Heimskringla - 21.03.1918, Síða 5

WINNIPEG, 21. MARZ 1918
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
urð.sson hvorki heyra né sjá stjórn-
arskrá þá, sem ]>á var lögð íyrir
þingið. Eg var þá einnig í boði á-
samt forseta hjá bröður hans, Jens
rektor Sigurðssyni, og var, eins og
áður er sagt, hrein unun, að vera í
samkvæmi með Jóni. Hann var svo
skemtilegur og Jífgaðl og fjörgaði
alt upp í kring um sig.
Tvö bréf fékk eg frá Jóni Sigurðs-
syni, og var í þeim báðum talsvert
drepið á pólitík. En þvi miður eru
}mu bæði glötuð.
Stykkishólmi í janúar 1915.
Ólafur Thorlacíus.
II.
Þegar eg var 16 ára, var eg send til
mentunar móðurbróður mínum dr.
lljaltalin landlækni í Rvík. Þá
minnlst eg ]>ess, að Jón Sigurðsson
kom þar oft, einkum að kveldi til,
og sat alblengi við “toddý”-drykkju
með bróður mfnum. Yaktist ]>á at>-
l»ffgli mín ósjálfrátt á þessum
manni ögrum fremur. Eg man enn
]>á isvö glögt, hvernig hann sat og
hallaði sér upp við bakið á bekkn-
um, meðan samtalið rann óstöðv-
andi, án þess nokkurt hlé yrði á.
Eg man, að Jón Sigurðsson var í
hvitu vesti og ljósleitum buxum, en
dökkum frakka, og hann saup oft á
toddýglasinu, og gat eg, unglingur-
inn, ekki að þvf gert, að taka eftir
hinum streymandi orðum frá vör-
um lians.
Svo man eg það^ að einu sinni
hleypur dr. Iljaltalín upp á loft til
Egils bókbindara, að sækja ein-
hverja bók, sem hann var að binda
l'yrir hann. En ]>egar Hjaltalín kem-
urofan með bókina í hendinni, hitt-
ist svo á, að Jón Siigurðsson rekut
inn höfuðið í forstofuna, til að
iieimsækja Hjaltalín. “Hvaða bók
ertu nú með í hendinni?” segir Jón
Sigurðssop. “Líttu á!’' segir hinn.
l>eir Ijúka upp bókinni og — reka
báðir upp skellihlátur, og l>að ætl-
ar enginn endir að verða á þeim
hlátri, svo kona Hjaltalíns, ásamt
mér, komur loks út til þeirra og
spyr, að hverju þeir séu að /hlæja
svo mikið. I>að var þá vers eitt i
gamalli bók með gotnesku letri, lítt
iæsilegt. En versið hljóðaði svona:
Þegar þú Kristi kær
komst mér að létta,
Eg sló ]>á á mitt iær,
er eg sá þetta.
En kona Iljaltalfns var víst mjög
guðhrædd og ávítaði þá fyrir að
vera að hlæja að þessu, og iáta mig
vera að hlæja að því líka. l>á man
eg að Jón Sigurðsson sagði: “Biess-
aðar verið þér ekki að þessu, frú,
því telpan sú arna getur greint
guðsorð frá þessu orði.”
Þá minist eg, að eitt sinn fór eg,
þá 17 ára, upp á þing, sem þá var,
eins og allir vita, haldið í latfnu-
skólanum. Þar voru nú ekki flos-
bekkir né Brysselsábreiður á gólf-
um, hcldur harðir trébekkir að sitja
á. En ]>á sátu þingmenn samt kyrr-
ir á bekkjum sínum, en voru ekki
að rápa til og frá út og inn. Þarna
sat Jón Sigurðsson forseti fyrir
rniðjum gafli. Og-unér fanst, telp-
unni, eins og einhver ósjálfráð tign
skína út frá þessum manni, eða eins
og hann stræði geislum alt í kring
um sig. Áður en eg fór á þing, hafði
eg heyrt að senna mikil myndi verða
Jiann dag á þingi út úr fjárkláðan-
um. Þogar eg kom, var einn and-
mælandi lækninganna, mig minnir
etazráð Þ. Jónasson, að tala. Hann
sagði, að enginn efni væru til þoss
lijá bændum, að viðhafa lækningar,
þær væru fjarstæða o.s.frv. Hann
var heldur stirðmæltur og rak f
vörðurnar, þótt vitmaður væri. Þá
hugsaði eg: nú mun íorseti reiðast.
