Heimskringla - 06.12.1922, Blaðsíða 4

'K 6LAEXSIÐA.
HEIMSKRINGLA.
WINNIPEG 6. DESEMBER 1922.
HEIMSKRINQLA
(Btafuf 18M>
Keaar it i krerJiH ■IKrlkadrgL
Ctgefeadar eg eigeaáan
THE VIKING PRESS, LTD.
868 eg 855 SAKtiENT AVK., WINNIPBQ,
Talslml t N-C5S7
Vert bl««sla<« er $3.08 Arsraagrurlnn kvrg-
lat tjrir fram. Allar borgaalr •eaiUrt
rAtnnanul blaValai.
Ráðsmaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Ri t s t j ó r a r :
BJÖRN PÉTURSSON
STEFÁN EINARSSON
VtaB«*kr1(t tU blaValasi
THH TIKIlfidt PKKSS, I.td., 1.1 »171,
Wlnalfeg, Nib.
Ctaaiskrift tll rltMtJðrana
BDITOK HBINSKRINQLÁ, Mex 8171
Winalpeg, Maa.
Tha <#Helmskringrla’* ia primtad und pub-
Hsbe by tha Vlking Preas, IJaalted, at
853 og 855 S&rgent Ave„ Wlnnlpeg, M&ni-
taba. Telaf»hona: N-888T.
v— .....
WINNIPEG, MAN., 6. DESEMBER, 1922.
Efri málstofan.
Efrimálstofan (The Senate) hjá oss Can-
adabúum virðist nú á seinni árum vera að
missa meir og meir það gildi og tignarleik,
er hún hafði og ætti að hafa og halda.
Eins og flestum er kunnugt, er það lífs-
tíðarstaða fyrir hvern, er þangað kemst, og
vill afleiðingin hafa orðið sú, að sá, sem einu
sinni hefir fengið útnefningu í þessa stöðu,
hefir fundist framtíðarvonum sínum svo vel
borgið og ár sinni svo vel fyrir borð komið,
að hann hefir álitið, að óhult væri fyrir sig
úr því, að hætta að beita kröftum sínum
og starfsþreki þjóð og landi sínu til heilla.
Velferðarmálin, sem hann vann áður svo
ótregt fyrir, hafa smám saman færst í fjar-
lægð og á stundum horfið sýn með öllu,
jafnframt því sem aldursárunum hefir fjölg-
að. Áhuginn hefir rýmt fyrir einhverri
draumværri trygð um að vita, að takmark-
inu sé náð, og ekkert nema ellihrumleiki
geta tekið á burt hina nær því almáttugu
$4000.00 á ári.
Ef þessir menn, sem þessi staða er veitt,
væru á bezta aldursskeiði, þegar þeim hlotn-
aðist þessi útnefning, væri þetta ekki svo
slæmt, þá kæmu ávalt óþrekaðir nýir starfs-
kraftar, sem árlega bættust við. En þegar
embætti þetta er notað af stjórn landsins
sem nokkurskonar umbunarbitlingur til vina
hennar, sem orðnir eru of gamlir til að vinna
framar mikið gagn, eða þurfa þá að rýmast
á burt úr öðrum sætum, vegna ýmissa ann-
ara óþjálla kringumstæða, þá er ekki von
að vel fari. Það sannast því hér, eins og
ætíð hefir sannast, að hvert það löggjafar-
vald eða 'hver sá stjómandi, sem ekki er
kjörinn af þjóðinni, verður gagnslaus brjóst-
mylkingur, sem sýgur hana án endurgjalds.
Hjá njígrannaþjóð okkar, Bandaríkjun-
um, er alt önnur tilhögun. Þar eru efri mál-
stofu þingmenn kosnir til sex ára, og er
kosningum þannig til hagað, að þriðjungur
þeirra er kosinn annaðhvert ár, og er því
altaf einn þriðji, er verður að leita ti! þjóð-
arinnar til að geta haldið stöðunni, og mega
því til að sýna, að þeir hafi unnið henni svo
mikið gagn, að þeir séu þess verðir, að vera
endurkosnir. Þetta fyrrikomulag hefir reynst
mjög happasælt, því þó einn þriðji sé kos-
inn annaðhvert ár, veikir það ekki um of
krafta þingsins til að geta komið í fram-
kvæmd mikilsvarðandi áhugamálum, er
vera kunna á dagskrá þess, þegar kosningu
ber að höndum, en gefúr aftur þjóðinni
tækifæri til að láta vilja sinn í ljós.
