Heimskringla - 20.04.1921, Blaðsíða 2

2. BLADSIÐA.
HEIMSKRINGLA
V/iMNIPEG, 20. APRÍL 1921
LJOÐ 0G KVIÐUNGAR.
BYLGJUR
Nú er ei tími’ um dag og blæ aS dreyma
því dagur er og blærinn ihvíslar hljótt
um undra lönd viS skógar græna geima —
mig grípur þrá er vekur nýjan þrótt.
aS.hýrna’ í borgar 'húmi
m'm kalla radda fjöld
Nú er ei tími’
eg heyri til
aS hveitfa burt frá reykjar Glámi’ og Glúmi
og gista þar sem v o r i S reisir tjöld.
%
Nú er ei tími’ "á leikhús lög aS hlýSa
né leiki’ aS sjá í kvikmyndanna sal,
því út viS skóginn blóm og runnar bíSa
og blær og lækur hefja saman ta'l.
Nú er ei tími’ aS hýma' í bóka-hlöSum,
minn hugur snýst aS vatsins ifögru strönd,
því náttúrunnar gróSur-grænum íblöSum '
þar get eg ’flett í vorgýSjunnar ihönd. .
Eg þai*f ei fylgd um iþessi bjarka göng,
eg þaitf ei vin — hver dagstund er ei löng
í einverunni’ á mill grænna greina.
Hér talar alt sit eigiS Huldu mál,
hver ómur — gáta’ um náttúrunnar sál,
hvert blaS meS letri lífsins tigna’ og hreina.
|
Og glaSur skal ieg syngja söngínn minn,
já, syngja bezt og hæzt viS fögnuS þinn
ó, fagra vor meS ást og kraft hins unga!
viS bylgju-niS og, blæ sem strýkur grein
og bjarta geisla — jafnvel kaldann stein
þú vekur upp frá vetrar myrkra drunga.
En fyrst eg ennþá ifagna’ af heilli sál
í friSi’ og ró viS vorsins töifra mál '
og kralfturinn sem vakti blómiS bjarta,
eg minnist’þess, aS eitt sinn var mitt vor —
í vonar-draumum steig eg hvert mitt spor
um þá er fyltu’ alf ást mitt unga hjarta.
Því er mér ljúft viS bjarka gróin göng
aS geta nú meS blænum hafiS söng
og sungiS þaS, aS elski’ eg enn sem fyrrum,
og nöfn þau sem eg átti allra kærst
en ennþá risti’ í börk á trjánum stærst,
og vina myndir lit í lindum kyrrum.
Og þráS hefi’ eg aS þekkja styikleik minn —
en þegar blæirnn leiS um gluggann inn
eg vissi þaS, aS þá var rétta stundin —
svo gat eg eigi hug þar heima fest,
en hér — eg veit aS ástin mín er bezt
og eins og fyrrum veldi vorsins bundin.
En landiS mitt! viS ís og norSan átt '
þú ennþá bíSa vorsin komu mátt
og býrS því enn viS vetrar veldiS stranga
þig dreymir nú meS brosi’ um þínar brár
und björtum feldi' aS rætist heilla spár
og bjarta nóttin vdfjist þér aS vanga.
•« " .. Pálmi.
VORGYÐJA
VorgySjan iSgrænum blómmöttli búin
blikandi ljósfáki ríSur í hlaS, / *
lokkur er döggvuSum dalblómum snúinn
draumlfriSaS augaS viS ljóáhylja baS,
árroSa laugaSur vorbjartur vangi
vonblævi samþfunginn raddheimur kær..
Yliiin og lífiS þú færir í fangí
fagnar þér himininn, jörSin og sær.
BragkliSinn Iækirnir IjóSsnaíir glæSa
4eysir úr frosthelsi vorgySjan þá,
fo^sar af bergstöllum iSandi æSa
ómfylla loftgeiminn bragföllin há.
KlæSa sig balar í búninginn. góSa
bládögg þá nærir og sólgeisla iS;
alt sem fer ifagurt og langar aS IjóSa
lifnar í samróma fagnaSarkliS.