En og sá það, að á meðan Jónassen
var að tala, komu rauðir blettir í
kinnarnar á Jóni' Sigurðssyni, en
hvftt var hörundið ámilli; en okki
náði sá roði uþp á ennið. Nú stóð
forseti upp. En hversu hissa varð
eg ekki, er rödd hans var eins róleg,
eins og honum þætti ekkert við
hinn. En orðin, som (hann talaði,
voru svo sannfærandi og þrungin
mælsku, að mér fanst hver maður
verða að hugsa: hann hefir rétt að
inæla.
Þetta eru nú öll þau kynni, sem
og hafði af Jóni Sigurðssyni per-
sónulega.
Anna Thorlacíus.
— Skírnir.
-----o------
Af refamörk.
Þess eg geld, að hélt í horfi,
hans mig feldu brugðin heit,
iifir eldur f lóartorfi
longur lieldur en nokkur veit.
Enn því sit, að enginn leigði,
öll skal hnýta gremju orð,
«11 ir litu að eg fleygði
áttavita fyrir borð.
J. G. a
Heimsádeila.
“Það er svo margt, ef að er gáð,
sem um er þörf að ræða.”
í hvert skifti, er blöðin koma út
á landið, út í sveitirnar til okkar
bændanna, þá gefa ]>au okkur nýtt,
eða að minsta kosti endurnýað um-
hugsunarefni. Jafnvel mjög ólík
umhugsunarefni hvert blað út af
fyrir sig. Og auðvitað á þetta svöna
að vera. Til þess eru blöðin samin
og út gefin, og til þess keypt og les-
in, að þau veki lesendurna til um-
hugsunar.
Það leynir sér ekki á íslenzku
blöðunum okkar, að þau vilja vera
lýðholl máigögn, verja ihag og vel-
gengni alþýðunnar. Og er það auð-
vitað virðingarvert, og lfka blöðun-
um -sjálfum fyrir beztu. En þvf mið-
ur er það minna gagn en ákjósan-
legt væri, sem þau áorka, sérstakloga
út á við, vegna þess að þau með-
höndla viðfangsefnin á okkar sér-
staka máli, sem allajafnast hvorki
heyrlst né skilst af þeim, scm f sök-
inni -standa.
Engu sfður er þó nauðsynlegt, að
blöðin skýri vel og rökræði þau
málefni, sem þau meðhöndia, vegna
þess að þau eru kennarar alþýð-
unnar, og margur er sá alþýðumað-
ur, sem vænta má mikilla áhrifa af
út á við til itinna -enskumælandi
all>ýðubíæðra sinna, ef hann sjálf-
ur hefir eignast rétta liugmynd um
áhugamálin.
Það má mikjð um það ræða, hvert
sé hlutverk blaðanna, og sundur-
liða það í ótal greinar og kvfsiar.
Mörgum þykir ]>að blaðið bezt, sem
er fjöibrevttast. En það tvent getur
ekki farið saman í litlu vikublaði,
að vera fjölbreytt og ítarlegt. Og
Það er ekkert spursmál, hve ntikið
meira gágn að því verður, þó blöðin
meðhöndli f-ærri mál, að þau ræði
þau l>á -svo ítarlega, að allir meðal-
nienn skilji máiavexti, og geti sjálf-
ir út frá því skapað sér rökréttar á-
lyktanir f framgangi málsins.
