Heimskringla - 15.01.1919, Blaðsíða 4

/
4. BLAÐSIÐA H
WINNIPEG, MANITOBA, 15. JAN. 1919
Þjóðræknis hrcyfing.
Hreyfing er nú vöknuð «hér í Winnipeg í
þá átt að stofnað verði til meiri samtaka og
samvinnu á meðal Vestur-Islendinga. Mun-
um vér flestir, þrátt fyrir allan skoðana mis-
mun og flokkaskiftingu, óska hreyfingu þess-
ari alls góðs gengis. Enda er hennar næg
þörf.
Aðrir þjóðflokkar hér eru nú kappsamlega
starfandi að ýmsum sérmáium sínum og með
því augnamiði að koma sér sem bezt á fram-
færi hér í Iandi. Að svo komnu ber þó öllu
meira á þessu í Bandaríkjunum en hér í Can-
ada. Þar hafa hinir aðkomnu þjóðflokkar
látið meir til sín taka í slíkum efnum og lagt
kappsamlegar stund á að glæða samhug sin
sín á milli og stofna til samvinnu. Munu þessir
Jjjóðflokkar syðra j)egar hafa komið á fót
sh'kum samtökum í einhverri mynd og sumum
þeirra jafnvel tekist að mynda öflug þjóð-
emisfélög, sem flest hafa eitthvert víst og á-
kveðið verksvið, en sem aðallega munu þó
eiga að vinna að verndun alls þess dýrmæt-
asta og bezta, sem þjóðflokkar þessir hafa
með sér flutt úr heimahögum sínum, og fyrir-
byggja að sh'kt glatist eða gleymist með öllu.
Markmið þetta er hið lofsverðasta og sé því
ekki samfara neinn einangrunar eða uppreist-
ar-andi, eða öfgakenningar, hlýtur það að
bera hinn bezta árangur. Þeir, sem nú ferð-
ast um Bandaríkin, koma á listasöfn stórborg-
anna og sjá með eigin augum deildir þær,
sem aðkomnu þjóðflokkamir þar eiga, eru
ekki lengi að ganga úr skugga um, hve lofs-
verð ræktarsemi þessara þjóðflokka er ti
þjóðlegra listaverka sinna. Með því að efla
til slrkra deilda við listasöfnin syðra, hafa að-
komnu þjóðflokkarnir þar reist listum sínum
og “arfinum góða” að heiman þann minnis-
varða, sem mun standa á meðan listir og bók-
mentir eru í hávegum hafðar hér í landi.
Og að sjálfsögðu eiga þjóðabrotin mörgu
hér í Canada eftir að þræða sömu leiðina.
þannig mun “sagan endurtaka sig”, ef svo
mætti hér að orði komast. Samkyns minnis-
varðar og lýst hefir verið að ofan verða með
tíð og tíma reistir aðfluttum listum og bók-
mentum þeirra þjóðflokka, sem Canada
byggja — af þjóðflokkum þessum sjálfum.
Eigi verður sh'ku þó hrint í framkvæmd utan
öflug samvinna eigi sér stað, þar allur
flokkadráttur sé látinn rýma úr sessi fyrir
einlægum áhuga og samhyggju. Og til með-
vitundar um slíkt hljóta allir þjóðflokkar
þessa lands að vakna fyr eða síðar.
Hvernig stöndum vér Vestur-Islendingar
að vígi í þessum efnum? Er þjóðbrotinu ís-
lenzka hér ekki kappsmál að geta hlynt sem
bezt að eigin listum og bókmentum og fyrir-
bygt, ef mögulegt er, að þær dýrmætu sér-
eignir íslenzkrar þjóðar sökkvi hér í hafið án
þess merki þeirra sjáist nokkurs staðar? Það
er fyllilega kominn tími til að Vestur-Islend-
ingar geri sér grein fyrir hvar þeir standa í
þessum efnum; á þann eina hátt er þess að
veenta, að þeir sameinrst og hefjist til handa
í röggsamlegum og ábyggilegum framkvæmd-
um.
