-
anir mætti, ef til vill, leiða út af
einhverju atriði f ýtrustu skipu-
^agskröfum jafnaðarmanna. — En
hver hefir lialdið þeim fram hér á
larndi? Mér er það ókunnugt.
En þrátt fyrir alt skrafið, er fátt
tíðara og þektara hér á landi, ðn
að auð sé jafnað milii manna, tauð-
vitað er það gert í smáum skömt-
um, og venjulegasa á mjög óheppi-
legan hátt.
Þegar einstaklinginn þrýtur fé
og björg, eins og altítt er, verður
stundum einhver góður náungi til
þess að gefa honum af sínum skerf
—eða þá hjálparfélög og líknar-
stofnanir. Það er oftast af göfug-
um hvötum gert, og þess vegna
mjög virðingarvert; en þau ráð og
rneðul ná ekki til allra þrotabúa,
og haifa tfðum mjög þvingandi og
ófrjálsmannleg áhrif á þiggjendur.
—Annað og ahnennasta jafnaðar-
lyfið, sein mörgum þjóðféia-gsborg-
urum er haldið við á, er, Sam-
kvæmt fátækrailöggjöfinni, ómaga-
ölmusa og elhstyrkur. — Fátækra-
styrkurlnn er tekinn af þeim, sem
auðinn liafa, og skift á milli smæl-
ingjanna. Allir skynsamir menn
vita það og reynslan hefir sannað,
að sú aðferð sljófgair sjálfsbjargar-
livatir fátæklinganna, gerir þá
kæruiausa og ósjálfstæða — og
spyrnir þeim oft út úr hinu líf-
ræna mannfélagi. — En fátækra-
bölið og útgjöídin til ómaga lauk-
ast stórum, einkum í bæjunum.
Hvers vegna? Svari þeir, sem álfta
að nýjar breytingar, bendingar og
aðferðir í hagsmálefnum — sams-
konar og lýst er í þessu riti — eigi
ekkert erindi liér á landi.
----Þjóðfélagið er annar ómag-
inn á auði einstaklinganna. Það
þarf stöðugt að heyja baráttu og
vinna öllum gagn á þjóðarheim-
ilinu. Þess vegna hefir það einnig
sínar þarfir og til þess að það
lendi ekki í þroti, né beri upp á
sker, þarf að taka af auði allrai
skerf til þjóðarbúsins—með skött-
unum. Og því er nokkuð lýst hér
að framan í ritinu, og f fyrsta hefti
f. á., hversu heppilegar eða réttlát-
air aðferðir eru notaðar til þess. —
Eg tel það siðferðislega viðurkent,
að í skattgjöldunum verði að gæta
jafnaðar, unn'a einstaklingunum
jafnréttis—miða skattkerfi þeirra
við orku, gjaidþol og náttúrlega
afstöðu hvers. Eða mælir nokkur
á móti því?
Þessa er alls ekki gætt í núgild-
andi skiaittakerfi þjóðarinnar; hlut-
falislega of mikið tekið af fátæk-
lingunum — vinnunni en mætti
aftur á móti taka meira af þeim,
sem njóba náttúrugæðanna—jarð-
arinniai' og sjávarútvegsins.
Þetta er ein aðalorsökin tii fá-
tækrabölsins. Aðrar orsakir til
þess stafa af þessu:
(b) lítt takmörkuðum einkarétti
einstakra raanna til jarðaraf-
nota og leigu Jiennar;
(c) okurverð á luisa- og lóða-
leigu;
(d) einokun einstakra manna og
stéttar á verzluninni:
(e) stopulli vinnu fyrir verkalýð-
inn og misjöfnum vinnulaun-
um.
