Heimskringla - 08.01.1919, Síða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. JANúmR 1919
HEIMSKHINGLA
(StofnnS 1KS8)
Kemur út á hverjum Ftmtudegi.
©tgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VerS blaBstns í Canada og Bandarikj-
unum $2.00 um áriS (fyrirfram borgaS).
Bent til lslands $2.00 (fyrtrfram borgaS).
Allar borganir sendist ráSsmannl blaSs-
lns. Póst eSa banka ávísanir stílist ttl
The Vlking Press, Ltd.
O. T. Johnson, ritstjóri
S. D. B. Stephanson, ráSsmaður
Skrifstofn:
730 SHERBROOKE STREET, WINSIPEG
P. O. Box 3171 Tnlslml Garry 4110
ÍH^mmmminmmnm^Kmmnnm.nnnai
WINNIPEG, MANITOBA, 8. JAN. 1919
Y andræða-flækj ur
Yoraldar.
Ritstjóri Voraldar er hjartabrotinn yfir
þeirri óskamfeilni og rangsleitni, að stefnu-
breytingar Laurier-liberala hér í Manitoba
séu látnar ná til hans og blaðs hans. Sver
hann og sárt við leggur, að hann muni halda
áfram árásum á Norris-stjórnina eftir sem
áður og er jafnvel á orðum hans að heyra,
að sigli ekki aðrir Laurier-liberalar í sama
kjölfarið, séu þeir ekki lengur skoðanabræð-
ur hans! Kveðst hann ekki fylgja neinni
fiokks stefnu lengur en góðu hófi gegni og sé
að því leyti ólíkur öðrum ritstjórum. Vafa-
laust segir hann þetta satt. Sumum hinum
svonefndu leiðtogum er þann veg farið, að
hafi þeir með sér dálítinn fylgjenda hóp,
rjúka þeir með hann yfir holt og hæðir og úr
einum stað í annan; hafa óvíða langa dvöl
áður þeim verði hugleikið að breyta eitthvað
til — ríða þá jafnvel gandreið til Rússlands,
ef svo ber undir.
Sér til hugarléttis reynir Voraldar ritstjór-
inn að sýna fram á, að ritstjóri Heimskringlu
sé nú staddur í sama raunabátnum, sé nú engu
síður á báðum áttum með hvaða stefnu hann
eigi að fylgja — hvort hann eigi að vera
með Telegram eða Rogers! ! Þeir, sem ögn
þekkja til Rogers og sem lesið hafa bæði
Telegram og Heimskringlu, munu eiga örðugt
með að fá nokkurn botn í þessu — og vafa-
laust munu þeir flestir aumkast yfir þeim
harmkvæhim, er Voraldar ritstjórinn verður
að þola, er hann fæðir af sér aðra eins fjar-
stæðu. Gegnir mestu furðu að maður, sem
fengist hefir við “stjórnmál í Saskatchewan í
sjö ár samfleytt”, skuli geta komist í þær
kröggur, að neyðast til að láta sér jafn-
hörmulega lokleysu um munn fara.
Sömuleiðis er ritstjóri Voraldar í molum
yfir þeirri vandlætingasemi, að hann skuli
ekki mega nefna Wilson forseta og aðra full-
trúa Bandaríkjanna til friðarþingsins, hyski,
án þess sh'ku sé mótmælt. Það er engu lík-
ara en honum finnist hann orðinn svo stór
þarna í ritstjóra sessinum, að hann hafi fylsta
rétt til að bölsótast yfir öllu í jörðu og á, upp-
nefna alt og alla—jafnvel þjóðanna mætustu
og merkustu menn.
En skyldi honum aldrei geta hugkvæmst,
mitt í hamförum sínum og gauragangi, að
hve stór sem hann verður og hve langt sem
hann kemst, nær hann þó aldrei með tærnar
þangað sem Wilson Bandaríkja forseti nú
hefir hælana? En gæti hann fest sjónir á
þeim ^annleika, ætti slíkt að stuðla til þess,
að gera hann varasamari í orðum eftirleiðis.
Allir skilja vanalega merkingu orðsins
hvski, hvað sem fornri merkingu þess orðs
viðvíkur (sem ritstjóra Voraldar sýnilega
skortir málfræðislega þekkingu til að út-
skýra), og trúandi er Bandaríkja-lslending-
um til, að þeim sé lítt um gefið, að slíkt orð
sé viðhaft um forseta þeirra og samferðafólk
hans til Evrópu, hverjar svo sem skoðanir
IsJendinga syðra kunna að vera í stjórn-
máium.