Eins og þegar hefir verið bent á, er hreyf-
iog í þessa átt nú vöknuð hér í Winnipeg. Á
þriðjudagskveldið, þann 7. þ.m. var haldinn
aimennur fundur hér í Goodtemplarahúsinu,
er kallaður hafði verið með því markmiði, að
þjóðræknismál vor væru rædd og reynt að
efla tiJ samtaka og samvinnu í þeirra þágu.
Fundurinn var fjölsóttur og sýndu Winnipeg-
Islendingar við þetta tækifæri lofsverðan á-
ttuga, sem líklegur er til að bera góðan á-
rangur.
Forseti fundarins var kosinn Þórður John-
son, en S. D. B. Stephansson ritari. S. Sigur-
jónsson tók fyrstur til máls samkvæmt tilmæl-
um forseta og skýrði frá í hvaða tilgangi
fundurinn hefði verið kallaður. Eftir það
hófust all-miklar umræður, sem margir tóku
þátt í og yfirleitt kom í ijós sterkur áhugi
fundarmanna fyrir því, að stofnað væri sem
fyrst til þjóðernisfélags á meðal Vestur-Is-
lendinga, en eins og vænta mátti, þar sem
Islendingar munu að svo komnu ekki hafa
þaulhugsað neitt í þessu sambandi, var þó fá-
um tillögum hreyft á fundinum um hvernig
heppilegast yrði að haga sh'kri félagsstofnun
og hvaða fyrirkomulag myndi bezt viðeig-
andi. Arngrímur Johnson var einna ákveðn-
astur allra ræðumanna hvað þetta snerti og
vildi hann að slíkt þjóðernisfélag íslend-
inga væri stofnað í samræmi við þjóðernis-
félög annara þjóðflokka hér, bæði sem líkn-
arfélag til hjálpar meðlimum og annars. J.
J. Bildfell benti á, að heppilegast yrði að
mál þetta væri lagt fyrir íslenzku bygðirnar,
áður en félagið væri myndað og verksvið
þess ákveðið. Lagði hann þá tillögu fyrir
fundinn, sem studd var af Ásmundi Jóhanns-
syni, að kosin væri nefnd, er saman stæði af
15 mönnum eða fleirum, til þess að semja
ávarp til íslenzku bygðanna, og skora á þær
að ljá félagsmyndun þessari fylgi. með því
að stofna til opinberra funda hver um sig, er
svo kysu fulltrúa á stofnunarfund hins fyrir-
hugaða þjóðemisfélags Vestur-Islendinga, er
haldinn yrði hér í Winnipeg. Eftir nokkrar
umræður var tillaga þessi borin undir at-
kvæði fundarins, og samþykt svo að segja í
einu hljóði. Ásmundur Jóhannsson hreyfði
þá þeirri tillögu, sem studd var af Fr. Sveins-
syni, að í nefnd þessari væru 30 manns, úr
hinum ýmsu íslenzku félögum hér í borginni
og var tillaga sú samþykt. Séra Rögnv. Pét-
ursson benti á, að þar sem orðið væri á-
liðið væri ógjörningur að kjósa svo stóra
nefnd á þessum fundi og kom með þá tillögu,
að forseti skipaði 5 manna nefnd til þess að
velja meðlimi 30 manna nefndarinnar, sam-
kvæmt (því fyrirkomulagi, sem fundurinn
hefði þegar samþykt. Var þessi tillaga séra
Rögnvaldar seunþykt í einu hljóði og eftir að
slík 5 manna nefnd hafði verið skipuð, var
fundi slitið.
Vafalaust munu állir þeir> sem mættu á
fundi þessum, nokkurn veginn samdóma um
að hann hafi verið góð byrjun. Verði undir-
tektir bygðarmanna góðar, sem litlum vafa er
undirorpið, þá mun hreyfingu þessari von-
andi verða vel borgið og hún líkleg til að
koma miklu til leiðar. Alt er undir því kom-
ið, að Vestur-Islendingar komi sér saman.
sleppi öllum flokkaríg og láti stjórnast af ein-
lægri þrá að afkasta sem mestu í þágu svo
góðs og þýðingarmikils málefnis. Afdrif
þessa fyrirhugaða þjóðernisfélags Vestur-
íslendinga, mega ekki verða þau sömu og
“Framfarafélagsins” gamla og annara þjóð-
ernisfélaga liðinnar tíðar — sem öll dóu
drotni sínum sökum áhugaleysis og samvinnu-
skorts. Það þarf meira en ýta við hlutunum
og “sjá þá kvika”; hvert gott fyrirtæki verð-
ur að vera bygt á sem varanlegustum grund-
velli og að því að vera unnið af sívakandi
kappi og áhuga, eigi það að geta lifað og
þrifist.