Bæði biöðin, Heimskringla og
Lögberg, hafa f seinustu eintökum
minet á vistastjóraskiftin, og áfella
fremur eins og von er báða þessa
gæðinga, -hinm fráfarna og nýja
vitastjóra, fyrir aðgerðaleysi.
Eg er böðunum samþykkur, að
embættismenn þessirhafa sjáaniega
ekkert gagn gert enn þá, og eg er
jafnvel hræddur um, að þó enn
væri skift um mann í þessu nýja
embætti, að þá sæi hann engin ráð
til að hafast að ein-s og sakir standa.
En mál þetta er svo víð-tækt og vsvo
þýðingarmikið og fléttað inn í aðal
viðskiftalíf og efnalega velferðar-
lífsvon canadisku þjóðarinnar, að
ekki -er óþar-ft að gera sér enn þá
frekari grein fyrir því.
Og mér sýnist jafnvel, að hverjum
atorkusamasta vi-stastjóra sem væri,
sé vorkun, þó hann liiki við, þegar
til framkvæmdanna keinur, ef hann
athugar hvað blasir við framund-
a-n, 'hvað að baki li-ggur. Hvað yfir
höfði vofir, og á hverju staðið er.
Ef nokkur lífsleiðarfleyta mann-
anna er stödd á hringiðu, þar sem
ekki verður stundinni lengur stefnt
f 'sömu átt. Ef nokkurt öfugstreymi
getur hind.rað mann-saflið. Ef ósam-
kvæmni getur orsakað stundar bið,
þá verður vista-stjórinn að vera vax-
inn yfir alt þetta ef hann á nokkru
að áorka.
Hver býr til vistatjórnare-mbætt-
ið og skipar manninn í það? Auð-.
vitað sainbandsstjórnin. Hvað haf-;
ast þeir göfugu iherrar að? Vista
stjórnin hiýtur að vera vel af liendi |
ieyst, ef ' hún vinnur í samræmi!
við sam-band-sstjórnina, og hefir;
hennar viðskifthugsjónir að mark-j
miði. Bæði þessi framkvæmdáröfl;
eiga að vinna að velferð alþýðunn-|
ar, bændastéttarinnar, til eflingarj
og uppbyggingar Canadaríkinu.
Sambandsstjórnin finnur ástæðu
til að byggja upp auðfélögin, með
því að iíða þelm að hækka flutn-
ingsgjald með járnbrautum um 15%
eða -svo nemur í dollurum mörguiw
tugum miljóna á ári af bændastétt-
inni.
Yistastjórinn á, samkvæmt til-
gangi sambandsstjórnarinnar með
embættisskipun lians, að sjá um að
auðfélögin hrúgi ekki saman pen-
ingum úr vasa bændastéttarinnar á
þeim sviðum, þar sem auðfólögin
eru milliliður á -milli -framleiðanda
og neytanda. Hvemig skyldi vista-
stjóranum ganga að finna sam-
kvæmnin-a í þessu? Eða finna út, á
hverri blaðsíðunni að stjórninni sé
alvara?
Eins og sakir standa, er Canada-
ríkið, okkar eLskaða íósturland.
einkum í vanda statt vegna þe-ss, að
við höíum lífsnauð-synlega orðið að
senda burt úr landinu mesta og
bezta vinnukraftinn, sem við átt-
um. Hollustu hendurnar og um-
hyggjuna, orkuríka, starffúsa, lífs-
glaða, ættjarðarelska bændasyni,
til þese að bregðast ekki hinum
guðdómlegu hugsjónum okkar og
allra beztu manna hehnsins, í því
efni, að gera hvað f okkar vaidi
stendur, til að útrýma -hinu við-
bjóðslega, dýrsl-ega gri-mma prúss-
nesk.a drotnunarvaldi af jörðinni.
Samband-sstjórnin okkar er ekki
vítaverð fyrir það að hafa sýnt sig
ákveðna og framtakssama í stjórn
liðsöfnunar þessa^'ar til stríðsins.
