Heimskringla - 31.10.1918, Síða 7

WINNIPEG. 31. OKTÓBER 1918
HEIMSKRINGLA
7. BLAÐSIÐA
Er Islenzkt þjóð-
erni í veði?
(M. J. í EimreiSinni.)
Töluvert hefir heyrst um þetta
efni á síðari árum, einkum út af
umræSum um samband Islands og
Danmerkur. Hefir sú skoðun
heyrst, aS sambandsslit við Dan-
mörku mundu leiða til þess, að
einhver stórþjóSin mundi ‘gleypa'
Island með húð og hári, og ís-
lenzkt þjóSerni færi þann veg for-
görSum. Eina vonin um viShald
íslenzks þjóSernis og íslenzkrar
tungu, væri í sambandi viS NorS-
urlönd.
Þetta skal nú ekki þaulrætt hér.
Benda má á þaS, aS þessi skoSun
hefir jafnan komið fram í almenn-
um orSatiltækjum, en ekki verið
sýnt fram á það meS ljósum rök-
um hvað til þessa beri. Hví mundu
BtórþjóSirnar ‘gleypa’ Island og
hvernig, ef þaS væri skiliS viS
Danmörku? Og hvað hamlar þeim
aS gera þaS, þó aS Island sé í
sambandinu? ÞaS er nú töluverS-
ur tfmi síðan Island skildi við
Danmörku í flestu því, sem hér
mundi máli skifta, og hefir þó ekki
enn borið á því aS mun, aS þaS
hafi haft skaSlegar afleiSingar.
Og svo má auk þess bendá á
þaS, að skilnaSur viS Danmörku
er ekki sama og skilnaSur við
NorSurlönd. Gæti meira aS segja
fariS svo, aS þá fyrst yrSi fsland
meS einlægni í sambandi viS
NorSurlönd, þegar þaS stæSi ó-
háS lagalega og jafnfætis hinum
ríkjunum. Líklega læra Danir og
lslendingar aldrei til fulls aS skilja
hvorir aSra fyr en öll bönd milli
þeirra eru leyst eSa gerS svo rúm,
aS hvorugur særist neinstaSar
undan þeim.
*
En hér skal nú ekki fariS frekar
út í þetta atriSi, og ekki skal hér
hvatt til neins ákveSins um sam-
bandsmáliS. Má og vera aS þeir,
sem telja íslenzku þjóSerni hættu
búna af ákveSinni stefnu í sam-
bandsmálinu, hafi meiri rök viS aS
stySjast, en látin hafa veriS uppi.
Og þó mun þaS sönnu næst, aS
þaS hafi lítil áhrif í þessu efni.
En hér skal bent á annaS, sem
:: Eldsókn. ::
(Grettissaga, bls. 119—122.)
Væsta og stirSa úr kafalds-kólgu
kaupmenn aS ströndinni myrku ber.
Úr grimmúSgri harSviSra hafbrimsólgu
hröktust þeir inn fyrir boSa og sker.
ViS festar er lagst. — En voldugur vetur
vosklæSin þung í gaddsteypu setur
um limina kalda á langþreyttum skötum.
Um liðiS kveinstafa-ýlfur fer.
Handan viS sundiS sindra af eldi
sjá þeir í gegn um snævar-fall. —
“Hver treystist nú yfir á torviSra-kveldi?
Sá teldist vaskur og orku-snjall.
Hvort ert þú ei, Grettir, íþrótta flestur
íslenzkra garpa, og krafta mestur?
Sýn nú, aS ei sé orSrómur tómur,
sem um þig er hjalaS viS strönd og fjall.”
Hann Grettir er fámáll sem fyr. En telur
fært ýfir hafdjúpsins náttskygSa veg.
“En undarleg rödd í eyru mér gelur,
aS ei muni laun ySar hollvænleg.
En þyki’ ySur liggja viS lífskraftar ySrir,
lagst skal nú yfir, þó geiglega viSri,
og freistaS aS ná í og flytja’ ySur eldinn,
þó fyrir þaS illmæli hljóti eg.” —
Hann Grettir frá byrSing í brimfaldinn stekkur
búinn til fangs viS hinn grenjandi sæ.
