Heimskringla - 14.11.1923, Side 1

VerðUu
e(
SendlB eftlr vertSllsta til
Royal CrowD Soap ljíd.
6B4 Mala St., Winnlpeg. nmnnnir
Verðlaun gelin
^OYAUj
fyrir CROWN
Conpons SOAP
Og[ SendiV eftlr vertJliiita tll . t Uoyal CÍown Soap Ltd. umbúoir 654 Maln St., Wtnnlpes.
XXXVIII. ÁRGANGUR.
WINNIPEG, MANITOBA, MIÐVIKUDAGINN 14. NÓVEMBER 1923
NÚMER 7
Sent um haf-
Til
Stephans G. Stephanssonar.
Eg kom að sunnan.. Sagnir allar
.stmgu mér u.m ijörðinn.
Og himininn var gull og glit
og grærn, sem Edien, jörðin.
Af Yatnaskarði eg loksins leit
eins langt og augað sér —
og Skagafjörður á'tti alt,
sem óskaði 'og mór.
Kg vildi tuvíiast, vofja þessa
vökusýn að hjarta
og iáta söngva og sagna dís
mér sýna beima bjarrta.
1 ljóma brann hver liðin stund,
svo ilýstu nöfn ]iar mörg,
að sælnbirtan seildist insit
i Sögu Skuggabjörg.
jÞú veizt ,’hvað heillar. — íslands ást
]»ín æfigieði verður
og æfisorg, er döggvar dýrð,
]>ín drauma HuM og Gerður.
í Hliðskjálf æskan sorglaus siezt
og sér “of allan heim”,
en eina mynd ber tregi og trygð
frá tign og glaumi heim.
Og “lömg es nótt” og iundur fjarri
lognfara, í höfum,
En sog mér: viltu selja bann
og sorg, -er ispratt af töfum?
Eg spyr, en veit: ])ó veröld öll
]iér væri gefin tii,
þú létir okki lundinn þinn
í ljómans fjarra hyl.
Eg «el ei minn. — í aftanyndi
yfir fjörðinn sá eg,
og hjarbað .slö við bi’ekikubióm,
í liliki dagiga ilá og.
3?á stund er leið eg bað og bað
að brenna ei svo skjótt,
hún brann — en kertið ondist enn,
ajem átti og gaf sú nótt.
í örtnuTn gróðrar oyðibýli
ofar .sveit við ifundum.,
og mintAimst hljóð á horfinn son —
hve hörð er gæfan stundum:
Mfn iitla ey, sem átt þau grös,
er anga .sætast hér,
þú sérð þau fiutt í fjórri rnoid,
eem fræ, er stormur ber.
En — skilja höf? Hvað orkar alt,
som aftur tekur moldin?
1 iistum, sögu, yl og ást
skal ættarskuldin goldin.
Eg veit þann son, er sveik ei neitt
í söng, frá móðurjörð.
Eg sendi honum shnniarkvöld
og sýn í Skagafjörð.
H u 1 d a.
(“Dagur”).
----------xx----------
Bæjarkosningin.
jÞessir sækja um .emhætti f bæj-
arkosningunum, sem fara fram 23.
þessa mánaðar.
BO RGARSTJ Ó RA-EFNI
Mayor S. J. Farmer, 421 Rosedale
avenue.
Robert Jaeob, barrister, 61 Cathe-
dral avenue.
BÆJARFULLTRIÍA EFNI.
Fyrsta kjördeild.
Ald. .T. G. Sulli.van, engineer, 207
Harvard avenue.
Ald. R. J. Shore, real estate, 276 Mc-
Milian avenue.
Ald. A. R. Leomard, manager, 342
Elorenee avenue.
T. Eox-Deoent, real estate, 107 Cau-
rhon.
W. A. .Tames, transfer business, 204
Good street.
Daniel W. Camphell, authorized
trustee, 83 Canore street.
A. E. Ham, insurance broker, 240
Ruby street.
Theo. A. Hunt, barrister, Middle
Gate.
önnur kjördeild.
Ald. Erederick H. Davidson, con-
tractor, 460 McDermot avenue.