Nú er áríðandi að sem flestir íslenzkir
þjóðernisvinir hér í Iandi Iáti til sín heyra;
skoðanir þeirra og bendingar viðkomandi
stofnun þessa fyrirhugaða félags allra Vest-
ur-lslendinga eru Heimskringlu kærkomnir
gestir og eins mun með hin blöðin.
Engir halda því fram, að íslenzkan verði
hér eilíf; en vér höldum því fram, að hún
geti lifað hér lengi — sé hér engan veginn
/Jauðadæmd að svo komnu. Og eins og Guð-
mundur Finnbogason sagði, er engin ástæða
til að fremja sjálfsmorð, þó sú vissa sé aug-
Ijós, að maður eigi einhvern tíma að deyja.
I
Að stuðla að viðhajdi íslenzkrar tungu í
lengstu lög og leggja rækt við íslenzkar Jistir
og bókmentir ætti að vera aðal markmið hins
fyrirhugaða þjóðernisfélags Vestur-Islend-
inga.
*• ■■■» - - - ------- - —■■■ - - ... -
Yandamikið verkefni
Enginn er öfundsverður yfir því að eiga
sæti á friðarþinginu. Þeir örðugleikar eru
þar í vændum, sem lítt mögulegt er að gera
sér hugmynd um. Að komast að nokkurn
veginn viðunanlegum samningum milli hinna
ýmsu þjóða. verður yfirgnæfandi vanda
undirorpið. I liðinni tíð útheimtu friðarsamn-
ingar stríðsþjóða að eins að ráðgast væri
Við eina eða tvær þjóðir — nú má heita, að
aJheimur leggi fram kröfur, þar allar þjóðir
)rá að fá hjartfólgnustu eftirJöngunum full-
nægt.
Eftirfylgjandi landa nöfn, þó engan veginn
sé nafnalisti þessi eins fullkominn og skyldi,
er hægt að benda á þessu til sönnunar:
Frakkland, England, Bandaríkin, Belgía, Hol-
Iand, Danmörk, Noregur, Svíþjóð, Rússland.
Finnland, Póllcuid, Serbía, Rúmenía, Italía,
EIMSKRINGLA
DODD’S NÝRNA PILLUR, góSax
fyrir allskonar nýrnaveiki. Lækna
gigt, bakverk og sykurveiki. Dodd’e
Kidney Pills, 50c. askjan, sex öskj-
ur fyrir $2.50, hjá öllum lyfsölum
eða frá Dodd’s Medicine 6o., Ltd,
Toronto, Ont.
Montenegrq, Grikkland, Spánn, Portúgal.
Egiptaland. Indland, Ástralía, Nýja Sjáland,
Burma, Síam, Kína, Japan, Brazilía, Chili,
Argentína — og sfðast en ekki sízt vort eigið
land, Canada. Þjóðir allra þessara landa
eru háðar þeim samningum, sem gerðir verða
á friðarþinginu.
Að þær fari allar af fundi þakklátar og á
nægðar, er óhugsandi. Þær þjóðir, sem auð-
veldast verður að gera ánægðar, vqrða Bret-
land og Bandarikin; kröfum PóIIands, Serb-
íu og Rúmeníu verður að líkindum einna örð-
ugast að fullnægja.
