Heimskringla - 24.05.1922, Blaðsíða 5

WINNIPEG, MAN., 24. MAI 1922
HEIMSKRINGLA.
5. BLAÐSIÐA.
öðru vandaðra nú á seinni tíð.
Þó ber þar af öllum húsum hið
nýja hús þeirra Jonatans kaup-
manns Þorsteinssonar og Huldu
Laxdal. Það er ekki hús, heldur
höll og hefir kostað yfir hálfa
miljón króna.--------t*á hefir og
bygst út með öllum Laugavegi
upp fyrir Rauðará og er það orð-
in samanhangandi bær. Ennfrem"
ur upp með mýrinni upp La>fás-
veg upp að kennaraskóla, yfir
Þingholtið og yfir Skólavörðu,
svo húsaröðin er þar óslitin. Þá er
og bygð komin austur Hverfis-
götu langt austur fyrir Safnhús-
ið, fram með sjónum og heilt af
upp á Laugaveg. Þar fram með
sjónum eru fiskihús og skrifstofur
sjávarútvegsins. Trúað gæti eg,
að Reýkjavík væri fram með sjó
nærri 3 mílur enskar og nær mila
á breidd, upp frá höfninm og vest-
ur fyrir kennaraskóla, þar sem
hún er breiðust. Eigi ber öllum
saman um, hvað margir íbúar
myndu vera í bænum, en aætlað
var, að þar myndi vera um 20000
manns. Flest þessi nýju hús eru
bygð úr steinsteypu og eru fremur
snotur, og varanleg munu þau
vera, grunnurinn er traustur,
Llöpp svo langt niður sem nemur.
Þá mega það og heita heil-
miklar breytingar, að mýrin ofan
við tjörnina má heita eitt renni-
slétt tún. Varð Þórhallur heitinn
biskup þar fyrstur til að vinna að
jarðabótum, en mú á síðari tíð
margir orðið til að fara að dæmi
hans. Þá hafa og verið græddir
út móar og mýraflákar út og aust-
an við bæinn, svo þar eru komin
fögur og stór tún, er áður voru
fen og foræði. Verið var og að
slétta alla mýrina ofan við Foss-
vog. Er það afar stórt flæmi og
hin frjóasta jörð. Til þess hafði
verið fengin vél frá útlöndum og
gékst Búnaðarfélag Islands fyrir
því. Vél þessi er smíðuð í Þýzka-
landi, en einkaumboð fyrir Norð-
urlönd hafa Svíar enn sem komið
er, og var mér sagt að vélin kost-
aði, upp til Reykjavíkur komin,
um 60,000 kr.-------- --
Með öllum þessum jarðabótum
hefir kúabú Reykvíkinga vaxið að
stórum mun, en þó má betur, ef
duga skal, því enn er þar mikil
mjóllcurekla og mjólk í 90 aurum
til krónui potturinn. Þótt framfar-'
ir þessar í jarðabótum þar við bæ-
inn megi teljast miklar, getur
þetta þó varla heitið meira en
byrjun við það, sem gera má, og
hefir það þó óneitanlega breytt
umhverfi bæjarins og gert það
fegurra og fríðara. Það er ekki
lengur hin mikla grjóturð, með
fúafenum og mýraflákum á milli,
sem það áður var. Það er að
skapast úr því jörð, frjó og byggi-
leg, og með þeim kostinum mikla,
að auk þess má segja að þaðan sé
hið fegursta útsýni sem til er.
Hollendingar hafa það að gam-
anyrði, að Guð hafi skapað heim-
inn, en Hollendingar Holland. Ef
í þessa sömu átt er haldið með á-
stundum og dugnaði í næstu 10—■
12 ár, verður það alls ekkert of-
mæli að segja, að þar hafi Islend-
ingar unnið að heimssköpun, er
áður var engin.