Gildandi lög og skipulaig þjóðfé-
lagsins gerir mjög lítið til þess að
uppræta þessar orsakir, lækna
þessi mein. Stefnur Jiær, sem
skýrðar eru og fram fylgt í þessu
tímariti, miða einmitt til þess. Og
þó telja ýmsir þær erindislausar
og vilja ekki styðja þær. Þeir,
sem ekki hafa skilning, né viija, til
að bæta úr þessum göllum og mis-
rétti í þjóðfélaginu — nenna ekki
að hugsa um málin, heldur láta
við svo búið sitja — þeir eru vesæi-
ustu fátæklingarnir á þessu landi,
og, ef til vill, þeir, sein helzt ætti
að kennia í brjósti um, ef þeir væri
ekki sjálfir of kaldir.
— Sú skipulagsgein hinnar nýju
jafnaðar- eða samvinnustefnu, sem
náð hefir mestri útbreiðslu og festu
hér á landi, eru kaupfélögin og
siáturfélögin. Þau tryggja alþýð-
unni verzlunanarðinn, jafna honum
meðal allra félagsmanna eftir þátt-
töku þeirra, og auðga jafnframt
þjóðfélagið, því að verzlunanarður-
inn rann áður að miklu leyti út úr
landinu. Þessi stefna virðist nokk-
uð geta læknað það rnein. Hún
hefir reynst vel og rétt úr mörgum
fátæklinlgskryppum. Þrátt fyrir
það virðist mikill hlutl lands-
manna seinn til að viakna og við-
urkenna liana. Og fjölda margir
spyrna á móti undir merki einstak-
lingshyggjunnar.
— önnur grein jafnaðarmensk-
unniair, verkamannasamtökin, hefir
dálítið komið til framkvæmda,
síðustu árin, í sumum kauptúnum
á Jandinu. En þau eru enn ó-
styrk og á frumskeiði. Þrátt fyrir
það hafa þau sýnt vinnuþiggjend-
um og allri Jijóðinni að þau eru
aðili; með fullum rétti til þátt-
töku í úthlutun arðs og iífsgæða
sér til handa. Og reynslan hefir
sýnt það, hjá öllum þjóðum, að ef
]>au reyna ekki sjálf að gæta þarfa
sinna og halda vinnu sinni fullu
jaifnvægisverði við aðrar markaðs-
vörur, þá kreppa vinnuveitendur
kaupið í lágmarks bóndabeygju,
meðan þéim er þtað mögulegt.
Vinnan er vara verkamannafélag-
anna, að sfnu leyti eins og t. d.
smjör og ket eru vörur framleiðslu-
og verzlunarféltaiganna. Hvort-
tveggju samtökin eru því jafn-
nauðsynleg. — Með góðri stjórn og
festu geta verkamannafélögin sjálf
bezt trygt sér stöðuga atvinnu,
með reglu á vinnuframboði o. fl. —
í líkingu við erlend félög t. d. þau
ensku, sem lengst eru komin á
þroskabnautinni. Má til bending-
ar nefna vinnuráðningar skrifstofu
þar sem mætast framboð og eftir-
spurn vinnuþiggjenda og vinnu-
veitenda. Félagsstjórnin semur um
kaupið fyrir verkamenn, eðia þá
skrifstofan, Þangað kæmi fremur
atvinnutilboð frá fjariægari stöð-
um. Enn fremur vii eg nefna stofn-
un gerðardómstóLa, sem skorið
gæti úr ágreiningsmáium verka-
manna og viimuveitenda, og úti-
loki tíð verkföil, sem oft skiaða báða
aðila og ætíð þjóðfélagið. — Þetta
og margt fleira, sem öllum er til
góðs, geta að eins verkamannafé-
lögin framkvæmt. Þannig fást
nokkur óbeinu ráðin tii þess að
skifta réttlátlega fraimleiðslu- og
vinnuarði, með verkamönnum og
vinnuveitendum. Fasbskorðuð fé-
lög veita einstaklingunum sjálfdáð
og þrótt og ábyrgöartilfinningu,
skerpa samheldni og einingu. En
hverskonar fátækralöggjöf eðia
öhnusur veikja þessar einkunnir
hjá einstaklingunum. Félögin
kenna mönnum að hjálpa sér sjálf-
um úr skortinum og sorpinu, en
löggjöfin og fátækrastyrkurinn
kennir þeim leti og að treysta á
aðra. Félögin auka því einnig hag
þeirra, scm útsvörin greiða og
þjóðfélagsins í heildinni.