Margar þær kröfur. sem fyrir friðarþingið
verða lagðar, eru bygðar á þokukendu her-
námi löngu liðins tíma. Af því forfeðumir
réðu einu sinni lögum og lofum á tilteknum
svæðum, er gengið út frá því sem óhaggan-
legu réttlæti, að niðjar þeirra eigi tilkall til
þessara svæða til eilífðar. Auðsýnilega get-
ur slíkt orðið til þess, að orsaka sundrung og
ósamkomulag. Skoðaðist þetta rétt vera,
gætu Bretar krafist að fá að halda Washing-
ton og Calais, ásamt ótal mörgum öðrum stöð-
um dreifðum alt umhverfis “höfin sjö” —
því til þess að gera eru þau lönd fá, sem ekki
hafa einhvem tíma bergmálað hergöngu-
þramm “Tommy Atkins.”
Því víðtækari og dýpri sem athugun hvers
og eins er, þess sannfærðari hlýtur hann að
verða, að það em ekki “pólitisk” landamæri,
sem stuðla til varanlegs friðarr heldur breyt-
ing til hins betra í mannlegu eðli. Svo lengi
sem það viðgengst, að “sá hrifsi, sem meiri
er máttar, og hver haldi, sem getur,” verða
stríð og stöðug hætta af stríðum. Til þess
að fyrirbyggja strjS og styrjaldir, verður að
innræta börnunum frá vöggunni þá hugsjón,
að blóðugar orustur og blóðsúthellingar squ
sú hörmulegasta slysni, sem mannkynið geti
hent. En slík mentun verður að vera alheims-
víð, eigi hún að hafa tilætluð áhrif; annars
geta hinar þroskaðri og siðaðri þjóðir orðið
á valdi þeirra þjóða, sem neðar standa.
Mörg menning liðinnar tíðar hefir verið keyrð
í kaf af tyltum og blóðþyrstum villimanna-
lýð, sem til engrar menningar hefir þekt.
Þess vegna verður mannkynið í heild sinni
að afsegja stríðin, ef þau eiga að líða undir
lok.” (Lausl. þýtt.)
The Tear.
From the Icelandic, of Kristján Jónsson.
A blessed, cooling fount thou art,
0, gleaming pearly tear. ,
Refreshing every human heart.
— A balm Where wounds appear.
0, Ieave me not when grief holds sway,
Thou tender friend in need.
Thus human woes are bome away,
Though wounded hearts must bleed.
I weep, and feel my hopes restored,
— A light from heaven I see. —
My tears are numbered by the Lord.
— My faith shall comfort me.
Jakobina Johnson.
WINNIPEG, 15. JANÚAR 1919
Guðm. Magnússon.
(Framh. frá 1. bl's.)
ar á Akureyri, en nú er þar kaup-
maSur. GuSrún er ágætiskona í
flesta grein, og var hjónabandiS
hiS bezta. Hún lifir mann sinn,
en engin börn eiga þau á lífi.
Sama haustiS (1898) fluttust
þau hjónin hingaS tjl Reykjavík-
ur og hafa búiS hér aS staSaldri
síSan, oftast viS þröngan kost,
einkum á fyrri árum. Hefir GuS-
mundur stundaS ýmsa atvinnu:
Prentverk, verzlunarstörf, barna-
kenslu og jafnvel daglaunavinnu,
þegar aS hefir sorfiS. Um tíma
var hann starfsmaSur í Islands-
banka og síSustu árin hefir hann
veriS skrifari í stjórnarráSi Is-
lands.
Veturinn 1906—'07 brann hús
þaS, er G. M. bjó í, viS Þinghoks-
stræti. Misti hann þar aleigu sína.
Sluppu þau hjón úr eldinum í
nærklæSum einum, en handritinu
af “Leysingu”, er þá var nýlokiS,
tókst honum aS bjarga meS snar-
ræSi. Skall hurS nærri hælum,
aS þaS afbragSsverk yrSi bálinu
aS bráS. — Eftir þetta reisti G.
húsiS, er hann hefir búiS í síSan,
nr. 1 5 viS Grundarstíg.
ÁriS 1909 kom út fyrsta bók G.
M. Var þaS ljóSakver, lítiS aS
fyrirferS, en stærra aS efni;
nefndi hann þaS "Heima og er-
lendis”. Þar er . m. k. eitt kvæSi,
er sýndi ótvírætt, aS þar var skáld
á ferS : “Ekkjan”. SíSan má heita
aS hver bókin hafi rekiS aSra. "Is-
landsvísur” komu 1903. Er þaS
skrautprentaS ljóSasafn meS
myndum, er gert hafSi Þór. B.