Svíf þú, ó, vorgySja um sveitirnar mínar
saumaSu skraut þitt um dalanna mót;
láttu um fjallkambinn fjöræSar þínar
fossa meS blóShita um jökulsins rót,
þú sem ert sumarsins lífdrættir Ijósir
landsins vors heilladís skíriandi fríS;
láttu um sveitirnar rigna meS rósir
raunlétta koma lát árnaSartíS.
T .T.
NÝJAR STEFNUR
(Lausir drætt'r)
----T—
“Lyriskur” vildi eg vera
og veifa mér loftinu í,
hjá komm aS kæta mitt sinni
o*g kveSa svo brag ú’t af því.
Já, gott er aS vera þeim gáfum
gæddur, og víta' á því skil,
aS kvenþjóSin kyssir ogifaSmar
karlmenn og veitir þeim yl —:.
Því fljúi eg hátt upp í himinn
en hrapi svo ofan á jörS,
eg kúra mig skyldi hjá konu
I hvílu sem væri ei hörS.
Ef kjóliinn hann krypplaSist nokkuS
hún kveinar ei slkaSanum af ®
því: AS þetta augnabliks-yndi
alvaldur skaparinn gaf ---.
Því þar verSa ljóSin aS lífi —
og lífiS er hreint ekkert snuS!
eg kyssi’ ’ana aftur og aftur,
í alveldi mínu, sem guS —.
Já, þetta er vísdómsins vissa /
og vonanna eilífa sáld,
sem þektu’ ei um adir og æfi
hin íslenzku þjóSfrægu skáld.------
30.—2. '2 1
Þ ö G N
eftir Samuel Miller Hageman.
Þýtt af E. Gíslasyni.
JörS er endurrómur fropinn
æSsta drottins þagnarmáls,
sem daggtár 'bjart í bliki kristalls
bifist óvitandi sjálfs.
Þögnin djúp er heimsins hjarta,
hljómur hennar æSarslög, /
er 'hita-sótt og andköf alheims
æsa bæSi og herSa mjög.
Þegar hljómi þögn er rofin
þyngist hún og verSur djúp;
eins og þegar þrumu drekkir
þögul blálo'fts hrönnin gljúp.
Eins og skólaus engill gangi
á þín sál aS stíga létt,
þegar hún er þagnargildi;
þú er hún ein meS guSj sett.
EinhversstaSar á heimsins 'hveli
hraShverfandi, á tímans strönd
inní ríki rökkur^þagnar,
rétt þér verSur kærleiks hönd;
þar sem allir þekkjast betur,
þar sem a'llir mætumst vér,
bíSur einhver blíSheims vera,
er breiSir faSminn móti þér.
Langt í burtu, í landi þagnar,
löngu horfna veru’ eg ífinn; j
hlusta þar á orS sem ennþá
ytfirganga skilning minn.
En ihvar ert þú, ó undra andi
ótakmarkaSs himinrúms?
ákuggalau^a sálar sýnin,
sviflétt kvikmynd þagnar húms.
Leita’ upp þagnar leyndardóma,
lærSu aS tala hennar mál;
þaS, hvers annaS alt er skuggi,
augljóst várSur þinni sál;
leita þagnar, lærSu af henni,
láttu ihana auSga þína sál.
Af þess eins vörum viz'kan drýpur,
er veit aS húgsun öll er mál.
Þögn, þú helgi mikli máttur,
megin-hvíldar eigin-vald.
Ó, þú þögn, sem hjúpar, hylur;
hvíld fyrir sál og endurgjald.
Dríf sem mjöll á dygSir mínar,
dreif þér ýfir 'hvern minn brest,
þögul, er mér þröngvar heimur,
þögul, er eg dáist mest.
Vizkan sanna verSur þögul
vísdóm háum er hún nœr.
I svip og hugsurt mætast, myndast,
mildi og dapurleika blær. .
þroskuS vizkan verSur iþögul;
en vittu’ aS þetta er kenningin;
lífiS þaS er meira en máliS :
meiri en ræSan, hugsunin.
TIL NONNA.