Framfaraflokkurinn mun óefað láta þetta
vera eitt af þeim málum, sem hann athugar
gaumgæfilega, ef veldi hans eykst, svo að
honum gefist tækifæri til þess. Stefna hans
í landsmálum gefur það ótrauðla til kynna.
Gamla fyrirkomulagið á rót sína að rekja
til einveldishugsjónarinnar, en fyrirkomulag
eins og Bandaríkin hafa, meir til lýðveldis-
hugsjóna og gefur þjóðinni í heild þann rétt,
að ráða málum sínum samkvæmt breyting-
um þeim, sem hvert eitt tímabil útheimtir.
Nýjar kenningar veittar inn í þjóðfarveginn,
hafa ætíð rétt á tilveru sinni, en gildi þeirra
verður að metast. Undir því komið á það
að vera, hvort þeim er útrýmt eða þær eru
viðteknar og gerðar að eign, sem þjóðinni
yfirleitt verður til farsældar og blessunar.
Gróði olíufélaganna.
Það er búist við fjörugum ef ekki heitum
umræðum í Bandaríkjaþinginu næsta, út af
gróða olíufélaganna þar suðurfrá.
Samkvæmt skýrslum félaganna sjálfra,
hefir Standard olíufélagið í New Jersey
borgað hluthöfum 400% af hlutum sínum
s.I. ár. Standard félagið í New York 200%.
Aðrar deildir þessa félags hafa borgað um
300 prós,ent og önnur félög mjög svipað því.
Það er þess vegna enginn efi á því, að
olíuverzlunin er í blóma og hefir gengið vel;
þessi miklu arður hluthafanna ber það með
sér. Að öðru leyti má benda á það, að af
fjórum mönnum í Bandaríkjunum, sem hafa
í árstekjur yfir $50,000,000, eru tveir þeirra
eigendur eða hluthafar þessara olíufélaga.
Það eru þeir John D. Rockefeller og sonur
hans.
' Einn af þingmönnum neðri deildarinnar
hefir haft nokkur (bréfaviðskifti við fjár-
málaritara Bandaríkjanna um þenna gróða
félaganna. Heldur hann því fram, að fé-
lögin fari með þessu í kringum skattalög-
gjöfina, og að þessi mikli gróði þeirra sé
ekki lögmætur. En fjármálaritarinn heldur,
að stjórnardeild sín hafi ekki vald til þess,
að gera neitt í málinu. Ætlar þingmaður-
inn (Frear) því að leggja málið fyrir þingið.
En vandræði olíufélaganna eru ekki öll
innifalin í þessu. Það hefir farið fram rann
sókn á ásiand' verkamanna hj£ olíuféiögun-
um í Montana-Wyoming héröðunum. Er nú
verið að birta niðurstöðuna, sem þeir kom-
ust að, er rannsókn þessa gerðu. Er hún á
þá leið, að neyzluvatn hafi verið mjög slæmt
þarna, að ástaridið að því er hreinlæti snert-
ir hafi verið hið versta; að verkamenn hafi
orðið að vinna 12 stundir á dag og 7 daga
hafi verið unnið í hverri viku. Engar skemt-
anir, eða það, sem hresti menn og lyfti þeim
upp, átti sér stað.
01íul|ndir virðast oftast vera í blautlendi
eða á landsvæðum svipuðum þeim, sem köll-
«3 eru slæm til ábúðar. Umhverfi þeirra er
rakt og kalt og hráslagalegt. Ástandinu,
eins og því er þarna háttað og lýst af þeim,
er rannsökuðu það, mun svipað farið á
flestum öðrum stöðum, þar sem olía er unn-
in úr jörðu.
Rockefeller varð hissa, er hann sá þessar
skýrslur stjórnarinnar. Hann lét, sem sér
væri með öllu ókunnugt um þetta ástand.