Þorláksson málari. Var bókin
prentuS sem handrit í aS eins 1 50
eint., og er löngu uppseld. Þar er
innilegasta ættjarSarkvæSiS, sem
viS eigum: “Eg vil elska mitt
land,” kvæSi, sem sungiS er víS-
ast þar, sem söngur er um hönd
hafSur, og hvert bam er látiS
læra. 1904kom "Teitur”, ljóSa-
leikur sögu’egs efnis. Um hann
hygg eg ekki sé ofsagt, aS af hon-
um væri hvert stórskáld fúllsæmt.
Er stórfurSa, aS hann skuli ekki
vera uppseldur og endurprentaS-
ur fyrir löngu. Mun þaS stafa af
því, aS þegar 'hann kom, hafSi
leikritaformiS enn ekki náS vin-
sældum meS þjóSinni; er menn
lærSu aS meta þaS, var “Teitur”
tekinn aS fymast. Væri nú full
ástæSa til aS hann væri tekinn til
athugunar. Vil eg leyfa mér aS
vekja athygli listvina á því.
Þessum fyrstu bókum G. M. var
tekiS misjafnlega, svo sem oft vill
verSa um byrjendarit. Islending-
ar eru seinir til aS * viSurkenna
unga rithöfunda, ekki sízt þá, sem
sem ekki hafa efni eSa skólament-
un. En tekiS var eftir bókunum
og framsýný: menn spáSu góSu
fyrir höf.
Næst (1905) komu “FerSa-
minningar” frá för, er G. M„ fór
um Danmörku, Þýzkaland, Sviss
og England sumariS 1904. Fékk
hann til farar þeirrar 1200 kr.
styrk úr landssjóSi. Er þaS fyrsta
viSurkenning, er hann fékk frá
því opinbera. Bókin er fjörlega
skrifuS ferSalýsing, meS skemti-
Iegum útúrdúrum um hitt og þetta
og skreytt myndum. Mun þaS
vera bezta ferSabÓk, sem til er á
íslenzku. .
Þegar hér var komiS, tók G.
M. aS rita sögur undir höfundar-
nafninu Jón Trausti. Kom
“Halla” 1906 og "Leysing" 1907.
Vöktu þær afar mikla eftirtekt,
og töldu ýmsir skygnir menn þær
taka fram þeim skáldsögum ís-
Ienzkum, er áSur voru til. "Borg-
ir” komu 1909 í "Nýjum KvÖld-
vökum” á Akurevri, en voru gefn-
ar út aftur 1911, í vandaSri út-
gáfu meS mynd höf. “HeiSar-
býliS”, framhald af “Höllu” kom
út í fjórum bindum 1908—’ 11
(I. “BarniS”, II. “Grenjaskyttan”,
III. “FylgsniS”, IV. “Þorradægur
og sögulok”). “Sögur frá Skaft-
áreldum” 1912—* 13 (I. Holt og
Skáli”, II. “Sigur lífsins”). “GóS-
ir stofnar ”1914—’ 15 (I. “Anna
frá Stóruborg”, II. “Veizlan á
Grund", III. “Hækkandi stjama”.
IV. “Söngva-Borga"). “Dóttir
Faraós", æfintýri í sjónleik, 1914.
“Tvær gamlar sögur" 1916 (I.
“SýSur á keipum”, “Krossinn
helgi í KaldaSarnesi”). “Bessi
gamli” 1918. — Smásögur eftir
Jón Trausta hafa komiS af og til
í blöSum og tímaritum, og saifnaS
hefir þeim veriS í tvö hefti ( 1909
og 1 9 1 2 ). 1 síSara heftinu er sag-
an “Þegar eg var á fregátunni”, er
ýmsir 'fróSir menn telja bezta smá-
sögu á íslenzkri tungu. — Til er
efni í fleiri smásagnahefti.
Auk þess, sem hér er taliS, hef-
ir G. M. ort fjölda kvæSa, og
hafa ýms af þeim birzt hér og þar
í blöSrnn og tímaritum. Hafa
sum af þeim veriS snildarverk.