Ald. John O’Hare, traveller, 283
iBurns street.
Ald. Thomias Flye, blacksmith, 1554
Ross evenue.
Victor B. Anderson, printer, 668
Banning Street.
Mrs. Jessie Kirk, housewife, 800
Jessie street.
Mrs. Helen Armstrong, housewife,
622 Spence street.
Mrs. Edith Hancox, housewife.
C. F. Czerwinski, broker, 645 Ban-
natyne avenue.
Þriðja kjördeild.
Ald. J. A. Barry, chief clerk, 130
Hallett street.
Ald. John Blumherg, saiesman, 520
Bannerman avenue.
AM. Herbert Jones, conductor, 534
Riverton avenue.
Percy Ellor, barrister, 314 Inkster
boulevard.
J. L. Wiginton, supperintendent 176
Jonson avenue.
John MoCrum, mechanical engineer,
493 Charles street.
Matthew Popovich, edítor.
SKÓLARÁÐSMENN.
Fyrsta kjördeiM.
Athur Gongdon, president, 204 Sher
brooke street.
A. E. Bowlos, barrister, 998 Gros-
venor avernue.
WiHiam A. Mathason, managing di-
rector, 41 Donald street.
Önnur kjördeiM.
Garnet Coulter, barrister, 372 Ban-
ning istreet.
A. H. S. Murray, barrister, 46 Dun-
dum plaee.
Lome J. Elliott, solicitor, 615 Furby
istreet.
Max Stobart, painter and decorator,
1199 Downing street.
James Mclntyre, motor machanic.
Þriðja kjördeúd.
Robert Dnrward, laborer, 643 Pol-
son avenue.
Dr. H. A. McParlen, physician, 128
■Martin avenme.
Robert A. Bruee, solicitor, 236 Lans-
downe avenúe.
Marcus Hyinan, barrister, 249 Glen-
wood cresoent.
------------x---------——•
Önnur lönd
Kosningar á Bretlandi.
Sú óvænta fregn barst hingað í
gær frá Bretlandi, að stjómar.kosn-
ingar lægju þar fyrir dyrum. For-
sætisráðherra Baldwin lýsti því yf-
ir er þingið kom saman í gær, að
til kosninga yrði nú þegar látið
ganga. Rofið verður þingið á
fimitudaginn og út í kosninga bar-
daga haldið. Útnefning þingmanna
efna verður lokið 22. nóvembcr og
kosningin fer fram 5. desember.
Gengur þetta alt heldur rösklega
hj’á þeim á Bretlandi. Áður en á-
stæðan er að mun kunn fyrir nýjum
kosningum, er ait saman ákveðið
um ihvenær þær skuli haldnar.
Það sem kom forsætisráðherran-
um til að láta ganga til kosninga
nú, voru tollmálin. Hefir hann
sjálfur og konservatívar haldið því
fram;, að vinnuleysið yrði ekki með
öðru fremur bætt en því, að tollar
væru aúknir. Ennfremur hafa íor-
.sætisráðgjafar nýlendanna brezku,
sem staddir eru á airíkisfundinum
á Englandi mjög brýnt Bretland
til, að gefa nýlendunum forgöngu
rétt í viðskiftum, en loka verzlun
að sama skapi með tollum við önn-
ur lönd. Undan bæði þeim og
flokksmönnum sínum sá Baldwin
sér ekki. annað fært en að láta. Og
þannig stendur nú á þessum kosn-
ingum. Mun iangt síðan, að kosn-
ingar á Bretlandi hata snúist utan
um tollmálin. Fríverzlunarmenn-
irnir eru auðvitað Asquiths liber-
alar, National iiberalar, sem Lloyd
George er foringi, fyrir og verka-
mannaflokkurinn. Hafa þeir
Asquith og Lloyd George samein-
að sína flokika og ætla þeir sér auð-
sæilega með því, að freista þess,
að ná völdunum. Á Lloyd George
eflaust inikinn þátt í því, að til
kosninga þessara gengur. um leið
og hann steig fæti. á land úr Cana-
da og Bandaríkja-för sinni tók hann
að kalla stefnu Baldwins öllum
háðungar nöfnum.