Margir hafa þegar lýst þvf,
hve fagurt sé í Reykjavík. Verð-
ur það sízt ofsögum sagt, þegar
vel viðrar og bjart er til hafs og
himins. Verður þá útsýnið svo
mikið, einkum ef gengið er upp
fyrir bæinn, að það verður hvergi
annarsstaðar meira né breytilegra
Sézt þá glögt inn um heimshlið-
ið mikla — flóann milli Reykja-
og Snæfellsness. Er það að vísu
opið haf og langt yfir í hlaðvarp-
ann hinumegin, en það hefir, ef
til vill, kent betur en nokkuð ann-
að þá grein landafræðinnar, að
heimurinn er stór, og að þar búa
margar þjóðir. Sér þaðan og líka
langt upp til lands, upp til fjalla
| og ofan til sveita, yfir Vogana og
Álftanesið, og upp til himna. —
“Og þar situr hún móðir min og
kembir ull nýja,” segir í þulunni.
Það er annars einkennilegt, en sú
| sögn hefir hlotið að verða til á ís-
j landí, um það að skýin væru ull
af sauðum hrmnaríkis, er guðs-
! móðir breiddi til þerris um loftið.
j Er það fögur saga, og blásin barn-
fóstrunni í hrjóst frá fegurðar-
j útsýni landsins. — Ofan við
| Reykjavík má dvelja dagana
langa og dást að fegurð náttúr-
j unnar — ef þurt er veður. Og
eigi má það síður hér eftir, er
holtin og mýrarnar eru orðin að
\ grænklæddum túnum og engjum,
því það skygði helzt á náttúru-
( fegurðina, blásnu og beru holtin
og fúafenin þýfðu, áður fýrrum.
V. Lífið í Reykjavík.
Hið fyrsta, sem allír hljóta að
finna, er áður hafa komið til
Reykjavíkur og átt því láni að
! fagna að dvelja þar um stund, er,
að þar hefir orðið stórbreyting
önnur en felst í þeim framförum
og verkum, sem þegar hefir verið
nefnt. Hefir þar orðið stórbreyt-
ing á mannfélaginu, svo að það
ber allan annan svip en áður. I
! það hafa hrunið stór skörð, er
| seinfylt verða og lengi munu á-
bærileg. Hefir það í sjálfu sér
breytt eigi lítið félagslífinu og, að
oss finst, gert það að mun snauð-
ara. Auðvitað er það, að margir
nýir menn hafa komið til sögunn-
ar, er áður voru lítt þektir, og
gerst miklir afkastamenn, og er
sízt að vanþakka starf þeirra eða
draga úr þeirri Iþýðingu, sem það
kann að hafa til að bera fyrir
þjóðfélagið, er fram í sækir; en
svo eru verk þeirra tæpast enn
farin að bera mikinn ávöxt. Þótt
það sé satt, að fyrst sé blaðið og
svo stöngin, þá er það undir regni
og sól komið, hvort kornið nær
því, að verða fullmyndað í axinu.
Veðrabrigðin eru mörg og eigi sízt
í andlega heiminum.
Þessar breytingar vilja ýmsir
láta stafa af því, að nýtt tímabil
sé að myndast í sögu þjóðarinn-
ar. En eigi hinn, að þeir, er áður
stýrðu hugsanagangi þjóðarinnar,
séu fallnir frá. Hinar fyrri
hugmyndir manna séu að hverfa
og aðrar nýjar að koma í þeirra
stað. Eiginlega séu þessar
breytingar ekki afturför, heldur
“Nýjar stefnur”, sem séu að ryðja
sér til rúms, og fylgi þeim ný
heimsskoðun og ný lífsmöt, er him
ir eldri leiðtogar hafi eigi þekt.
Alt á þetta að boða stóra og mikla
framför. En enn virðist þetta svo
skamt á veg komið, að óséð er,
hvort um stefnur er að ræða, eða
h.vort þetta er framför við það sem
var. Fer það nokkuð eftir því,
hversu hinn “nýi andi” eða brag-
ur, er ofan á verður í þjóðfélag-
inu, Iagar sig, hvort hann leiðir út
á eyðimörkina, eða með fleiri
förunautum honum líkum hverfur
aftur til baka í sópaða húsið.