Um fylkingar boSanna rySur sér re'kkur,
sem rjúka um voginn meS lemstruS hræ.
Þar leikast þeir viS, hinn lifandi máttur
og lagarins voldugi hrannasláttur.
En hamrammur drengur meS heiSri gengur
af hólmi viS storm og dröfn og sæ.
Og hyrinn hann tekur, þó tólf standi móti;
— tindrandi eldflug um skálann fer, —
og yfir um sundiS í svellandi róti
sævarins þunga glæSurnar ber.
I lofsöng um dáSrakka, djarfhuga sveininn
dapurleg breytast kaupmannaveinin.
AS örskammri stundu eldsins máttur
í atlögum frerans skipshöfn ver.
En morguninn eftir er eldlýsti skálinn
öskurústir og brennandi dreif.
Og innan um fölskvuS, bliknandi bálin
blöstu viS mannskjúkur, — eldginsins leif.
— En Grettir er Iýstur um legi og strendur
laundrápsins valdur. Og nýir féndur
safnast í hópinn, sem hungraSur elti
hetjuna’, er ógæfubjargiS kleif.------
Eldsækni mannsandi, oft voru goldin
meS ofsókn og hatri þín djörfustu sund
út yfir höfin, er fraus vor foldin
í fjötrum, sem batt hin kúgandi mund.
Hve oft var ei brotist um öskrandi strauma
áþjánar, vantrúar, blindra drauma,
og eldurinn sóttur af ofurhuga,
er ofsóttan fann sig hverja stund?
Hann Grettir er ímynd þess anda, er flytur
utan úr briminu mannkynsins eld,
sem vermir og þíSir, er veturinn situr
aS völdum um lífshnossin dauSaseld.
Sem þrátt fyrir hugboS um hatur aS launum,
hungur og þorsta í útgerSarraunum,
legst út í hrannirnar, hyrinn sækir
og hröktum bjargar um skuggaleg kveld. «
-ísafold.
Jón Bjömsson.
miklu meiru varSar í þessu máli en
þaS, hvernig sambandinu viS ^ani
er skipaS. Og úr þeirri átt mun
mega vænta hættunnar, og þar
verSur aS skipa vörnunum fyrir.
Ef vér viljum sjá, hvaS íslenzku
þjóSerni og íslenzkri tungu er j
hættulegast, er bezt aS snúa dæm-
inu viS og líta á, hvaS þaS er, sem \
hefir haldiS því viS. Hví hefir
forna tungan geymst á Islandi svo
miklu hreinni en annars staSar?
ÞaS eru ekki ýkja margar aldir
síSan ein og sama tungan gekk um
öll NorSurlönd. En nú e r hún
týnd og tröllum gefin nema hér,
svo aS Islendingar einir geta til-
sagnarlaust lesiS fornritin. AS
sumu leyti hafa Islendingar þó
staSiS ver aS vígi en hinar þjóS-
irnar. Þær eru margfalt fólks-
fleiri hver um sig, en fólksfjöld-
inn er einhver bezta stoS tungu-
málsins og alls þess, sem greinir
eina sérstaka þjóS frá öSrum. Má
sjá þess ljós dæmi í þéttbýlinu
suSur frá í álfunni. Þar hafa stór-
þjóSirnar einar getaS haldiS sér-
stakri tungu, en smáþjóSirnar, sem
þó eru margfalt fjölmennari en ls-
lendingar, verSa annaShvort aS
tala mál, sem ekki er annaS en
mýllýzka, eSa tala óbreytta tungu
nágrannanna. Hollendingar tala
lág-þýzka mállýzku, Belgir eru
klofnir í tvent milli þýzku og
frönsku. Svissarar klofna í þrent
milli þýzku, frönsku og ítölsku o.
s. frv. HefSu því hinar NorSur-
landaþjóSirnar átt aS geta varS-
veitt tungu sína betur en lslending-
ar, aS tiltölu viS fólksfjölda. Auk
þess átti nábýli þeirra hverrar viS
aSra, aS hjálpa til í þessu.