En hve víðtækur er svo verkahring-
ur liennar? Skilur hún ekki, að
þau tvö meginöfl, sem halda ríkis-
heildinni uppi, eru vinnukraftur og
peningar Vinnukrafturinn er þeg-
ar herskyidaður eins og minst he-fir
verið á, og bændur standa vilja- og
vongóðir, en hálfsligaður undir sf-
vaxandi ríkisskulda þunganum. En
hluttekningarlausir, blóðlausir og
tilfinningarlausir peninga - hlaðar
auðkýfinganna, sýnast ekki vekja
athygli stjórnarinnar, þegar hún í
raunum sínum ræður þó frekar af
að biðja bændur um sigurlán, þó
þeir hafi tapað vinnukraftinuin að
svo miklu leyti, — heidur en að her-
skylda periinga auðfélaganna, og
sjáandi ekki það, að auðinagnið f
einstakra höndum, stríðir á móti
hernaðarhugsjónum bandama-nna,
hiiðstætt með prússneska hervald-
inu.
Hvernig ætli vist-a-stjóranum tak-
ist að samrfma þetta makindalega
aðgerðaleysi stjórnarinnar,, fyrir-
skipunum þeim, sem í hans fram-
tíðarstarfi felast? Að sjá svo um,
að áhrif auðfé'aganna komist ekki
inn 1 vistabúr ríkisins.
Sambandsistjórnin sá ástæðu til,
að leggja sína þungu og miskun-
sömu ]>ekkingu á metaskálina hjá
hveiti bændanna, þegar heimsþörf-
in heimtaði meira og meira hveiti,
livað sem það kostaði. Og hin misk-
unsama sambandsstjórnar þekking,
á efnum og ástæðuin mannkynsins,
ákvað $2.21 fyrir mæli af bezta hveiti
hvað sem heimsþörfi-n hefði kunn-
að að ráða af.
Þetta skiidu bændat-etrin, og
virtu á betri veg. Þeir voru með
sjálfum sér sannfærðir um, að þessi
framkvæmdarsama og þekkingar-
ríka stjórn, mundi í nálægri fram-
tíð sjá þetta við bændurna, með
því að snúa sér meðr uppeiddan
hnefann að auðfélögunum og segja
við þau. Eg hefi reiknað til verðs
hvert einasta stykki í plógnum, í
herfinu, í sláttuvélinnií vagn-
inum og hverju öðru því verk-
færi, sem þið seljið bændunum
okkar, og eg hefi fyrir mér ítarlega
og alls ábyggilega skýrslu verk-
fræðinga minna og efnafræðinga,
sem leiðir það í ijós, að þið í svik-
samlegum félagsskap seljið bænd-
unum öll ykkar verkfæri svona mik-
ið dýrari en ]>ið -með góðum árangri
þurfið að gera. Hér eftir ákveður
stjórnin verð á verkfærum ykkar'
eins og því sem framleitt er með
verkfærunum. Enda á eg von á, að
þið sjáið það, að rétti ykkar er i
engu liailað, með þessari aðferð,
samanborið við þýðingarmestu
stétt ríkisins—bændastéttina.
Hvað halda menn? Að vistastjór-
inn kynni að verða upplitsdjarfari
að vinna í sama anda, og í skjóli
]>eirrar stjórnar, sem beitti sínum á-
hrifum jafn örugg inn í hallir auð-
kýfinganna eins og fátæklégustu
kofa bændanna, en ætíð á grund-
velli jafnyéttisns.
óendanlega iengi og í mörgum
Oeiri atriðum mætti sýna fram á,
Nefið Stíflað af Kvefi
eða Catarrh?
REYNIÐ ÞETTA!
Sendu eftir Breath-o-Tol In-
haler, minsta og einfaldasta
álhaldi. sem búið er til. Set+u
eltt lyfblandað hylki, — lagt
til með áhaldinu — í hvern
bollana, ýttu svo bollanum
upp í nasir þér og andfærin
opnast alveg upp, höfuðið
frfskast og þú andar frjálst
og reglulega.