Núverandi stjórn tók við völd-
um á Bretlandi í nóvember 1922. í
þinginn hefir hún haft 345 fylgj-
endur af 615 alls. Meiri hluti henn-
ar þar er því ótvíræður. Að kosn-
ing skuli. nú liggja fyrir dyrum, er
því háif undarlegt, en að vísu ekk-
ert undarlegra en margt annað sem
skeðiir í sambandi við sitjórnmál í
Evrópu.
Ludendorff fremur sjálfsmorð?
I>á fregn fluttu blöðin s. 1. laug-
ardag, að hinn aldin alþekti hers-
höfðingi Þjóðverja, Ludendorff,
hafi framið sjálfsmprð. Hvort sem
fréttin er sönn eða ekki — en á því
er talin nokkur vafi — er hitt víst,
að maðurinn er ihorfinn. Sé fregnin
sönn, og ihafi Ludendorff framið
sjálfsmorð, er ástæðan fyrir því sú
eflaust, að áform hans hin illu í
Bavaríu brugðust aigerlega. Karl-
inn ótti sem sé þátt í því nýlega
að steypa stjórninni þar af stóli
með hervaldi. Sá er umsjón hers-
ins hafði í Bavaríu, hét Hitler og
liann gekk í lið með Ludendoríf
til þess að koma verki þessu fiani.
Er sagt að áform þeirra hafi verið
að komia konungsstjórn á fót aftur
í Þýzkarikinu. Aðrir segja fascista-
stjóm. Það eitt er víst, að Luden-
doff tók æðstu völdin í hendur í
Bavaríu og drotnaði, þar sem ein-
valdur, en okki neroa fáa daga, því
þýzka stjórnin gat handsamað ó-
eirðarseggina og tekið af þeim
völdin. Voru þeir báðir Ludén-
j dorff og Hitler settir í varðhaid.
En Ludendorff var látinn laus
gegn drengskaparorði um að vera
til staðar er hann væri kallaður til
að standa fyrir máii sínu í rétti,
þvf um landráð voru þeir taldir
sekir. En það frelsi kvað hann
hafa notað til þess að ráða sér sjálf-
um bana. Hefir fundist óbærilegt
að lifla við smán, er þetta hafði í
för með sér fyrir hann. Og á hvorn
veginn sem fyrirætlanir hans verða
lagðar út, eru þær honum ekki til
heiðurs. Að gera tilraun til að
mola þýzka ríkið í sundur með því,
að taka Bavaríu og veika það í>
baráttunni gegn Frökkum og Pól-
verjum, er engu betra eða afsakan-
legra, en að reyna að svíkjast að
lýðveldinu og komia aftur á keisaral
stjórn í Þýzkalandi.
Krónprinsinn þýzki.
Friðrik Vilhjáimur, fyrrum krón-
prins Þýzkalands, hefir farið fram
á það og fengið leyfi þýzku stjórn-
arinnar til þess, að setjast að á
eign sinni í Oels í Efri Slesíu. Er
hann fluttur þangað'. í Hoilondi
var hann sem útlagi. Veður gera
sambandsþjóðirnar allar mikið úr
þessu og krefjast þesis, að krón-
prinsinum sé ©kki leyft að sotjast
að innan landamiæra þýzkalands.
Málið hefir verið lagt fyrir sendi-
herraráð sambandsþjóðanna, og er
ekki hægt að segja hvernig því lík-
ur. Ef til vill er prinsinn ekki
hættulegur. En víst er um það, að
hann er að hæfileikum til talsvert
vel gefin. O.g í ráðum er haldið,
að hann hafi verið með Ludendorff
í Bavaríu, þar til Ludendorff
gerði axarskaftið mikla sem hon-
I
um varð að falli. Það sá krón-
prinsinn að ekki var hyggilegt og
skildi við Ludendofff. Herkænsku
prinsins er viðbrugðið.
Vilhjálmur hyggur til heimferðar.