—• Þau tvö skipulagsform, sem
nú hafa skýrð verið fela í sér fult
(faktiskt) svar jafnaðarmanna, í
framkvæmdinni, við þairri spum-
ingu, sem skotið var fram í byrjun
þessarar ritgerðar.
En þá kem eg að þriðju úrlausn-
inni, sem á að sýna hvers konar
tekjur eða arður tilheyri þjóðan
búinu, og á hvern hann verði tek-
inn, svo að einstaklingarnir séu
eigi órétti beittir, en árangur og
afleiðingar verði í fullu samræmi
við hinar stefnumar, án nokkurs
áreksturs. Þetta verður að nást
með réttlátum skattgjöldum, í svo
fábrotnu kerfi og hagfeldri niður-
skipun sem unt er.
Frá eðlisréttarlegu sjónarmiði
skoðað, eiga gjöldin til þjóðar-
búsins eingöngu að hvíla á þeim
náttúruauð, sem einstaklingarnir
geta notað sér, og þjóðfélagið f
heild sinni hefir numið og gert
nothæft. Landleigu- eða jarðskatts
stefnan virðist þá fara næst sanni.
Sýnir hún fram á, að náttúran sé
uppspretta auðsins, en vinnan
gerir uppsprettuna nothæfa og
margfaldar verðgildi hennar. Jörð-
in og vinnan eru grundvallarskil-
yrðj framleiðslunnar. Sá hluti
arðsins, sem jörðin gefur, og er að
þakka náttúruskilyrðum, opinber-
um umbótum og framþróun þjóð-
féiagsins—hann er eign allar þjóð-
arinnar. Hinn hluti arðsins, sem
vinnan hefir skapað eða bygging-
ar og ræktunarumbætur einstak-
linga, á aftur á móti að vera skatt-
frjáls eign hvers manns. Hlutverk
skattalöggjafarinnar er að skifta
þessu réttlátlega milli þjóðarinnar
og einstaklinganna eða ákveða
hluta þjóðarinnar. En hann er
iandleigan, rentan af verði jarða og
lóða. Víðast hvar hefir algerlega
verið brotið bág við þetta. Vinn-
an, verkalýðurinn, verið fráskilin
og sviftur jarðarafnotum, en ein-
stakir menn og stéttir hirt jarðar-
leiguna, og skilað þjóðinni litlu
eða engu af henni. Eg hefi að
framan sýnt, að þ«tta er ein aðal-
orsök fátækbar og misræmis í þjóð-
félaginu.
;Fylgismenn landleigustefnunnar
hafa bent á ýmsar leiðir til þess
að tryggja þjóðarbúinu sinn rétta
hlut. Nokkrir vilja samkvæmt
skoðunum og kenningum Stuart
Mills og A. Russel WaJlace, að þjóð-
félagið hafi algert eignarhald á
jörðinni, fái alla Jeiguna og inn-
Jeysi lóðir og jarðir, sem eru eign
einstakra manna, greiði þeim verð
jarða sinna — höfuðstóiinn — eftir
mati nú þegar eða með ákveðnum
afborgunum á löngum tfma. —
Aðrir aðhyllast einungis verð-
hækkuparskatt, að minsta kosti
fyrst um sinn; vilja tryggja þjóð-
inni skerf af þeirri verðhækkun
landsins f framtíðinni, sem kemur
fram og skapast, án tilverknaðar
jarðeigenda. En það er nokkuð
annars eðlis og nær eigi þeim til-
gangi, að skifta réttlátiega þjóðar-
og einstaklingsarði.