Vægilegast sagt er einkennilegt í meira
lagi, að skoðana-mismunur sé látinn réttlæta
það, að menn séu uppnefndir osr titlaðir
verstyi ónöfnum. Slíkt Ieyfir Voraldar rít-
stjórinn sér hvað eftir annað og þykist svo af.
Jæja, verði honum að góðu.
En enn þá er hann ekki farinn að uppnefna
þá menn, er á neyðar og hörmunga tímum
stríðsins reyndu að stofna hér til sem mestra
æsinga og óánægju — börðust með hnúum
gegn öllum helztu áhugamálum þjóðarinnar,
er þá voru flest í sambandi við stríðið, og
gerðu sitt ítrasta að koma hér af stað verstu
ranbyrðis sundrung. Þessa menn hefir Vor-
aldar ritstjórinn vanrækt að uppnefna enn
þá. af hverju sem slíkt stafar. 1
Og þó væri vissulega gaman að heyra hann
uppnefna sjálfan sig.
Stríðsloka hugleið-
ingar.
Eftirfylgjandi grein birtist nýlega í blað-
inu American Leader, sem kemur út í New
York og tekið er að ná töluverðri útbreiðslu
hér í Canada. Er það stofnað og fyrir því
staðið af American Association of Foreign
Language Papers, og gefið út á ensku. —
— Markmið þessa blaðamanna sambands er,
að efla til nánari viðkynningar milli hinna
mörgu þjóðabrota í Canada og Bandaríkjun-
um og um leið gera hinni enskumælandi þjóð
mögitlegt að þekkja betur til þeirra. Vafa
laust er þetta spor í rétta átt, því í slíkri sam-
einingu kraftanna er framtíðar heill þessa
lands fólgin. Eigi hin mörgu þjóðabrot hér
stöðugt að vera aðskilin og sundruð, þekkja
lítið hvert til annars og hvert um sig að eins
skara eld að eigin kökum, þá er engrar veru-
legrar samvinnu að vænta frá þeirra hálfu og
heill landsins í veði. Flest þjóðabrotanna hér
munu vilja halda við eigin málum í Iengstu
Iög og leggja rækt við sérbókmentir sínar,
og verður svo göfugum ásetningi ekki hall-
mælt. En slíku má ekki fylgja neinn einangr-
unar andi eða mótþrói gegn þjóðarhugsun
þessa lands. Hinir mörgu þjóðflokkar, sem
hingað eru komnir til þess að setjast hér að
og gera þetta land að framtíðarlandi sínu,
verða sem fyrst að læra að samþýðast og
skilja hverjir aðra; verða sem fyrst að festa
sjónir á þeim sannleika, að ö 11 framtíðar
velferð lands og þjóðar sé undir samhug og
samvinnu þeirra komin. Sundrungar tilraun-
ir þeirra manna, sem sí og æ hafa hér alt á
hornum sér og aldrei eru ánægðir, verða að
vera niðurbældar — með hörku, sé slíkt ekki
unt á annan hátt.
Ofannefnt blaðamanna Scunband í Banda-
ríkjunum hefir staðið öfluglega með þ^óðinni
í stríðsmálum hennar og látið henni í té marg-
víslega aðstoð. Vissulega er þetta góðsviti
og með slíkn framkomu hafa þessir aðkomnu
borgarar Bandaríkjanna vottað sínu nýja
fósturlandi fylstu þegnhollustu. Starf þeirra
hefir verið umfangsmikið og haft mikla þýð-
ingu. Hin mörgu blöð þeirra og tímarit hafa
flutt því fólki, sem enn getur ekki lesið ensku,
ítarlega fræðslu stríðsmálum þjóðarinnar við-
komandi og hvatt það til að leggja fram alla
krafta í þágu lands og þjóðar. Árangurinn
af þessu hefir svo komið í Ijós á ýmsan hátt í
þeim héruðum Bandaríkjanna, þar erlendu
þjóðflokkarnir búa — í öruggri Iiðsöfnun,
ríflegum fjárframlögum til Rauða kroasins, til
frelsislánsins og annara stríðsþarfa fyrir-
tækja.-----
Eins og þegar hefir verið frá skýrt birtist
grein sú, sem hér fer á eftir, nýlega í aðal
málgagni ofannefnds blaðamanna sambands
og er 'hún samin af pólverskum Bandaríkja-
manni, W. 0. Gorski að nafni. Höfundurinn
hefir glögt auga fyrir því, sem nú er að gerast
í heiminum, og er auðsýnilega Bandaríkja-
maður í húð og hár, þó hann sé Pólverji.