Vilhjálmur fyrrum Þýzkalands-
keisari, sem um 5 ár hefir hafst við
í Doorn á Hollandi, sem útlagi,
kvað hafa í huga að setjast bráð-
lega að f föðurlandi sínu, Þýzka-
iandi, eins og sonur hans, krón-
prinsinn. óttast sainbandsþjóð-
irnar að hann sé nú þegar farinn að
gera ráð fyri.r að leggja af stað það
an sem hann er. Hafa þær komist
að því, að honum hafi borist nýlega
tólf ferðaleyfisbréf f hendur, eða
eitt fyrir hvern í fjölskyldu hans.
Þýzka stjórnin neitar saint sem áð-
'ut, að hún hafi nokkurt leyfi veitt
honum. Eru sambandsþjóðirnar
talsvert æstar út í þetta og leggja
til að hann sé fluttur út til eyjar,
þar sem hangra er að gæta hans en
í ilollandi, eins og gert var með
Napoleon mikla, er haldið var ó
oyjunni St. Helena. Aftur eru aðr-
*
ir þeirrar skoðunar, að slíkt myndi
æsa keisarasinnana á Þýzkalandi
ennþá meira og að heppilogasta
ráðið til að sefa þá sé, að leyfa
keisaranum að fara hei.m til Þýzka-
lands, Coolidge forseti hefir sagt,
að Bandaríkin verði ekki með sam-
bandsþjóðunum í að banna Þýzka-
landi að leyfa keisaranum eða
krónprinsinum heimkomu.
Verður Grikkland lýðveldi?
Lýðveldissinnar eru að láta
kveða að sér á Grikklandi. Þeir
hafa nú herinn á sínu valdi, og er
haldið að þeir ætli með honum
að koma lýðveldi á fót, en reka
konumginn frá völdum. Eins og á-
‘standið er nú þar í landi skoða þeir
laffarasælast, að George konungur
fari ,af landi burt um tíma. Hefir
konungur lofast til að hlýða því.
Venizelos, sem dvelur á Englandi,
er mælt að hafi geysimikið fylgi
manna á Grikklandi. Hafði hann
ákvoðið að fara ekki heim fyr en
1925. En skoði þjóðin hann ákjós-
anlegasta manninn til þess að
verða forseti lýðveldisins, ef það
verður úr, að þjóðin skoði lýðveld-
is fyrinkomulagið heppilegast,
kveðst hann s,trax halda heim ti)
Grikkiands. Sem stendur er mikið
útlit fyrir að í landi því er kallað
hefir verið “vagga siðmenningar
nútiinans”, rísi á fót lýðveldi innan
skams.
Tveir nýlendu ráðherrar
heiðraðir.
Borgarar í Edinburg hafa haldið
veizdu mikla Miaekenzie King, for-
sætisráðherra Canada, sem nú er
yfir á Englandi, og W. R. Warren
forssdtisráðherra New Foundlands.
Háskólihn í Edinburg heiðraði
báða ráðherrana með Doctors nafn-
bót í lögum (Doctor of Laws).
Þjóðverjar fá sérréttindi
í Rússlandi.
Skömmu eftir miðjan fyrra mián-
uð kom Wirth, fyrrum forsætisráð-
herra Þýzkalands, austan frá Rúss-
landi. Hann hafði farið með tveim
voldugum starfrækslumönnum
Þjóðverja austur til Moskva
og gert þar samning
við ráðsitjómina, sem er á þó
leið, að þýzkum stóriðjufélögum er
veitt 25 ára sérleyfi til að fella
skóg af afarstóru svæði millj
Moskva og Pétursborgar. Leigutak-
ar hafa skuidbundið sig ti.1 þess, að
ifuligera járnbraut milli Moskva og
Pétursborgar, sem byrjað var á með-
an styrjöldin stóð, og þeir eiga að
setja á stofn sögunar mylnu . og
terpintínuverksmiðju. Eiga þær að
vera komnar upp innan þriggja
ára. — Hlutafé þýzka félagsins er 7
miljónir gullrúblna, og eru hluta-
bréfin þegar seld.
Panamaskurðurinn.