Okkur fundust skörðin stór og
mikil, er við fórum að svipast um
í bænum. Á undanförnum níu ár-
um hafa horfið af sjónarsviðinu
menn og konur í stórhópum, er j
jafnan mun getið verða með þakk j
læti og virðingu, er félagslífinu |
veittu tign og prýði, er gerðu það '
fjölskrúðugt og fjölbreytilegt.
Meðal þeirra má nefna: Úr flokki j
stjórnmálamanna: Björn Jónsson j
ritstjóra, Skúla Thoroddsen rit-
stjóra, Tryggva Gunnarsson, Hann
es Hafstein ráðherra Jón Ólafsson
Magnús Stephensen landshöfðingja
o. fl.; meðal ,skálda og rithöfunda
Þorstein Erlíngsson, Stgr. Thor-
steinsson, Guðmund Magnússon,
Guðmund Guðmundsson og nú \
síðast Matthías Jochumsson, því
þótt hann byggi utan Reykjavíkur
gætti áhrifa hans um land alt; úr
hópi menta- og fræðimanna: Þór-
hall biskup Bjarnarson, Björn
rektor Olsen, , Jón sagnfræðing
Jónsson, Pálma kennara Pálsson,
séra Jón frá Stafafelli, Jóhann
ættfræðing Kristjánsson, auk ótal
fleiri stærri og smærri. Þessir all-
ir horfnir og allir dánir — utan
einn, er lifir lífi fjarri við megna
vanheilsu. Það er sízt að furða,
þó auðn sjái eftir afla þessa, er
horfnir eru, enda er hún stór og
mikil. Og þótt vér kyntumst fæst-
um þessara manna í hið fyrra
skiftið, þá fann maður til áhrifa
þeirra samt, er mótuðu líf bæjar-
ins og þjóðarinnar allrar saman.
Framsóknarhugurinn, umhyggj-
an fyrir hagsmunum þjóðarinnar,
íhald við bruðl og fjárdrátt og
vanhyggju, trúin á þjóðinni og
menningargildi fræða hennar og
tungu, virðing fyrir sannri ment-
un og þekkingu, framtak og fjör,
voru einkenni aldarandans fyrir
skemstu síðan — alt þetta náði að
komast út til almennings með ræð-
um og ritum og ljóðum — ætt-
jarðar- og hvatningaljóðum þeirra
tíma, og átti hver þessi, er nefnd-
j ur hefir verið, hlut að. En með
I burtför þeirra hefir þetta breyzt.
Nokkrir eru þó enn eftir af “hin-
j um eldra skólanum”, en aldurinn
tekur nú að færast yfir þá, og þess
eigi langt að bíða, að þeir fái
kveðið eins og Hólmgöngu-Bersi:
“Veldr elli mér.”
Alls þessa gætir nú lítils. 1 þess
stað er nú kominn nýr gróður -—
sprottinn upp mikill gróðahugur.
Keppist við hver sem betur getur
að græða, en þröngt er svið sam-
kepninnar, þar sem eigi er um að
ræða nema í mesta lagi 20,000
manns í bænum, og í mesta lagi
100,000 manns á öllu landinu.
Vill, þar sem svo er ástatt, af þeim
troðast skórinn, sem illa er
þvengjaður. Peningarnir eru afl
þeirra hluta, sem gera skal. Þeir
veita líka hóglífi og annað þeim,
sem þá hafa nóga. Að verða rík-
ur er hið æðsla hugsjónamið, og
þá eigi farið að því, með hvaða
móti því takmarki verður náð —
i fremur þar en hér. En auðlindirn-
ar eru fáar — þorskurinn og
landssjóðurinn. En þorskurinn er
eigi peningar nema hann verði
j seldur, — en það eru nú pappírs-
krónurnar ekki heldur.
Það er fleira en biblían ein, sem
sannar það, að ágirndin er rót alls
ills. Þjóðfélögin bera líka vitni
þess á stundum. Auðsdýrkun og
efnisdýrkun — efnishyggja —
fylgjast að. Þegar gróðahugur-
inn nær fullum tökum á hugsana-
lífinu, víkja flestar aðrar hugsjón-
ir fyrir þeirri einni. Svo getur far-
ið, að þau verk, er áður voru á-
gætt, að réttu lagi, og miðuðu að
öðrum tilgangi, verði afrækt með
öílu og jafnvel talin að vera óeðli-
leg og ósönn. Það virðist vera
lögmál lífs og tíða, að eigi verði
fram hjá þeim gengið með öðru
móti, en með einhverskonar rök-
semdafærslu, þau séu gerð ómerk.