Það var honum sem opinberun. I svan sínu
viðvíkjandi ástandinu efaðist hann um, að
það væri með öllu eins og skýrslurnar
greindu frá, en lét á sér heyra, að honum
þætti fyrir, að úr öllu þessu, sem minst var
á í skýrslunni, hefði ekki verið bætt. Hann
segir ennfremur, að það sé skoðun hans
sjálfs, að tólf stunda vinnutími á dag og sjö
daga vinnuvika sé með öllu óþolandi. Átta
stunda vinna á dag og sex daga vinnuvika
sé það, sem hann skoði affarasælast, bæði
að því er vinnulýðinn og rekstur iðnaðarins
snerti. Þessi yfirlýsing Rockefellers getur
verið af einlægni gerð, en mörgum mun
þykja hún athugaverð, er þess gæta, að 88
prósent af olíulindunum í Montana-Wyoming
eru hansjeign.1
Á sama tíma og olíufélögin raka að sér
þessum gróða, lækkar verð á olíu ekkert.
Þó að það væri lækkað svo, að næmi 5—
10 centum á gallónu hverri, gætu hluthafar
setið að sanngjörnum gróða eftir sem áður
af hlutafé sínu.
Þetta verð, sem nú er á olíunni, nær í tals
vert víðtækum skilningi til iðnaðarins í land
inu, því það er svo mörg vara búin til að
miklu eða mestu leyti úr olíu. Og verð
þeirrar vöru er hátt, meðan olíuverðið
Iækkar ekki.
Uinn gífurlegi gróði hluthafanna, sem
þessu veldur, er J)yí athugaverður. En svo
er það ekki einungis, að með honum sé lagð
ur alt of hár toliur á iðnað eða framleiðslu
landsins, hvort sem sá iðnaður eða fram-
leiðsla fer fram á jörðu bóndans eða í verk-
annaðsmiðju borgarinnar. Hann ber vott
um annað. Og það er, að verkamanninum
séu ekki goldin þau laun, er sanngjörn mega
heita; um aðbúð hans eða önnur lífsþæg-
indi mun þykja óþarft að minnast á; það
Iítur oft ekki út fyrir, að þau séu ætluð
verkamanninum.
Næsta stríð.
Það er hætt við, að seyðirinn rjúki í
næsta stríði, sem háð verður”.
Þannig fórust Will Irvin, nafnfrægum
enskum fréttaritara, orð nýlega.
“Þegar því er gefinn gaumur, sem er að
gerast í þessu efni,” segir Irvin, “er það ær-
ið nóg til þess, að fylla hugi manna kvíða
fyrir því sem yfir vofir.
Þúsundir af sprengikúlum, sem verið er
nú að búa til, eru fyltar voðalegasta ban-
vænti (antrax baciili). Hefir þ»ð — fyrir
hvítu kynflokkana einkum — hin hættuleg-
ustu áhrif í för með sér. Því má dreifa út
í stórborgum á svipstundu, og er með því
hægt að sýkja og eyða þær af fólki, á mjög
stuttum tíma. Not ýmissa eiturlofstegunda,
svo sem gastegundar þeirrar, er “Lewiside”
nefnist, hefir þau áhrif á líkama mannsins,
að hún myndar nokkurskonar krabbamein
á hörundinu, þar sem hún snertir það; dreif
ist þetta svo út og etur sig um allan líkam-
ann, svo að hann er orðinn banvænn og ó-
læknandi eftir nokkrar klukkustundir. — Þá
er loftbátaherútbúnaðurinn. Hann eykst svo
hröðum skrefum og er altaf að fullkomnast,
að há-alvarlegt er. Á ótal margt fleira mætti
benda. Mörg eða flest þeirra efna, sem nú
er verið að búa sig út með, eru álitin með
öllu óhæf frá mannúðarinnar sjónarmiði til
notkunar í stríðum. En fyrir slíkum lögum
ístríði eru hugir manna mjög að slófgast.