Þegar 9 ár voru liðin frá þvf er
farið var að sigla um Panama-
skurðinn, — en það var*14. ágúst í
suuror, — höfðu 20 þúsund skip far
ið nm hann. Lestagjöld þessara
skipa hafa numið 76% miljón doll-
ara. Fyrsta starfsárið gaf skurður-
inn af sér 5 miljónir og 171 þúsund
dollara, en síðasta ár 18975000 doll-
ara.
Frakkar og Rússar.
Rússneski rikisbrautarstjórinn,
Scheinmann, er að semja við
franska bankamenn um lán, stofn-
un rússnesks bankaútbús f París
og sölu á 20 milj. punds af korni til
Frakklands. Rússar bjóðast nú til
að viðurkenna ríkisskuld sína við
Frakkiand fyrir stríðið, 15 miljarða
franka, gegn þvf, að Frakkar viðux-
kenni Rússliand að lögum.
—-----------x------------
Frá Islandi.
Skip sekkur. ~
Enskur línuveiðari, sem Chine
heitir, kom hingað í morgun með
ellefu Norðmenn, sem hann haíði
bjargað af löskuðu og sökkvandi
skipi norður af Yestfjörðum. Skip-
ið hét “Sjöulv” og var nýlega sent
frá Noregi norður í íshaf til að
leita að öðrp skipi, Conrad Holm-
boe, sem það hjálpaði til ísafjarð-
ar nýlega. En þegar þangað kom.
barst skipinu neyðarkall fró
norsku lofiskeytaskipi, sem verið
hafði norður í höfum og lagði
iSjöulv þegar af stað til að bjarga
því, ert hrepti fádæma ofviðri norð-
ur í íshafinu og sópaði sjórinn of-
an af skipinu og tók út fjóra menn,
skipstjórann og þrjá háseta. Eftir
það hrakti skipið hjálparlaust og
kom að því svo inikill leki, að skips
mönnum tókst nauðulega að halda
því áfloti og sáu ekki annað en
dauðann fyrir sér. En af einstakri
hendingu rakst línuskipið á þá og
bjargaði þeim, en “Sjöulv” sökk þá
þegar.
Dánarfregn. í gærkvöldi 1. otot.
andaðisit frú Halbeng, kona I. G.
Halbergs, áttatíu og tveggja ára
gömul.
Mentaskólinn var settur í gær (1.
október). Þar verður nú sú breyt-
ing á kennaraliðinu, að yfirkennari
Bjarni Sæmundsson hættir kenslu,
en dr. Helgi Jónsson tekur við af
honum. Nýir kennarar verða Krist-
inn ÁrmannsSon, cand. mag., og
Anna Bjarnadóttir B. A. — Rektor
G. T. Zoega mintisit kennarastarf-
semi Bjarna Sæmyndssonar <>g þakk
aði thonum langt og mikið starf í
skólanum.
Stephans-minni. — Sjötugs-afmæl-
is Stephans G. Stephanssonar var
minst í stúdentafélaginu í gærkv.
(3. okt.) Var þar margt manna og
fluttu prófessorarnir Guðm, Finn-
boigason og Ágúst H. Bjarnason á-
gætar ræður um skáldið.
Dánarfregn. — 1 nótt (5. otot.)
andaðist frú Eyborg Jónsdóttir
kona ól'afs Guðmundssonar kaup-
manns.
Nýr fiskmarkaður. — Síðan í vor
hefir Davíð östlund unnnið ótrauð-
lega að því, að útvega fiskmarkað
í öðrum löndumi en Spáni, til þess
að ísilendingar geti losað sig undan
spánversku vinverzlnninni. Honum
hefir loks hepnast að fá nokkra fé-
sterka, bindindissinnaða Skota til
þess að taka að sér sölu á íslenzk-
um saltfiski ef þess er ós.fcað. Til-
boð þeirra tekur það fram, að það’
sé mögulegt að selja allann fisk, er
veiddur er við ísland. Verðið á að
vera jafngott og það, sem Spón-
verjar bjóða. Sumir útgerðarmenn
hafa byrjað á frekari samningum
við Skotana, og ætla má að hér sé
komið á þann rekspöl, sem verður
ef til vill^ heillavænlegur í málinu.