Hvert þjóðfélag reynir jafnast að
réttlæta orð sín og athafnir, þótt
ramöfuga verði að nota röksemda
Ieiðsluna.
í ritgerð einni, er birtist nú fyr-
ir skömmu, kemur þetta í ljós.
Þar er verið að gera grein fyrir
stefnubreytingum í bókmentunum
— hinum “Nýja stefnum”, lands-
sjóðslaunuðu. Engin dul er á það
dregin, að umhugsunarefnin séu
orðin önnur en þau voru áður.
Yrkisefnin orðin önnur. Hin fyrri
talin fráleit og ósamboðin hinni
æðri menningu! Farast höfund-
inum orð á þessa leið:
----— Stefnubreytingarnar
og straumhvörfin eru oftast fyrst
sýnileg í ljóðagerðinni. Ætt-
jarðarljóð, kvæði um fornaldar-
hetjur, náttúrulýsingar, episk ljóð
og söngvar um þjóðfélagsmái —
eru of þung í vöfum. Þessi ljóð
verða altaf dægurflugur, bundin
við tímann, sem þau eru ort á,
hafa meira gildi sem skuggsjá á-
hugamálamanna en listgildi. —
um þessi efni ortu skáld vor, en nú
beimst athygh ungu skáldanna að
ýmsu öðru. I stað þess að fyrir-
rennarar þeirra Ieituðu út í lífið,
Ijóða þeir að jafnaði um hið
innra. Þau leggja ek,ki leiðir sín-
ar um þjóðmála-akurinn. Þau
yrkja ekki eggjanaljáð, eins og
eldri skáldin. Alla vafmnga og
vafstur hins opinbera lífs láta þau
afskiftalaust. Ljóðagyðjunni er
ekki ætlað að standa í því skarn-
kasti. Ungu skáldin eru gagntek-
in af eldi og unaði ástarinnar. Þau
ségja ótvírætt, að þau elski. Ætt-
jarðarljóðin eru horfin. Nútíma-
ljóðin eru hugræn, hin hlutræn.
Þau yngri eru tilfinningaljóð, hin
framkvæmda- og hvatningakvæði.
Nútímaljóðin eru hjartað, hin
heilinn.”
Svo mörg eru þessi orð. Lýs-
ing þessi mun eigi fjarri sanni á
þeirri breytingu, sem gerst hefir.
Satt er það, að sjálfsagt er að
halda hjartanu hlýju, svo það
hætti eigi að slá, en mörgum finst
að heilinn megi eigi fremur miss-
ast. Til lítils er sá hjartsláttur, er
heilann fær eigi vakið til hugsunar
og iðju, en miðar einvörðungu til
lífsnautnar.
, Framh.
D)4
I
Samsveitungur-
inn.
Utanhéraðs, út í sveit, er var
Að því sama spurður “lon og
don”,
“Hvað hét þessi Sölvi Helgason?
Sem frá þinni bygð tók hingað-
far” —
Mér varð orðfall. Átti þess ei von
Að ’ann Jóhann hefði kynt sig
þar! *
Stephan G.—
14,—5.-22.
-7*“
ISLAND
Manntjón. Bátur fórst frá Stokks-
oyri á annan páskadag. Pórust þar
sjö menn, allir í blóma lífsins og
iniklir atorkumcnn. Formaðurinn
var Bjarni Sturlaugsson frá Stark-
aöshúfium, en hásetar: Einar G-ísJa-
son hóndi frá Borgarholti, Þorvarð-
ur Jónsson frá Stokkseyri, Borkell
Borkelsson frá Móhúsum, Guðmund
ur Gíslason frá Brattholtshjáleigu,
Markús Hansson frá Útgörðum og
Guðni Guðmundsson frá Móhúsum.