Þú losast við ræskingar og
nefstiflu, nasa hor, höfuð-
verk, þurk—enigin andköf á
in-ætuinar, því Breath-o-Tol
tollir dag og nótt og dettur
ekki burtu.
Innhaler og 50 lyfblönduð
hulstur send póstfrítt fyrir
$1.50. — 10 daga reynsla; pon-
ingum skilað aftur, ef þér er-
uð ekki ánægðir.
Bæklingur 502 ÓKEYPIS
Fljót afgreiðsla ábyrgst.
Alvin Sales Co.

P. O. Box 52—Dept. 502
WINNIPEO, MAN.
Búi'S til af
BREATHOTOL CO’Y
Suite 502, 1309 Arch Street,
Pbiladelphia, Pa.

hvernig sambandsstjórnin okkar
hikar við og leiðir alveg hjá sér að
beita valdi sfnu gagnvart sömu
auðféiögunum, sem hún ætlar vista
stjóranum að vinna bug á. Það er
þess vegna ekki ástæðulaust þó
m-önnum kynni að isýnas-t vista-
stjórnai’starfið sett ó iaggirnar að
eins til málamynda og eins og hvert
annað misiukkað fyrirtæki leiða af
sér ónauðsynlegan og óþarfan
kostnað.
Af því sem opinberlega hefir ver-
ið sagt um vistastjórnar starfið, hefi
eg ekki tekið eftir að n-ein ákveðin
fjárupphæð væri veitt til fram-
kvæmdar fyrirætlunum vistastjór-
ans. Gæti þó auðveldlega komið
fyrir, að grípa yrði til iaga og lög-
reglustjórnar þar sem til gjörbreyt-
inga kemur á rótgrónu fyrirkomu-
lagi.
Enginn þarf að skilja mig svo, að
eg álíti vistastjórnarstarfið óþarft
undir viðeigandi kringumstæðum, I
En eins og hér stondur á, sýnist mér j
að vistastjóraembættið sé kostað og |
sett á laggirnar fyrir tímann, þar!
sem einum manni er ætlað að leysa
þann Gordons-hnút og ráða þær
Herkúlesar-þrautir, sem öil sam-
bandsstjómar fylkingin treystir sér
ekki til við.
Nú þegar flokkaskiftingin er lögð
til síðu, við síðustu kosningar til
sambandsþingsins og þar með
-studd til valda samsteypustjórnin,
hverja nú skipa margir af beztu
mönnum beggja flokkann-a, þá er
engin furða þó alþýðan geri sér
vonir um verulegar hagsmuna um-
bætur, í ríkisstjórnar framkvæmd-
unum. Og þó æsingamenn haidi
dauðahaldi í bakkana og hrópi, að
engin von sé fyrir stjórnarfarslegar
umbætur þar sem frjálslyndi stjórn-
arflokkurinn sé í minni hluta, þá
mælir skynsemin og lífsreynsian öfl-
ugt á móti þessu, eins og hverju
öðru tilfinninga frumhlaupi, sem |
brýzt út, þar sem róleg yfirvegun
kemist ekki að.
Alstaðar á starfsviði framkepn-
innar eru viturleg og góð ráð tekin
til greina, og áhrif góðra manna
þekkjanleg þó í minni 'hluta séu. Og
]>ess vegna hefir alþýðan fullkomna
ástæðu til að vonast eftir hverju
umbóta stórvirkinu á fætur öðru áf
samsteypustjórninni. En þá má
aldrei gleymast að yfirsjónir geta
verið áfastar jaínvel beztu viðleitni,
og þess vegna er það svo nauðsyn-
legt að minna stjórnina stöðugt á
það, hvað hleypldómalaus reynsla
alþýðunnar bendir á «ð gjöra þurfi
til að létta ánauðarokið og styrkja
þá aflviði sem liaida rfkisheildinni
á lofti.