Nokkrar fornmenjar hafa fundist
í Arnarhól, þar sem verið er að
grafa fyrir iikneski Ingólfs. Þar
hofir t. d. fundist lýsislampi úr
steini, ævagamall. Á iaugardaginn
fundust stórar silfraðar dósir, með
loki á og stétt undir. Þær lágu um
130 cm. í jörðu, norðan í hólnum.
Óvísit er enn um aldur þeirra.
Níræð er í dag (11. okt.) ekkjufrú
Steinunn Jónsdóttir. Hún misti
mann sinn, Kristján Sigurðsson í
Hraunhöfn, fyrir fimtíu árum síð-
an, og stóð þá uppi með 9 börn.
Fimmi þeirra eru enn á lífi, frú Þor-
björg Jensen, frú Steinunn, ekkja
Álberts heitins Þórðarsonar, og 3
bræður í Vesturheimi: Kristján
Riehter, Pétur og Sveinn.
Grænlandsmálið. — Fundurinn,
sem um það var haldinn í gær-
kvöldi, var svo fjölsóttur, sem
fram’ast mátti verða. Fundarstjóri
var dr. AHexander Jóhannesson, en
fruimnælandi Einar Benediktsson.
Auk has töluðu Benedikt Sveins-
son, Bjarni frá Vogi og Helgi Val-
týsson. f fundarlok var samþykt
.svohijóðandi tiHaga: Fundurinn
skorar á stjórnina að láta ekkert ó-
gert til þess að halda uppi rétt-
mætum kröfum voruml til Græn-
lands, hinnar fornu nýlendu íslands.
Dánarfregn. — 11. þ. m. andaðist
frú Jóhanna Jensdóttir, kona Pét-
urs ó. Lárussonar verzlunarstjóra
á Sandi. Hún var systir Friðjóns
læknis Jenssonar og þeirra syst-
kina, merkis'kona á bezta aldri.
. .Dánarfregn. — 14. þ. m. andaðist
merkisbóndinn Ásgeir Jónsson að
beimili sínu Álftamýri í Arnarfirði,
93 ára gamall.
Bókavinur heitir blað, sem Stein-
dór Gnnnarsson prentsmiðjustjóri
gefur út oig fjallar eingöngu um
bækur. Árganigurinn blöð) köst
ar 50 aura. v
íslenzk málfræði, eftir magister
Jakob Jóh. Srriára, er nýkoimin út.
---------xx------ --
Ur bænum.
Ritstjóri Heimskringlu kom heim
sfðastliðiun liaugardag úr nokkra
daga ferðalagi norðan úr Nýja-fs-
landi (RÍTCrton og Gimli). Hann
var þar f erindum fyrir blaðið og
biður að flytja þeim, er hann hitti
kærar þakkir fyrir alúðar viðtökur
Áður var hann búinn að ferðast
um Lundar-bygðina og Vesturhluta
Nýja-íslands. Voru viðtökuma
þar hinar sömu. Sér hann eftir
hvað tíminn var stuttur er hann
hafði til að dvelja á hverjum st-að
hjá hinum gestrisnu og velviljuðu
íslendingum í bygðum þess’um.
'Steingrímur læknir Matthíasson
flutti ræðu í Good-Templana hús-
inu í Winnipeg s. 1. föstudagskveld
fyrir troðfullu húsi. Ræðan var
hin skemtileigasta, eins og við var
búisit og vel rómuð. Hefir heyrst
að Steingrímur flytji hér annað er-
indi áður en hann fer og er gott
til þess að vita, því bæði fýsir þá
er nú hlýddu á hann og þá, sem
ekki höfðu tækifæri tiljþess, að sjá
oig heyra mann þann, er svo margt
skemtilegt liggur skrifað eftir.
íslendingar! Munið eftir Fróns-
fundinum á mánudaginn kemur.
Þar verður ágæt skemtiskrá, eins
og sézt á öðrum stað í blaðinu.