Þar virðist nú alt leyfilegt. Spáir það virð-
ingarleysi fyrir hvaða upphugsanlegri að-
ferð sem er til að drepa og sýkja í strfði,
ekki vel fyrir siðmenningunni. Afleiðingin
af öllu þessu virðist óumflýjanlega sú, að
hin vestræna menning verði sungin út og lögð
í gröfina í næsta stríði, en að gulu og svörtu
kynflokkarnir taki við. Það er ófögur
mynd, sem fyrir hugskotssjónum mínum
stendur af næsta stríði.”
Það gerði held eg engum manni eða konu
neitt ilt, að íhuga vel þessi orð Mr. Irvins.
Þegar um stríð er að ræða, kemur það oft
! í Ijós, að skoðanir manna á þeim eru undar-
legar og áhrifin ýmisleg. Sumir fyllast eld-
móði hugrekkis og karlmensku, og álíta að
það að ganga út í stríð sé í raun og veru inn-
I gangur að björtu og dýrðlegu æfintýralífi;
tilfinningin blossar þá oft upp hjá mönnum.
Það er ekki ómögulegt, að eitthvað sé eða
hafi verið til í því, sem kallað er herfrægð.
En um eitt geta menn verið vissir, og það er,
að það verður ekkert æfintýralegt við næsta
stríð eða þá tegund stríða, er Irvin Iýsir,
þegar til þeirra kemur.
Næsta kappræðuefnið.
Friðurinn teður tún og engi . Þannig
hljóðar gamalt íslenzkt máltæki. Síðan
vopnahléð eða friðurinn var saminn í stríð-
inu mikla, hefir þó eitthvað gagnstætt þessu
viljað brenna við. Viðreisnartímabilsins, er
búist var við að tæki við að fegnum friði,
hefir lítið orðið vart. Og nokkrir spyrja
jafnvel, hvort það friðar- eða endurreisnar-
tímabil hafi ekki verið alveg eins hörmunga-
ríkt og sjálft stríðið. Hafa þeir og nokkuð
til síns máls, er þeim augum líta á tímana
nú.
En ofan á allar þær friðarhörmungar bæt-
ist nú eitt ágreiningsefni þjóðanna ennþá.
Er það sérstaklega á milli Englendinga og
Frakka. Það er í því fólgið, hvort það sé
nú Foch, marskálkurinn franski, eða enski
hershöfðinginn Haig, sem heiðurinn ber
fyrir að hafa brotið skarðið í hergarð Þjóð-
v«rja á Frakklandi árið 1918, og sem reið
Þjóðverjum að fullu.
Sá, sem valdur er að upphafi deiluefnis
þessa, er einkaritari Haigs marskálks. Hann
hefir nýlega skrifað bók um Haig og stríð-
I ið, og gefur þar yfirmanni sínum heiðurinn
af sigrinum á Þjóðverjum.
”FóIk heldur alment, að það hafi verið
herkænsku Foch marskálks að þakka, að
Þjóðverjar fóru eins halloka og raun varð
á. En það er herfileg villa,” segir einkarit-
arinn í bók sinni.
Það er gengið að því sem vísu, að út af
máli þessu hefjist deilur. Hvort að þær leiði
sannleikann í ijós eða ekki, skal engu um
spáð. Eitt væri ekki óhugsandi að skýrðist
í hugum manna við þær umræður. En það
er, að augu manna opnuðust fyrir því bet-
ur en áður, að það hafi í raun og veru ver-
ið hinir réttu og sléttu hejmenn, sem heiður-
inn eiga skilið fyrir að hafa brotið þjóð-
verska herinn á bak aftur, en enginn einn
maður, jafnvel ekki, þó hann heiti Foch eða
Haig.
Aldarháttur.
(Niðurlag.)