Ættlandi sínu ann hann þó og vill ekki sjá
heimaþjóð sína undir harðstjórn og kúgun,
hvorki frá hálfu Þjóðverja eða annara. Er
þessi grein hans sérstaklega eftirtektarverð
sökum þess, hve mjög hann tortryggir Þjóð-
verja og af því hve vel hann rökfærir alt, sem
hann um þá segir. Hér er ekki á ferðum ó-
rökstutt æsinga-blaður út í loftið, að eins
með því augnamiði að geta hrifið á tilfinn-
ingar fólks í svipinn. Jafnvel þó höfundurinn
viti, að fólk hér í landi myndi fást til að trúa
flestu illu á Þjóðverja nú á dögum, ber hann
ekki annað á þá en það, sem hann getur með
að er virðist góðum og gildum rökum sann-
að. — Grein hans hljóðar sem fylgir í ís-
lenzkri þýðingu:
"Árið 1914 ákvað keisarastjórnin þýzka,
að verða skyldi stríð, og tók þjóðin þá tafar-
laust að hervæðast. Árið 1918 ákvað þessi
sama keisarastjórn, að Þýzkaland skyldi
verða lýðveldi, og skipun þeirri hlýddu Þjóð-
verjar undir eins. I hvorugu tilfellinu voru
þjóðinni leyfðar umræður eða úrskurðarrétt-
ur; í hvorugu tilfellinu gerði hún tilraun að
láta í ljós eigin tilfinningar eða skoðanir.
Slíkt má kalla undirgefni og þá undirgefni,
sem orsakast af tamning. Hverju þýzku
barni er fyrirlögð hlýðni alt frá vöggunni,
hlýðni án möglunar. Reglan er þessi:
‘Rekrúten geben, Steuer zhalen, Maul halten’
(gefið liðsmenn, borgið skatta, haldið
tungu).
Nafnið German eða Germanen þýðir
‘stríðsmenn’ (guerre: stríð; manen: menn).
Þannig er sýnilega eitthvað í nafni. Þjóðverj-
ar hafa lengst af verið sigurvegarar. Hern-
aðurinn er þjóðlegur iðnaður þeirra og þess
vegna verða stríð á meðan Þýzkaland er
megnugt að geta gert skaða. Andi þjóðanna
breytist ekki á svipstundu eða á nokkrum
dögum, engu fremur en leópardinn fær
breytt flekkjum sínum.
Vér stöndum í dag andspænis þeim skrípa-
leik, að öll þýzka þjóðin þykist nú iðrandi og
ákveðin lýðvaldsþjóð. Og á meðan Þjóð
verjar hafá verið að fullvissa oss um einlægni
sína, hafa þýzku hermennirnir verið að rupla
og ræna í Belgíu og Póllandi; og á meðan
þeir hafa verið að viðurkenna sig all-ákveðna
sósíalista, hefir verkamanna og hermanna
ráðið (mestmegnis hermenn) viðurkent Hin-
denburg sem æðsta höfuð hersins og Solf,
hinn keisara útvalda, sem talsmann þjóðar-
innar.
Það liggur því í augum uppi, að þótt Þjóð-
verjum á síðustu fjórum árum hafi mishepn-
ast að brjóta undir sig heiminn, hafa þeir
fyrirhugað að hefjast til handa seinna. Til
þess að koma þeim ásetningi í framkvæmd,
þurfa þeir:
1 fyrsta lagi að fá dregið úr stríðsanda
bandaþjóðanna í heild sinni og sérstaklega
Bandaríkjanna; í öðru lagi, að hljóta frjálsar
hendur til útbreiðslu austur á bóginn yfirleitt,
en þó sérstaklega hvað Rússlandi viðkemur.