Látinn er á heimili sínu, Hala í
Rangárvallasýslu, Þórður bóndi
Guðmundsson, fyrrum alþingis-
maður. f
Skákþing þessa árs er nýlega af-
staðið. Varð Stefán ólafsson skák-
kóngur íslands 1. flokks, eins og í
fyrra. Skákkóngur 2. flokks varð
Bjarni Bálsson.
Látin er á Sauðárkróki ungfrú
Sigrfður dóttir Hálfdanar prófasts
Guðjónssonar.
Embætti. Séra Sigurður Stefáns-
son í Vigur hefir fengið lausn frá
embætti- Björn O. Björnsson gtið-
fræðingur hefir verið skipaður
prestur í Þykkval >æj arkl aus t u rs-
prestakalli og Sveinn ögmundsson
'í Jválfholtsprestakalli.
Látin er hér í bænum frú Þórunn
Jónassen, ekkja Jónassens land-
læknis og hálfsystir Hannesar Haf-
steins. Hún var stórmerk kona fyrir
margra hluta-sakir.
Mannitjón enn. Á þriðjudaginn
var fórst bátur úr Hafnarfirði. Fór-
ust þar þrír menn. Formaðurinn
Eirifkur Jónsson á Sjónarhól, en há-
setar, sonur hans Ágúst og Ari
Magnússon.
Afbragðsafli er nú að verða á
togarana. Koma surnir þeirra inn
fullir af fiski eftir 4—5 daga- —
í sumum verstöðunum á Reykja-
nesi er sagður kominn svo mikill
afli á land, sem íl>rem mcðal ver-
tíðum.
Mána þáttur Islendings. !
Magnús kóngur Erlíngsson, í Unnardys á Lista
Eitt sinn lagði skipi, því á móti kembdi haf,
Var meö honum Máni, háÖskáld Islands allra fyrsta, f
Efst á baugi var því jafnan háð uns leiði gaf. 3
— Lætur ei að sér hæða sá, sem gjafari’ er allra gæða, 1
Gefur heldur byrinn fyr en vika liðin er. |
Kóngur sína skyrtu gaf þá skáldi — flestir virtu
Skáldið meira’ en kónginn, eins og vér. ?
o
Það var seinna, að Máni kom til Manga heim frá Róm’, |
Mæddur löngum gangi ró og næði sér hann kaus.
Karlmannlegur orðinn var hann ei, að flestra dómi, |
Ermalaus var konungsskyrtan þá og hnappalaus.
Sýnd var Mána lotning, og það leyndist ekki’, að drotning |
Leizt hann vera kommn þar í gamla skyrtu’ af sér.
Með á hælum brækur var til nirðar Máni tækur, I
Hvað sem nú um skyrtu þessa er. f
Þar voru’ menn í höll að votta hirð og kóngi sóma
— Hollir eru margir sínum kóngi nú sem þá — 1
Rakka létu stökkva yfir stöng og pípu hljóma,
Stöngin hækkaði’ eftir því, sem tign hvers manns var há. ’
Rakkar þessir eltu hvorir aðra jafnt og geltu, |
Áttu von á beini, jafnvel sneið í hlaupalaun.
Þó sem opin ritning virtist augljós fyrirlitning
Allrar konungshirðar — það var raun! —
Þá þeir vildu mæla andans tign og tóku’ að siga,
Tættu þeirra rakkar brátt af Mána hverja spjör.
Enga rim þeir sáu í hans sálar himnastiga, ~
Sáu bara’ á gólfi þar sín eigin hundaför. ^
“Svo skal kóng sinn hylla, annars konungs eignum spilla,”
Kváðu þeir af móði við sinn glym og trumbuslátt.
Hann var ekki í tötrum nú, hann Tungli, né í fjötrum,
Tók að kveða níð um skriðdýrshátt. í
“Menn eru þeir, sem ekki hafa þegnhollustu þessa, s
Þeim, en ekki snákum, er af ríki búið grand.”
Svo kvað Máni. Tóku þá sig trúðar mjög að hvessa, ?
Töldu hann með orðum þessum svíkja kóng og land.