Eins og gefur að skilja, þá verða þessar
hugleiðingar mínar bragðlausar og litlaus-
ar, ef eg minnist eigi á trúmálaástandíð með-
al okkar Vestur-Islendinga, eins mikla þýð-
ingu og það hefir fyrir aldarháttinn. Sjálf-
sagt er ekkert það málefni til, sem alþýða
Islendijiga hefir látið sig jafn miklu skifta,
og það er sízt að lasta, ef það væri okkur til
sóma. En í þeim efnum, eins og öllum öðr-
um, sýnir aldarhátturinn sig. Léttúðin og
ósamkvæmnin íslenzku fjöllunum hærri. Það
er ekki ætlun mín í þessari ritgerð, að dæma
um gildi trúarbragða, eða milli trúarbragða-
flokka, heldur það, að bregða ljósi á ttúar-
bragðaástandið. Eftir alt, sem á hefir geng
ið, væri fullkomin ástæða til að halda það,
að Vestur-Islendingar væru með afbrigðum
trúræknir, og eðlilegt væri, að heimaþjóðin
hugsaði svo, en slíkt álit eigum við ekki skil-
ið. Það eitt er hjartanu eiginleg trú, sem
sýnir sig í breytninni, þó engri fiíllkomnun
verði náð í þeim efnum, og það eru ekki á-
vextir heilbrigðrar dómgreindar og stað-
festu, að geta skift um trúarbrögð eins og
reiðhesta. Ef manninum er trúin hjartfólg-
in, þá getur hann ekki skift um hana fyr en
hann hefir fengið sannfæringu fyrir annari,
göfugri og betri, og slíkt getur ekki átt sér
stað á stuttum tíma. Og ef maðurinn hefir
sannfæringu fyrir trú sinni, þá er hann altaf
að reyna að breyta samkvæmt
henni, alveg eins og hitt, að ef
maðurinn elskar konu sína, þá er
honum eiginlegra að aðstoða hana
í öllu, en að kyssa hana. Með
öðrum orðum, að ástin verður sjá
anlegri í athöfnum mannsins, en
hún verður heyrð af vörum hans.
Ber þá aldarhátturinn trúar-
bragðafestuna og trúarkærleikann
með sér? Er það ekki algengt,
að maður á leið til kirkju og frá
henni gengur fram hjá knattleika-
stofu (pool room), sem er full af
eldri og yngri mönnum, sem virða
guðsdýrkunina einkis? Er það
ekki algengt á helgum dögum, að
menn úti á landi leiki knattleik
meðan á messugerð stendur, að-
eins spölkorn frá kirkjunni?
Máske að trúaralvaran sé að
deyja út með eldri mönnunum,
að einungis niðjarnir vilji ekkert
með hana hafa? Nei. “Svo læra
börnin málið, að það er fyrir
þeim haft”. Orsökin er hjá eldri
kynslöðinni. Að fullorðna fólkið
stælir í áköfum hita um trúar-
brögðin, en gerir sér að öðru leyti
lítið far um að byggja upp og
rækja dyggilega skyldur sínar við
safnaðarstarfið, það sannar ung-
lingnum betur en stundar firtölur,
að guðsdýrkunin er alvörulaus,
og það gefur nautnadýrkun byr
undir báða vængi. Kennimanna-
stéttin er margskift í skoðunum
og lítilsigld alþýða veit varla
hverju hún á að trúa. Ungum var
okkur kent það, að elska guð svo
heitt og innilega, að öll okkar
breytni stjórnaðist af elskunni til
hans, en að minnast þess jafn-
framt, að sökum breiskleikans í
holdinu, mættum við aldrei full-
treysta okkar eigin verðleikum,
og að þess vegna hefði Kristur,
sem var með föðurnum frá upp-
hafi. íklæðst holdinu, svo að sök-
um hans endurlausnar skyldi rétt-
læti guðs verða fullnægt, og hans
náð og miskunnsemi standa ölhim
til boða.
Nú er af mörgum kennimönn-
um kirkjunnar slegið af þessu,
aðal atriðinu. Elskan til guðs að
vísu gerð að skilyrði sem áður,
með því að hún sé ávalt undir-
staða góðrar breytni, og að meira
verði ekki af okkur heimtað til
sáluhjálpar. Kristur hafi til þess
íklæðfst holdinu, að sýna okkur
veginn. Að við í hans breytni og
hegðun höfum mælikvarðann fyr-
ir okkar hegðun.