Með s'lík áform í huga skora þeir á verka-
manna stéttir Evrópu og Ameríku, í nafni al-
heims bræðralags og friðar, að þeir megi
sleppa við mikla niðurlægingu, borgun hárra
skaðabóta og þurfi sem minst að láta af
höndum hernumin svæði, sérstaklega að aust-
anverðu. Þeir eru fúsir að sleppa Alsace-
Lorraine, Norður Frakklandi, Belgíu og jafn-
vel nýlendum sínum, svo framarlega sem þeir
fái að halda yfirráðum í Póllandi og héruðun-
um við Eystrásalt.
Hvers vegna? Af því Pólland er hliðið,
þar leiðin liggur inn í Rússland. Af því að
án sjálfstæðs og öflugs Póllands, fengi
Czecho-Slovakia ekki þrifist og án Czecho-
Slovakiu væri Jugo-Slavía dauða dæmd. Af
’því Pólland er traustur hlekkur í þeirri keðju
frjálsra og slavenskra þjóða, er stemma
munu stigu fyrir útbreiðslu Þjóðverja austur
á bóginn. Af því, að án Póllands myndi
hinn mikli veggur 74,000,000 íbúa, sem nær
frá Balkan héruðunum til Hadríahafs, áreið-
anlega verða allra æskilegasta brú handa
þýzkri ‘kúltúr’ að velta eftir og útbreiðast á
Rússlandi.
Oss er þegar kunnugt, hve áhrifamiklir
Þjóðverjar hafa verið á Rússlandi. Nafnið
Bolshevismi kann að vera rússneskt,; en það
táknar ekki annað en umbreyttan sósíalisma
og sósíalisminn var ‘búinn til á Þýzkalandi.’
Karl Marx var höfundur hans og það vopn
ætla nú Þjóðverjar að nota alveg eins og þeir
notuðu hernaðar kenningarnar, með sama til-
gangi — því sama markmiði, að brjóta und-
ir sig allan heiminn. ‘Wir sind doch zur Herr-
lichkeit geboren’ (vér fæddumst til að vera
herrar) syngja stúdentarnir. ‘Deutschland
uber alles’ svarar öll þjóðin eins og bergmál.
Tilgang Þjóðverja hvað Rússland snertir,
er auðvelt að sjá og skilja, að eins með því
að taka til greina framkomu þeirra og athafn-
ir í liðinni tíð. Landnáms postular og aug-
lýsinga umboðsmenn þeirra eru enn þá önn-
um kafnir við tilraunir að sveigja hina fá-
fróðu álþýðu hins lamaða Rússlands undir á-
hrif Þýzkalands og þýzkrar menningar. Sam-
tímis þessu eru þeir að bjóða hinum ment-
aðri stéttum hins kúgaða Rússlands alla að-
stoð lándinu til viðreisnar og til þess að koma
á reglu og skipulagi. Þetta hvorttveggja mið
ar að æðstu yfirráðum Þjóðverja á Rússlandi,
og hepnist þeim slíkt áform, myndu þeir að
fimm árum liðnum eiga völ á afar stórum
rússneskum her, undir þýzkum fyrirliðum og
æfðum af þeim. 1 gegn um Rússland fengju
þeir aðgang að Síberíu, auðugasta og minst
unna (least exploited) Iandi veraldar. 1 gegn
um Síberíu myndu þeir geta fengið vinnu-
kraft frá Austur Indlandi og Kína, þann ó-
dýrasta í heimi, og er þeir þá ættu eða hefðu
umráð yfir öllum helztu námum og óunnu
verkefni á ^essum slóðum, væri ekki nema
eðlileg afleiðing af orsök að þeir úr því
hefðu yfirhöndina í allri iðnaðarlegri og
verzlunarlegri samkepni við umheiminn. Inn-
an tuttugu og fimm ára hér frá gætu þeir lagt
hverja aðra þjóð í fjárhagslegar rústir. Jafn-
vel sjálfur iðnaðar-prinzinn, Ameríkuþjóðin,
yrði þá að lúta í lægra haldi.
Af öllum nútíðar stjórnmálamönnum er nú
viðurkent að ‘Pólland sé lokasteinn Evrópu
ástandsins’, til þess viðhöfð séu orð Napó-
Ieons. Þeim er sömuleiðis skiljanlegt, að Bis-
marck var réttur er hann árið 1863 lýsti því
yfir, að fyrir Þjóðverja væri ‘eyðilegging
PóIIands spursmál lífs og dauða.’
Yfirlýsing bandaþjóða ráðstefnunnar í
Versailles, 3. júní 1918, innifelur í sér skoð-
anir helztu stjórnmálamanna þessara þjóða.