Þú hefir lengi leirinn hrært
leSjuna viljaS sýna;
meS buili.þfnu svívirt, sært, v
samblæSinga þína.
Brendu nú þinn braga þrekk.
BregSstu ei hinstu vonum.
Sittu ei neSst í neSsta bekk,
meS neSstu heimskingjonum.
Gott er spaugi aS geta mætt,
gamanyrSi segja;
en svo er gptt aS geta hætt;
gott aS*kunna aS þegja.
En þeir sem vilja v^a börn
og vitleysuna gála,
í sinni “Bögu-Bósa”-kvömT
bezt' er þeim aS mala.
E. G.
Spitsbergen
eftir
Jón Iækni Ólafsson
Jak. Jónsson
III. Kolin og rekstur kolanámanna.
Framh. /
Koil ha'fa menn vitaS um á
Spitslbergen ifná því skömmu eftir
endurfund landsins. Eru til á-
byggilegar sannir um, aS bæSi
hvalveiSarar og síSar vetrarsetu-
menn notuSu kol til eldsneytis. Á
sama benda og mörg staSarnöfn.
Efalaust hefir þó aSa ileldiviSur-
inn veriS rekaviSur, sem svo mikl-
ar sagnir 'faia áf, og mikill er enn- \
þá víSa. Hefir því aldrei veriS
neitt grafiS eftir Ikolum, heldur
tekiS þaS sem ofnajaSar lá, því
víSa hagar svo til. A8 minsta kosti
sjást hvergi menjar eftir kola-
gröft. ÞaS er ekki ‘fyr en vísinda-
mennirnir taka aS rannáaka land-
iS jarSfræSilega, aS'menn fá fulla
vitnesikju um kolin og annaS dýr-
mæti, sem í landinu býr. Og þó líS
ur fram yfir aldamót síSustu, áSur
en fariS er aS hagnýta sér gæS-
in.
ÞaS er ekki aS ástæSulausu aS
jarSfræSingar háfa kallaS Spits-
bergen gullkistu sína. LandiS er
svo gamált, aS þar finnast jarS-
myndanir (iformationir) 'frá ná-
Iega ölJum tímabilum jarSsögunn-
Englandi. FjölgaSi þeim furSu
fijótt. ByrjuSu félögin auSvitaS
á því aS ifesta sér eSa slá eign sinni
á eitthvert vist svæSi áf 'landinu.
| Spitsbergen var þá þaS, sem Eng-
J Iendingar kalla “no mans land”
þ. e. landiS eigandalausa), en viS
mundum kalla almenning. Engin
lög eSa réttur var þaS til því 'land-
iS var óbygt og laut engu ríki laga
lega. Gat því hver sem hafa vildi
slegiS eign sinni á þaS sem honum
sýndist af landi. Er næsta ótrú-
, legt, aS eigi s'kyldi lagaileysi þetta
| valda meiru ósætti en raun varS
á. NorSmenn áttu ifrumkvæSi aS
; því, aS haldnir voru fundir í
Kristjaníu meS fulltnúum ifrá
þremur ríkjum.Noregi, SvíþjóS og
Rússlandi. VarS IþaS aS samkomu
lagi milili 'fulltrúanna, aS engu
ríkjanna væri'heimilt aS slá eign
sinni á land á Spitslbergen, en aft-
ur á móti gætu einstakir menn eSa
félög numiS 'Iand svo sem 'þeim
sýndist.
Smátt tog smátt sköpuSust nokk
urskonar “landnámsfélög”, er
menn síSan, eSa félögin, ifóru éft-
ir, er vildu taka sér land. Menn
byrja á því e\8 setja upp merki,
eitt eSa fleiri; skal á merkin rita
greini^ega takmörk þess lands, er
menn vilja sllá eign sinni á, staS og
stund og nafn eigandans. LandiS
má ékki vera óhemjulega stórt, aS
_.. Er því um auSugan garS aS , jafnaSi ek'ki stærra en 100—200
gresja 'fyrir þá, sem lesa kunna á ( Tilkynna skal svo stjórnar-
þá bók. Enda hafa rannsóknirnar völdum lands sírts. Auk þessa 'hef-
varpaS nýju ljósi yfir margt. Rétt ir ^aS veriS skoSaS skilyrSi
til 'fróSleiks má geta þess, aS á fyrir ^ví' aS eignarréttur á lands-
Spitsbergen eru bæSi hverir og svæSinu væ.ri viSur'kendur eSa
eldlfjöll. Og þetta er norSur undir J virtur' aS eigendur lftu byrja á aS
heimsskauti. Úr steingerfingum vinna aS ^inhverju, eSa a. m. k.