Og þá er enriþá flokkur kenni-
manna, sem gerir ráð fyrir, að
þessu öllu verði naumast full-
treyst, og ráðleggur okkur að
leyta frétta af framliðnum. Er nú
ekki alþýðunni vorkunn, þó hún
sé hvarflandi og léttúðug í trúar-
efnum? Og þó. Til hvers er nú
öll nútíðarmentun, ef alþýðan sér
ekki og finnur ekki mun á þessum
kenningakerfum, ef alþýðan ér
svo undirgefin og talhlíðin, að
snúast frá einu til annars í þess-
um háieitustu efnum, ef hún er
svo léttúðug og alvörulaus, að
neita sinni eigin dómgreind um at
kvæðisrétt í trúmálum sínum.
Svo samvaxin eru látalætin og
léttúðin aldarhættinum, að boð-
beri drottins er ekki nú á tímum
kallaður hneykslisprestur, þó að
hann sé jöfnum höndum Unítari
og Lútherskur, eftir því, hvem
hann gistir, og þó hann standi við
knattborðið stund og stund og
falli hreystiorð af vörum við stall-
bræður sína þar. Áðurmeir voru
drykkfeldin preslar kallaðir
hneykslisprestar, þó þeir könnuð-
ust við trúna sína eins lengi og
þeir gátu gert sig skiljanlega.
Þráinn. I
Dodd’s nýmapillur em bezta
nýmameðaliÖ. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilun^ þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eSa 6 öskjur fyr.
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
um eSa frá The Dodd’s Medictaa
Co.. Ltd., Toronto, OnL
Dagatöl.
Eins og menn vita, hefir séra
Rögnv. Pétursson undanfarandi
gefið út dagatöl, sem seld hafa
verið til ágóða fyrir Únítarasöfn-
uðinn fyrst og nú síðar Sambands
söfnum.
Dagatöl þessi hafa verið vinsæl
og mikið keypt, enda hafa þau
verið mjög snotur og merkileg að
því leyti, að með hverri mánað-
artöflu hefir fyigt mynd einhvers
merks ísiendings og oftast eitt-
hvert ágrip af æfi hans.
Fyrir árið 1923 eru dagatöl
þessi nú komin út, og eru með
samskonar sniði og áður. Þeim
fylgja nú myndir af mönnum eins
og t. d. Birni Jónssyni fyrv. ráð-
herra, Þórh. Bjarnarsyni fyrv.
biskupi Islands, Sv. Sveinbjöms-
syni tónskáldi o. fl.
Þeir, sem eignast vilja þessi
dagatöl, eða kaupa þau tfl að
senda vinum sínum fyrir jólin og
nýárið — þeir eru útbúnir með
jóla- og nýársóskum — geta feng
ið þau hjá útsölumönnum víðs-
vegar um íslenzku bygðirnar, eða
beint frá Rögnv. Péturssyni, 650
Maryland St„ Winnipeg.
Verð þeirra er 50c
Sameiginlegar samkomur séra Rún
ólfs Marteinssonar og Ölafs Eggerts
sonar veröa haldnar á eftir fylgjandi
stöðum.
Heröubreiö 14. desember.
Selkirk 18. desember.
Lundar 19. desember.
Markland 20. desember.
ASgangur 50c og 25c.
I Stökum” J. O. Normanns í síS-
asta blaði hefir slæm villa slæðst inn
í eina vísuna. Biðjum vér höfundinn
afsökunar á því og prentum hér vís-
una rétta:
Ljóshvörfunum orsök i
Öþörf varaskeifa.
Þegar vindar vekja upp ský,
vit og sól má dreifa.
Opticians and OptometrUta.
204 ENDERTON BUILDING
Portage and Hargrave. — A 6645
Visit Selkirk every Saturday.
Lundar once a month.
Torfasons Bræður
Viðarsögun.
Sími N 7469. 681 Alverstone St.
RICH IN VITAMINES
ímil Johnson
A. Thomas
Service Electric
Rafmagns contracting
Allskonar rafmagnsáhöld seld og
og við þau gert.
Umboðssala á Edison Mazda
lömpum.
Columbia hljómvélar og plötur
til sölu.
524 Sargent Ave. (gamla Johnsons
byggingin við Young St..
Verkstæðissími B 1507.
Heimasímf A 7286.
liii!
11
LKÍÍÖÍ
pa|
ca.k£

MAKE PERFECT BREAD