Wilsons forseta, Lloyd George stjórnarfor-
manns, Clemenceau og Orando. Yfirlýsing
sú hljóðar þannig: ‘Myndun sameinaðs og
sjálfstæðs pólversks ríkis, með frjálsum að-
gangi að hafinu, innibindur í sér einn af skil-
málum varanlegs friðar og stjórn réttlætisins
i tvropu.
Eigi varanlegur friður að ríkja í heimin-
um, verður Pólland að lifa og að vera öflugt.
Til þess slíkt geti orðið, verða Pólverjar aA
hafa aðgang að sjó; á eg þar við Dantzig.
Án þess að hafa að minsta kosti einn hafnar-
stað, getur engin þjóð notið sín til fulls eða
stuðlað að valda jafnvægi í Evrópu. En óhjá-
kvæmilega verður Pólland að vera í röð
fremstu þjóða.
Sagan sannar, að Pólland er fyllilega þess
megnugt, að skipa slíkt sæti, því minnast
verður að eftir árið 1410, er Grunewald-
Tannenberg orustan var háð, þarNhinir þýzku
kross riddarar voru sigraðir til fulls af Pól-
verjum og Litúaníumönnum, fengu Þjóðverj-
ar ekki þokast eitt fet austur á bóginn fyr en
1772, að fyrsta skifting Póllands átti sér
stað.
Til er máltæki er segir, að ‘sagan endur-
taki sig’, og það, sem einu sinni var hægt að
gera, má gera aftur.
PóIIand verður að vera frjálst, eigi heim-
urinn að vera frjáls. Ef Póllandi auðnast ekki
að hljóta aftur sitt forna sjálfstæði, megum
vér skoða stríð þetta tapað og alla hina miklu
blóðfórn til einskis. Eigi Þýzkaland að fá
að halda Póllandi, eða hafa þar nokkur ráð,
hafa lýðveldis 'hugsjónirnar engan veginn
sigrað. Okki eingöngu Póllands sjálfs vegna,
heldur til verndunar öðrum þjóðum, er lífs-
spursmál, að það geti orðið öflugt og sjálf-
stætt ríki.
Pólverjar líta vonaraugum til Ameríku og
vænta þaðan eftir styrk til þess að geta kom-
ið áformum sínum í framkvæmd. Þeir
treysta því, að Bandaríkin Ijái málstað þeirra
Iiðsyrði. Þeir hafa orð Wilsons forseta fyrir
þessu. Þeim er óhætt að reiða sig á þau, því
það hefir aldrei skeð, að forseti Bandaríkj-
anna hafi svikið orð sín.”
Til Canadizko hermannanna
VIÐ HEIMK0MU ÞEIRRA 0G HEIMV0N,
Velkomnir heim af Heljarslóð,
þið hraustu drengir, með frægð og' sigri,
þar sem þið brugðuð björtum vigri,
hvar brauzt fram hin ramma Húna-þjóð.
Atlögum þeirra viðnám veittuð,
vörninni í snarpa sókn þið breyttuð.
Bræður samhuga að bróður hlið, -
Bretum og Frökkum veittuð lið.
En þar mundi’ ei neinum heiglum hent
herskörum Prússa að standa móti,
í heiftar-mögnuðu hil'dar-róti
og horfast í augu við morðtól spent.
Jarðhlaup þar undir geiglegt gapti,
er glóðþrungnum drundi’ í byssu kjapti,
en vígstöðvum yfir váleg fló
Vígvaða og eitri’ úr kjapti spjó.
En hugprúðum sveinum hvergi brá,
þó hvæsti’ ’inn grimmlegi kyngi-vættur,
þeim ásmegin jókst við hverjar hættur,
hugrekki’ og brennheit sigurþrá.
Því ber nú Vígvaða höggna hramma,
höggtönnur brotnar, rifinn kjamma.
En valkyrjur sungu sigurljóð,
samherja vorra frægðaróð.
Þið hafið unnið afreksverk,
sá orðstír mun lifa í þjóðar hjörtum
og lýsa’ á framtíðar leiðum björtum,
þá letruð verður þess saga merk.
Og þá skal minst hinna mætu drengja,
við manndóm stærstan er nöfn sín tengja;
þeirra, er Iífið létu þar —
lýðfrelsið mest þeim sjálfum var.
M. S.