lesa menn þaS, aS fyrir óvitanlega ' haldinn væri vörSur á stSnum.
löngum tíma var sama loftslag og Á Þennan hátt HömuSust nú félög-
gróSur norSur á Spitsbergen, sem in’ er *Pruttu UPP sem gorkúlur,
nú er viS MiSjatSaxha'f eSa suSur e5a einstakir menn, aS eigna sér
á Florida-skaga. MeSafchiti ársins e5a helSa hver sitt landssvæSL
varþá um 9 stig plus. LandiS var Var5 oft miskIÍ5, milli 'fólaganna
vaxiS risavöxnum skógi, sígræntré ut af eignarréttindum og risu jafn-
og aldinviSur uxu þar. En svo kom vel ut a'f mál' sem vanalega duttu
hin mikla bylting. LandiS hafSi h°tnlans niSur, þar eS engar regl-
hamskifti. Isöld færSist ýfir, og ur e5a loS voru 11,1 sem hæ^ var
mörg hundruS metra þyk'k jökul-, aS sty5Íast viS. Einkum þótti
breiSa kom í/staS laufsgóganna—j Englendingar &anga rösklega fram
En undir fargi jökulsins hafa sól-Jn' aS taka sér lönd mæla út’
geislarnir blundaS bundnir um ^5 minna yr5i úr framkvæmdum.
þúsundir eSa miijónir ára, og beS-1 Er *>a5 skemst aS frá’ aS
iS þess aS verSa Ieystir úr læSingij möre af félögum þessum urSu al-
Hve miklir skógarnir hafa veriS, | drei annaS en na'fniS eitt’ en önn'
sýna nú hin víSáttumfklu og J ur ^á?ust UPP eftir óverulegar tih
þykku kölalög landsins. , Liggja! raunir lil aS vinna kolin’ Þannig
þau óslitin svo aS segja þvert í! a5 >' íyrravetur, er Noregur hlaut
ýfirráS yfir Spitsbergen, voru
þar starfandi þessi námufélög:
4 norsk, 1 sænskt, I enskt og I
au oslitm svo aö segja
gegn um allan suSurhluta megin-
landsins (þ.^e. Vestur-Sptisberg-
^en) eSa norSur aS Kings Bay.
VíSast eru lögin tvö eSa fleiri^mis-
þykk og liggja mjög lárétt. Koma
íeskt.
ÞaS
var eins og men væru raig-
þau í ljós á
vesturströndinni ir í byrjuninni, — hefir ef til vill
greinilegast hringinn í kring um
alla stærstu firSina sem nefndir
hafa veriS — hátt eSa lágt í 'fjöll-
unum. Hversu er um kolalög í
norSuihluta Vestur-Spitsbergen
er eigi ennþá jafn vel rannsakaS
og annarsstaSar. Aftur á móíi eru
fundin lög á Austur-Spitsbergen
og sömúleiSis á Bareútsey og
Edgeey; einnig á fleiri smærri
eyjum. ÖU þau kol, sem fundin
eru, eru sjeinkol. Greina menn þó
jarSfræSilega milli tveggja teg-
unda þeirra eftir aldti jarSmynd-
ananna, er kolin eru í. Elst eru kol
frá steinkolatímabilinu, þá “jura”-
kol og yngst svonefnd ’tertier -
koll ÚtbreiSsla ög gildi þessara
vaxiS í augum kostnaSurinn og
erfiSleikarnir, einnig voru vt. d.