Vil eg leyfa mér aS benda á sem
dæmi: "Syngi, syngi svanir mínir”
(ÓSinn, jan. 1908), kvæSin í
sögunum: “Hækkandi stjarna’V
“Söngva-Borga” og "Krossmn
helgi í KaldaSarnesi”, og kvæSa-
flokkinn: “Konan í Hvzmdala-
björgum" (ISunn, jan. 1918).
Mikinn fjölda 'kvæSa átti G. M.
í handriti óprentaSan, og verSa
þau vonandi gefin út fLjótlega.
G. M. 'ferSaSist oft upp um fjöll
og fimindi í sumarfríum sínum.
Hefir hann ritaS nokkrar skemtí-
legar lýsingar frá þeim ferSum.
Má t. d. minna á “Einsamalí á
Kaldadal" (Skímir 1917), "Ei-
ríksjökull" (Lögr. þ.á.) o. fl.
Nokkrar sögur G.M. hafa veriS-
þýddar á erlend mál: dönsku,
sænsku, þýzíku, ensku og frönsku.
Hefir þeim bvarvetna veriS vel
tekiS. En því miSur skortir þann,
er þetta ritar, þekkingu til aS
greina nánar frá þehn þýSingum
og vísa til þeirra. Nokkrar smá-
sögur þýddi G. M. sjálfur á
dönsku, og er hann veiktist, var
hann kominn vel á veg aS þýSa
"Veizluna á Grund."
Þegar þess er gætt, aS rit G. M.
em samin í hjáverkum meS störf-
um, sem ýmsum öSmm fullfærum
mönnum þykja kappnóg, þá má
heita kraftaverk, hversu miklu
hann hefir afkastaS. Eg býst viS>
— svo aS eg nefni dæmi — aS
fæstir IærSir menn — hvaS þá
sjálfmentaSir — mundu leika þaS
eftir aS skrifa á einu ári aSra eins
sögu og “Leysingu”, auk kvæSa
og smásagna, vinna jafnan aS
handverki 9—10 tíma daglega og
bera áhyggjur efnalauss og heilsu-
veils stóthugamanns. GeriS ySur'
í hugaríund, lesendur góSir,
hversu mikla áreynslu og margar
vökunætur þaS hefir kostaS. Og
dæmiS svo sögur G. M. léttvægar-
á eftir--ef þér getiS..
Á seinni ámm háifa ýmsir menn
reynt aS slá sig til riddara meS
hnútukasti aS G. M. Hann stóS
jafnréttur eftir þaS. Enda höfSu
ritsmíSar þær dauSadóminn »
sjálfum sér, því aS flestar þeirra
munu hafa veriS ritaSar af ein-
hverri annari hvöt en heilagr*
vandlætingciisemi. AuSvitaS viS-
urkenna allir þaS, aS gallar ero
ýmsir á ritum G. M. En hvaS er
tíl gallaluast? Og listamenn ber
aS dæma eftir því, sem þeir hafa
bezt gert, en ekki eftir meSaltali,
og því síSur úrkastinu. Næst hygg
eg sanni þaS, sem merkur ritdóm-
ari sagSi eitt sinn, aS Jón Trausti
hafi “einna mest til brunns aS
bera af íslenzkum sagnaðkáldum.”
G. M. lagSi gjörva hönd á fleira
en skáldskapinn. Þeim hinum
mörgu, er komiS hafa heim til
hans, munu málverkin hans í
ferðku minni. Hann hefir málaS
og teiknaS fjölda landlagsmynda,
og bera þær sömu einkenni og
myndirnar í skáldritum hans: Þær
eru skýrar og dregnar af festu og
samkvæmni.
G. M. var sjálfmentaSur, í bezta
skilningi þess orSs. Hann las af-
ar-mikiS, innlent og erlent, og
kom hvergi aS tómum kofum hjá
honum í viSræSum. Enda var
hann aSgætinn og stálminnugur.
Saga Islands var kærasta viS-
fangsefni hans, eins og skáldsög-
ur hans, hinar síSari, sýna; var
hann þar óbilandi. Vísmdalegt