—Eg hygg að úrlausn og tillög-
ur Henry Georges fari næst réttri
stefnu í þessu máli, og skattakerfi
hans tel eg bæði hagfelt og fábrot-
ið. Framkvæmd þess kostar mjög
lítil umsvif og er að öllu leyti á
hættulaus fyrir þjóðskipulagið, ef
hægt er að byrja. Eg hefi áður
skýrt frá helztu atriðum kenninga
hans, en vil að eins glöggva það
betur nú, að umráðarétti einstak-
lingsins til jarðarinnar, verður ekki
raskað — þvert á móti; ábúðarrétt-
urinn verður trygður einstakling
unum miklu betur en nú er unt,
eftir gildandi ráðstöfunum lög-
gjafarvaidsins, og erfðaábúð trygð
niðjum hans. Og eignarréttur
manna verður alls ekki skertur að
öðru leyti en því, sem nemur leig-
unni—gjaldi til þjóðarbúsins af
TILKYNNING
Fyrir ellefu árum síðan mynduðu fáeinir áhugasamir bændur í
Vestur-Canada lítið kornverzlunarfélag, í þeirri von, að þeir þannig
fengju bætt ríkjandi fyrirkomulag á kornverzlun Vesturfylkjanna.
Fyrirtækið hepnaðist vel, þó þeir ættu við ýmsa örðugleika að etja
og sterka samkepni. Síðar voru önnur slík félög mynduð í Canada
og var samvinnan aðal-markmið þeirra allra. Starf þeirra er vel
kunnugt. Leið ekki á löngu áður en öflugri samvinnuhugur kom í
ljós hjá félögum þessum í öllu þeirra starfi.
Fyrsta September næstkomandi verða félögin “The Alberta
Farmers’ Co-operative Elevator Co., Ltd.” og “The Grain Growers’
Grain Co., Ltd.”, sameinuð og hætta að vera til sem sérstök félög.
Hinar mörgu þúsundir hluthafa í félögum þessum hafa nærri því
í einu hljóði tekið saman höndum til þess að gera mögulega nánari
samvinnu bænda í Vestur-Canada. Vandamál viðkomandi sölu á af-
urðum og kaupum á nauðsynjavörum bænda eru sameiginleg í Mani-
toba, Saskatchewan og Alberta- Sameining þessara tveggja félaga,
með nálega 30,000 hluthafa, með eignarverð yfir $3,000,000, með
yfir 300 sveita kornhlöður, með endastöðva-kornhlöður í Fort Wil-
liam og Port Arthur, með véla og nauðsynja vöruhús í Calgary, Re-
gina og Winnipeg, og með ágætu fyrirkomulagi undir stjórn þeirra
völdu manna, sem fullkomna þekkingu hafa á þörfum bænda, — alt
þetta stuðlar til þess að skapa félagsheild, sem beztu þénustu fær
veitt bændum Vesturlandsins.
Bæði þessi félög viðurkenna með þakklæti viðskifti yðar og
með ánægju munu þau sinna þörfum yðar í framtíðinni, undir
nafninu:
WIWIPEG — REGINA — CALGARY
Látið einhverja af vorum 300 kornhlöðum meðhöndla
korn yðar eða felið þetta beint voru umboði. Sendið kvik-
fénað yðar í griparéttir vorar í Edmonton, Calgary eða Winni-
peg. Pantið timbur, girðingarefni, verkfæri og aðrar nauð-
synjar frá Winnipeg, Regina eða Calgary—Vér höfum skrif-
stofur og vöruhús í þessum þremur bæjum.
verði jarSa *g Jóða, ea eg tel það
eigi heldur skerðing. Þeir
vilja nefna slíkt eignarnám, geta
með fyllri rökum kailað það því
naíni, sem nú «r gert, að taka sratn-
svarandi gjaldaupphæð af einstak-
lingnum á annan og lævíslegri
hátt. Sú eignarréttarbreyting, eem
felst í tillögum H. G. og mörgum
virðist óljúft að hiíta, er eigi önn-
ur en þessi, að fá þjóðarbúinu
smám saman í hendur eign sína —
landleiguna. En hana verður lög-
gjafarvaldið að ákveða eftir al-
mennu fasteignamati svo oft, sem
þörf krefur, t.d. á 5 ára fresti. Þaö
verður tiltölulega auðvelt o.g
kostnaðarlítið að framkvæma mat-
ið, fyrir skattanefndir í sveitum
og héruðum, þegar hægt er að
byggja á þeim grundvelli og
reynslu, er hið nýja jarðamat leiðir
í ljós. Þær breytingar, sem fram
koma í verðgildi jarða á fimm ár-
um, hljóta víðast að verða smá-
vægilegar og fljótmetnar.