NorSmenn mjög óvanir kolanámu
vinnu. ÞaS þurifti aS koma ein-
hver sem kunni til verksins. Og
hann kom. En hveT var þaS ? AuS-
vitaS AmeríkumaSurinn. ÁriS
I 90,0 hafSi námu'félag eitt í Þránd
hejmi fest sér land á Spitsber^en
sunnan megin lsalfjarSar. En þar
liggja einhver mestu kolalögin.
LítiS halfSist félag þetta aS, og
seldi loks námúland sitt áriS 1 905
amerískum miljónamæring í Bost-
on, Longyear aS nafni. Námu-
landiS var þá hérumSil 450 'ferkm.
aS stærS. ÁstæSan til þessara
kaupa er sögS hafa veriS sú, aS
þriggja kolategunda, hverrar fyr- Longyear þessi hafSi ætlaS sér aS
ir sig, verSur siSar vikiS aS. Þess
má þó geta ítrax, aS yngstu kolin
(þ. e. “tertiera”) hafa reyst bezt,
— betri steinkol en kolin 'frá ste^i-
kolatímabilinu.
Þegar fengin var vissa fyrir því,
aS Spitsbergen væri auSug áf kol-
um, og þaS steinkolum a'f beztu
tegund, tók brátt aS vakna áhugi
ýmsraþjóSa fyrirþví aS nota'færa
sér gæSin. ÁriS 1899 flutti skip-
stjóri nokkur frá Tromsö_ í Nor-
egi 40 smálestir af kolum frá
Spitsbergen heim meS sér á skipi
sínu. er þetta fyrsti kolafarmur
sepn 'fluttur var Ifrá Spitsíbergen
sem verzfunarvara. Minnist NorS-
Aenn þess nú og eru ihróSugir af.
Tóku nú aS myndast námufélög
fyrir forgöpgu auSmanna, einkum
kaupa járnnámurnar í Sydvarang-
er í Noregi, og viljaS tryggja sér
kol til rekstursins/ En áldrei varS
af því. Longyear stofnáSi í staS
þess félag er náfndist “Artic Coal
Co„” og byrjaSi þaS á aS vinna
kol Spitsbergen áriS 1906. Reisti
félagiS ibygS sína vestanVert viS
lítinn fjörS (Advent Bay), er
slkerst suSur úr IsalfirSi, og nefndi
“Longyear City”. Er þaS fyrsti og
elzti námubær á Spitsbergen.
Fyrstu’tvö árin var aSallegá UnniS
aS undirbúningi, 'bygS hús, kom-
iS fyrir vélum o. fl„ en 1~909 eru
flutt 4000 smálestir af kolum.
Var þá undirbúningsvinnu lokiS
og bygSin þessi: 15 hús (öll ýr
timbri) 'fyrir yfirmenn, og verka-
lýS, vörugeymslu, smíSahús, gripa
í Novegi, en 'líka í SvíþjóS og á hús, rafmagnsstöS (400 hestafla)
í til lýsingar úti og inni, loiftskeyta-
stöS, hafskipabryggja og ifrá henní
“svifferja” 1 300 m. löng (eg
kann ekki betra naifn á því) upp
aS námunum eSa námuinngöngun
um, sem eru í brattri fjallshlíS,
230 metra frá háfi. Er svifferja
þessi þannig gerS, aS luktur járn-
kaSalll er strengdur ýfir hjól uppi
og niSri. Eru síSan kolakörfurnar
Kengdar á strenginn, þannig, aS
um leiS og þær fullu fara niSur
meS öSrum strengnum, ífara hinar
tómu upp meS hinum. Ódýr og
skynsamleg aSlferS. — 'KölaJögin
reynast 3 aS tölu — 1----3 metra
þykk. Var nú tekiS aS vinna aS
’ kolagrdftinum af kappi. Ha'fSi fé-
lagiS venjulega um 200 verka-
menn, flesta Skandinava, en
nokkra-Ameríkana, jainvel Islend-
ingar frá Ameríku unnu þar. ís-
, lenzka hesta höfSu menn þar, og
þóttu mjög vel nothaéfir. Stjórn
1 og viSibúnaSur al'lur var í bezta
lagi, og á árunum I 9 1 0— 1 6 hafSi
fólagiS 'flutt út hérumlbil 200,000
smál. alf kölum.—><Þegar hér yar
komiS, og menn sáu, *hve fyrir-
tækiS borgaSi sig ve'I, og sann-»
færSust um ágæti kolanna, tóku
NorSmenn 'fyrst alvarlega aS hefj'-
ast handa. VarS árangurinn sá ac5
stöfnaS var voldugt félag í Kristj-
j aníu, er neifndi sig “Det store
; norske Spitsbergen Kulcompany ”,
og fyrir milligöngu N. KieJJand
Thofkildsen aSalstofnanda norska
ríkisbankans og meS tilstyrk ríkis-
bankans, kaupir þetta norksa fé-
lag námulönd og alllar byggingar
amerfska félagsins Ifyrir l/i milj.