En nú er komiS sem komiS er.
Þeir hafa týnt fornmálinu allir, en
vér geymum þaS furSu áþekt því,
sem þaS var til forna.
Sumir hafa vi'ljaS þakka þetta
íslenzku bókmentunum, einkum
“gömlu sögunum.”
En sannleikurinn er sá, aS þaS
er aS eins eitt, sem þessu hefir
valdiS, og þaS er einangranin.
Ólgandi öldur Atlanzhafsins eru
og hafa veriS vörSur íslenzkrar
tungu um undanfarnar aldir.
HundruS mílna af hafi, sem storm-
ar sveipa sí og æ, hafa fram aS
þessu heft strauminn til landsins
og frá því. Til skamms tíma hafa
komiS hingaS til lands örfáar
fleytur á ári hverju, og staSiS hér
viS stutta stund. Ekkert hefir
freistaS útlendinga til þess aS setj-
ast aS á þessu eylandi yzti í norSri
(ultima Thule), svo langt frá
menningu heimsins. Og þó aS
þetta hafi breyzt allmjög hin síSari
árin, þá er þó hafiS enn mikill
vörSur. Margra daga erfiS sjóferS
leggur enn hömlur á strauminn.
Þetta hefir valdiS. Þenna múr
vantaSi hin NorSurlöndin, og því
gátu þau ekki varist. Þenna múr
vantar Holland og Belgíu og Sviss.
Og því hafa nágrannarnir skift
þeim á milli sín í þessu efni.
“Gömlu sögurnar” voru svo
góSar meS, til viShalds hreinu og
fögru máli. Þær lögðu höft á
breytinguna, sem vill jafnan verSa
í munni fólksins, þó aS ekki gaeti
erlendra áhrifa. En án einangrun-
arinnar hefSu þær ekkert afl haft.
Sjást þess Ijós merki nú, þegar ein-
angrunin er aS réna. Nú hittir
maSur fulltíða menn, sem ekkert
vita um Gunnar á HlíSarenda eSa
Gretti, nema þaS, sem þeir hafa
heyrt aSra segja frá þeim og tala
um þá.
Má nú öllum vera ljóst hver sú
hætta er, sem hér skal bent á. Hún
er sú, aS einangrunin er aS hverfa.
Múrinn er aS hrynja. Einn góSan
veSurdag munum vér sjá, aS hann
er hruninn í rústir, og vér höfum
miljónimar erlendu fast viS bæjar-
vegginn.
ViS og viS sjáum vér þaS í
blöS unum, innan um aSrar fréttir
af ófriSnum og vígbúnaSi hernaS-
arþjóSanna, aS fluglistinni hefir
“fleygt" fram ákaflega. Þegar
þetta er ritaS, er nýkomin fregn
um þaS, aS belgísku konungshjón-
in hafi fariS í flugvél frá Frakk-
landi til Englands, og er þaS þó
eigi háttur konunghollra þjóSa, aS
leggja aS óþörfu líf konunga sinna
og drotninga í hættu. Og margt
fleira bendir á, aS nú sé þaS aS
verSa litlu eSa engu hættulegra aS
ferSast meS þessum hætti en öSr-
um, og stendur þó án efa til stór-
mikilla bóta um vegalengdir og
annaS. AS ófriSnum loknum eri'
því líkur til þess, aS fariS verSi aS
ferSast miög mikiS í loftinu, því
aS engin ferðalög fá viS það jafn-
ast, sé þaS á annaS borS hættu-
laust orSiS og gerlegt.
En hvaSa áhrif hefir þetta á ls-
land og lslendinga?
ÞaS hefir svipuS áhrif því, ef
Island væri dregiS “yfir þrjú
hundruS mílna sjó’’ eins og þar
■tendur. Island er meS þessu sama
~em flutt margfalt nær öSrum
þjóSum. ASstaSa þess verSur
svipuS og ef þaS hefði fram aS
þessu veriS meS sína fáu þúsundir
íbúa, einhvers staSar í miSjum
NorSursjónum. Því aS á flugi má
komast á fáum klukkustundum til
annara landa. Til Englands mætti
bregSa sér á svipuSum tíma eins
og þaS tekur aS ríSa til Þingvalla
eSa austur aS ölvesárbrú.