Nú býst eg við þessum athuga-
semdum:
1. Að ranglátt sé að allir lands-
notendur greiði jafnháa leigu af
höfuðstólnum, þeir, sem nýlega
hafa keypt jarðir fullu verði, og
hinir, er, ef til *ill, hafa fengið
jarðir sinar í art.
2. Fyrst að vinnuarður einstak-
linga og ræktunaiumbætur eru
eigi gjaldskyld eign, getur. það
dregist saman og safnast á fáar
hendur sem erfðagóz, er þjóðar-
búið fær engan arð af.
3. Við fasteignamatið verður
örðugt að greina jarðarbætur ein-
staklinga frá því gjaldskylda. Og
landleigan mun naumast veita
þjóðarbviinu nógar tekjur
— í fyrsta lagi tel eg heppilegast,
að jafna misræminu á þann hátt,
að taka að eins nokkurn hluta
landleigunnar, í landssjóð, fyrstu
árin — en láta hana svo hækka
smáin saman, t.d. á einum eða
tveimur mannsöldrum. En leggja
i þess stað, til að byrja með, ríflegt
orfðafjái'gjald og hækkandi tekju->
skatt á þá, scm erft hafa fasteignir
eða notið jieirra lengi—og hina, er
raka saman tekjum, sökum góðra
náttúruskrlyi'ða, af miður ærlegum
viðskifta- og gróðabralli o.s.frv. —
Hygg eg að það verði þjóðfélaginu
öruggari aðferð, cn að kaupa jarð-
eignir einstaklinga, og taka svo af
þeim fulla landleigu þegar í stað.
Aftur á móti mun jarðaverðið
skjótt verða hóflegra og me.ira
samræmis gætt í verzlun land-
eigna, þegar öllum er ljóst orðið,
'hvaða skyldur fylgja þeim—svo sein
hækkndi landleiga—og að hverju
verður að ganga. Landið opnast
fleirum til notkunar. Og þar af
leiðandi verður fremur þrcngt að
einstaklingnum og ho'nuin gert
örðugra að safna meiri tekjum en
nauðsynlegar eru til framfærslu og
þarflegar til þeirra nytjastarfa, er
hann fær komið í framkvæmd.
— f öðru atriðinu eru tvær leið-
ir færar. Sú að einstaklingui'inn
gjaldi minni landleigu af jarðabób-
um, vegna þess að mikill hluti
verðgildis þeirra er að þakka hans
eigin vinnu, en að eins nokkur
hluti náttúruskilyrðunuin. Eða, f
öðru lagði, að hann greiði enga
leigu af ákveðið tímabii, njóti
þeirra að öllu leyti sjálfur, t. d.
(Framh. á 7. bls.l

Heflr þú Brúkað
SILKSTONE
Hið ljómandi
veggja máL
Það Þvæst
Ljómandi Fallegar
Silkipjötlur.
til að búa til úr rúnvábreiður —
“Crazy Pntohwork”. — Stórt úrval
at stórum silki-iafklippuin, hentug-
ar í ábreiður, kodda, sessur og fl.
—Stór “pakki” á 25c., fimm fyrir $1.
PEOPLE’S SPECIALTIES CO.
Dept. 17. P.O. Box 1836
WINNIPEG
Fullkomin
Tannlœkning
Og með
m i n b i
bergun
en annarstaðar.
Dr. J. A. MORAN
DentaJ Specialist
Union Bank Chamb.n,
Saikatoon, Saik.