Það er jækkjanlegt, að auðfélögin
hafa orðið trúnaðarmönnum þjóð-
arinnar, hverjum á fætur öðrum, að
fótakefli.
Metorðagirni vaidhafanna hefir
reiknast svo til, að hún ætti fram-
tíð sína öllu fremur undir auðnum
og auðfélögunum, en alþýðunni. En
vanalegast hefir sú ótrúmenska á-
takanlegustu eyðileggingu hlutað-
eiganda í för með sér.
Hvers vegna vill þá ekki ein
stjórn verða annari stærri, eftir-
minnilegri og ódauðlegri fyrir, að
hafa sprengt í flýsar hneykslunar-
helluna?
Sú stjórn, sem kallar sig kristna
og viðurkennir það, að maðurinú sé
fullkomnastur og ágætastur alls
þess er guð hefir skapað á jörðinni,
og sem tekur sér eigi að síður það
vald að leggja líf og hreysti með-
bræðra sinna í sölurnar, auðvitað
í lífsnauðsyn?
Hvað er þ'að þá, sem ætti að geta
hindrað slfka stjórn eitt einasta
augnablik fró því, að taka auðinn
undir sitt vald og umsjón, sömu
lífsnauðsyn til bjargar?
Auðinn úr einstakra höndum, er
í níu tilfellum af tíu stríðir á mót!
göfugustu mannfélageskipun.
Stríðir á móti þeim göfugu hug-
sjónum, sem yfirstandandi stríð er
háð fyrir af hálfu Canada og banda-
manna þess. Hvers vegna herskyld-
ar ekki stjórnin peningahlaða auð-
kýfinganna? Hvf ákveður hún ekkl
sanngjarnt verð á öllum að minsta
kosti stærri áhöldum og vélum, sem
auðfélögin selja bændum til fram-
leiðslu í landinu? Hví hikar hún
við að fyrirbjóða hækkun á flutn-
ingsgjaldi með járnbrautum?
Hvernig getur stjórnin ætiast tíl,
að vistastjórinn takmarki gróðafíkn
auðfélaganna ef hún sjáíf treystir
sér ekki til áð ákveða takmörk auð-
söfnunar einstakra man-na?
Fr. Gömundsson.
J'
KAUPIÐ
Heimskringlu
Blað FÓLKSINS og FRJALSRA skoðana og elsta fréttablað Vestur-Islendinga
Þrjár Sögur!
og einn árgangur af blaðinu fá nýir kaupendur, sem senda
oss fyrirfram eins árs andvirði blaðsins. — Fyr eða síðar
kaupa flestir Islendingar Heismkringlu. — Hví ekki að
bregða við nú og nota bezta tækifærið? — Nú geta nýir
kaupendur valið þrjár af eftirfylgjandi sögum:
“SYLVIA.” “HIN LEYNDARDÓMSFULLU SKJÖV' “DOLORES.”
“JÓN OG LÁRA.” “ÆTTAREINKENNIÐ.” “HVER VAR HON?”
“LÁRA.” “LJÓSVÖRÐURINN.” “KYNJAGULL.” “BRÓÐUR-
DÓTTIR AMTMANNSINS.”
Sögusafn Heimskringlu
Þessar bækur fást
keyptar á skrifstofu
Heimskrin glu, me'San
upplagi'ð hrekkur.
Engirm auka
kostna’Sur vi8 póst-
gjald, vér borgum
þann kostna'S.
Sylvía ........................... $0.30
Bróðurdóttir amtmannsins ............. 030
Dolores ——............................0.30
Hin leyndardómsfullu skjöl........... 0.40
Jón og Lára ......................... 0.40
Ættareinkennið..................... 0.30
Ljósvörðurinn........................ 0.45
Hver var hún? ...................... 0.50
Kynjagnll............................ 0.35
Móranða mésin ....................... 0.50
SpeHvirkjamir ..................... 0.50