Þrátt fyrir allan sóninn, er þeir sendu honum tóninn, ,
Sýndist enginn heyra það né eyra slíku ljá.
Hann kvað bresta krafta þeirra, hvápt og blásna kjafta
Hylli guðs og kóngs og lýðs að ná.
Gutt. J. Guttormjlson.
C
Fjárlögin. Neðri deild samþykti
fjárlögin óbreytt eins og efri deild
gekk friá þeim- Mun vera afar langt !
síðan að l>að lrefir komið fyrir á
þingi.
Frá Vestmannaeyjum berast þær
fréttir, að meðan björgunarskipið
Biór brá sér til Reykjavíkur, urðu
eyjaskeggjar fyrir veiðarfæra- og
aflatjóni, sem metið er um 80. þús.
kr- virði. Verða ekki ofsögum af
þvf sagðar, hversu þarft skip Þór
er Vestmannaeyingum og væntan-
lega líður nú ekki eitt sumarið svo
enn, að skipið verði ekki notað
víðar.
Kapphlaup var háð hér í bænum
á sumardaginn fyrsta. Er það í sjö-
unda sinn, sem hlaup þetta er háð.
Þátttakendur voru alls 38. Var kept
í flokkuin. Tveir fyrstu flokkarnir
vora báðir úr nærsveitunum. Sigr-
aði sá fyrsti með 24 stiguim, en
hinn næsti fékk 65 stig. f>á var
flokkur íþróttafélagsins sá þriðji í
röðinni með 70 stig. Flokkur Ár-
manns fékk 72 stig, og flokkur
Ivnattspyrnufélags Reykjavíkur 120
stig' Guðjón Júlíusson fná Reyni-
vatni, bezti íslenzki hlaupagarpur-
inn, em nú er hérlendur, varð enn
fyrstur og rann skeiðið á 13 mín.
9,5 sek. 1 fyrra rann hann sama
skeið á 14 mín. 5,2 sek. Eru úrslitin
því afbragðsgóð í þetta sinn. Verð-
ur nú ekki lengur um deilt, að utan
bæjar mennirnir bera langt af bæj-
armönnum.
Embætti. Dr. Páll E- ólason hef-
ir nú fengið veitingu fyrir prófess-
orsembœttinu í íslenzkri sögu við
háskólann.
Jakob Möller ritstjóri var kosinn
í bankaráð fslandsbanka í stað síra
Eggerts Pálssonar.
Sjö botvörpunga tók Fálkinn fyr-
ir ólöglegar veiðar, er hann var á
lieimleið.
Magnesia góð þeim er
þjást af meliingarleysi.
Gajrnverkar hættiilen'iiin Nýrnm f maií-
nnum, xein orsnku meltlnKiirleyxl.
Hin almenna notkun Magnesiu af
læknum og meltingarsjúkdóma sér
frætSingum, er í því innifali«. aS hún
tafarlaust tekur á burt hina skat5Iegu
matasýru, sem veldur flestum maga-
sjúkdómum. í>á sýran er hurt vertSur
meltingin etSlileg og þjáningalaus.
Gamalt meltingarleysi á þeim, sem
þjátSst hafa svo árum skiftir, fær fljót
an og varanlegan bata af metSali
þessu. og meag aftur neyta þeirrar
fæt5u er þá lystir Glas af heitu vatni
mets Magnesia á eftir máltítS koma í
veg fyrir slæmar afleitSingar.
Búþu til Magnesiavatn heima hjá
bér, metS því atS láta í eitt glas af
heitu vatni teskei'5 e5a fjórar töflur
af hreinu Magnesia.
Allir áreiðanlegir lyfsalar geta selt
þér hið ekta Bisurated Magnesia, og
allir, sem þjást af magasjúkdómum og
fylgja þessum reglum og forðast að
brúka pepsin, charcoal og soda mint,
dreifilyf og bráðahirgða meðöl, finna
magann frían af sýrum og gasi og ná
sinu eðlilega ásigkomuiagi og fairann
að framkvæma starf sitt án hjálpar
meðala.
Ruthenian Booksellers and Publish-
ing Co., 850 Main St„ Wpg.