Stenzt íslenzkt þjóSerni þetta
nábýli? ÞaS er spurningin.
Væri nokkur von til þess, aS
hólminn meS 50—100 þús. íbúum
hefSi getaS varSveitt sérstaka
tungu og þjóSerni hjá íhúum sín-
um, svo sem 5—6 klukkutíma
ferS frá Englandi? Nei, þaS skyldi
enginn ætla.
En hitt er annaS mál, aS sé ráS
í tíma tekiS, og gengiS gegn þess-
ari lífshættu fyrir tungu vora og
þjóðerni meS fullri meðvitund og
einhuga vilja aS verjast henni, aS
þá má lengi verjast.
Rás tímans verSur ekki stöSvuS
héSan af. Vér höfum í eitt skifti
fyrir öll vikiS út af þeirri stefnu aS
vernda þjóS vora sem eilífan forn-
grip, aS skýla oss bak viS kín-
verskan múr. FlugferSimar koma.
Vér komust í nábýliS innan
skamms. ÞaS er gott og sjálfsagt,
úr því sem komiS er. ÞaS er einn
liSur “framfaranna”.
En tekst oss að vernda þjóS-
emiS og íslenzku tunguna?
Umboðsmenn
Heimskringlu
1 Canada:
Enn er þörf fyrir peninga yÖar.
— Kaupið Victory Bonds.
Manitoba:
Guðm. Magnússon, Árborg, Framnes
F. Finnbogason, Árnes og Hnausa
Björn Thordarson ....... Beckville
Eirfkur Bárðarson..........Bifröet
og Geysir
Sigtryggur Sigvaldason .... Baldur
Thorst. J. Gíslason..........Brown
og Thornhill
Páll Anderson _____ Cypress Bivei
Guftm. .Jónsson........Dog Creek
G. J. Oleson ........... Glenboro
G. J. Oleson....... Skálholt
B. Thordarson............... Gimli
Jóhann K. Johnson........... Hecla
Sig. Sigurðison ... Wpg. Beaeh
og Husawick
Árni Jónsson.............. Isafold
Guðm. Guðmundsson ........Lundar
Pétur Bjarnason .. Lillesve, Mark-
land, Otto og Vestfold
Ó. Thorleifsson ........ T.angruth
og Wild Oak
Paul Kennested............Narrows,
Siglunes og Hayland
E. GuðmundsBon________________Mary HIll
Páll E. Isfeld.................Nas
St. O. Eiríksson...............Oak View
Ingim. Eriendsson ...... Keykjavík
S. Thorwaldson............Riverton
Gunnl. Sölvason____________Selkirk
A. Johnson ______________ Sinclair
Hallur Hallsson ....... Silver Bay
Halldór Egilson .... Swan River
Jón Sigurðsson...............Vidir
August Jöhnson .... Winnipegosis
Sask., Alta. og B. C.
Magnús Tait ............. Antler
Hjálmar O. Loptsson.... Bredenbury
J. T. Friðriksson.......Dafoe og
Kandahar
Oskar Olson ______ Churctibridge
O. O. Johannson, Elfros. Sask
John Janusson ........ Foam Lake
Jón Jóhannsson .......Holar. Sask.
Jónas J. Hunford ...... Tnnisfail,
Markerviile og Red Deer
Jónas Samson............. Kristnes
Bjarni Thordarson...........Leslie
John S. Laxdal............. Mozart
Snorri Jónsson __________Tantallon
Paul Bjarnason__________Wynyan
Valgerður Josephson
1466 Argyle Place
South Vancouver, B. C.
t Bandaríkjunum:
Jóhann Jóhannsson..........Akra,
Cavalier og Hensel
Sigurður Johnson_________ Bantry
og Upham
Mrs. M. J. Benedictson Blaine
S. M. Breiðfjörð ________ Garðar
S. M. Breiðfjörð....Edinburg
Elís Austmann.......... Grafton
Árni Magnússon___________Halison
Gunnar Kristjánsson......Milton
Col. Paul Johnson.......Mountain
G. A. Dalmann ........ Minneota
G. A. Dalmann __________ Ivanhoe
G. Karveteson ...... Pt. Roberts
Einar H. Johnson____Spanish Fork
Jón Jónsson, bóksali...... Svold
Lœknadi
kvidslit.