kr. Þetta varS 1916. Þóttust báSir
J aSilar hafa hag áf. 'NorSmönnum
1 lék hugur á námunum, og munu
i Iíklegra seint iSrast kaupanna, en
i Amenkumennirnir, sem lagt
. hclfSu í kostnaS á Spitsbergen 2 /i
I milj. kr„ fengu þannig 5 milj. í
I hreinan ágóSa. “Det store norske
Spitsbergen Kulcompany” hefir
síSan rekiS námúrnar a'f miklu
kappi. Námubærinn, sem nú heit-
ir “Advent Bay”, stækkar árlega.
j 19 1 7 seldi félagiS kol fyrir 4 /i
milj. (30 þus. smálesir á 150 kr.),
og mun þar áf vel helmipgur
ihreinn ágóSi. Þar eru nú um 400^
manns, síSastl. vor, og erir fé-
j lagiS ráS fyrir árlegri iframleiSslu
i alt aS 200 þús. smá'l. meS þeim
! manna'flfa. Háfnartæki eru góS,
^ húsakynni aSbúnaSur og öll stjórn
í .bezta Jagi. Einu sinni hafa verka-
menn gert verkfall (1917) og neit.
uSu aS vinna samkv. samningi sín
um viS fólagiS. Var óSara símaS
eftir herskipi og hver einasti maS~
ur sendur ■Tieim í átthaga sína,
SíSan hefir verkfall aldrei komiS
fyrir. Flestir ylfirmenn og margir
verkamenn háfa ifjölskyldur sínar
norSur þar, og una hag sínum á-
gætlega, bg stórgræSa fé. Þar er
nú barnaskóli, og kirkja var bygS
í sumar er JeiS. — Þetta félag er
stærst og voldugast allra námufé-
laga á Spitsbergen. Hefir einnig
yfirráS yfir víSáttumeiri kolalög-
um en jáfnvel nokkurt hinna. Vita
menn eftir nákvæmum mælingum
5 kol eru þar svo skiftir hundruS-
i jóna smálesta. Alt eru
þetta “tertier”-kol.
í Green Harbour, sem er lítill
vogur nokkru vestar en “Advent
Bay”, og skerst einnig suSur úr
'ísáfirSi, hdfir hiS stóra norska
koláfélag látiS byrja á námugrefti,
en þaS eru einungis fáir menn. Þar,
er og JoftskeytastöS, er norska
stjórnin lét reisa 1912. Byggingar-
kostnaSur 250 þús. krónur. Stend-
ur þún i sarúbandi viS stöSvarnar
í Noregi. Heyrt mun hún háfa til
Íslands einnig. ViS þessa aSalstöS
skifta allar einkastöSvar námufé-
laganna á Spitsbergen.
Þá er félag eitt í Bergen, er
nelfnir sig “Aktiebolaget Sva’l-
bards Kulgruber”. Héfir þaS fest
sér land nálægt Green Harbour'—
bygt þar hún, en ékki iflutt neitt
út af kolum ennþá. Og enn er fé-
lag er néfnir sig ‘Norske Kulfelter ;
keypti þaS land, er Englendingar
höfSu fest sér austan viS Advent
Bay; þar heitir nú Hjorthavn.
ByrjaSi IfélagiS á'grefti 1915,, og
hefir síSan flutt út nokkur hundr-