Vifc at5 lyfta kistu fyrir nokkrum
árum kvi'ðslitna’ði eg; hœttulega, og
sögðu lœknarnir, að eina batavon mín
vœri að fara undir uppskurð, — um-
búðir hjálpuðu mér ekki. Loks fann
eg nokkuð, sem fljótlega gaf algjör-
an bata. Mörg ár eru liðin og eg hefi
ekki orðið var við neitt kviðslit, þrátt
fyrir harða vinnu sem trésmiður. Eg
fór undir engan uppskurð, tapaði eng-
um tíma og hafði enga fyrirhöfn. Eg
hefi ekkert til að selja, en er reiðubú- 1
inn að gefa allar upplýsingar viðvíkj- !
andi því, hvernig þér getið lœknast af
kviðsliti án uppskurðar, ef þér að eins j
skrifið mér, Eugene M. Pullen, Car- I
penter, 650 E Marcellus Ave., Manas- |
quan, N. J. Skerðu úr þessa auglýs-
ingu og sýndu hana þeim sem þjást af '
kviðsliti — þú ef til vill bjargar lífi
með því, — eða kemur að minsta kosti
í veg fyrir hættu og kostnað, sem hlýzt |
af uppskurði.
Skynsamleg, þjóðræknis-sparsemi
er fólgin í því að brúka PURITY OATS með
PlíRIty FLDIIR
í ALLRI BÖKUN
Skrifið oss eftir Matreiðslubók
WESTERN CANADA FLOUR MILLS C0„ LTD.
Winnipeg. Brandon. Calgary. Edmonton.
Flour LicensoNos. 15,16,17,18. Cereal License No. 2-009
$■*“ Wmni
IF“ Flour ]
Sögusafn Heimskringlu
m«ti y«r «»Kur, «em fft«t Viltur vegar.............. 75c.
keyptar A akrifntofu Helms- c 11 • 1 • • cn
kr.„Ki„._vér b„rK„m b„r»- Spellvirkjarnir .......... 50c.
arKjuitt. Mórauoa músin.............. 50c.
LjósvörÖurinn ........... 50c.
Kynjagull................ 45c.
Hin leyndardómsfullu skjöl. 45c.
Ti_ip___________________ Jón og Lára ............... 40c.
Dolores.................. 35c.
VIKING PRESS, ltd. Sylvia..................... 35c.
729 sherbrook street Bróðurdóttir amtmannsins.... 30c.
WINNIPEG. - CANADA Ættareinkenniö.......... 30c.
Enn er þörf fyrír peninga yÖar.
— KaupiÖ Victory Bonds.
FLESTIR, en þó ekki ALLIR, kaupa
Heimskringlu
Blað FÓLKSINS og FRJÁLSRA skoðana og elzta fréttablað Vestur-tslendinga
Þrjár Sögur!
og einn árgang af blaðinu fá nýir kaupendur, sem senda
oss fyrir fram eins árs andvirði blaðsins. — Fyr eða síðar
kaupa flestir Islendingar Heimskringlu. — Hví þá ekki að
bregða við nú og nota bezta tækifærið? — Nú geta nýir
kaupendur valið þrjár af eftirfylgjandi sögum:
“SYLVIA.” “HIN LEYNDARDÓMSFULLU SKJÖL.” “DOLORES.”
“ÆTTAREINKENNIÐ.” JÓN OG LÁRA.” “LJÓSVÖRÐURINN ”
“KYNJAGULL.” “BRÓÐURDÓTTIR AMTMANNSINS.”
“SPELLVIRKJARNIR” “MÓRAUÐA MÚSIN”“VILTUR VEGAR”